Η θεωρία της Γαίας

πηγή : http://www.nea-acropoli-ioannina.gr/oikologias/h-thewria-ths-gaias.html 

Αναδημοσίευση άρθρου από την Νέα Ακρόπολη

Η θεωρία της Γαίας

Εδώ και 3 δεκαετίες ο χημικός και μηχανικός Τζέιμς Λόβλοκ και η βιολόγος Λιν Μαργκούλις "έριξαν" στην εικόνα μας για τον κόσμο τη λεγόμενη ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΑΙΑΣ : Ο πλανήτης μας και τα πλάσματα του αποτελούν ένα ενιαίο αυτορρυθμιζόμενο σύστημα που στην πραγματικότητα είναι ένα μεγάλο έμβιο όν, ένας οργανισμός.

Ο ΚΟΣΜΟΣ

Σύντομα αυτή η θεώρηση ξεπέρασε τα όρια της μίας επιστημονικής θεωρίας φθάνοντας στα όρια της ποίησης και του μυστικισμού. Και καθώς τα οικολογικά και κοινωνικά αδιέξοδα πληθαίνουν αρκετοί τολμηροί ερευνητές στρέφονται στη θεωρία της Γαίας όπου η βιολογία, η φυσική, τα μαθηματικά, η υγεία και η πολιτική, η πρακτικότητα και η θρησκευτικότητα αρχίζουν να συνθέτονται σε μία νέα "φιλοσοφία" ζωής.

Η "φιλοσοφία" αυτή δεν είναι καθόλου νέα. Στην πραγματικότητα είναι η ίδια μ'αυτήν που οι Προσωκρατικοί φιλόσοφοι αποκάλυψαν με λογικό τρόπο. Μοιάζει πολύ με τις μυθολογίες όλων των λαών για τη θεά Γη που γέννησε όλα τα ορατά και αόρατα πλάσματα. Από την ελληνική θεά Γαία άντλησε σήμερα το όνομα της.

Η θεωρία της Γαίας άρχισε από την ερώτηση "τι είναι ζωή" και έφτασε ν' απαντάει για τη δημιουργία και το σκοπό του ανθρώπου, για την κοινωνικοπολιτική την ηθική και τον Θεό. Έκανε προσιτή στη σκέψη μας τη Συμπαντική ζωή, ότι το σύμπαν είναι ένα ζωντανό Ον. Μας διδάσκει με φυσικά, βιολογικά γεγονότα πως πρέπει να συμβιώνουν οι ανθρώπινες κοινωνίες. Προσπαθεί να συνθέσει μία νέα ηθική, μία πνευματική οικολογία και μία αισιόδοξη προοπτική για μία παρακμασμένη ανθρωπότητα.

Ψάχνοντας ζωή στον Άρη κατανοήσαμε τι είναι η ζωή στη Γη

Στη δεκαετία του '60 μεγάλη ανθρώπινη ενέργεια ξοδεύτηκε για την έρευνα του διαστήματος. Η ΝΑΣΑ μίσθωσε τον βρετανό ερευνητή Τζέιμς Λάβλοκ επικεφαλή ομάδας ερευνητών για να μάθουν αν υπάρχει ζωή στον Άρη. Ο Λάβλοκ ήδη πετυχημένος ερευνητής και εφευρέτης προτιμούσε να' χει χρόνο για σκέψη πιότερο από τα υπερπολύπλοκα τεχνολογικά μέσα. Ψάχνοντας για ζωή στον Άρη σκέφτηκε "άν ήμουν Αρειανός και έψαχνα για ζωή στη Γη τι θα παρατηρούσα στον πλανήτη αυτόν;"

1. Μία εκπληκτική γαλάζια μπάλα .Τυλιγμένη από ένα μείγμα αερίων 21% οξυγόνο,78% περίπου άζωτο και ελάχιστα άλλα αέρια. Το μείγμα αυτό είναι εκρηκτικό αλλά δεν εκρήγνυται. Και επιπλέον παραμένει σταθερό εδώ και εκατομμύρια χρόνια, το οξυγόνο φτάσει το 25% όλα τα δάση θα καίγονταν αμέσως. Αν κατέβει στο 17% καμία φωτιά δεν ανάβει κανένα όν που αναπνέει δεν θα ζήσει.

2. Το θαλασσινό νερό έχει επίσης μία σταθερή περιεκτικότητα σε άλατα. Σταθερή μέση θερμοκρασία .Σταθερό κλίμα ( οι παγετώνιες εποχές, οι κατακλυσμοί, ηφαιστειακές εκρήξεις, συγκρούσεις μετεωριτών απλώς είναι οι μικρές ταλαντώσεις ενός εκκρεμούς με μικρό πλάτος, σταθερή περίοδο και όμορφη ακουστική).

3. Αν και η ηλιακή ακτινοβολία μέσα σε 4 δισεκατομμύρια χρόνια -τόσα χρόνια η Γη δημιουργεί ζωή- αυξήθηκε κατά 30%,η Γη από μόνη της διατήρησε σταθερή τη θερμοκρασία του σώματος της και δεν "κάηκε" από τον Ήλιο.

4. Ούτε χάνει θερμοκρασία ούτε οδεύει προς τη αταξία και το χάος όπως θα έπρεπε σύμφωνα με την αρχή της εντροπείας. Αντίθετα παράγει συνεχώς νέα τάξη, πολυπλοκότητα και ταυτόχρονα ενοποιεί και συνθέτει πολυάριθμες χημικές και θερμοδυναμικές ισορροπίες

Οι παρατηρήσεις αυτές έκαναν τον Λάβλοκ να ασχοληθεί περισσότερο με το τι είναι γενικά η ζωή και λιγότερο με το να βρει βακτηρίδια στον πλανήτη Άρη. Αυτό όμως του κόστισε τη δουλειά του στη ΝΑΣΑ .Και σίγουρα η θεωρία που ζωντάνευε μέσα του δεν θα είχε καμία τύχη όπως έγινε με τον Ρώσο Βλαντιμίρ Βερνάντσκι στις αρχές του αιώνα μας ή τον Τζέιμς Χάτον δύο αιώνες πρι ή τον Τζορντάνο Μπρούνο τέσσερις αιώνες πριν ή τον Πλάτωνα εικοσιπέντε αιώνες πριν !!!

