Αναδημοσίευση άρθρου από Νέα Ακρόπολη
Οι διωγμοί κατά των φιλοσόφων
Η
φιλοσοφία ήταν πάντα ένας τρόπος ζωής για τους ανθρώπους που ήθελαν και
θέλουν να νικήσουν την άγνοια. Αυτό δείχνει και η ίδια η λέξη
φιλοσοφία, αγάπη στη Σοφία, που αποδίδεται στον Πυθαγόρα.
Μέσω της φιλοσοφίας ο άνθρωπος μπορεί να
ξεπεράσει κάθε δογματισμό, φανατισμό και σκοταδισμό, γιατί όλα αυτά
είναι παιδιά της άγνοιας, την οποία πάντα πολεμά ο φιλόσοφος με όπλο τη
γνώση. Μέσα στην πορεία του χρόνου βρίσκουμε πολλούς φιλόσοφους και
φιλοσοφικές σχολές, που με αθάνατα έργα και με αντίστοιχο προς αυτά
τρόπο ζωής - π.χ. Πυθαγόρας, Σωκράτης, Πλάτωνας, Πλωτίνος και πολλοί
άλλοι - έδωσαν απαντήσεις σε αιώνια ερωτήματα του ανθρώπου σε σχέση με
τον εαυτό του, το Θεό, το Σύμπαν. (βλ."Θεμελιώσειςτου εσωτερισμού", περί
των τριών κέντρων.)Ποιος είμαι -πού βρίσκομαι και πού πηγαίνω, είναι
ένα τριπλό ερώτημα που πάντααπασχόλησε τον άνθρωπο. Ποιοι κανόνες
καθορίζουν τη σχέση μου με τους άλλους ανθρώπους; Πάντα η φιλοσοφία
έδωσε απαντήσεις. Ο ενδιαφερόμενος δεν έχει παρά να μελετήσει για τους
φιλοσόφους και τα φιλοσοφικά ρεύματα όλων των εποχών και σε όλες τις
χώρες, στην Ανατολή και τη Δύση. Ομως σ' αυτή την προσπάθεια η φιλοσοφία
πάντα κυνηγήθηκε από το κατεστημένο κάθε εποχής,που στηρίζεται στην
άγνοια της μάζας, την οποία ποδηγετεί και ελέγχει, και αυτή με τη σειρά
της είναι ο καλύτερος φίλος και υποστηρικτής του κάθε λογής δογματισμού
και κατεστημένου τρόπου σκέψης. Κι αυτό γιατί οι φιλοσοφικές γνώσεις και
αξίες προϋποθέτουν τον άνθρωπο - άτομο και όχι τον άνθρωπο μάζα. Ο
άνθρωπος της μάζας πάντα ήταν υποχείριος της κάθε μορφής εξουσίας και
κυρίως της άγνοιας και του φανατισμού του. Ετσι κάθε μορφή φιλοσοφικής
σκέψης που απελευθέρωνε τον άνθρωπο από τα δεσμά της άγνοιας καιτης
μισαλλοδοξίας κυνηγήθηκε με κάθε τρόπο. Οι φανατικοί πιστοί - κυρίως
στον Μεσαίωνα - πάντα ήταν από τους πρωτοπόρους στις διώξεις κατά των
φιλοσόφων. Θα παρουσιάσουμε μερικά ξεχωριστά παραδείγματα στην ιστορία
της φιλοσοφίας του Δυτικού πολιτισμού, που δείχνουν ακριβώς ότι διώξεις
και διωγμοί δεν έγιναν μόνο κατά των Χριστιανών - που μια και έγιναν
επίσημη θρησκεία σίγουρα τους έχουν μεγαλοποιήσει - αλλά και κατά των
φιλοσόφων. Ακόμη φαίνεται ότι οι διωγμοί κατά της φιλοσοφίας δεν
σταματούν, κάτι που δείχνει ότι η φιλοσοφία ποτέ δε γίνεται κατεστημένο
και πάντα ενοχλεί - σαν αλογόμυγα όπως έλεγε ο Σωκράτης - τους κάθε
λογής "βολεμένους". Πυθαγόρας. Βρισκόμαστε στην αυγή της Δυτικής
φιλοσοφίας.
