Με
την ονομασία «Σεπτεμβριανά» έμεινε στην ιστορία το οργανωμένο πογκρόμ
της νύκτας της 6ης Σεπτεμβρίου 1955, εξ ου και η ονομασία, που συνέβη
στη Κωνσταντινούπολη, όπου καθοδηγούμενος τουρκικός όχλος προκάλεσε
βίαια επεισόδια κατά των περιουσιών των Ελλήνων ομογενών, πλην όμως
Τούρκων υπηκόων, καθώς και άλλων μη μουσουλμανικών μειονοτήτων,
λεηλατώντας και πυρπολώντας ελληνικά καταστήματα, σπίτια, σχολεία και βεβηλώνοντας εκκλησίες ακόμα και νεκροταφεία δημιουργώντας
τρομοκρατία και ανασφάλεια για τις υφιστάμενες μειονότητες. Αφορμή έδωσε
μια βομβιστική επίθεση στο πατρικό σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στην
Θεσσαλονίκη, που αποδείχτηκε στην συνέχεια ότι ήταν σκηνοθετημένη
προβοκάτσια από την ίδια τη τουρκική κυβέρνηση.
Πραγματική αιτία του πογκρόμ αυτού ήταν η εξέλιξη του Κυπριακού ζητήματος, η συγκυρία του οποίου μεθόδευσε την προβοκάτσια.
Τα «Σεπτεμβριανά» αποτελούν ένα μέρος ενός μακρύ καταλόγου διώξεων κατά
αλλοθρήσκων μειονοτήτων που μπορεί να ξεκίνησαν περί τα τέλη της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πλην όμως εντάθηκαν από την εποχή των
Νεοτούρκων και ύστερα.
Μόλις δόθηκε το σύνθημα, ο μαινόμενος
τουρκικός όχλος ξεχύθηκε στους δρόμους της Πόλης και άρχισε να λεηλατεί
κάθε τι το ελληνικό. Ασφαλώς, όμως, οι ‘αγανακτισμένοι’ Τούρκοι πολίτες
δεν έδρασαν αυθόρμητα. Το σχέδιο είχε σχεδιαστεί προσεκτικότατα και με
απόλυτη μυστικότητα. Είναι χαρακτηριστικό το ότι, ενώ πολλοί απλοί
Τούρκοι ασφαλώς δεν ενέκριναν τα όσα διεπράχθησαν εναντίον των Ελλήνων,
εν τούτοις, ουδείς Τούρκος πρόδωσε λεπτομέρειες του σχεδίου σε Ρωμιό
φίλο του, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, όπου γενικώς και αορίστως ανέφεραν
για «κάτι άσχημο που επρόκειτο να συμβεί εκείνες τις ημέρες».
Το σχέδιο είχε αρτιότατα οργανωθεί, αφού μέρες ή και εβδομάδες πριν
στρατολογήθηκαν άτομα από την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη – εκτός
των Κωνσταντινουπολιτών Τούρκων, μεταφέρθηκαν με σιδηροδρόμους, ταξί,
λεωφορεία και πλοία, εφοδιάστηκαν με ρόπαλα, αξίνες, λοστούς, βενζίνη,
δυναμίτιδα, ενώ παρεσχέθη στους επίδοξους ταραχοποιούς τροφή και
κατάλυμα για μία ή δύο ημέρες. Ακόμη συντάχθηκαν οι κατάλογοι των
επικείμενων στόχων σε κάθε συνοικία και σημαδεύτηκαν την κατάλληλη
στιγμή τα ελληνικά κτήρια. Τέλος, εκπαιδεύτηκαν οι αστυνομικοί και
στρατιώτες με πολιτικά που θα ελάμβαναν μέρος στη λεηλασία και θα
κατηύθυναν το πλήθος, ενώ αργότερα θα έπαιζαν τον ρόλο των ειρηνοποιών.
