ΜΑΡΚ ΣΑΓΚΑΛ
Ο
Μωυσής και η φλεγόμενη βάτος (Moses and the burning bush), λιθογραφία
του Μαρκ Σαγκάλ, μέρος ενός ευρύτερου κύκλου έργων με την επωνυμία «Η
Ιστορία της Εξόδου» που δημοσιεύτηκε το 1966
O Μαρκ Σαγκάλ ( 7 Ιουλίου 1887 – 28 Μαρτίου 1985) ήτανΓάλλος ζωγράφος, Ρωσο-εβραϊκής καταγωγής. Θεωρείται ένας από τους μείζονες καλλιτέχνες της μοντέρνας τέχνης.
Ο
Σαγκάλ γεννήθηκε στο Βιτέμπσκ της σημερινήςΛευκορωσίας, πρωτότοκος γιος
εβραϊκής οικογένειας με εννέα παιδιά. Φοίτησε στο εβραϊκό δημοτικό
σχολείο και αργότερα συνέχισε τις σπουδές του σε δημόσιο γυμνάσιο, παρά
το γεγονός πως οι Εβραίοι γίνονταν πολύ δύσκολα δεκτοί. Από νεαρή ηλικία
ασχολήθηκε με τη μουσικήμαθαίνοντας βιολί, καθώς και με το σχέδιο.
Έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη ζωγραφική και φοίτησε στη σχολή
ζωγραφικής του Γεχούντα Πεν, στο Βιτέμπσκ, με στόχο να ολοκληρώσει
αργότερα τις σπουδές του στην πρωτεύουσα της Ρωσίας. Το χειμώνα του
1906, εγκαταστάθηκε στην Αγία Πετρούπολη, έχοντας προηγουμένως
εξασφαλίσει την ειδική άδεια που έπρεπε να κατέχει κάθε Εβραίος, την
εποχή εκείνη, προκειμένου να κατοικήσει μόνιμα στην πρωτεύουσα.
Στην Αγία Πετρούπολη κατάφερε να κερδίσει υποτροφία για σπουδές στη
γνωστή σχολή Svanseva, όπου δίδασκε οΛέον Μπακστ, σχεδιαστής σκηνικών
για το ρωσικό θέατροκαι εκπρόσωπος του συμβολισμού. Τα πρώτα έργα του
Σαγκάλ χαρακτηρίζονταν από θέματα που επανήλθαν και σε μεταγενέστερους
πίνακές του, όπως αγροτικές σκηνές ή θέματα εμπνευσμένα από τη ζωή στην
ύπαιθρο και την επαρχία. Το φθινόπωρο του 1909 γνώρισε την Μπέλα
Ρόζενφελντ, κόρη Εβραίου κοσμηματοπώλη από την πόλη του Βίτεμπσκ, την
οποία παντρεύτηκε τελικά το 1915 και στην οποία είναι αφιερωμένοι
αρκετοί από τους πίνακές του.
Το 1910, με τη βοήθεια του προστάτη του, Max Winawer, ταξίδεψε στο
Παρίσι όπου ήρθε σε επαφή με το έργο πρωτοπόρων καλλιτεχνών της εποχής,
όπως τωνιμπρεσιονιστών, του Πωλ Γκωγκέν, του Βίνσεντ βαν Γκογκ ή του
Ανρί Ματίς. Εξίσου επιδραστική υπήρξε και η επίσκεψή του στο Λούβρο, η
οποία όπως ο ίδιος σημειώνει στα απομνημονεύματά του, τον «σημάδεψε».