Πυθαγόρας
Οπως αναφέραμε πιο πάνω, πρώτος ο Πυθαγόρας χρησιμοποίησε τη λέξη
φιλόσοφος για τον εαυτό του. Μετά από πολλά ταξίδια και περιπέτειες, και
αφού μυήθηκε στα άδυτα της Αρχαίας Αιγύπτου και στα μυστηριακά κέντρα
πολλών άλλων χωρών, ο Πυθαγόρας καταλήγει στην Νότιο Ιταλία, στη
λεγόμενη Μεγάλη Ελλάδα. Ιδρύει τη φιλοσοφική σχολή του, το Ομακοείο στον
Κρότωνα.Η μεγάλη γνώση και ακτινοβολία του προσελκύει μαθητές από
παντού. Το
φιλοσοφικό του σύστημα εκπαίδευσης με μυητική πειθαρχία δημιούργησε
τους ανώτερους χαρακτήρες που μπορούσε να επιδείξει η εποχή του. Οι
Πυθαγόρειοι επαινέθηκαν πάντα για την ηθική τους, την ταπεινοφροσύνη
τους και τη συνέπεια του λόγου της τιμής τους. Ομως....δύο ρήτορες
μοιράζονταν τις δημαγωγικές αγορεύσεις και έστρεφαν τον λαό-μάζα κατά
των Πυθαγορείων: ο Κύλων και ο Νίνων. Ο πρώτος δεν είχε γίνει δεκτός από
τον Πυθαγόρα στη σχολή, όταν αυτοεπαινούμενος είχε πάει στον Πυθαγόρα
ζητώντας να γίνει μαθητής του. Ηταν πλούσιος, καλής καταγωγής αλλά
φορτικός, βίαιος και τυραννικός, χρησιμοποιώντας τον κύκλο των φίλων του
και τη δύναμη του πλούτου του για να μπορεί ν' αδικεί. Θεωρούσε ότι
ήταν πιο άξιος απ' όλους για να γίνει μέτοχος και στη φιλοσοφία του
Πυθαγόρα.(Πορφύριος "Πυθαγόρου βίος"54). Ο δε Νίνων αναφέρει ο
Ιάμβλιχος: "προσποιούμενος μεν εξητακέναι τα των Πυθαγορείων απόρρητα,
πεπλακώς δε και γεγραφώς εξ ων μάλιστα αυτούς ήμελλε διαβαλείν, και δους
τω γραμματεί βιβλίον εκέλευσεν αναγιγνώσκειν, ην δ' αυτώ επιγραφή μεν
λόγος ιερός...", δηλ. "ισχυριζόμενος ότι είχε εξετάσει τα μυστικά των
Πυθαγορείων και αφού πλαστά σχεδίασε και συνέγραψε τέτοιες λεπτομέρειες,
οι οποίες ήταν ειδικά υπολογισμένες να ενοχοποιήσουν τους Πυθαγορείους,
έδωσε στο γραμματέα το βιβλίο και διέταξε να το διαβάσει, το βιβλίο
επιγραφόταν Ιερός Λόγος ..." (Ιαμβλίχου "Πυθαγορικός βίος" 258, σελ.
180, εκδ. Πύρινος Κόσμος.). Και συνεχίζει παρακάτω ότι " τόσο πολύ
εξαγρίωσε το πλήθος με τις συκοφαντίες του, ώστε μετά από λίγες μέρες
μεγάλο πλήθος λαού συναθροίστηκε με την πρόθεση να επιτεθεί κατά των
Πυθαγορείων".Αν και ο Πυθαγόρας έχαιρε άκρας εκτίμησης, όμως το πλήθος
που "άγεται και φέρεται" γρήγορα γοητεύθηκε από τους δημαγωγούς και τον
"αποτυχημένο μαθητή" Κύλωνα. Ετσι απέδιδαν στον Πυθαγόρα και τους
οπαδούς του όλα τα κακά που έπλητταν την πόλη. Σεισμός, λοιμός,
κακοκαιρίες, ό,τι άσχημο και να γινόταν οφειλόταν στις "τελετές" των
Πυθαγορείων που εξόργιζαν τα "πνεύματα".
