πηγή http://www.nea-acropoli-ioannina.gr/filosofias/o-mithra-smos.html
Ο Μιθραϊσμός
Ο
Μιθραϊσμός είναι μια σύνθεση πολλών συστατικών. Το θεμέλιό του
βασίζεται στην αρχαία πίστη του Ιράν, τον Μαζνταϊσμό και πάνω σε αυτό
επέδρασαν οι σημιτικές δοξασίες της Βαβυλώνας (ο Αχουρα-Μάζντα
συγχωνεύτηκε με τον Μπελ, η Αναχίτα με την Ιστάρ και ο Μίθρα έγινε ο
Σαμάς, ο Ήλιος) καθώς επίσης και οι τοπικές πίστεις της Μ. Ασίας.
Ο Μίθρα είναι γιος του Αχουρα-Μάζδα,
μεσίτης μεταξύ του ανώτερου Σωτήρα και των ανθρώπων. Κατέβηκε στη γη για
να νικήσει τον Αριμάν, το πνεύμα του κακού και να σώσει τους ανθρώπους.
Ο Μίθρα
Η Κύρια θεότητα γύρω από την οποία
κινούνται οι μύθοι αυτής της θρησκείας είναι ο Μίθρα, από τον οποίο πήρε
και το όνομα. Ο Μίθρα παρουσιάζεται σαν πνεύμα του ουράνιου φωτός.
Εμφανίζεται στα βουνά πριν την ανατολή του ήλιου, διασχίζει τον ουρανό
με το άρμα του που το σέρνουν 4 λευκά άλογα, και όταν ακόμη νυχτώσει
αυτός φωτίζει τη γη με μια τρεμοσβήνουσα λάμψη. Τίποτα δεν του μένει
κρυμμένο, με τα «100 αυτιά και τα 100 μάτια του» γνωρίζει και βλέπει τα
πάντα, αυτός είναι και ο λόγος που τον επικαλούνται στους όρκους.Επίσης
με το φως του, γονιμοποιεί την φύση, κάνει τα σπαρτά να καρποφορούν, τα
κοπάδια να πληθαίνουν και δίνει υγεία στους ανθρώπους. Κύριος πολεμιστής
του πνεύματος του κακού. Πολεμά τα κακά Ντέβα που είναι κάτοικοι του
σκότους και απεσταλμένοι του πνεύματος του κακού στη γη για να φέρουν
πόνο στους ανθρώπους.Ο Μίθρα είναι γιος του Αχουρα-Μάζδα, μεσίτης μεταξύ
του ανώτερου Σωτήρα και των ανθρώπων. Κατέβηκε στη γη για να νικήσει
τον Αριμάν, το πνεύμα του κακού και να σώσει τους ανθρώπους. Ο τρόπος
που γεννήθηκε είναι πολύ συμβολικός, βγήκε μέσα από έναν βράχο (βρέθηκαν
πολλές τέτοιες παραστάσεις σε ναούς). Την άφιξή του την αντιλήφθηκαν
πρώτα κάποιοι βοσκοί, οι οποίοι τον είδαν να βγαίνει φορώντας ένα
φρυγικό καπέλο και να κρατά στο ένα χέρι ένα μαχαίρι και στο άλλο έναν
αναμμένο δαυλό.Η σημαντικότερη αναπαράσταση του είναι αυτή του
Ταυροκτόνου Μίθρα, η οποία βασίζεται στον εξής μύθο:
Ένας ταύρος (από τα πρώτα όντα που έπλασε ο δημιουργός Ορμούζ) έβοσκε σε ένα λιβάδι. Ο Μίθρα τον είδε και προσπάθησε να τον πιάσει από τα κέρατα. Μετά από πάλη με τον Ταύρο κατάφερε να τον σύρει έως την σπηλιά του. Την ώρα όμως που ο Μίθρα κοιμόταν, ο ταύρος το έσκασε. Βλέποντας ο Αχουρα-Μάζδα, τον ατίθασο ταύρο, έστειλε τον αγγελιοφόρο του, ένα κοράκι, να πει στον Μίθρα να σκοτώσει τον ταύρο. Ο Μίθρα στενοχωρήθηκε και δεν ήθελε να το κάνει, έπρεπε όμως να υπακούσει στις εντολές του θεού. Έτσι λοιπόν, κατάφερε να ξαναπιάσει το ζώο και την ώρα που έμπηγε το μαχαίρι του στον λαιμό του Ταύρου, ξεπήδησαν μέσα από το σώμα του ζώου όλα τα ιαματικά φυτά και βότανα, από το νωτιαίο μυελό του βγήκε το σιτάρι και από το αίμα ξεπήδησε η άμπελος (το κρασί ήταν το ιερό ποτό των μυστηρίων). Με αυτήν λοιπόν την θυσία ο Μίθρα, έγινε ο δημιουργός πολλών χρήσιμων όντων για τους ανθρώπους.
