Γράφει ο Γιάννης Δημάκης
Ο Θεόφιλος Καΐρης (19 Οκτωβρίου 1784 - 13 Ιανουαρίου 1853) ήταν κορυφαίος νεοέλληνας διαφωτιστής, φιλόσοφος, διδάσκαλος του Γένους και πολιτικός.
Γεννήθηκε
στην Άνδρο στις 19 Οκτωβρίου 1784 από επιφανή οικογένεια του νησιού.
Γονείς του ήταν ο πρόκριτος Καΐρης και η Αναστασία Καμπανάκη. Είχε τρεις
αδελφούς, τους μετέπειτα μοναχούς Ευγένιο και Ιωασάφ, και το Δημήτριο
καθώς και τρεις αδελφές τη Μαρία, τη Λασκαρώ και την Ευανθία.
Τα πρώτα χρόνια...
Διδάχθηκε τα πρώτα του γράμματα στην Άνδρο, στη Σχολή του Κάτω Κάστρου,
από τον ιεροδιάκονο Ιάκωβο. Στα 1794 πεθαίνει ο πατέρας του. Ο αδελφός
της μητέρας του και ανάδοχος του Σωφρόνιος Καμπανάκης, εφημέριος στο ναό
του Αγίου Γεωργίου Κυδωνιών( Αϊβαλί), τον παίρνει κοντά του ώστε να συνεχίσει εκεί τις σπουδές του.
Στα 1802 ιδρύεται
το Ελληνομουσείον, η Ακαδημία των Κυδωνιών. Ο Καΐρης φοίτησε στην
Ακαδημία και ταυτόχρονα εργαζόταν προσφέροντας βοηθητικές υπηρεσίες στο
σπίτι του Χατζή Διαμαντή, γαμπρού του Γρηγορίου Σαράφη, καθηγητή της
σχολής. Στην Ακαδημία διδάχθηκε φιλολογία και φιλοσοφία από το Γρηγόριο
Σαράφη και μαθηματικά και φυσικές επιστήμες από τον περίφημο διδάσκαλο
της εποχής Βενιαμίν το Λέσβιο. Ακολουθώντας τον Σαράφη συνέχισε τις
σπουδές του στη Σχολή της Πάτμου, όπου δίδασκε ο Δανιήλ Κεραμεύς και στη
Σχολή της Χίου, όπου δίδασκαν ο Αθανάσιος Πάριος και ο Δωρόθεος Πρώιος.
Το 1801 έγινε
μοναχός και χειροτονήθηκε Διάκονος αλλάζοντας το όνομα του από Θωμάς σε
Θεόφιλος. Το 1803 με δαπάνες του θείου του και μερικών πλουσίων
Κυδωνιατών έφυγε στην Ευρώπη.
Αρχικά
διέμεινε στην Ελβετία, όπου μελέτησε την οργάνωση των διδακτηρίων του
μεγάλου παιδαγωγού Πεσταλότσι, και κατέληξε στην Πίζα.Φοίτησε μέχρι το
1807 στο πανεπιστήμιο της Πίζας όπου σπούδασε φιλοσοφία, μαθηματικά και
φυσική και παρακολούθησε μαθήματα φυσιολογίας στην ιατρική σχολή.
Το 1807 μετέβη
στο Παρίσι,όπου έμεινε μέχρι το 1810 και ολοκλήρωσε τις φιλοσοφικές
σπουδές του και συνδέθηκε στενά με το μεγάλο νεοέλληνα διαφωτιστή
Αδαμάντιο Κοραή.
Ο Θ. Καΐρης ως δάσκαλος
Επέστρεψε στις Κυδωνιές (1810) ύστερα από έκκληση των Κυδωνιατών, για να
διδάξει στην Ακαδημία. Το Φεβρουάριο του 1811 ανέλαβε τη διεύθυνση
της Ευαγγελικής Σχολής της Σμύρνης όμως στο τέλος του έτους απεχώρησε
εξαιτίας της άρνησης των υπευθύνων να τηρήσουν την αρχική συμφωνία τους
και επέστρεψε στις Κυδωνίες. Στα 1812 αποχώρησε προσωρινά από την
Ακαδημία Κυδωνιών λόγω των διαφωνιών μεταξύ Σαράφη και Βενιαμίν Λεσβίου
και εγκαταστάθηκε για λίγο στην Άνδρο.