Αλλά τα τρομερά οικολογικά και ανθρωπιστικά προβλήματα μας, ανάγκασαν κι άλλους λαμπρούς επιστήμονες και στοχαστές να ενωθούν σε μία "παρέα" για να προωθήσουν ερευνητικά .επιστημονικά ,ιστορικά, ποιητικά, διαισθητικά τη "νέα" αυτή θεώρηση για τη Γη, τη Ζωή, το Σύμπαν. Η ευφυία της κυβερνητικής Γκρέκορι Μπέητσον, οι βιολόγοι Χένρι Τάλαν, Ουμπέρτο Ματουράνα, Φρανσίσκο Βαρέλα, η Λίν Μάργκουλις και η Ελισάβετ Σαχτούρη, ο φυσικός και φιλόσοφος Φρίτζοφ Κάπρα και ο γηραιός πια Ντέιβιντ Μπόμ, ο νομπελίστας της Χημείας Ηλία Πριγκοζίν και πολλοί μαθηματικοί της θεωρίας του Χάους και των Φράκταλ, αστροφυσικοί και κοσμολόγοι ώθησαν μία νέα αντίληψη για τη ζωή: αισιόδοξη, αρμονική όμορφη γεμάτη δικαιοσύνη, έκπληξη και προπαντός ενότητα και Νόημα.

Ζωή είναι μία διαδικασία. Μία αυτο-ποίηση δηλ. Αυτο-παραγωγή ή αυτο-οργάνωση.Να τονίσουμε τη λέξη διαδικασία (όχι στατικό όχι τέλειο, όχι σταθερό αλλά σε δυναμική ροή).Μία μονάδα "αυτοποιητική", ένα "όλον", παράγει τα ίδια τα μέρη από τα οποία αποτελείται και τα διατηρεί σε λειτουργία, ανανεώνοντας τα διαρκώς.

Ο φιλόσοφος-επιστήμονας Άρθουρ Κέστλερ πρότεινε να ονομάζουμε κάθε συνολικό πράγμα μέσα στη φύση "όλον", ένα σύνολο φτιαγμένο από τα δικά του μέρη, που όμως και το ίδιο αποτελεί μέρος ενός μεγαλύτερου συνόλου. Ένα Σύμπαν τέτοιων "όλων", που αποτελείται από "όλα", είναι μία "ολαρχία". Το σύμπαν έτσι είναι ένα αρχικό σύνολο που σχημάτισε όλο και πιο πολύπλοκα μικρότερα σύνολα μέσα στον εαυτό του, μερικά από τα οποία έγιναν και τα ίδια ολαρχίεςΤο κεντρικό χημικό υλικό της γήινης ζωής δηλαδή των αυτοποιητικών "όλων" που σχηματίζονται μέσα στο γήινο "όλον" είναι ο άνθρακας περιβαλλόμενος από υδρογόνα και συνδυαζόμενος με τη βοήθεια του Ήλιου και των κεραυνών με οξυγόνο, άζωτο, θείο και φώσφορο σχηματίζοντας έτσι κάθε οργανική ένωση, μόρια, ουσίες. Ο άνθρακας, το άζωτο, το υδρογόνο και το οξυγόνο συνδυαζόμενα κατά ομάδες έως 12 ατόμων(=αμινοξέα) και οι ομάδες αυτές σε μακριά γιγάντια μόρια έφτιαξαν τις πρωτεΐνες .Άλλα γιγάντια μόρια που αποτελούνται και από οξέα και από σάκχαρα έφτιαξαν αυτά που ονομάζουμε RNA και DNA: σύστημα αντιγραφής και δημιουργίας της ζωής. Από εδώ ξεκίνησαν τα πρώτα μικρόβια και μέσα από μία συνεχή πορεία αυτο-ανανέωσης και αυτο-υπέρβασης κάνουν μία πορεία απ' το μικρό "όλον" ενός βακτηριδίου ώς τα πρώτα φυτά, ζώα και το γιγάντιο "όλον" που είναι ο ανθρώπινος οργανισμός ή ως την "ολαρχία" που είναι η ανθρωπότητα ή ως μία ακόμη μεγαλύτερη "ολαρχία" που είναι η Γη μας

¨Όμως η ζωή δεν είναι μόνο μία διαδικασία που συμβαίνει μόνο στον πλανήτη μας, ούτε ο πλανήτης αυτός είναι κάτι πολύ ιδιαίτερο μέσα στο Σύμπαν. Απλώς έχει κάνει κάποια κατορθώματα που μπορούμε να τ' αναγνωρίσουμε και τα λέμε ορυκτά, φυτά, ζώα, ανθρώπους Μια ματιά στους υπόλοιπους πλανήτες, ήλιους, γαλαξίες και θα βρεθούμε στην "αρχή" των κόσμων (και των "καιρών", των "χρόνων").Και όπως διαβεβαιώνει ο Πριγκοζίν, ακόμη και η πρωταρχική ύλη είχε ακριβώς αυτές τις σταθερές -και τις μόνες που επιτρέπονται- για να γίνουν όλα τα ζωντανά όντα που αναγνωρίζουμε