Η θρησκεία
Ο Μιθραϊσμός είναι μια σύνθεση πολλών
συστατικών. Το θεμέλιό του βασίζεται στην αρχαία πίστη του Ιράν, τον
Μαζνταϊσμό, πάνω σε αυτό επέδρασαν οι σημιτικές δοξασίες της Βαβυλώνας
(ο Αχουρα-Μάζντα συγχωνεύτηκε με τον Μπελ, η Αναχίτα με την Ιστάρ και ο
Μίθρα έγινε ο Σαμάς, ο Ήλιος) καθώς επίσης και οι τοπικές πίστεις της Μ.
Ασίας. Τέλος υπήρξε μια ταύτιση με τις ελληνικές δοξασίες (ευτυχώς μόνο
επιφανειακή).Πρωτοσυναντάμε την λατρεία στην Ινδία. Συγκεκριμένα το
όνομά του αναφέρεται στις Βέδες, αλλά και στα κείμενα της Αβέστα του
Ζωροαστρισμού. Μάλιστα ο Μίθρα των Ινδών και ο Μίθρα των Περσών έχουν τα
ίδια χαρακτηριστικά άρα υποδηλώνουν μια κοινή καταγωγή.Η λατρεία του
στο Ιράν ήταν πολύ ισχυρή, δεν έπαψαν μάλιστα να τον λατρεύουν έως τον
πρόσφατο σχετικά προσηλυτισμό τους στον Ισλαμισμό. Οι Πέρσες του
αφιέρωσαν τον 7ο μήνα και την 16η ημέρα κάθε μήνα. Είναι ο μόνος
ιρανικός θεός που γνώρισε η αρχαία Ελλάδα, έτσι αποδεικνύεται η σημασία
του στα γειτονικά έθνη της περσικής αυτοκρατορίας.Η ελληνική τέχνη
απεικονίζει τον Μίθρα με ανθρώπινη μορφή, όπως συνήθιζε να κάνει και με
τους Ολύμπιους. Μαλάκωσε τα απωθητικά χαρακτηριστικά που μπορεί να είχαν
τα βαρβαρικά μυστήρια για τους έλληνες φιλοσόφους. Η σχολή που πρώτη
συμμάχησε με τις διδασκαλίες του Μιθραϊσμού και που επηρέασε στην
διάδοσή του ήταν η Στοά του Ζήνωνα.Στην Ελλάδα όμως ο Μίθρα ήταν πάντα ο
ξένος θεός που λατρευόταν από τους Πέρσες. Ακόμη και στην Αίγυπτο
συναντάμε μόνο κάποια απομονωμένα μνημεία, δίχως την ένδειξη Μιθραϊκών
Μυστηρίων.Το ότι δεν έχουμε επιρροή σε ελληνικές πόλεις φαίνεται και στο
ότι στα ελληνικά ονόματα δεν συναντάμε το συνδετικό του Μίθρα π.χ.