Έπειτα από
παράκληση των Κυδωνιατών επέστρεψε στην Ακαδημία (1814) και δίδαξε
φυσική, μαθηματικά και χημεία. Εμπλούτισε, βοηθούμενος από τον Αδαμάντιο
Κοραή, τη βιβλιοθήκη της Ακαδημίας με ελληνικά και ξένα συγγράμματα και
την εφοδίασε με όργανα φυσικής, χημείας, αστρονομίας και γεωγραφίας.
Μιλούσε
πολλές γλώσσες (αρχαία Ελληνικά, Λατινικά, Ιταλικά, Γαλλικά, Γερμανικά
και Αγγλικά). Ενδιαφέρθηκε για την αρχαιολογία, και οι έρευνές του
οδήγησαν σε σημαντικές ανακαλύψεις στην γενέτειρά του. Ασχολήθηκε με τη
βοτανολογία και καταχώρησε σε καταλόγους πολλά από τα φυτά του τόπου του
καταγράφοντας συγχρόνως τις φαρμακευτικές τους ιδιότητες.
Το 1819 ίδρυσε
στη Σχολή τυπογραφείο. Το ίδιο έτος μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία από
τον Αριστείδη Παππά.Παράλληλα, αλληλογραφούσε με τους σοφούς της Δύσης
για τα Ελληνικά θέματα και την επίλυση τους.
Το σπίτι του Καΐρη πριν την ανακαίνισή του
Τα χρόνια της Επανάστασης
Δίδαξε στην Ακαδημία ως την καταστροφή των Κυδωνιών από τους Τούρκους στις 2 Ιουνίου του 1821.
Πήρε ενεργό
μέρος στον εθνικό-απελευθερωτικό αγώνα του 1821 (1819-1826) και μάλιστα
στις 10 Μαΐου του 1821 κήρυξε την επανάσταση στην Άνδρο σηκώνοντας την
ελληνική σημαία στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Εγκαταλείποντας τα
πάντα, σχολή και μαθητές, πολέμησε σαν κοινός στρατιώτης (τραυματίστηκε
μάλιστα τρεις φορές) και έφτασε μέχρι τον Όλυμπο. Με τους φλογερούς του
λόγους παρακινούσε τους καραβοκύρηδες και τους εμπόρους να συνεισφέρουν
με χρήματα και πλοία με σκοπό τη δημιουργία ελληνικού πολεμικού
ναυτικού.
Συμμετείχε
στην εκστρατεία του Ολύμπου το Μάρτιο του 1822, με διοικητή το Γρηγόριο
Σάλα, όπου και δέχθηκε τρία τραύματα. Επέστρεψε στην Πελοπόννησο όπου με
εντολή της Υπέρτατης Διοικήσεως συγκρότησε στρατιωτικό σώμα από
εξόριστους Κυδωνιάτες.
Παρακολούθησε
τις εργασίες της Α΄ Εθνοσυνέλευσης στην Επίδαυρο (20
Δεκεμβρίου 1821 – 15 Ιανουαρίου 1822) χωρίς επίσημη ιδιότητα, επειδή δεν
εκπροσωπούνταν οι Κυκλάδες.
Στη Β΄
Εθνοσυνέλευση του Άστρους (29 Μαρτίου – 27 Απριλίου 1823) είχε ενεργό
συμμετοχή και το Μάιο του ίδιου έτους έγινε μέλος επιτροπής για την
επεξεργασία και διόρθωση των «εγκληματικών νόμων» και του «οργανισμού
των δικαστηρίων».
Στην επιδημία τύφου, που ξέσπασε στο Ναύπλιο το 1824, παρά την κλονισμένη υγεία του βοήθησε με αυταπάρνηση τους χειμαζόμενους.