Στο Παρίσι ο Σαγκάλ συνδέθηκε επίσης με τον Γάλλο ποιητή Γκιγιώμ
Απολλιναίρ, ο οποίος προσπαθούσε να του εξασφαλίζει ευκαιρίες να εκθέτει
τα έργα του. Εκείνος του αφιέρωσε με τη σειρά του τον πίνακα Φόρος
τιμής στον Απολιναίρ (1911). Σε ορισμένους από τους πίνακες του Σαγκάλ
εκείνης της περιόδου, όπως στο Αδάμ και Εύα (1912) διαφαίνεται η σχέση
του με το κίνημα του κυβισμού, αν και θεωρείται πως επηρεάστηκε λιγότερο
από τους θεμελιωτές του, δηλαδή τονΠάμπλο Πικάσσο και τον Ζωρζ Μπρακ,
και περισσότερο από το έργο του Ρομπέρ Ντελωναί. Την Άνοιξη του 1914,
μετά από πρόταση του Απολιναίρ, ο εκδότης του περιοδικούDer Sturm (Η
Θύελλα) Χέρβαρτ Βάλντεν, ανέλαβε την οργάνωση της πρώτης ατομικής
έκθεσης του Σαγκάλ στοΒερολίνο.
Το καλοκαίρι του ίδιου έτους, επισκέφτηκε το Βιτέμπσκ. Η έναρξη του Α'
Παγκοσμίου πολέμου και το κλείσιμο των συνόρων παρέτειναν τελικά την
παραμονή του στη Ρωσία. Παρά την επιθυμία του να αποφύγει τη στράτευση,
τελικά τοποθετήθηκε σε μία νευραλγική οικονομική υπηρεσία στην Αγία
Πετρούπολη, όπου η θητεία του αντιστοιχούσε σε υπηρεσία στο μέτωπο. Μετά
τα γεγονότα της ρωσικής επανάστασης, ο Λένιν διόρισε ως υπεύθυνο για
θέματα πολιτισμού τον Ανατόλι Λουνατσάρσκι, ο οποίος ήταν γνωστός του
Σαγκάλ από την περίοδο που ζούσε στο Παρίσι. Χάρη στη γνωριμία τους, το
Σεπτέμβριο του 1918, διορίστηκε επίτροπος Καλών Τεχνών στο Βιτέμπσκ. Στα
πλαίσια των νέων καθηκόντων του, οργάνωσε εκθέσεις και επαναλειτούργησε
τη Σχολή Καλών Τεχνών της πόλης, όπου κατόρθωσε να συγκεντρώσει
σημαντικούς δασκάλους όπως ο Ελ Λισίτσκι και οΚαζιμίρ Μαλέβιτς.
Έχοντας επιφυλάξεις για την επανάσταση και ειδικότερα σε ό,τι αφορούσε
τις ιδέες της για την τέχνη, ο Σαγκάλ παραιτήθηκε το Μάιο του 1920 και
μετακόμισε στη Μόσχα, όπου ανέλαβε τη διακόσμηση του Εβραϊκού Θεάτρου
της πόλης. Την περίοδο εκείνη, η οικονομική βοήθεια τωνσοβιετικών
καλλιτεχνών ήταν ανάλογη της «χρησιμότητας» του έργου τους ενώ και οι
επιχορηγήσεις που αποσπούσε ο Σαγκάλ ήταν πενιχρές, με αποτέλεσμα να
αντιμετωπίσει οικονομικά προβλήματα, γεγονός που συνέβαλε στην απόφασή
του να εγκατασταθεί στο Βερολίνο, όπου παλαιότερα ο Βάλντεν είχε
πουλήσει πίνακές του. Τα χρήματα που είχε κερδίσει ο Σαγκάλ από τις
πωλήσεις αυτές είχαν ωστόσο χάσει την αξία τους.
Το Σεπτέμβριο του 1923 εγκαταστάθηκε εκ νέου στοΠαρίσι και τον επόμενο
χρόνο παρουσιάστηκε η πρώτη αναδρομική έκθεση έργων του και ακολούθησε η
πρώτη του ατομική έκθεση στη Νέα Υόρκη. Όπως σημειώνει ο ίδιος ο Σαγκάλ
στα απομνημονεύματά του, η δεκαετία 1923-1933 υπήρξε η πιο ευτυχισμένη
της ζωής του. Την περίοδο αυτή υπέγραψε συμβόλαιο με τον έμπορο τέχνης
Bernheim, με αποτέλεσμα να απαλλαχθεί από οικονομικές έγνοιες αλλά και
να γίνει ευρύτερα γνωστός σε διεθνές επίπεδο.