Μιθρίωνας (όπως το Σεραπίωνας) ή Μιθρόδωρος (όπως το Ισίδωρος). Όλα τα
παράγωγα που γνωρίζουμε, π.χ. Μιθριδάτης, είναι βαρβαρικής προέλευσης.
Ίσως σε αυτό να συνέβαλε το γεγονός, ότι ήταν θεότητα που λάτρευαν οι
αρχαίοι εχθροί της Ελλάδας, οι Πέρσες.
Η μεγάλη διάδοση στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
Πολλές είναι οι αιτίες που υπήρξε τόσο
μεγάλη διάδοση στον λατινικό κόσμο της εποχής. Βασική αιτία οι
διαδοχικές προσαρτήσεις των γύρω χωρών που κατάφερναν οι
αυτοκράτορες.Μετά το τέλος του 1ου αιώνα άρχισε να διαδίδεται το όνομα
του Μίθρα στην Ρώμη. Ο κύριος παράγοντας της διάδοσης ήταν ο Στρατός. Η
Μιθραϊκή θρησκεία είναι κατ΄ εξοχήν θρησκεία στρατιωτών. Ο Ρωμαίος
στρατιώτης ήταν ευσεβής και θεοφοβούμενος. κρατούσε μεν τα έθιμα της
θρησκείας της πατρίδας του, αλλά δεχόταν να επικαλεστεί και τον ξένο θεό
της περιοχής όπου βρισκόταν για να εξασφαλίσει την συμπαράστασή του στη
μάχη, ή να έχει μια καλή τύχη σε περίπτωση που πεθάνει και
μετενσαρκωθεί. Όταν τελείωνε η στρατιωτική θητεία, συνέχισε και στον
τόπο που αποσύρονταν την λατρεία αυτή, και σιγά, σιγά παρέσυρε κι άλλους
από το περιβάλλον του. Μπορούμε να φανταστούμε τις διαστάσεις που
έπαιρνε κάτι τέτοιο αν σκεφτούμε ότι πολλοί απόστρατοι στέλνονταν εκεί
όπου ήταν να ιδρυθεί μια αποικία.Άλλος σημαντικός παράγοντας ήταν οι
Σύριοι, ένας λαός που με το επιχειρηματικό του πνεύμα πλημμύρισε την
ρωμαϊκή αυτοκρατορία και ο οποίος υπεράσπιζε πολύ έντονα τους θεούς που
ήταν ο Μπάαλ και ο Μίθρα. Οι πλούσιοι έμποροι προσεύχονταν στον Μπάαλ
και οι φτωχοί και οι σκλάβοι στον Μίθρα. Και καθώς η Ρώμη γέμιζε με
εισαγωγές σκλάβων μια και ο πόλεμος στερούσε ανθρώπινο δυναμικό, μαζί με
αυτούς εισάγονταν και η λατρεία του Μίθρα.
Ακόμη πρέπει εδώ να αναφέρουμε ότι ο Μίθρα βρήκε πολλούς ένθερμους υποστηρικτές και ανάμεσα στους αυτοκράτορες π.χ. ο Νέρων (37-68μ.Χ.), ο Κόμμοδος (161-162 μ.Χ.), ο Αυρηλιανός (212-275 μ.Χ.), και τελευταίος ο Ιουλιανός.
Ακόμη πρέπει εδώ να αναφέρουμε ότι ο Μίθρα βρήκε πολλούς ένθερμους υποστηρικτές και ανάμεσα στους αυτοκράτορες π.χ. ο Νέρων (37-68μ.Χ.), ο Κόμμοδος (161-162 μ.Χ.), ο Αυρηλιανός (212-275 μ.Χ.), και τελευταίος ο Ιουλιανός.
Κοινά στοιχεία με τον Χριστιανισμό.