Τον Απρίλιο
του 1824 υπέβαλε παραίτηση από το αξίωμα του βουλευτή για λόγους υγείας,
που έγινε δεκτή από το Βουλευτικό Σώμα με ευχαριστίες. Οι Ανδριώτες ,
όμως, επέμειναν να τους εκπροσωπεί στο Βουλευτικό. Το Σεπτέμβριο του
1824 επέστρεψε στην Πελοπόννησο ως παραστάτης Άνδρου για τη Γ'
Βουλευτική Περίοδο -ανέλαβε και προσωρινά την προεδρία του Βουλευτικού
Σώματος- και τον Οκτώβριο συμμετείχε σε επιτροπή για τη σύνταξη
οργανισμού των επαρχιακών σχολείων.
Στα 1826 εξελέγη
πληρεξούσιος Άνδρου για τη Γ΄ Εθνοσυνέλευση στην Επίδαυρο (6 – 16
Απριλίου 1826), αλλά δεν συμμετείχε στις εργασίες της, επειδή διατελούσε
μέλος του Βουλευτικού Σώματος.
Το 1828 ευρισκόμενος
στην Αίγινα του ζητήθηκε να προσφωνήσει τον πρώτο Κυβερνήτη Ιωάννη
Καποδίστρια κατά την τελετή υποδοχής στο μητροπολιτικό ναό στις 12
Ιανουαρίου 1828. Έχοντας σκοπό την ίδρυση ορφανοτροφείου για τα ορφανά
των αγωνιστών της Επανάστασης ταξιδεύει από
το 1832 σε Ιταλία, Γαλλία, Αγγλία, Αυστρία,
Κάτω Ρωσία, Μολδαβία και Κωνσταντινούπολη για τη συγκέντρωση δωρεών από
ομογενείς.
Τα μεταεπαναστατικά χρόνια.Ιδρυση σχολής.
Το 1835 ο Βασιλέας Όθωνας τού απένειμε το Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του
Σωτήρος ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για την προσφορά του την περίοδο του
Αγώνα. Ο Καΐρης, όπως και ο άλλος διδάσκαλος του Γένους Θεόκλητος
Φαρμακίδης, σε μία πράξη αποδοκιμασίας προς το καθεστώς της
αντιβασιλείας των Βαυαρών δεν απεδέχθη την τιμή. Την ίδια στάση κράτησε
και όταν του προσεφέρθη η έδρα της Φιλοσοφίας στο
νεοϊδρυθέν Πανεπιστήμιο Αθηνών (1837).
Αρνείται την
πρόσκληση του Ιωνά Κίγγ να πάει στην Αθήνα και να διδάξει στο κολέγιο
που αυτός ίδρυσε με αμερικάνικα χρήματα, παρά το σημαντικό μέγεθος του
υποσχόμενου μισθού και αντ’ αυτού συστήνει στην Άνδρο ένα σχολείο για τα
ορφανά και τα τέκνα των πεσόντων κατά τον αγώνα. Ο Όθωνας, θέλοντας να
τον τιμήσει, του απένειμε τον χρυσό Σταυρό του Σωτήρος, Αλλά ο Καΐρης,
με χαρακτηριστική προς τον Όθωνα επιστολή, αρνήθηκε το παράσημο, όπως
αρνήθηκε και τον διορισμό του, το 1837, σαν καθηγητής της φιλοσοφίας στο
πανεπιστήμιο των Αθηνών.
Δεν
συμφιλιώθηκε ποτέ με την ιδέα της βασιλείας και μετά την εγκατάσταση του
Όθωνα από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις (τον οποίο θεωρούσε περίπου ως
εκπρόσωπο ή αντιβασιλέα τους) δεν θέλησε να ενσωματωθεί στο σύστημα και
αρνήθηκε εξ’ αιτίας των πεποιθήσεών του όλες τις προτάσεις για απονομή
διακρίσεων και διορισμών σε τιμητικές θέσεις που του έγιναν. Ίσως να
ίσχυε η άποψη του άλλοτε φίλου του και μετέπειτα αδιάλλακτου πολέμιού
του Κων.Οικονόμου, ότι δηλαδή «εφαίνετο σφόδρα δημοκρατικός». Αυτό
είναι πολύ πιθανό αφού έζησε στο μετεπαναστατικό Παρίσι κατά τη
διάρκεια των σπουδών του και συναναστράφηκε με πολλούς λόγιους
εμποτισμένους με φιλελεύθερες ιδέες.
