Κοντυλιές Ανατολικής Κρήτης - βαγγέλης Βαρδάκης
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%81%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%AE
....
Ο Αιμιλιανός ("ποικίλη ιστορία") αναφέρει ότι "οι Κρήτες τους παίδας
μανθάνειν τους νόμους εκέλευον μετά τινος μελωδίας, ίνα εκ της μουσικής
ψυχαγωγούνται και ευκολώτερον τη μνήμη διαλαμβάνουσιν..." δηλ. οι Κρήτες
έδιναν εντολή τα παιδιά να μαθαίνουν τους νόμους με τη συνοδεία κάποιας
μελωδίας, αφενός για να ψυχαγωγούνται με τη μουσική και αφετέρου για να
εντυπώνουν (τους νόμους) καλύτερα στη μνήμη ... . Η μουσική παιδεία των
αρχαίων Κρητών αποκαλύπτεται από το γεγονός ότι όταν ο Κρητικός
νομοθέτης και μουσικός Θαλήτας από την Γόρτυνα κλήθηκε στη Σπάρτη τον 8ο
π.Χ. αιώνα, μεταλαμπάδευσε εκεί όλη τον μουσικό πλούτο της Κρήτης και
δημιούργησε, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος ("περί μουσικής") την "δεύτερη
μουσική κατάσταση" στη Σπάρτη εισάγοντας τη χρήση του φρυγικού αυλού
(που είχαν φέρει στην Κρήτη οι Κορύβαντες και Κουρήτες) ώστε
συνδυάζοντάς τον με την κιθάρα της στεριανής Ελλάδας και διδάσκοντας την
"πυρρίχη", τον τεχνικότατο αυτό χορό της Κρήτης και τελειοποιώντας τα
υπορχήματα (μουσική-χορός-ποίηση) με κανόνες επέβαλλε τους Κρητικούς
ρυθμούς. Οι μελωδίες του Κρητικού Θαλήτα ακουγόνταν και μετά 200 χρόνια,
λέγεται ότι ο Πυθαγόρας ευχαριστιόταν να τις ακούει. Στους "Πυθίους
εναύλους αγώνας" πρώτος νικητής ήταν ο Κρητικός αυλητής Χρυσάνθεμις...
Αργότερα ο Αριστοφάνης κατηγορεί τον Ευρυπίδη ότι καθιέρωσε στις
τραγωδίες του Κρητικές μονωδίες. Μετά την κάθοδο των Δωριέων, οι αρχαίοι
απόγονοι των Μινωιτών περιορίσθηκαν στην Ανατολική Κρήτη, οι
επονομαζόμενοι Ετεόκρητες όπου διέσωσαν την αρχαία μουσική τους.....
Τα αρχέγονα όργανα της Κρήτης είναι τα πνευστά: το απλό ποιμενικό θιαμπόλι, είδος φλογέρας, η μαντούρα, είδος κλαρινέτου, και η ασκομαντούρα ή ασκομπαντούρα, κρητική παραλλαγή του άσκαυλου.
Στην ανατολική Κρήτη μέχρι και το 1960 συνυπήρχε η ασκομαντούρα και το
φιαμπόλι με το νταουλάκι ή τουμπάκι. Το βιολί με τη μορφή της βιολόλυρας
που ξέρουμε σήμερα εμφανίζεται τον 13o αιώνα χωρις όμως να εντάσσεται
πλήρως, μάλλον συμπληρωματικά και παραπληρωματικά. Με την πάροδο των
χρόνων, το βιολί, που το συναντάμε και με την ονομασία "βιόλα" και
"λύρα" -αφου για αρκετούς αιώνες οι έννοιες αυτες στη δύση ήταν σχεδον
ταυτόσημες (lira da gamba, viola da braccio κλπ)- και το λαούτο, που και
αυτο ήρθε απο τη δύση σαν εξέλιξη του αράβικου (la-)ud, εντάσσονται
γύρω στον 17ο αιώνα στη μουσική της Κρήτης. Το έπος του Ερωτόκριτου,
γραμμένο μεταξύ 1600-50 απο ένα Βενετσιάνικης καταγωγής ευγενή, σε
άπταιστη κρητική διάλεκτο, αναφέρει το λαούτο πολλές φορες. Το βιολί
όπως το ξέρουμε σήμερα, διαμορφώθηκε στην Ευρώπη περίπου την ίδια εποχή
και ξέρουμε απο Κισαμίτες ότι ήρθαν 3 βιολιά του Γκουαρνέρι στην Κίσαμο
το 1700....
Σήμερα ο "Ερωτόκριτος" έχει επικρατήσει να τραγουδιέται πάνω στη
διασκευή του Νίκου Ξυλούρη, άμετρα. Ομως οι παλιοι οργανοπαίκτες παίζανε
τον "Ερωτόκριτο" με μέτρα όπως οι κοντυλιές, σε μελωδία παρόμοια με
αυτη που είναι σήμερα γνωστος ο σκοπός. Υπάρχει ηχογράφηση του
Καλογερίδη το 1952 με εκτέλεση σαν κοντυλιές, η εκτέλεση του Ναύτη το
1994 όπως τον άκουσε στο Ηράκλειο στη δεκαετία του 1930 πάλι σαν
κοντυλιές και αυτη που διέσωσε ο λασηθιώτης Βαγγέλης Βαρδάκης πάλι σε
διαφορετική εκτέλεση, αλλα ρυθμικά είναι και πάλι σιγανός (κοντυλιές).