Κάποια μέρα το εξαγριωμένο πλήθος
επιτέθηκε και έκαψε τη Σχολή σκοτώνοντας τους περισσότερους
μαθητές.Πολλοί λίγοι σώθηκαν και ανάμεσα τους και ο Πυθαγόρας, ο οποίος
όμως μετά από λίγο χρονικό διάστημα πέθανε από τη λύπη του. Σήμερα
εξακολουθούμε στα σχολεία να διδάσκουμε το "Πυθαγόρειο θεώρημα" στη
γεωμετρία (Τα Μαθηματικά ήταν κύριο μάθημα της φιλοσοφίας και μάλιστα
στους Πυθαγόρειους το σημαντικότερο.) και γίνονται συνέδρια για αυτόν,
τη Σχολή και τη Διδασκαλία του. Θεωρείται ο θεμελιωτής της ελληνικής
φιλοσοφίας και από τους πρωτοπόρους του Δυτικού πολιτισμού. Ομως πολύς
κόσμος αγνοεί ότι διώχτηκε, κυνηγήθηκε, και η Σχολή του κάηκε από το
εξαγριωμένο πλήθος που οδήγησαν οι δημαγωγοί.
Σωκράτης
"Τάδε εγράψατο και αντωμόσατο Μέλητος
Μελήτου Πιτθεύς Σωκράτει Σωφρονίσκου Αλωπεκήθεν αδικεί Σωκράτης, ους μεν
η πόλις νομίζει θεούς ου νομίζων, έτερα δε καινά δαιμόνια εισηγούμενος
αδικεί δε και τους νέους διαφθείρων. Τίμημα θάνατος". Μετάφραση : Ο
Πιτθεύς Μέλητος του Μελήτου κατήγγειλε και ενόρκως διαβεβαίωσε κατά του
Σωκράτους του Σωφρονίσκου εκ του δήμου Αλωπεκής τα ακόλουθα: Ο Σωκράτης
είναι ένοχος αρνούμενος να αναγνωρίσει τους θεούς που αναγνωρίζει το
κράτος, και ως εισηγούμενος νέας θεότητας είναι επιπλέον ένοχος, διότι
διαφθείρει τους νέους.Η προτεινόμενη ποινή είναι θάνατος. (Διογ.
Λαερτίου "Βίοι φιλοσόφων" Β-5.40) Αυτή ήταν η κατηγορία με την οποία οι
Αθηναίοι έστειλαν το Σωκράτη στο Δικαστήριο και καταδικάστηκε να πιεί το
κώνειο. Μάρτυρας της Φιλοσοφίας, μαζί με τον Τζορντάνο Μπρούνο, ο
Σωκράτης αποτελεί ένα από τα συγκλονιστικώτερα παραδείγματα ανθρώπου που
διώχτηκε και πέθανε για την ελεύθερη σκέψη του.