Ας πούμε ένα παραμύθι με επιστημονικούς όρους και μετρήσεις. Κάποτε σε μία μεγάλη θάλασσα ενέργειας ένα εξαιρετικό κύμα ενέργειας υψώθηκε και έκανε μία "Μεγάλη Έκρηξη". Από την έκρηξη αυτή γεννήθηκε το Σύμπαν μας και ο Χώρο-Χρόνος όπου ζούμε. Η χαοτική θερμή ενέργεια της έκρηξης ψύχονταν και επεκτεινόταν μετατρεπόμενη σε ένα μεγάλο χορό σπειροειδών συμπαντικών σχημάτων. Γεννήθηκαν οι λεγόμενοι Πρωτογαλαξίες: ενέργειες και υποατομικά σωματίδια χόρευαν και στροβιλίζονταν μεταξύ τους σ' ένα πρωταρχικό χορό σμιξίματος και απώθησης. Τη φυσική δύναμη που ενεργεί σε μεγάλες αποστάσεις ανάμεσα σε κομμάτια ύλης θα την πούμε βαρύτητα, δύο άλλες που επενεργούν στο εσωτερικό των ατόμων την λέμε ασθενή και ισχυρή πυρηνική δύναμη και την τέταρτη που κάνει τα άτομα σε μόρια τη λέμε ηλεκτρική ανισορροπίες δυνάμεων και φως να οι πρωτο-γαλαξίες,να τα λεγόμενα άστρα πρώτης γενιάς: Τα άτομα υδρογόνου συσφίγγονται και μετασχηματίζονται σε άτομα ηλίου, σε θερμότητα και φως (πυρηνικές αντιδράσεις σύντηξης).

Κάποια άστρα πρώτης γενιάς ελκύουν ύλη από διπλανά άστρα ,βαραίνουν υπερβολικά συμπιέζονται τόσο πολύ που καταρρέουν. Τότε εκρήγνυνται και σκορπούν την αστερόσκονη γύρω τους σαν σπόρους. Τα παλιότερα αέρια που το περιτριγύριζαν γίνονται βαρύτερα, νέα κέντρα έλξης σχηματίζονται και από τις στάχτες κάθε παλιού άστρου γεννιέται ένα νέο αστέρι. Οι στάχτες-τα βαρύτερα δηλαδή στοιχεία από το υδρογόνο και ήλιο-σχηματίζουν μέσα στο γαλαξία ένα πολύπλοκο κεντρικό δακτύλιο, ένα είδος σκελετού που συγκρατεί τον γαλαξία ενώ γύρω από κάθε άστρο δεύτερης γενιάς έχουμε τα βαρύτερα στοιχεία της αστερόσκονης, αυτά σχηματίζουν τους πλανήτες του.

Έτσι έχουμε ένα δυναμικό δίκτυο γεγονότων, όπου κανένα τμήμα ή γεγονός δεν είναι θεμελιώδες για τα άλλα, καθώς το καθένα επακολουθείται από όλα τα άλλα και οι σχέσεις μεταξύ τους καθορίζουν ολόκληρο τον κοσμικό σχηματισμό ή το δίκτυο των γεγονότων. Διαμορφώνονται κάθε είδους σχηματισμοί της κοσμικής ύλης-ενέργειας ,αλλά διαρκούν μόνο εκείνοι που λειτουργούν σε αμοιβαία συνεκτικότητα με τους γύρω σχηματισμούς (αμοιβαίος = μοιραζόμενος /συνεκτικότητα = συμφωνία, αρμονία).

Πριν 4 ως 5 δισεκατομμύρια χρόνια, αέριο και αστερόσκονη συγκεντρώθηκε σε μία γήινη σφαίρα, αποτελούμενη από δώδεκα διαφορετικά είδη ατόμων (δώδεκα στοιχεία).Σιγά-σιγά ο φλοιός αυτής της σφαίρας κρύωνε και γινόταν σκληρότερος ενώ ο πυρήνας έβραζε.
Τότε βλέπουμε τη Γη μας να στροβιλίζεται και να πάλλεται, το λεπτό της φλοιό ν' ανασηκώνεται και να κατεβαίνει, να σχίζεται και να μετατοπίζεται να εκκρίνει λάβα εκεί που σχίζεται και ν'αποβάλλει ατμούς. Μετεωρίτες και πλανητοειδείς που εξακολουθούν ν'αποτελούν μέρη των συντριμμάτων της σουπερνόβα, χτυπούν και πληγώνουν τη Γη ,εκτοξεύοντας λιωμένους βράχους και αέρια. Η αραιή ατμόσφαιρα είναι συχνά κοκκινωπή από την ομίχλη που παράγεται από τις αντιδράσεις των ίδιων των αερίων. Σιγά-σιγά ο φλοιός παχαίνει και ραγίζει σε πλάκες ,που γλυστρούν αργά πάνω στην επιφάνεια και μεταφέρουν τις μάζες της στεριάς σε νέα σχήματα. Πολύχρωμα μικρόβια -βακτηρίδια εμφανίζονται και μεγαλώνουν εδώ και εκεί στις ακτές. Βαθμιαία αναπτύσσεται ένα ανθεκτικότερο αλλά διαυγέστερο ατμοσφαιρικό δέρμα που δίνει στις θάλασσες ένα αστραφτερό μπλε χρώμα.

Οι πτώσεις μετεωριτών είναι σπάνιες. Η αναταραχή ησυχάζει και μεγάλο μέρος της ξηράς πρασινίζει. Πότε -πότε ο πάγος σκεπάζει την πρασινάδα, ώσπου ν' αποσυρθεί και πάλι στους πόλους ,υψώνει και κατεβάζει το επίπεδο των θαλασσών ,καλύπτει και αποκαλύπτει την ξηρά, λες κι ολόκληρος ο πλανήτης αναπνέει μ' ένα γιγάντιο ρυθμό. Τα πάντα βρίσκονται σε διαρκή κίνηση καθώς η γη λάμπει στον ήλιο, με φόντο το σκοτάδι του διαστήματος ενώ τα εναλλασσόμενα σχήματα των νερών στροβιλίζονται πάνω από γαλάζιες θάλασσες και πολύχρωμες στεριές.
Τα βακτηρίδια (ή μόνερα) αποτελούν αμέτρητα "όλα" μέσα στο ευρύτερο "όλον" που αποτελείται απ' όλα τα βακτηρίδια .Μέσα στις λάσπες της γης αποτελούν τα πρώτα της δημιουργήματα. Τα μόνερα-σαν πρώτα κύτταρα-πέρασαν πολλές ποικιλλίες: φυσσαλιδοποιοί (τρέφονταν με τη ζύμωση),φωτοσυνθέτες (τρέφονταν με τη φωτοσύνθεση),αναπνέοντας ( τρέφονταν με την αναπνοή).