Λιγότερο ακούγεται η Ερωφίλη, η Βοσκοπούλα και η θυσία του Αβραάμ που αν
και προέρχονται από τη λόγια ποίηση, είχαν περάσει στη δημοτική
παράδοση....
Στο Νομό Λασιθίου εποχή άφησαν οι βιολάτορες Παντελής Μπαριταντωνάκης
και Γιάννης Δερμιτζάκης (Δερμιτζογιάννης) καθώς και οι Γιάννης
Παπαχατζάκης, Αρίστος Σπανακάκης κ.ά. ενώ ο σύγχρονος βιολάτορας
Βαγγέλης Βαρδάκης συνεχίζει την παράδοση. Στο Νομό Ηρακλείου άφησε εποχή
ο Λασιθιώτης βιολιστής Στρατής Καλογερίδης και συνέχισε ο γνωστός
Αβησσυνός. Στο νομό Λασιθίου τη λύρα ή το βιολί, τα συνόδευε η κιθάρα
(Μανόλης Δερμιτζάκης, Βασ. Σπανακάκης) και παλιότερα το νταουλάκι, ενώ
στις μέρες μας κυριαρχεί το λαούτο σαν συνοδευτικό όργανο του βιολιού ή
της λύρας...
----------------------------------------------
Οι κοντυλιές είναι ένα
από τα βασικότερα είδη της κρητικής μουσικής, με μακραίωνη παράδοση και
ρίζες στην Ανατολική Κρήτη. Στην
ουσία πρόκειται για μουσικές φράσεις, από τις οποίες
συγκροτούνται οργανικές μελωδίες, τραγούδια ακόμα και χοροί. Περίφημες
είναι οι περίτεχνες κοντυλιές από τις επαρχίες Σητείας και
Iεράπετρας (που άλλοτε τραγουδιόνται και άλλοτε όχι, με γρήγορη ή
αργή ρυθμική αγωγή και οι οποίες ενίοτε χορεύονται). Παίρνουν διάφορες
ονομασίες: στειακές κοντυλιές, ιεραπετρίτικες κοντυλιές, κοντυλιές της
νύχτας, κοντυλιές Καλογερίδη, κοντυλιές του Αλή, και ανάλογα με την
τονικότητά τους κοντυλιές στη φα, κοντυλιές στη ντο, κοντυλιές στη ρε
κ.λπ.
Στις μέρες μας,
η λέξη κοντυλιά δεν είναι αποκλειστικά ταυτισμένη με τις μελωδίες τις
Ανατολικής Κρήτης. Για τους περισσότερους, έχει τη σημασία της μουσικής
που αποδίδει η λύρα ή το βιολί, δηλαδή τη δοξαριά, με τον ίδιο τρόπο που
η λέξη πενιά σημαίνει τη μουσική του λαγούτου, του μπουζουκιού ή του
μαντολίνου. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ονομάζονται κοντυλιές
και άλλοι εξαίρετοι σκοποί, που διαμορφώθηκαν στην Κεντρική Κρήτη, στους
νομούς Ρεθύμνου και Ηρακλείου, πάνω στις μελωδίες των οποίων αποδίδονται
ενίοτε μαντινάδες ή πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια, καθώς και η μουσική
του σιγανού χορού, με την πιο αργή ρυθμική αγωγή, όπως αυτός αποδίδεται
σε διάφορες περιοχές του νομού Ρεθύμνου.
Οι περισσότερες κοντυλιές θεωρούνται
παραδοσιακές, δηλαδή παλαιές, που αγνοούμε το πώς και από ποιον ή ποιους
δημιουργήθηκαν. Υπάρχουν, όμως, και αρκετές οι οποίες αποτελούν
προσωπικές δημιουργίες ή διασκευές, όπως οι κοντυλιές
Kαλογερίδη και οι κοντυλιές του Αλή στο νομό
Λασιθίου και οι κοντυλιές του Καραβίτη στην
επαρχία Aγ. Bασιλείου
Pεθύμνης.
Σύμφωνα με τη γνώμη του μουσικού Γιάννη Nτεληβασίλη,
την οποία κατέγραψε η εξαίρετη λαογράφος Μαρία
Λιουδάκη, ο όρος κοντυλιά έχει την εξής αρχή: “Στα παλιά τα
χρόνια μουσικό όργανο στην Kρήτη ήταν ο αυλός (χαμπιόλι ή μ(π)αντούρα),
φτιαγμένος από καλάμι. Στο καλάμι το αναμεταξύ στα γόνατα μέρος λέγεται
κόντυλας. Έτσι, μια που η μουσική των
μαντινάδων παιζόταν πάνω στον κόντυλα (αφού
εκεί ανοίγονται οι τρύπες), πήρε από ’κει τ’ όνομα κοντυλιά.”
Άφησα τελευταίο για να κλείσω με τον συντοπίτη μου Βαγγέλη Βαρδάκη - άξιο συνεχιστή της μουσικής παράδοσης της Κρήτης και ιδιαιτέρως της Ανατολικής όπου και η γενέτειρα Ιεράπετρα.Μας παρουσιάζει τον περίφημο σκοπό του Αλή μια μελωδία που έρχεται από την εποχή της τουρκοκρατίας στη Κρήτη.
Αλή Σουμάνης - Ο Τουρκοκρητικός βιολάτορας που άφησε πίσω του μια αξεπέραστη φήμη και μια υπέροχη μελωδία!
Σχετικοί σύνδεσμοι
http://www.kritikiparadosi.gr/Page.aspx?newsID=765&lang=gr
http://digitalcrete.ims.forth.gr/MusicalRoutes/index.php?option=com_content&view=article&id=700&type=&originPage=expanded
