Γράφει ο Γιάννης Δημάκης
Στην
Πωγωνιανή λειτουργούσε το Γυμνάσιο με 300 περίπου μαθητές και μαθήτριες.
Από αυτούς οι 100 ήταν από τα χωριά της Βορείου Ηπείρου που ήταν τώρα
ιταλοκρατούμενη, άλλοι 100 από τα χωριά του Πωγωνίου και οι υπόλοιποι
100 από διάφορα μέρη πέραν του Πωγωνίου.
Η κήρυξη
του πολέμου βρίσκει τους μαθητές σε μια κατάσταση αβεβαιότητας,
αμηχανίας μέχρι του πανικού. Από τη νύχτα είναι στο πόδι και φέρνουν
γύρω στο κέντρο του χωριού προσπαθώντας να μάθουν τι γίνεται.
Έτσι το πρωϊ
γύρω στις πέντε, πολλοί ξύπνησαν με τις πρώτες ομοβροντίες κανονιών που
ακούγονταν περισσότερο προς την Κακαβιά και τους Ποντικάτες.
Στην αρχή
πολλοί νόμισαν ότι είναι μπουμπουναριές, αφού και ο καιρός ήταν βαρύς,
υγρός και ψιλόβρεχε. Ο ρυθμικός όμως τρόπος και ο κοφτός ήχος με τον
οποίο ακούγονταν οι βροντές διέλυσε γρήγορα την ψευδαίσθηση για
μπουμπουναριές. Γρήγορα κυκλοφόρησε η είδηση. «Πόλεμος», άρχισε ο
πόλεμος που όλοι σχεδόν τον περίμεναν.
Πρωϊ πρωϊ
μαζεύτηκαν στο Γυμνάσιο αρκετοί μαθητές. Εκεί και μερικοί καθηγητές.
Μαζί και ο Γυμνασιάρχης Ιωάννης Παπαγεωργίου. Μέσα σε μια ατμόσφαιρα
ταραχής και ανησυχίας και μέσα σε απόλυτη σιγή όλοι οι μαθητές
κρεμάστηκαν από τα χείλη του Γυμνασιάρχη να τους λέει:
«Άρχισε ο πόλεμος. Τα μαθήματα διακόπτονται μέχρι νεωτέρας. Μπορείτε να πάτε στα σπίτια σας με όποιο τρόπο νομίζετε»
Πολλοί
μαθητές συγχωριανοί ή κοντοχωριανοί είχαν ήδη ετοιμάσει τις ομάδες τους.
Πήραν ό,τι πρόχειρο είχαν, λίγο ψωμί κάτι να προφυλαχτούν από τη βροχή
που έπεφτε ασταμάτητα και ξεκίνησαν.
Με τη
διαίσθηση του πανικόβλητου αγριμιού ξεκίνησαν σε ομάδες προς όλες τις
κατευθύνσεις. Μετρούσαν από εκεί που έπεφταν οι λιγότερες κανονιές, και ο
ήχος από τα άλλα όπλα που όλο πύκνωναν. Και διάλεγαν το ασφαλέστερο και
συντομότερο μονοπάτι, μέσα και έξω από τα γνωστά τους δρομολόγια, στα
ρουμάνια και στους καλυμμένους με βλάστηση κατσικόδρομους, για να μην
τους επισημαίνουν οι Ιταλοί από τα παρατηρητήρια και τα αεροπλάνα
Ανάμεσα σε
αυτές τις ομάδες και ο καθηγητής Γυμναστικής Θεοφάνης Δούμας από τη
Βήσσανη γύρω από τον οποίο είχε συσπειρωθεί μια ομάδα μαθητών.
Γλούπ, γλούπ ακούγονταν τα βλήματα που έπεφταν γύρω μας μέσα στις λάσπες θυμάται κάποιος μαθητής.
Μια
ομάδα με λίγα παιδιά από Δολιανά και Τσερβάρι (Ελαφότοπο) έφυγαν πρωϊ
και πέρασαν γρήγορα από το Χάνι Δελβινάκι με κατεύθυνση προς Γέφυρα
Αγίων – Δολιανά – Καλπάκι. Στη θέση «Κορακότρυπα» απέναντι ακριβώς από
την γραμμή άμυνας Καλπακίου, δέχτηκαν μια βόμβα από ιταλικό αεροπλάνο.
Θύμα ο μαθητής της Στ’ τάξεως του Γυμνασίου Πωγωνιανής Απόστολος Βλαστός
( ο πρώτος μαθητής θύμα του πολέμου που μόλις είχε αρχίσει) που βλήθηκε
βαριά στην κοιλιά και ξεψύχησε στην αγκαλιά του μικρότερου αδελφού του
Ηλία, μαθητή και αυτού του Γυμνασίου Πωγωνιανής.