Εγκαινίασε
το Ορφανοτροφείο του το Σεπτέμβριο του 1835 δεχόμενος αρχικά τριάντα
ορφανά και την επόμενη χρονιά το έθεσε σε πλήρη λειτουργία. Στη σχολή
του ορφανοτροφείου διδάσκονταν όλα τα μαθήματα που παραδίδονταν στα
ευρωπαϊκά σχολεία με τη βοήθεια σύγχρονων επιστημονικών οργάνων. Η
παιδαγωγική μέθοδος του Καΐρη στηρίζονταν στην ελεύθερη έκφραση του μαθητή και το φιλελευθερισμό. Ο ίδιος μάλιστα ονόμαζε τα μαθήματα «συνδιαλέξεις».
Ο μεγάλος
αυτός διδάσκαλος εισήγαγε για πρώτη φορά στο ελληνικό εκπαιδευτικό
σύστημα ένα μεγάλο εύρος θεμάτων όπως: συγκριτική θεολογία, αστρολογία,
τεχνικές ναυσιπλοΐας, γεωπονικά θέματα, εφαρμοσμένα μαθηματικά,
λογιστικά, φυσική, προηγμένα μαθηματικά, και θεοσέβεια. Μετέφρασε ποίηση
από τα αρχαία ελληνικά, τα Γερμανικά και τα Γαλλικά, δίνοντας έμφαση
στο έργο του Λόρδου Βύρωνα και του Robert Browning.
Η σχολή περιελάμβανε τριετείς σπουδές και όλα τα μαθήματα τα δίδασκε ο ίδιος ο Καΐρης,
χωρίς άλλους βοηθούς εκτός των παλαιότερων μαθητών που προετοίμαζαν
τους νεώτερους. Στην ανώτερη τάξη της σχολής, εκτός των άλλων δίδασκε
θρησκειολογία, κατά την οποία ανέπτυσσε τις βάσεις κάθε θρησκείας, χωρίς
να εκφέρει καμία κρίση γι αυτές.
Μαθητές της
σχολής δεν ήταν μόνο τα ορφανά αλλά και νέοι από εύπορες οικογένειες που
επιθυμούσαν να διδαχτούν από τον πρωτοπόρο δάσκαλο.
Η λειτουργία
της Καϊρείου σχολής στην Άνδρο άρχισε στις 9 Φεβρουαρίου 1836 και
κράτησε τρία χρόνια. Στο ορφανοτροφείο πήγαιναν άνδρες και γυναίκες,
ορφανοί ή πλούσιοι κατά εκατοντάδες, από όλα τα μέρη της Ελλάδας,
ενήλικες, λαϊκοί και κληρικοί.
Πολλά από
τα ορφανά του αγώνα και ειδικότερα τα διασωθέντα από τη σφαγή των Ψαρών
αποτέλεσαν τον πυρήνα των σπουδαστών του ορφανοτροφείου που ίδρυσε ο
Καΐρης.
Μεταξύ των
μελών του ορφανοτροφείου υπήρχαν τρόφιμοι από πολλές βαλκανικές χώρες,
καθολικοί που ζούσαν στο νησί από το μεσαίωνα, μέχρι και μουσουλμάνοι
Τούρκοι. Φαίνεται μάλιστα ότι ο Καΐρης είχε ένα «διαφορετικό» όραμα για
μία ανεξάρτητη Ελλάδα που θα βασιζόταν στην αρχή του διαχωρισμού της
εκκλησίας και του κράτους, μιας παν-βαλκανικής πολύ-πολιτισμικής
πολιτείας όπου όλα τα θρησκεύματα και οι δοξασίες θα ήταν ελεύθερα από
την καταπίεση των Οθωμανών.