Η γη ισορρόπησε με τα πρώτα της πλάσματα είχε χρειαστεί δύο δισεκατομμύρια χρόνια. Και κατόπιν ήρθαν ο θάνατος και ο έρωτας. Η αναπαραγωγή μέσω του DNA και ο συνδυασμός των "μόνερων" σ' ένα μεγαλύτερο "όλον": Το κύτταρο με πυρήνα (ευκαρυώτες),χίλιες φορές μεγαλύτερο από το πρώτιστο κύτταρο (προκαρυώτες),Μέσα από μία νέα συνεργασία -αμοιβαία συνεκτικότητα -προχωράμε στην εξέλιξη:σκουλήκια, έντομα, ψάρια, αμφίβια, μύκητες λουλούδια, δέντρα, ερπετά, πουλιά και θηλαστικά. Τα προηγούμενα "όλα" σχηματίζουν νέες ολαρχίες.

Το DNA αναδιοργανωνόταν με συγκεκριμένο Δρόμο: από το απλό στο περίπλοκο, στη μεγαλύτερη τάξη ,από την αστερόσκονη στα πετρώματα, στα βακτηρίδια στα φυτά, στα ζώα ,στον άνθρωπο. Είμαστε φτιαγμένοι από αστερόσκονη και από μία συνεχή ώθηση προς τα πάνω και εμπρός.

Η ΠΟΛΗ

Περιγράψαμε, με τη βοήθεια της "Θεωρίας της Γαίας", την ιστορία του κόσμου μας. Τα 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια του Πλανήτη Γη, μέσα στα 15 περίπου δισεκατομμύρια του χωρόχρονου που ζούμε. Η συνέχεια, η ενότητα και η εξέλιξη ήταν συνεχώς παρούσες. " Υπάρχει μια σταθερή πρόοδος από την πληθώρα και το χάος προς την ενότητα και την τάξη." Αυτό το σύνθημα είναι το κλειδί για την κατανόηση κάθε ομαδικότητας, κάθε συμβίωσης, κάθε πόλης. Είτε είναι πόλη βακτηριδίων είτε ανθρώπων. Έχουν κοινούς νόμους και αρχές, έχουν τους νόμους της ζωής, όπως:

Την "αυτοποίηση" ή "αυτο-οργάνωση", αλλά και τη σχέση των "όλων" με τις "ολαρχίες". Θα δούμε πώς οργανώνεται κοινωνικοπολιτικά η ίδια η Φύση. Υπάρχει άραγε καλύτερος δάσκαλος απ' αυτήν;
Όπως ο Κέστλερ αποφαίνεται, ένα "όλον" έχει ταυτόχρονα την αυτονομία ενός συνόλου και την εξάρτηση ενός μέρους, καθώς είναι ενσωματωμένο μέσα σε ευρύτερα "όλα" από τα οποία εξαρτάται η ύπαρξή του. Κάτι σαν να λέμε "εξάρτηση με ανεξαρτησία".

Ο φυσικός Ντέιβιντ Μπομ προτείνει την "ολονομία" = η αυτονομία των υποατομικών σωματιδίων σταθεροποιείται με την επενέργεια όλων των άλλων σωματιδίων γύρω τους = ο νόμος του μεγαλύτερου συνόλου, που πρέπει να εξισορροπείται με την αυτονομία.

Και για να καταλάβουμε ακόμη καλύτερα τις έννοιες της "ολονομίας", "ολαρχίας", "όλου", ας δούμε έναν ανθρώπινο οργανισμό: αποτελείται από τη σύνθεση 7 κύριων οργανικών συστημάτων ("όλων"), που είναι: το νευρικό, αναπνευστικό, πεπτικό, κυκλοφορικό, αδενικό, ουροποιητικό, γεννητικό. Κάθε σύστημα είναι ένα "όλον" από διάφορα όργανα, π.χ. το πεπτικό έχει το στόμα, οισοφάγο, στομάχι, έντερα κ.ά. Κάθε όργανο είναι ένα ειδικό "όλον" κάποιων ιστών, οι ιστοί είναι "όλον" αμέτρητων ειδικευμένων κυττάρων, τα κύτταρα είναι "όλον" ειδικών βακτηριδίων, τα βακτηρίδια είναι "όλον" από πρωτεΐνες, DNA, RNA, οι πρωτεΐνες από αλυσίδες αμινοξέων και αυτά από συνδυασμούς C, H, N, O, S, P και αυτά τα τελευταία προέρχονται από την αστερόσκονη...!
Παντού η αυτονομία και η εξάρτηση πάνε μαζί... από πολλά "όλον" σε μία "ολαρχία", από πολλές αυτονομίες σε μία ολονομία: είναι τα σκαλοπάτια της εξέλιξης, της διαδικασίας της ζωής.

Το πολιτικό συμπέρασμα-δίδαγμα είναι ολοφάνερο. Μπορούμε να προτείνουμε πια μιά οργανική πολιτική, ένα κράτος- οργανισμό, ένα ζωντανό κράτος ή πόλη-κράτος ή αυτοκρατορία ή ανθρωπότητα ή Γαία...

Περιγράφουμε τώρα μερικές ιδιότητες των ζωντανών οργανισμών ή της ζωής ή των "όλων", η των οργανικών συστημάτων. Κάντε τις αναλογίες προς την πολιτική με την εμπιστοσύνη που αξίζει στη σοφία της ζωής και της εξέλιξης.