Σύμφωνα με δημοσίευμα της 12 Αυγούστου 2008 της εφημερίδας Ραντικάλ, τα
γεγονότα που διαδραματίστηκαν στις 6-7 Σεπτεμβρίου 1955 εναντίον των
Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης είχαν οργανωθεί από το Γραφείο Ειδικού
Πολέμου (Özel Harp Dairesi), το οποίο αποτελούσε τον μηχανισμό, που είχε
στηθεί από το ΝΑΤΟ για την αποτροπή του κομμουνιστικού κινδύνου.
Οι πρώτες συγκεντρώσεις και ομιλίες ξεκίνησαν κατά τις 4:30 το
απόγευμα, ενώ οι πρώτες ταραχές πρέπει να ξεκίνησαν γύρω στις 5:30.
Φυσικά, η ώρα ενάρξεως των τουρκικών επιθέσεων εποίκιλλε από συνοικία σε
συνοικία. Επιθέσεις εναντίον των Ελλήνων και των περιουσιών τους έλαβαν
χώρα και στην ευρωπαϊκή και στην ασιατική πλευρά της
Κωνσταντινουπόλεως, αλλά και στις νήσους Χάλκη και Πρίγκηπο, από
Τούρκους που μεταφέρθηκαν εκεί με πλοιάρια.
Με στρατιωτική
πειθαρχία κινούμενος ο τουρκικός όχλος, ο οποίος ανερχόταν σε δεκάδες
χιλιάδες άτομα, κινήθηκε κατά παντός του ελληνικού. Μέσα σε εννέα
περίπου ώρες (διότι σε πολλά σημεία οι βανδαλισμοί συνεχίστηκαν και μετά
την κήρυξη του στρατιωτικού νόμου μετά τα μεσάνυκτα) καταστράφηκαν
ολοσχερώς 1004 σπίτια, ενώ άλλα περίπου 2500 υπέστησαν εκτεταμένες
ζημιές. Καταστράφηκαν επίσης 4348 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 26 σχολεία,
5 πολιτιστικοί σύλλογοι, οι εγκαταστάσεις 3 εφημερίδων, 12 ξενοδοχεία,
11 κλινικές, 21 εργοστάσια, 110 ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια, 73
εκκλησίες, ενώ συλήθηκαν πάρα πολλοί τάφοι σε 2 κοιμητήρια, καθώς και οι
τάφοι των πατριαρχών στην Μονή Βαλουκλή.
Αξίζει να σημειωθεί
ότι επίθεση δέχτηκαν και ένας μικρός αριθμός αρμενικών και εβραϊκών
περιουσιών, ορισμένες αρμενικές εκκλησίες και μια εβραϊκή συναγωγή.
Τουλάχιστον 30 Έλληνες σκοτώθηκαν και εκατοντάδες άλλοι κακοποιήθηκαν
βάναυσα. Σε δύο περίπου χιλιάδες υπολογίζονται από τους κύκλους της
ομογενείας οι βιασμοί, αν και επισήμως καταγγέλθηκαν μόνο 200, για
ευνόητους λόγους.
Ιδιαίτερο μίσος επεδείχθη κατά των ιερωμένων,
αφού πολλοί απ’ αυτούς ξυλοκοπήθηκαν αγριότατα, άλλοι γυμνώθηκαν και
διαπομπεύθηκαν, εξαναγκαζόμενοι να φωνάζουν: «Η Κύπρος είναι τουρκική»,
ενώ υπάρχουν μαρτυρίες ότι σε κάποιο ιεροδιάκονο έγινε αναγκαστική
περιτομή. Ο Επίσκοπος Παμφίλου Γεράσιμος και ο ηλικιωμένος μοναχός
Χρύσανθος Μαντάς ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου, ενώ ο Μητροπολίτης
Ηλιουπόλεως Γεννάδιος παρεφρόνησε από τους ξυλοδαρμούς και ύστερα από
λίγο χρόνο απεβίωσε.
.jpg)