Ο Σωκράτης είχε πάρει το αριστείο
της ανδρείας για τη συμμετοχή του σε μάχες. Είχε αρνηθεί να καταδώσει
στους τριάκοντα τυρράνους κάποιο πολίτη που ήθελαν να θανατώσουν. Ακόμη,
σύμφωνα με το Διογένη το Λαέρτιο, ο Σωκράτης ήταν ο μόνος που
εναντιώθηκε στην καταδίκη σε θάνατο των δέκα στρατηγών της ναυμαχίας των
Αργινουσών - οι οποίοι διώκονταν επειδή λόγω κακοκαιρίας δεν είχαν
περισυλέξει και θάψει τους νεκρούς - και πήγε ενάντια στους
εξαγριωμένους πολίτες έχοντας την προεδρία της Βουλής (του δικαστηρίου
που έκρινε την υπόθεση).Ο Σωκράτης, ενώ μπορούσε να δραπετεύσει από τη
φυλακή, δεν το έκανε, ούτε είχε δεχτεί να έχει δούλους ή άλλες προσφορές
από πλούσιους φίλους και μαθητές του. Παρόλα αυτά όμως διώχτηκε και
καταδικάστηκε σε θάνατο, προς μεγάλη απογοήτευση του τότε νεαρού μαθητή
του και αργότερα μεγάλου φιλοσόφου, Πλάτωνα. Μέσα στην ιστορία της
φιλοσοφίας ο Σωκράτης κατέχει σήμερα μια πολύ σημαντική θέση. Αποτελεί
μάλιστα σταθμό για να χωρίζονται οι περίοδοι της φιλοσοφίας, αφού έχουμε
ως γνωστόν την προσωκρατική φιλοσοφία, τη σωκρατική και τις σωκρατικές
σχολές.
Η ζωή του ήταν ένα υπόδειγμα αφοσίωσης
στη φιλοσοφία και τα λόγια του αποτελούν αιώνιες σελίδες ηθικής
φιλοσοφίας μέσα στα γραπτά του Πλάτωνα. Ακόμη και τις ημέρες και τις
ώρες πριν από το θάνατό του τις αφιέρωσε σε συζητήσεις για την αθανασία
της ψυχής και τη μετενσάρκωση. Μέχρι το τέλος πρότρεπε τους μαθητές του
να συνεχίσουν να ασχολούνται με τη φιλοσοφία, όπως διηγείται ο Πλάτωνας
στο Φαίδωνα.Ο ίδιος ομολογούσε την άγνοιά του με το πασίγνωστο "εν οίδα
ότι ουδέν οίδα", αν και το μαντείο των Δελφών είχε πει ότι αυτός ήταν ο
πιο σοφός απ' όλους. Αυτή η μαρτυρία στάθηκε όμως και η αιτία για να τον
φθονήσουν πολλοί, όπως μας λέει ο Διογένης ο Λαέρτιος.Ο Σωκράτης
στάθηκε σ' όλη του τη ζωή ο κυριότερος πολέμιος των σοφιστών. Προσπάθησε
με κάθε τρόπο να δείξει την υπεροχή της πραγματικής επιστήμης - γνώσης
απέναντι στη δοκισισοφία - άγνοια που αυτοί εκπροσωπούσαν. Ομως παρόλα
αυτά, και πολλά άλλα, διώχτηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο, επειδή
εισήγε "καινά δαιμόνια"!. Οι Αθηναίοι βέβαια μετάνιωσαν γρήγορα γι' αυτή
τους την απόφαση. Εξόρισαν τους κατήγορους, καταδίκασαν το Μέλητο σε
θάνατο και έφτιαξαν άγαλμα του Σωκράτη. Τον Ανυτο που κατέφυγε στην
Ηράκλεια τον καταδίωξαν οι κάτοικοί της.Ο Σωκράτης παραμένει ένα φωτεινό
παράδειγμα στην ιστορία της φιλοσοφίας και της ελεύθερης σκέψης. Ηταν
ένας άνθρωπος που πέθανε χωρίς να προδώσει τις ιδέες του και με το
θάνατό του τις επιβεβαίωσε ακόμη περισσότερο.