Τα δύο κυριαρχικά δυναμικά φαινόμενα της αυτο-οργάνωσης (αυτοποίησης) είναι η αυτο-ανανέωση, η ικανότητα δηλαδή των ζωντανών συστημάτων να ανανεώνουν και ν' ανακυκλώνουν διαρκώς τα συστατικά τους, ενώ ταυτόχρονα διατηρούν την ακεραιότητα του συνόλου της δομής τους- και η αυτο-υπέρβαση, που είναι με άλλα λόγια η δυνατότητα να ξεπερνούν κατά δημιουργικό τρόπο τα φυσικά, ψυχολογικά και διανοητικά τους όρια, χάρη στις διεργασίες της μάθησης, της ανάπτυξης και της εξέλιξης.
Η διατήρηση της αυτο-οργάνωσης επιβάλλει στους ζωντανούς οργανισμούς την παραμονή τους σε μία ιδιαίτερη κατάσταση, που δεν περιγράφεται εύκολα με συμβατικούς όρους. Το θεώρημα της εντροπίας δεν ισχύει γι' αυτούς. Αποτελούν ανοικτά συστήματα, και αυτό σημαίνει ότι είναι υποχρεωμένοι να διατηρούν μια συνεχή σχέση ανταλλαγής ενέργειας και ύλης με το περιβάλλον τους, προκειμένου να παραμείνουν στη ζωή. Η ανταλλαγή αυτή περιλαμβάνει την εισαγωγή τακτικών δομών, όπως τα τρόφιμα, τη διάσπασή τους, και τη χρησιμοποίηση μέρους των συστατικών τους για τη διατήρηση και την επαύξηση της τάξης του οργανισμού. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται μεταβολισμός. Επιτρέπει σ' ένα σύστημα να παραμένει σε μία κατάσταση ανισορροπίας, όπου διαρκώς "εργάζεται. Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί είναι ανοικτά συστήματα, που λειτουργούν συνεχώς σε μεγάλη απόσταση από την ισορροπία.

Ταυτόχρονα διαθέτουν ένα υψηλό βαθμό σταθερότητας. Για παράδειγμα: ένα κύτταρο διατηρεί την ταυτότητα και την ομοιότητα με τον εαυτό του, τόσο από τη μία στιγμή στην άλλη, όσο και σε σύγκριση με τα άλλα, γειτονικά του κύτταρα, ενώ στο εσωτερικό του εναλλάσσονται διαρκώς μόρια, τα μακρομόρια, τα οργανίδια και όλα τα άλλα συστατικά του.
Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τους ανθρώπινους οργανισμούς: Μέσα σε μερικά χρόνια, αντικαθιστούμε όλα τα κύτταρα του σώματός μας, εκτός από εκείνα του εγκεφάλου, και όμως, δεν συναντάμε καμία δυσκολία να αναγνωρίσουμε τους φίλους που έχουμε να τους δούμε πάρα πολύ καιρό. (Το φαινόμενο της αυτο-οργάνωσης εμφανίζεται και σε αρκετά χημικά συστήματα σύμφωνα με το Νομπελίστα Ηλία Πριγκοζίν, ακόμη και στους πρωταρχικούς σχηματισμούς στην αρχή της δημιουργίας παρατηρούμε την αρχή αυτή. Η ύλη από την αρχή της τείνει στην ζωή...)

Κάθε οργανισμός αποβλέπει πρώτα απ' όλα στην ανανέωση του εαυτού του: Τα κύτταρα διασπώνται για να δημιουργήσουν νέες δομές, ενώ ιστοί και όργανα αντικαθιστούν τα κύτταρά τους σε συνεχείς ανακυκλώσεις. 'Έτσι το πάγκρεας αντικαθιστά το μεγαλύτερο μέρος από τα κύτταρά του κάθε 24 ώρες. Το στομάχι αλλάζει τα κύτταρα των γραμμικών μυώνων κάθε τρεις μέρες. Τα λευκά αιμοσφαίρια στο αίμα μας εναλλάσσονται κάθε δέκα μέρες. Το 98% των πρωτεϊνών που περιέχονται στον εγκέφαλο ανακυκλώνονται σε διάστημα μικρότερο από ένα μήνα.
Η δύναμη της αυτο-ανανέωσης ενός οργανισμού του επιτρέπει και την αυτο-θεραπεία. Ωστόσο, οι περίπλοκοι οργανισμοί, παρά την ικανότητα της αυτοδιατήρησης και της αυτοανανέωσης, δεν μπορούν να λειτουργούν για πάντα. Κάποια στιγμή αποδυναμώνονται και γηράσκουν, με βλάβες ανεπανόρθωτες. 'Έτσι τα είδη αυτά ανέπτυξαν μια μορφή "υπερεπισκευής": αντί να αντικαθιστούν τα χαλασμένα τους τμήματα, αναπαράγουν έναν ολόκληρο οργανισμό. 'Έχουμε δηλαδή το φαινόμενο της αναπαραγωγής.

Επίσης η ικανότητα προσαρμογής και ανταπόκρισης στο περιβάλλον αποτελεί ουσιαστικό χαρακτηριστικό των ζωντανών οργανισμών και των κοινωνικών συστημάτων. 'Όταν για παράδειγμα ανεβαίνουμε σε υψόμετρο η ανάσα μας επιταχύνεται και οι χτύποι της καρδιάς πολλαπλασιάζονται. Αν κατεβούμε, επιστρέφει ο οργανισμός στην προηγούμενη κατάσταση, αλλά τότε αν συνεχίσουμε δημιουργούνται περίπλοκες μεταβολές σ' ολόκληρο τον οργανισμό, ώστε να μπορέσει να αναπνέει χωρίς λαχάνιασμα και με κανονικούς χτύπους καρδιάς. Κι αν ο οργανισμός συνεχίζει να ζει σε υψόμετρο, τότε οι αλλαγές του φθάνουν ως το DNA: το κεντρικό σύστημα αναπαραγωγής κάθε πληροφορίας και εμπειρίας του, ο πυρήνας των κυττάρων του αλλάζει, ώστε οι επόμενοι οργανισμοί ν' ανταποκρίνονται στις δυσκολίες του υψομέτρου με τον πιο οικονομικό τρόπο. Τα εξωτερικά μηνύματα έφθασαν στην κυβέρνηση του κυττάρου (DNA) και αυτή άλλαξε τον εαυτό της (γενοτυπική μεταβολή) και επομένως τους επόμενους οργανισμούς. Το DNA δεν αλλάζει στην τύχη (Δαρβινιστές) αλλά συνεξελλίσεται με το περιβάλλον του.