Μία μεγάλη
ομάδα από άλλα μακρινά μέρη (και Βορειοηπειρωτόπουλα που δεν μπορούσαν
να πάνε στα χωριά τους) ξεκίνησαν κοντά στο μεσημέρι, πεζοπορώντας, με
τον καθηγητή της Φυσικής Σπύρο Τσακαλώτο, ο οποίος καταγόταν από την
Πρέβεζα με κατεύθυνση προς τα Γιάννενα.
Μέσα
από παρακάμψεις και ατραπούς για να αποφύγουν τα αεροπλάνα που πετούσαν
στην περιοχή, με το σκοτείνιασμα φτάνουν προς τη γέφυρα Αγιούς. Η πορεία
ήταν κουραστική αφού μεταξύ των μαθητών ήταν και αρκετοί μικρών τάξεων
και η πορεία ήταν μεγάλη και βασανιστική και πολλοί ήταν ξυπόλυτοι ή με
ένα παπούτσι.
Μερικούς από
τους μικρότερους μαθητές που κουράζονταν τους έπαιρναν στη πλάτη οι
μεγαλύτεροι. Είχε σκοτεινιάσει πλέον όταν κατέβαιναν προς το χωριό Λίμνη
με κατεύθυνση προς τη γέφυρα των Αγίων. Η πορεία γινόταν με προσοχή.
Δεξιά τους είχαν εμφανισθεί ήδη κάποια τμήματα του Ιταλικού στρατού που
προχωρούσαν προς το Καλπάκι. Ο Σπύρος Τσακαλώτος, ο καθηγητής τους της
Φυσικής, τους συνιστούσε απόλυτη σιωπή. Σε κάποια απόσταση από το Χάνι
Ζαραβίνας είχαν φτάσει οι Ιταλοί και είχαν στρατοπεδεύσει.
Νύχτα πλέον
έφθασαν κοντά στη γέφυρα των Αγίων. Και εκεί μέσα στη σιωπή της νυχτας
και το φόβο των παιδιών, ακούστηκε η φωνή του σκοπού:
- Αλτ, τις εί;
Και τότε, ο
καθηγητής Σπύρος Τσακαλώτος μέσα στη νεκρική σιγή που πάγωνε τις ψυχές
των ακινητοποιημένων και βουβών μαθητών, απαντά με αγωνιώδη και
τρεμάμενη φωνή του:
«Μαθηταί του Γυμνασίου Πωγωνιανής μετά των καθηγητών τους. Παρακαλώ μην πυροβολείτε, μην πυροβολείτε.»
Σε λίγο με
την παρουσία αξιωματικού και με έλεγχο όλων από στρατιώτες και με τον
φακό στο χέρι, πέρασαν οι μαθητές τη γέφυρα των Αγιων ένας – ένας και
συνέχισαν την πορεία τους προς το Χάνι Δολιανών.
(Η γέφυρα
των Αγίων που είχε κατασκευασθεί το 1874, ανετινάχθη το βράδυ της 28ης
προς την 29η Οκτωβρίου 1940, καταστραφείσα σχεδόν ολοκληρωτικώς).
Εκεί στο
εγκαταλειμένο Χάνι των Δολιανών οι πεζοπόροι μαθητές του Γυμνασίου
Πωγωνιανής, βρήκαν ένα κουτί λουκούμια, ξεγέλασαν την πείνα τους και
ξεδίψασαν στα βροχόνερα στα χαντάκια του δρόμου. Οι μαθητές αυτοί
συνέχισαν την πορεία τους προς Καλπάκι όπου, άλλοι μεν επιβιβάστηκαν σε
αυτοκίνητα του στρατού και άλλοι συνέχισαν πεζοπορούντες μέσα στη νύχτα
για να φτάσουν στα Γιάννενα (διαδρομή από Πωγωνιανή μεγαλύτερη από 70
χιλιόμετρα), τα ξημερώματα.
……………………………………………........................................................................
Το Πωγώνι είναι ιστορική περιοχή της Ηπείρου. Περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό χωριών, από τα οποία μερικά βρίσκονται στο έδαφος της Αλβανίας.
Από το βιβλίο «Γεγονότα στο Πωγώνι 1940-41 και το Χρονικό του Ανεξαρτήτου Τάγματος Δελβινακίου» του Κωνσταντίνου Κωστούλα
ΠΗΓΕΣ.