Αναξαγόρας
Για "αθεϊα" κατηγορήθηκε ο φιλόσοφος
Αναξαγόρας, στον οποίο ανακοίνωσαν ταυτόχρονα με την καταδίκη του σε
θάνατο και την καταδίκη των παιδιών του. Τότε λέγεται ότι είπε: "Πολύ
καιρό πριν η φύση έχει καταδικάσει σε θάνατο και εμένα και τους δικαστές
μου". Σύμφωνα με μια εκδοχή, για τα παιδιά του είπε: "ήξερα ότι τα
γέννησα θνητά". Παρά τη δίωξη, ο φιλόσοφος σώθηκε χάρη στον Περικλή, ο
οποίος ήταν μαθητής του και έπεισε τους Αθηναίους να του χαρίσουν τη
ζωή. Τα λόγια του Περικλή καθώς και η άσχημη κατάστασή του, εξαιτίας της
φυλάκισης, επηρέασαν τους δικαστές. Αποσύρθηκε στη Λάμψακο όπου και
πέθανε σε λίγο καιρό. Ο Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει ότι, όταν τον
ρώτησαν ποια ήταν η τελευταία επιθυμία του, είπε: "Να αφήνετε τα παιδιά
να παίζουν κάθε χρόνο το μήνα του θανάτου μου". Ετσι, οι κάτοικοι της
Λαμψάκου καθιέρωσαν την τελευταία επιθυμία του σα συνήθεια.
Πλάτωνας
Μέσα στις διώξεις αυτές, με διάφορες προφάσεις διώχτηκε και ο
Πλάτωνας, ο οποίος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους φιλόσοφους όλων των
εποχών. Ιδιαίτερα χαρακτηρίστηκε για το θάρρος και το ελεύθερο πνεύμα
του. Είχε πάρει το αριστείο της ανδρείας για το θάρρος του στη μάχη.
Λέγεται ότι κάποτε ανέβαινε στην Ακρόπολη μαζί με το στρατηγό Χαβρία, ο
οποίος είχε καταδικαστεί σε θάνατο. Μόνος απ' όλους τους Αθηναίους τον
υπεράσπισε ο
Πλάτωνας. Τότε πλησίασε τον Πλάτωνα ένας συκοφάντης, ο Κρωβύλος, και
του είπε: "Ερχεσαι άλλον να υπερασπιστείς και δεν ξέρεις ότι και σένα σε
περιμένει το κώνειο του Σωκράτη". Τότε ο Πλάτωνας επικαλέσθηκε τη
διάκρισή του στη μάχη και του είπε: "Και όταν πολεμούσα για την πατρίδα
υπέμενα τους κινδύνους, και τώρα για το χρέος μου προς ένα φίλο θα τους
υπομείνω". Ο Πλάτωνας διώχτηκε από τους τυράννους των Συρακουσών, όταν
πήγε εκεί σε μια προσπάθεια να ιδρύσει μια πολιτεία βασισμένη στις αρχές
του ομόνυμου διαλόγου του. Στην αρχή ο τύραννος Διονύσιος του Ερμοκράτη
τον ανάγκασε να τον συναναστρέφεται. Ομως ήρθε σε αντίθεση με το πνεύμα
του Πλάτωνα, ο οποίος εξέφραζε ελεύθερα τις ιδέες του. Σκέφτηκε μάλιστα
να σκοτώσει τον Πλάτωνα και θα το έκανε, αν δεν το συγκρατούσαν οι
φίλοι του. Ετσι τον πούλησε σα δούλο. Τον έδωσε σε κάποιο Σπαρτιάτη, ο
οποίος τον πούλησε στην Αίγινα που τότε βρισκόταν σε θανάσιμη έχθρα με
τους Αθηναίους. Τότε τον κάλεσαν αμέσως σε δίκη, για να τον καταδικάσουν
σε θάνατο. Σύμφωνα με μια παράδοση, το δικαστήριο κράτησε απόλυτη σιωπή
περιμένοντας το αποτέλεσμα. Τελικά αποφάσισαν να μην τον σκοτώσουν,
αλλά να τον πουλήσουν πάλι, σαν αιχμάλωτο πολέμου πια. Τότε βρέθηκε ο
Αννίκερις ο Κυρηναίος κατά τύχη στην Αίγινα και τον αγόρασε, για να τον
αφήσει αμέσως ελεύθερο. Μάλιστα λέγεται ότι δε δέχτηκε τα χρήματα που
του πρόσφεραν μετά οι φίλοι του Πλάτωνα.Ο θρύλος λέει ότι ο
Λακεδαιμόνιος Πόλλις που τον πούλησε, πνίγηκε από την οργή του θεού για
τη συμπεριφορά του προς το φιλόσοφο. Ο Πλάτωνας είχε επίσης πολλές
περιπέτειες και με το Διονύσιο το Νεώτερο. Πιστεύεται ότι αυτός κράτησε
στην αρχή θετική στάση απέναντι στον Πλάτωνα, ο οποίος ήταν τότε γνωστός
σ' όλη την Ελλάδα. Γρήγορα όμως υπερίσχυσε το τυραννικό του πνεύμα και ο
φιλόσοφος βρέθηκε ξανά σε θανάσιμο κίνδυνο. Τελικά επέστρεψε στην Αθήνα
χάρη στη βοήθεια των φίλων του. Κύριο ρόλο σ' αυτές τις περιπέτειες και
τις διώξεις κατά του Πλάτωνα έπαιξε το γεγονός ότι ο Φιλόσοφος είχε το
θάρρος να λέει την αλήθεια κατά πρόσωπο.