Αλλά το παραπάνω φαινόμενο της συνεξέλιξης, σαν ανταπόκριση προς το περιβάλλον, είναι η μία όψη της εξέλιξης. Η άλλη όψη της είναι αυτή της αυτο-υπέρβασης, που είναι έμφυτη σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς: η αυτο-υπέρβαση έχει σχέση με το ευρύτερο οικοσύστημα στο οποίο ανήκει ο οργανισμός ή με άλλα λόγια σχετίζεται με την "ολαρχία" στην οποία ανήκει το "όλον".
Οσο περισσότερο μελετά κανείς το ζωντανό κόσμο, τόσο καλύτερα αντιλαμβάνεται ότι ένα από τα ουσιαστικότερα χαρακτηριστικά των οργανισμών είναι η τάση για συνεργασία και αποκατάσταση στενών σχέσεων. Δεν υπάρχουν μοναδικά όντα. Κάθε πλάσμα συνδέεται και εξαρτάται, κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο, με όλα τα άλλα.

Οι σχέσεις αυτές εξασφαλίζουν μια ακατάπαυστη κυκλική ανταλλαγή ύλης και ενέργειας. Είναι σχέσεις συνεργασίας, συνύπαρξης, αλληλεξάρτησης και μιας πολυεπίπεδης συμβίωσης.
Γενικά, καμία οντότητα δεν μπορεί να θεωρηθεί σαν βασική μονάδα. Αυτό που επιβιώνει είναι ο οργανισμός-μέσα-στο-περιβάλλον-του. (Ενας οργανισμός που αποβλέπει μόνο στην δική του επιβίωση θα καταστρέψει αναπόφευκτα το περιβάλλον του, με αποτέλεσμα, όπως μας βεβαιώνει η πικρή πείρα, να καταστρέψει και τον εαυτό του.)

Μπορούμε να σημειώσουμε μια νέα οπτική στο φαινόμενο του θανάτου. Είδαμε ότι η αυτο-ανανέωση - η διάλυση και η ανασύνθεση δομών κατά συνεχόμενες ανακυκλώσεις - αποτελεί μια ουσιαστική όψη των ζωντανών συστημάτων. Αλλά και οι δομές που αυτοαντικαθιστώνται διαρκώς, αποτελούν από μόνες τους ζωντανούς οργανισμούς. Από την άποψη λοιπόν της αυτο-ανανεώσης ενός ευρύτερου συστήματος, η γέννηση και ο θάνατος αποτελούν ενσωματωμένες όψεις της ανακύκλωσης, της βασικής δηλαδή ιδιότητας που κάνει ένα σύστημα ζωντανό. Αρα, η γέννηση και ο θάνατος είναι καθοριστικά στοιχεία της αυτο-οργάνωσης και, μ' άλλα λόγια, η ουσία της ζωής. Ολα τα ζωντανά πράγματα γύρω μας ανανεώνουν τον εαυτό τους αδιάκοπα, και αυτό σημαίνει ότι διαρκώς πεθαίνουν. Εφόσον οι άνθρωποι γεννιούνται και πεθαίνουν, είναι φανερό ότι ανήκουν σε κάποιο μεγαλύτερο οργανισμό. Η ανθρωπότητα ανήκει κι αυτή στον πιο μεγάλο οργανισμό, στη Γη. Η δη, που δεν εξασφαλίζει μόνο την ύπαρξή της, αλλά που κι αυτή είναι ένα ζωντανό πλάσμα με το Ηλιακό Οικοσύστημα.

Βλέπουμε λοιπόν στη φύση την ανακύκλωση και αυτο- υπέρβαση, σαν δύο βασικές τάσεις, συμπληρωματικές: αυτοδιεκδίκηση και ενσωμάτωση. 'Η σαν "τάση αυτοσυντήρησης" που περιλαμβάνει την αυτοανανέωση, θεραπεία, ομοιόσταση, προσαρμογή και "τάση αυτο-μεταμόρφωσης και αυτο-υπέρβασης" που περιλαμβάνει τις διαδικασίες της μάθησης, ανάπτυξης, εξέλιξης, συνεργασίας, συμβίωσης. Οι ζωντανοί οργανισμοί διαθέτουν ένα έμφυτο δυναμικό, που τους οδηγεί στο ξεπέρασμα του εαυτού τους, στη δημιουργία νέων δομών και νέων προτύπων συμπεριφοράς. Το ίδιο κατ' επέκταση ισχύει για κάθε άτομο, είδος, οικοσύστημα, κοινωνία, πολιτισμό.

Ολα τα παραπάνω μας δείχνουν πως με βάση τη θεωρία της Γαίας, ολόκληρα συστήματα ανθρώπινης σκέψης, όπως της καρτεσιανής αντίληψης, της μηχανιστικής άποψης για τη ζωή και τη δαρβινικής θεωρίας για ανταγωνισμό και επιβίωση του ισχυρότερου, καταρρίπτονται.

Αντίθετα, ανοίγεται δρόμος προς την κατανόηση ότι το περιβάλλον μας από την απλούστερη εκδήλωσή του ως το Σύμπαν ολόκληρο, παρουσιάζει "όρεξη για ζωή" και "νόηση"... Σιγά- σιγά συνειδητοποιούμε το δρόμο της Ζωής, του Νου του Σύμπαντος, την Ένωση, το Νόημα, το Θεό... Αλλά ταυτόχρονα, έχουμε μεγάλη σιγουριά και βιασύνη για μια κοινωνία ανθρώπων, ικανή να λέγεται ζωντανή, δυνατή, φυσική. Ο καλύτερος δάσκαλος - και στην πολιτική - είναι η φύση. Το καλύτερο κοινωνικό-πολιτικό σύστημα είναι εκείνο που αντιγράφει την φύση. Αρκεί να κατανοήσουμε την φύση.. Κάθε σύνολο αποτελείται από μικρότερα μέρη και ταυτόχρονα είναι μέρος του ευρύτερου συνόλου. Έχουμε μια στρωματική τάξη, ένα δέντρο, μια ιεραρχία. Με την αυτο-υπέρβαση έχουμε μια σταθερή πρόοδο από την πληθώρα και το χάος προς την ενότητα και την τάξη.