Αργότερα δημιουργήθηκαν φήμες ότι ο Καΐρης μυούσε τους μαθητές σε μία νέα θρησκεία, την οποία ονόμαζε «Θεοσέβεια», δια της οποίας ανέτρεπε τις παραδόσεις και τα δόγματα του χριστιανισμού.
Θεοσέβεια: στο
σύστημα αυτό ο θεός είναι μοναδικός, η αυθύπαρκτη αιτία του παντός,
ένας τέλειος νους που δημιούργησε τα πάντα. Οι θεοσεβείς δεν πίστευαν
στην αγία Τριάδα και θεωρούσαν τον Χριστό ως ένα απλό Εβραίο διδάσκαλο
της ηθικής, ενώ αποδεχόντουσαν ότι η ψυχή ήταν αθάνατη και ότι μετά το
θάνατο πηγαίνει σε άλλο πλανήτη. Είχαν δικό τους ημερολόγιο (που είχε
εισαγάγει ο ίδιος ο Καΐρης) στο οποίο το έτος άρχιζε την 11η Σεπτεμβρίου
και οι μήνες δεν είχαν τέσσερεις βδομάδες αλλά τρεις δεκάδες. Τα
ονόματα των μηνών ήταν εμπνευσμένα από την αρχαία Ελλάδα: Θεοσέβιος,
Σοφάρετος Δίκαιος κ.λπ. Ο γάμος επιτρεπόταν μόνο μεταξύ θεοσεβών ανδρών
και γυναικών και απαγορευόταν ρητώς η τέλεσή του εις τους πάσχοντας.
 |
| Καΐρειος Βιβλιοθήκη.Ανδρος |
Ο
Καΐρης συνέχισε να διδάσκει τις ριζοσπαστικές ιδέες του ευρωπαϊκού
διαφωτισμού πράγμα που τον οδήγησε σε αντιπαλότητα με τον βασιλιά και
την εκκλησία που θυμήθηκε την ιδιότητά του ως διακόνου και τον
κατηγόρησε ότι είχε αιρετικές απόψεις .Όλα αυτά διαδίδονταν με φήμες
αλλά δεν είχαν εξακριβωθεί.
Η Ιερά
Σύνοδος του Βασιλείου της Ελλάδος με πρόεδρο
τον Μητροπολίτη Κυνουρίας Διονύσιο ζήτησε από τον Καΐρη να προβεί σε
«ομολογία πίστεως», την οποία εκείνος απέκρουσε ως καταπιεστική της
συνείδησής του. Τότε η ελληνική κυβέρνηση, ενδίδοντας στις πιέσεις της
Ιεράς Συνόδου, διέταξε τον αρχηγό του στόλου Κωνσταντίνο Κανάρη να
πλεύσει με τη ναυαρχίδα του στόλου στην Τήνο για να πάρει από εκεί το
διοικητή της Τήνου και να τον πάει στην Άνδρο, ώστε μαζί με το
Μητροπολίτη Άνδρου να καλέσουν ενώπιον τους τον Καΐρη.
Όταν ο
Καΐρης αρνήθηκε ουσιαστικά να προχωρήσει σε «ομολογία της πίστης του»
συνελήφθη και παρά την έντονη αντίδραση των κατοίκων της Άνδρου
μεταφέρθηκε με πολεμικό πλοίο στις φυλακές της Αίγινας. Η δίκη του από
την ιερά σύνοδο έγινε την 21 Οκτωβρίου του 1839. Ο Καΐρης σύγκρινε την
απαίτηση για έγγραφη ομολογία της πίστης του με τις πρακτικές της ιεράς εξέτασης, επικαλέστηκε το δικαίωμα της ελευθερίας της συνείδησης, αρνήθηκε την κατηγορία ότι δίδασκε εναντίον της χριστιανικής θρησκείας.