Έχει πολλά κοινά στοιχεία. Μερικά από
αυτά είναι, το προσκύνημα των βοσκών, οι πρώτες κοινότητες που είχαν
αδερφικό και δημοκρατικό πνεύμα, η σπουδαιότητα που δίνονταν στην
Κυριακή, η κοινή ημέρα γέννησης την 25η Δεκεμβρίου, η σημασία που έχει
και για τις δύο θρησκείες η αρετή της εγκράτειας και η ηθική ζωή, η πάλη
μεταξύ του καλού και του κακού και η τελική νίκη του καλού, η αθανασία
της ψυχής, η ανάσταση και πολλά άλλα. Αυτά τα πολλά κοινά στοιχεία
δηλώνουν κοινή καταγωγή των δύο θρησκειών στην ανατολή. Τελικά
επικράτησε ο Χριστιανισμός δίχως όμως να ηττηθεί ο Μιθραϊσμός, απλώς
φαίνεται να παραχώρησε την θέση του δίνοντας όμως στον Χριστιανισμό
πολλά από τα σύμβολα και τους τρόπους της εξωτερικής λατρείας του Μίθρα.
Το ότι τελικά επικράτησε ο Χριστιανισμός οφείλεται μάλλον στο ότι
πρώτον δέχονταν γυναίκες και δεύτερον οι οπαδοί του Χριστού ήταν
λιγότερο ανεκτικοί απέναντι στις άλλες θρησκείες , ενώ οι οπαδοί του
Μίθρα πρέσβευαν την ανεξιθρησκία και αυτό φυσικά τους καθιστούσε πιο
ευάλωτους.
Τόποι και τρόποι λατρείας.
Αρχικά λατρευότανε στις κορυφές των
βουνών, αργότερα σε σπηλιές και άντρα, στην Ευρώπη συναντάμε και
τεχνητές υπόγειες κρύπτες, και όλα αυτά έπρεπε να είναι κοντά σε πηγές
(σε νερό γενικότερα) για τους καθαρμούς των πιστών. Μπαίνοντας περνούσε ο
πιστός ένα περιστύλιο και έφτανε σε μια αίθουσα τον «πρόναο». Εκεί
υπήρχε μια πόρτα που οδηγούσε σε μια μικρότερη αίθουσα που ήταν ο
προθάλαμος στον οποίο επιτρεπόταν η είσοδος μόνο στους νέους μύστες που
έμπαιναν να μυηθούν. Από αυτήν την αίθουσα ξεκινούσε μια σκάλα που
οδηγούσε στην κρύπτη -το ιερό. Η κρύπτη χωριζόταν σε 3 μέρη - 3
διαδρόμους. Από την μια και από την άλλη πλευρά ήταν οι θέσεις των
υποψηφίων καθιστοί ή γονατιστοί. Στον μεσαίο διάδρομο περνούσαν οι
ιεροφάντες. Στο βάθος της κρύπτης υπήρχε καλυμμένο με ύφασμα το άγαλμα
του Μίθρα που σκοτώνει τον Ταύρο. Η αποκάλυψη του αγάλματος αποτελούσε
την κορυφαία στιγμή της τελετής.Ακόμα υπήρχαν δύο βωμοί με φωτιά ένα για
τον Ήλιο και ένα για την Σελήνη, συνήθως υπήρχε και το άγαλμα του
Μαζδαϊκού Αιώνα ή Χρόνου. Ο απεριόριστος Χρόνος (Αιώνας, Κρόνος,
Saeculum, Saturnum) ανέκφραστος, δίχως όνομα, απεικονίζονταν σαν ένα
θηρίο με σώμα ανθρώπου και κεφάλι λιονταριού, περιτυλιγμένος με φίδια ,
κρατούσε σκήπτρο και κεραυνό σύμβολα της εξουσίας του, καθώς επίσης και
ένα κλειδί ως κλειδοκράτορας του ουρανού. Το φίδι που τον τυλίγει
κυκλικά συμβολίζει την κυκλική κίνηση του Ήλιου, στο σώμα του έχει
χαραγμένα σημεία του ζωδιακού. Ταυτίζεται με το πεπρωμένο και το
αρχέγονο πυρ. Ένα επίσης πολύ συχνό σύμβολο που βρέθηκε μέσα σε αυτές
τις κρύπτες είναι και ο Σταυρός.Στο τυπικό της τελετουργίας
εμπεριέχονταν προσφορά θυσιών, ψαλμωδίες προσευχών μπροστά στον βωμό που
έκαιγε η φωτιά, σπονδές από γάλα, μέλι και λάδι, προφύλαξη να μην
μολύνει ο ιερέας με την πνοή του την ιερή φλόγα, μάτσο με ιερά κλαδιά
και πολλά άλλα.