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Ο Εγκέφαλός μας:

Έχουμε αναφέρει στην Θεωρία της Γαίας πως ο άνθρωπος είναι ένα "όλον". Ένα οικοσύστημα, ένας οργανισμός που εμπεριέχει μέσα του όλα τα εξελικτικά στάδια του σύμπαντος: από την Μεγάλη Έκρηξη, την Αστερόσκονη, τα πρώτα βακτηρίδια, τα φυτά, τα ζώα. Και επίσης είναι ένα μέρος ενός ευρύτερου συνόλου, είναι ένα "όλον" μιάς "ολαρχίας", που τη λέμε ΓΗ ή Ηλιακό Σύστημα. Και η "ολαρχία" αυτή κατά κάποιο τρόπο προδιαγράφει τα επόμενα εξελικτικά του στάδια.

Αλλά επίσης αναφέραμε πως κάθε οργανικό μέρος του περικλείει τους νόμους του συνόλου. Από την άποψη αυτή είναι πολύ παιδαγωγικό να ερευνήσουμε την ιδιαίτερη θέση μας και τον σκοπό μας στο σύμπαν μέσα από ένα υποσύνολο του οργανισμού μας που είναι όμως ένα πολύ σημαντικό "όλον": Τον ανθρώπινο εγκέφαλο και γενικότερα το νευρικό μας σύστημα.

Το εσωτερικό μέρος ενός ανθρώπινου εγκεφάλου μοιάζει πολύ με έναν εγκέφαλο ερπετού και φαίνεται πως ο βαθύς πυρήνας του εγκεφάλου είναι που μας κάνει μερικές φορές να φουσκώνουμε και να δείχνουμε μια αυτόματη επιθετικότητα. Τυλιγμένο γύρω από τον πυρήνα θα λέγαμε, υπάρχει ένα πιο πρόσφατα ανεπτυγμένο μέρος του εγκεφάλου που, μαζί με τον πυρήνα, μοιάζει με τον εγκέφαλο ενός πιο σύγχρονου θηλαστικού, πχ του αλόγου. Αυτή η χαρακτηριστική για τα θηλαστικά περιπλοκή του εγκεφάλου επιτρέπει να εκφραστούν εκείνα τα -χαρακτηριστικά για τα θηλαστικά και τα ζώα γενικότερα- συναισθήματα που τα ονομάζουμε οργή και αγάπη, θλίψη και χαρά. Επίσης φαίνετα πως μας κάνει παιχνιδιάρηδες, περίεργους και πρόθυμους να μαθαίνουμε.

Στην επιφάνεια του ανθρώπινου εγκεφάλου βρίσκουμε την νεότερη περιπλοκή, τον νεοφλοιό, που έχει ζάρες και δίπλες και μοιάζει μ' ένα μεγάλο περίπλοκο καρύδι μέσα στο κέλυφος του κρανίου.(Για να καταλάβουμε καλύτερα την διαφοροποίηση αυτών των τριών εγκεφάλων μέσα στο ίδιο μυαλό, πρέπει να φανταστούμε ότι όταν ο ψυχίατρος ζητάει από τον ασθενή του να ξαπλώσει αναπαυτικά στο κρεβάτι των εξετάσεων, είναι σαν να του ζητάει να πλαγιάσει μαζί μ' ένα άλογο ή ένα κροκόδειλο)

Στην πραγματικότητα ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν είναι χωρισμένος σε τμήματα που το κάθε ένα εκτελεί αυτό το συναίσθημα ή εκείνη τη συμπεριφορά. Όμως ο νεοφλοιός και (κυρίως) η σχέση του με τον εσωτερικό εγκέφαλο μας επιτρέπει να θυμόμαστε λεπτομερειακά το παρελθόν μας, να σχεδιάζουμε το μέλλον, να φτιάχνουμε τις ιδέες μας για τον κόσμο, να επικοινωνούμε επίσης με τη γλώσσα, να κάνουμε εφευρέσεις, τέχνη, τεχνολογία, κουλτούρα, αποφασίζουμε τι είναι καλό και τι κακό, στοχαζόμαστε για τη θέση μας στον κόσμο και τη σχέση μας με τα' άλλα πλάσματα. Γενικά η επικοινωνία, η ελευθερία επιλογής στη συμπεριφορά, η συνείδηση, εκδηλώθηκαν στον άνθρωπο μέσα από την εξέλιξη του εγκεφάλου .Επίσης και τα κήτη έχουν εγκεφάλους που είναι μεγαλύτεροι και πολύπλοκοι όπως οι δικοί μας και πιθανότατα έχουν ιδέες , ηθική, πολύπλοκες γλώσσες, προσωπικά ονόματα. Όμως απ' όλα τα όντα της Γαίας κανένα Δε γνωρίζουμε τόσο έξυπνο στο να επινοεί και να παράγει τεχνολογία, τόσο ισχυρό στην ικανότητά του να εξοντώνει ή να προστατεύει, να καταστρέφει ή να συντηρεί. Είμαστε μάλλον ένα πείραμα ελευθερίας, ένα επικίνδυνο πείραμα.

Επι πλέον η δομή του ανθρωπίνου εγκεφάλου φανερώνει πως κι αυτός εξελίσσεται. Το μεσολόβιο, το εμπρός και επάνω μέρος του, οι διασυνδέσεις των νευρικών κύτταρων του, συνεχώς μεταβάλλονται. Αυτό σημαίνει πως ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο αλλάζει από άνθρωπο σε άνθρωπο και από πολιτισμό σε πολιτισμό. Καθένας μας έχει τη δική του εικόνα για τον κόσμο, την δική του κοσμοθεωρία. Και κάθε κοσμοθεωρία είναι σωστή -αληθινή ή μάλλον μια όψη της αλήθειας. Όπως η μέλισσα βλέπει έναν κόσμο με ενεργειακές ίνες και πολλά χρώματα, η γάτα βλέπει έναν κόσμο σε αποχρώσεις του γκρίζου, ο σκύλος έναν κόσμο γεμάτο οσμές -γιατί κάθε ζώο έχει διαφορετικό νευρικό σύστημα - έτσι και κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται έναν διαφορετικό κόσμο.