Όταν η γαλλική κυβέρνηση υπέγραψε συμφωνία συνθηκολόγησης με τη
ναζιστική Γερμανία, ο Σαγκάλ δεν μπορούσε να παραμείνει ασφαλής
στηΓαλλία. Συνελήφθη στη Μασσαλία και επρόκειτο να παραδοθεί στους
Γερμανούς, ωστόσο τελικά σώθηκε από αμερικανική παρέμβαση. Χάρη στη φήμη
του, ο ίδιος κατόρθωσε να ξεφύγει από την προοπτική των στρατοπέδων
συγκέντρωσης και στις 7 Μαΐου 1941 επιβιβάστηκε με την οικογένειά του σε
πλοίο που τους μετέφερε στις Ηνωμένες Πολιτείες για να εγκατασταθούν
τελικά στην πόλη της Νέας Υόρκης. Στις 2 Σεπτεμβρίου 1944 πέθανε η
σύζυγός του Μπέλα Ρόζενφελντ και δύο χρόνια αργότερα ο Σαγκάλ επέστρεψε
στην Ευρώπη.
Μετά την επιστροφή του στη Γαλλία η φήμη του άρχισε να αυξάνεται
σταθερά. Το 1959 έγινε επίτιμο μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών
και Γραμμάτων και στα επόμενα χρόνια διοργανώθηκαν αναδρομικές ή
ατομικές εκθέσεις του σε διάφορες πόλεις, ενώ το 1973 εγκαινιάστηκε το
Εθνικό Μουσείο Σαγκάλ στη γαλλική Νίκαια. Στα τελευταία χρόνια της ζωής
του ασχολήθηκε εκτεταμένα με τοιχογραφίες, ψηφιδωτά και υαλογραφήματα,
με σημαντικότερες δημιουργίες το εσωτερικό της εκκλησίας στο Plateau d'
Assy της Σαβοΐας (1957), τα βιτρώ του καθεδρικού ναού της πόλης Μετς και
της συναγωγής της Πανεπιστημιακής Κλινικής της Ιερουσαλήμ (1962), τα
παράθυρα του κτιρίου των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη και την οροφή της
όπερας του Παρισιού (1964) καθώς και οι τοιχογραφίες για το κτίριο του
κοινοβουλίου στην Ιερουσαλήμ (1966).
Πέθανε στις 28 Μαρτίου 1985 σε ηλικία 97 ετών, στην κοινότητα του Αγίου
Παύλου, στη νοτιοανατολική Γαλλία. Το 1997 ιδρύθηκε το Μουσείο Σαγκάλ
στη γενέτειρά του, το οποίο περιλαμβάνει αντίγραφα των έργων του.
α έργα του Σαγκάλ χαρακτηρίζονται έντονα από προσωπικά στοιχεία καθώς
και από την «απλοϊκή» ιδιομορφία τους. Η θεματολογία του, κατά βάση
ποιητική και φανταστική, είναι βασισμένη κυρίως σε προσωπικά βιώματα,
άρρηκτα συνδεδεμένη επίσης με την εβραϊκή του καταγωγή, ενώ είναι
χαρακτηριστικό πως σπανίζουν οι προσωπογραφίες. Κινήθηκε συστηματικά
γύρω από τον άξονα της εβραϊκής παράδοσης και του ρωσικού φολκλόρ, αν
και στο ύστερο έργο του απομακρύνθηκε ελαφρά, χρησιμοποιώντας θέματα από
την αρχαία Ελλάδα, όπως στους πίνακες Πτώση του Ίκαρου(1975) ή Ο μύθος
του Ορφέα (1977), καθώς και απλές καθημερινές σκηνές.
Αν και έζησε παράλληλα με την εξέλιξη πολλών κινημάτων της μοντέρνας
τέχνης, το έργο του δύσκολα μπορεί να ενταχθεί σε κάποιο από αυτά.
La Mariee
https://homouniversalisgr.blogspot.com/2018/07/blog-post_14.html?