Η Μύηση
Υπήρχαν 7 βαθμοί μύησης.
1) Κοράκι,
2) Κρυφός,
3) Στρατιώτης
αυτές οι 3 πρώτες ήταν οι πιο απλές και εξωτερικές και στις οποίες μυούνταν και αγόρια.
4) Λέων,
5)Πέρσης,
6)Ηλιόδρομος,
7)Πατέρας,
1) Κοράκι,
2) Κρυφός,
3) Στρατιώτης
αυτές οι 3 πρώτες ήταν οι πιο απλές και εξωτερικές και στις οποίες μυούνταν και αγόρια.
4) Λέων,
5)Πέρσης,
6)Ηλιόδρομος,
7)Πατέρας,
οι τελευταίες φυσικά ήταν πιο δύσκολες.Μεταξύ τους αποκαλούνταν «αδελφοί» και είχαν διάφορα σημεία αναγνώρισης. Αρχικά ο υποψήφιος υποβάλλονταν σε διάφορους καθαρμούς, νηστείες, και αποχές, έπειτα βαπτίζονταν τελετουργικά (υπάρχει αναφορά και για σφραγίδα στο μέτωπο με πυρωμένο σίδηρο κάτι που δεν έχει αποδειχθεί ή υπήρξε σε πολύ αρχαίες εποχές).Στους τελευταίους βαθμούς οι δοκιμασίες έθεταν σε κίνδυνο ακόμα και την ζωή του υποψήφιου. Όταν τα κατάφερνε και περνούσε την δοκιμασίες του πρόσφεραν ένα δάφνινο στεφάνι το οποίο έπρεπε να αρνηθεί λέγοντας «ο Μίθρας είναι το μόνο μου στεφάνι». Το ίδιο έπρεπε να κάνει έπειτα και στην εξωτερική του ζωή. Αν δηλαδή κάπου του δίνανε στεφάνι (για κείνα τα χρόνια δεν ήταν σπάνιο) να το αφιερώσει στον θεό του. Επίσης τον ντύνανε με διάφορα δέρματα ζώων, για να μπει στο πνεύμα και την αρετή που συμβόλιζαν αυτά τα ζώα. (Αυτά είναι όλα αναφορές που έχουμε από τον Πορφύριο και Τερτυλιανό).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Τα Μυστήρια του Μίθρα
Φράνς Κυμόν, Εκδόσεις Πύρινος Κόσμος
2. Εγκυκλοπαίδεια εσωτερισμού και απόκρυφης γνώσης
Πέτρος Γράβιγγερ, Εκδόσεις Βιβλιοθήκη της «Σφιγγός» (1975)
1. Τα Μυστήρια του Μίθρα
Φράνς Κυμόν, Εκδόσεις Πύρινος Κόσμος
2. Εγκυκλοπαίδεια εσωτερισμού και απόκρυφης γνώσης
Πέτρος Γράβιγγερ, Εκδόσεις Βιβλιοθήκη της «Σφιγγός» (1975)
Joomla SEF URLs by Artio
σημ. Αν δεν ανοίγουν οι σύνδεσμοι κάντε τους μαρκάρισμα, αντιγραφή, επικόλληση πάνω
σημ. Αν δεν ανοίγουν οι σύνδεσμοι κάντε τους μαρκάρισμα, αντιγραφή, επικόλληση πάνω