Συγκρινόμενοι λοιπόν με τα άλλα όντα του πλανήτη μας αλλά και με τον ίδιο τον πλανήτη του οποίου αποτελούμε μέρος, ανακαλύπτουμε κανόνες μιας πιο φυσικής ηθικής. Μιας ηθικής για την ανθρώπινη φύση και ταυτόχρονα μιας ηθικής για το σύνολο των όντων της γήινης ζωής:

Α) Κάθε μορφή ζωής -κάθε όλον- πρέπει να φροντίζει το ιδιωτικό του "συμφέρον" ταυτόχρονα με το "συμφέρον" του οργανισμού -ολαρχία- στο οποίο ανήκει.

Β) Κάθε ον του πλανήτη μας λέει την αλήθεια για τον κόσμο που βλέπει και έχει δίκιο όταν αντιλαμβάνεται τον εαυτό του σαν κέντρο του κόσμου, σαν πρωταγωνιστή της ζωής.

Γ) Κάθε ον έχει τη δική του "θέση" και το δικό του "δρόμο" μέσα στη ζωή της γης, για την ακρίβεια η θέση του κι ο δρόμος του αναδεικνύουν το όνομά του.

Έτσι μπορούμε να καταλάβουμε ότι:
Το ον που λέγεται "άνθρωπος" είναι το κύτταρο ενός οργανισμού που λέγεται ανθρωπότητα. Και η ανθρωπότητα είναι ένα νεαρό είδος πάνω στη γη. Αποτελώντας ένα "όλο" μέσα στον οργανισμό που φαίνεται σαν μια γαλάζια όμορφη περιστρεφόμενη σφαίρα μέσα στο ηλιακό σύστημα.
"Άνθρωπος σημαίνει μια ολαρχία από ορυκτά, φυτά και ζώα που οργανώνονται και διοικούνται από μια συνείδηση με προορισμό: 1, Να αναρωτιέται για το ρόλο που παίζει αυτή μέσα στο κοσμικό θέατρο αλλά για όλο το σενάριο και τους ρόλους του έργου. 2, να δρα ελεύθερα - υπεύθυνα, ομαδικά και ατομικά, στο ρόλο που ανακαλύπτει ότι του αρμόζει.

Μέσα από αυτήν την προοπτική είναι "φυσικό του" να έχει κάνει ο
άνθρωπος τόσα προβλήματα στον εαυτό του, στους συνανθρώπους του και στο περιβάλλον .Είναι επίσης "φυσικό του" να αναλάβει την ευθύνη του για κάθε πρόβλημα, είναι φυσικό να αναρωτιέται ποιος είμαι, τι είναι ο κόσμος, τι είναι οι ιδέες, ο Θεός.. Είναι φυσικό να εκφράζεται να σύμβολα φωνητικά (γλώσσα) , γραπτά, ομαδικές συμπεριφορές, δράσεις και εξελισσόμενες θεωρίες, είναι φυσικό να παραδειγματίζεται από τα ζώα, τα φυτά, τα βακτηρίδια, τα άστρα, την ενέργεια, το φως. Είναι φυσικό να ακολουθούμε τη δική μας φύση.

Δεν είναι "φυσικό του" στον άνθρωπο η απαγόρευση της ελευθερίας του. Δεν είναι φυσικό η άρνηση των ευθυνών του. Είναι αφύσικο για τους ανθρώπους να θέλουμε άλλοι να είναι υπεύθυνοι γι μας.. Είναι αντιοικολογικό να ελέγχουμε την ελευθερία των συνανθρώπων μας. Είναι ακόμη αντιφυσικό να ζητάμε τη "σωτηρία" μας από άλλους, να θέλουμε άλλοι να σηκώσουν το "βάρος των αμαρτιών" μας, να φροντίζουν για την ζωή μας, να διαλέξουν πριν από μας για μας. Είναι αφύσικο να παραμελούμε τις τέχνες, επιστήμες, θρησκείες και πολιτικές, είναι αφύσικο να μην βάζουμε σαν βασική προτεραιότητα τον πολιτισμό και την κουλτούρα. Είναι ενάντιο στη φύση μας όταν δεν φιλοσοφούμε, δεν αναρωτιόμαστε για τον εαυτό μας, δεν κατανοούμε τη φύση και τους άλλους.

Όταν ο άνθρωπος δρα με τον φυσικό του τρόπο, όλη η φύση τον στηρίζει, τον βοηθά, τον εμπνέει και τον ζωογονεί. Όταν ο άνθρωπος είναι φυσικός έχει τη δύναμη του βράχου και του νερού, του αέρα και της φωτιάς, του δέντρου και του ζώου, της γης και του ήλιου. Όταν ο άνθρωπος ακολουθεί τον δρόμο του θα βρει την ευτυχία που δικαιούται, θα ξεπεράσει τα προβλήματά του - οικολογικά, κοινωνικά, πολιτικά, πολιτισμικά - θα ενωθεί με τον συνάνθρωπό του και με όλα τα όντα της γης και του κόσμου. Το μόνο από το οποίο κινδυνεύει ο άνθρωπος είναι να πάψει να είναι σύμφωνος με τη φύση του, να πάψει δηλαδή να είναι άνθρωπος.

Ας ζήσουμε σαν άνθρωποι, ας γίνουμε ο εαυτός μας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

ΓΑΙΑ: Το ανθρώπινο ταξίδι από το χάος στον κόσμο.
Ελισάβετα Σαχτούρη
Εκδ. ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ - ΛΙΒΑΝΗ
Η ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ: Επιστήμη, κοινωνία και απαρχή ενός νέου πολιτισμού.
Fritjof Capra
Εκδ. ΩΡΟΡΑ
Περιοδικό ΑΝΕΞΗΓΗΤΟ

Joomla SEF URLs by Artio

σημ. Αν δεν ανοίγουν οι σύνδεσμοι κάντε τους μαρκάρισμα, αντιγραφή, επικόλληση πάνω