Τελικά η
Ιερά Σύνοδος αποφάσισε στις 23 Οκτωβρίου 1839 την καθαίρεση του, ως
αρχηγού άλλης θρησκείας που ονομαζόταν «θεοσεβισμός». Ως Γραμματέας της
Συνόδου, ο Θεόκλητος Φαρμακίδης υπερασπίστηκε το φιλόσοφο και
προσπάθησε, χωρίς αποτέλεσμα, να τον μετακινήσει από τις θέσεις του,
προτείνοντας εν τέλει να του επιτραπεί η έξοδος από την Ελλάδα, όπως
επιθυμούσε, προκειμένου να λυθεί το πρόβλημα. Στον αντίποδα ο
κληρικός Κωνσταντίνος Οικονόμου ο εξ Οικονόμων ηγήθηκε της συντηρητικής
μερίδας που επιθυμούσε την εξόντωση του Καΐρη.
Βασιλικό
διάταγμα στις 28 Οκτωβρίου 1839 διέταξε την εξορία του Θεόφιλου
Καΐρη στο μοναστήρι του Ευαγγελισμού στη Σκιάθο για να «μεταμεληθεί» .
Στις 19
Δεκεμβρίου 1839 το Οικουμενικό Πατριαρχείο εξέδωσε εγκύκλιο («Περί της
νεωστί αναφανείσης αντιχρίστου διδασκαλίας του Θεοσεβισμού») εναντίον
του Καΐρη και της διδασκαλίας του.
Παρέμεινε
επί ένα ολόκληρο χειμώνα σε ένα σκοτεινό υπόγειο. Κατά τη διάρκεια του
εκεί εγκλεισμού του υπέστη τα πάνδεινα από τους καλόγερους που είχαν
αναλάβει την «αναμόρφωσή» του και αρρώστησε βαριά. Η πολιτική και
θρησκευτική ηγεσία ανησυχώντας για ενδεχόμενη κατακραυγή σε περίπτωση
θανάτου του τον μετέφερε στο μοναστήρι της Σαντορίνης όπου αφού
παρέμεινε (κάτω από καλύτερες συνθήκες) επί δύο χρόνια σε απομόνωση.
Εξαναγκάστηκε
να φύγει στο εξωτερικό επειτα από την ανάγνωση της καθαίρεσης στους
ναούς της επικράτειας και κατέληξε άρρωστος στο Λονδίνο.
Με τη
Συνταγματική Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 ο Καΐρης, με τη
μεσολάβηση του Σπυρίδωνα Τρικούπη επέστρεψε στην Ελλάδα και
εγκαταστάθηκε στην Άνδρο όπου συνέχισε τη λειτουργία του Ορφανοτροφείου
του.Το 1844 ψηφίζεται το Σύνταγμα της Ελλάδος, με το
οποίο καθιερώνεται η ελευθερία της συνείδησης και ο Καΐρης επανέρχεται
στην Ελλάδα.
Μετασυνταγματικές διώξεις και θάνατος ....
Με την πρόφαση όμως της επέκτασης του θεοσεβισμού, άρχισε νέα επίθεση εναντίον του.
Παρά τις
εκθέσεις των δύο αλληλοδιαδόχων νομαρχών Κυκλάδων, Αμβροσιάδη και
Ζυγομαλά, που διαβεβαίωναν ότι ο Καΐρης δεν έκανε προσηλυτισμό, ο
υπουργός Δικαιοσύνης Βόλβης, στηριζόμενος σε έγγραφο της Συνόδου,
διέταξε τον εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Σύρου να προβεί σε δίωξη του
Καΐρη και των συνεργατών του. Ο εισαγγελέας Ν. Σιούπης άσκησε δίωξη και ο
ανακριτής Σύρου Σταύρος Λογοθέτης ξεκίνησε τακτική ανάκριση που
τερματίσθηκε με το από 26 Απριλίου 1852 παραπεμπτικό βούλευμα,
επικυρωμένο με το 2693/1852 βούλευμα του Εφετείου Αθηνών.
Το
δικαστήριο της Σύρου (με πρόεδρο τον Ι. Δοξαρά, συνέδρους τους Σταύρο
Λογοθέτη, Δ.Α. Βαφειάδη, Αλέξανδρο Αλεξάνδρου και Ι. Πρεζάνη, Εισαγγελέα
το Ν. Στούπη, κατηγορούμενους τους Θεόφιλο Καΐρη, Γρηγ. Δεσποτόπουλο,
Σπυρ. Γλαυκωπίδη, Θ. Λουλούδη ή Μονοκόνδυλο και Συνηγόρους υπερασπίσεως
τον καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου Νικ. Ι. Σαρίπολο και τον Ιω.
Παλαιολόγο) εξέδωσε την υπ' αριθ. 181/21.12.1852 καταδικαστική απόφαση,
με φυλακίσεις για όλους και ειδικότερα διετή φυλάκιση για τον Θεόφιλο
Καΐρη.
Ο
Καΐρης, εξαιτίας του γήρατος και των κακουχιών στην υγρή και βρωμερή,
όπως αναφέρεται, φυλακή της Σύρου, πεθαίνει λίγες μέρες μετά, στις 9
Ιανουαρίου 1853 και θάβεται αμέσως στο Λαζαρέτο της Σύρου, χωρίς να
επιτραπεί ούτε στον αδελφό του να αποχαιρετήσει τον νεκρό. Την επομένη
της ταφής του, οι αρχές της Σύρου έσκαψαν τον τάφο, άνοιξαν τη κοιλιά
του και την γέμισαν με ασβέστη για να λιώσει το σώμα και να μη μπορέσουν
οι μαθητές του να τελέσουν τα απαγορευμένα γι’ αυτόν επικήδεια
καθήκοντα.
Οι συγγενείς
του, λίγες μέρες μετά, φέρνουν την απόφαση των πλημμελειοδικών της
Σύρου στον Άρειο Πάγο, ο οποίος την ακυρώνει, δέκα μέρες μετά τον θάνατο
του σοφού. Πενήντα χρόνια μετά, με κοινή δαπάνη των κατοίκων της
Άνδρου, αναγείρεται μαρμάρινος ανδριάντας.
Τα
επιστημονικά και φιλοσοφικά συγγράμματα του Καΐρη είναι πολλά αλλά λίγα
από αυτά εκδόθηκαν εξ’ αιτίας των περιορισμένων μέσων που διέθετε και
έτσι οι μαθητές του αναγκαζόντουσαν να αντιγράφουν τα περισσότερα από
αυτά. Τα κυριότερα έργα του είναι:
1. Στοιχεία φιλοσοφίας ή των περί τα όντα γενικώτερον θεωρουμένων τα στοιχειωδέστερα, από το οποίο εκδόθηκε μόνο η εισαγωγή.
2. Γνωστική ή των του ανθρώπου γνώσεων σύντομος έκθεσης
3. Θεοσοφία (εκδόθηκε ανώνυμα σε δύο τόμους από τους οποίους ο πρώτος έχει τίτλοΘεοσεβών προσευχαί και ιερά άσματα και ο δεύτερος Επιτομή της θεοσεβικής διδασκαλίας και ηθικής)
4. Φιλοσοφικά και Φιλολογικά
ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ - ΣΤΟ ΘΕΟΦΙΛΟ ΚΑΪΡΗ
Από κανένα σκιάχτρο δεν τρομάζεις
Γαληνός, αμετάνοιωτος τ 'αδειάζεις
Μ' έσένα ο Χριστός, ιερέ Καϊρη!
Η φυλακή σου γίνεται βωμός,
στεφάνι αχτιδωτό κι' ο αφορεσμός,
αγνότερη μιά πίστη σ΄ανυψώνει
όπου ασκλάβωτη η Σκέψη αποθεώνει.
Η μάννα σου στο φώς και στη δροσιά
-- Γειά σας, χρυσά Κυκλαδικά νησιά! --
γυρεύει τη σεμνή σου την εικόνα
να βάλη του μετώπου της κορώνα.
Μα η Πολιτεία, μα να η μεγάλη μάννα
που συχνότατα βρέχει ουράνιο μάννα
στον τιποτένιο ή στο ληστή, κρατεί
την πόρτα της τιμής για σε κλειστή.
Εγώ, ποιητής κριτής - διπλός μου ο Θρόνος -
πρώτος, μέσα σε αδιάφορους και μόνος,
στου Λόγου τον ορείχαλκο χυμένο
για τους αιώνες τ΄ άγαλμά σου σταίνω!