Αριστοτέλης
Ο Αριστοτέλης, ο μεγάλος Σταγειρίτης
φιλόσοφος και ιδρυτής της φιλοσοφικής σχολής του Λυκείου, όπως είναι
γνωστό, ήταν δάσκαλος του Αλέξανδρου. Ο Φίλιππος και ο Αλέξανδρος είχαν
επιβάλει την ενότητα στις πόλεις - κράτη της Ελλάδας. Στην Αθήνα υπήρχαν
δύο αντιμαχόμενες φατρίες: η φιλομακεδονική και η αντιμακεδονική, με
κύριο εκπρόσωπο το μεγάλο ρήτορα Δημοσθένη. Οσο ζούσε ο Αλέξανδρος ο
Αριστοτέλης δε διέτρεχε κίνδυνο. Ομως ήταν δάσκαλός του, και η καταγωγή
του από τα Στάγειρα για τους αντιμακεδονικούς τον τοποθετούσε αυτόματα
στην αντίθετη παράταξη. Υπήρξαν βέβαια και αυτοί που υποστήριξαν την
αντίθεσή του με τη σχολή της Ακαδημίας. Θεωρείται ότι υπήρχε μια
αντιζηλία ανάμεσα στις δύο σχολές. Ξέρουμε όμως ότι όξυναν τις διαφορές
τους οι φιλόσοφοι των πολλών φιλοσοφικών σχολών. Γίνονταν δημόσιες
συζητήσεις και αναγνώσεις έργων, γράφονταν νέα έργα για διάφορα
φιλοσοφικά θέματα κλπ.Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου η κατάσταση
οξύνθηκε.
Αρχισε ο διωγμός όλων όσων θεωρούνταν
αντίπαλοι. Βέβαια ο Αριστοτέλης ήταν αναγνωρισμένος μεγάλος φιλόσοφος με
πολλούς μαθητές. Αλλά πάλι βρέθηκε η μαγική συνταγή... κατηγορία "επί
ασεβεία". Μετά τον Αναξαγόρα και το Σωκράτη, έφθασε η σειρά του. Η
κατηγορία ξεκίνησε από τις τιμές που απέδωσε στον Ερμεία Τύραννο του
Αταρνέως (θεωρήθηκε ότι οι τιμές που του απέδωσε ο Αριστοτέλης ήταν
τιμές θεού. Με το πρόσχημα αυτό στηρίχτηκε η κατηγορία "επί ασεβεία".),
προς τιμήν του οποίου συνέθεσε ο Αριστοτέλης τον περίφημο "Υμνο προς την
Αρετή" (βλ. Γράβιγγερ): "Αρετά πολύμοχθε γένει βροτείω θήραμα κάλιστον
βίω..." Λέγεται ότι ο Αριστοτέλης είπε ότι δε θα άφηνε τους Αθηναίους να
αμαρτήσουν ξανά εναντίον των φιλοσόφων (εννοώντας το θάνατο του
Σωκράτη) και έφυγε από την Αθήνα. Κατέφυγε στη Χαλκίδα όπου πέθανε σε
ένα χρόνο, ορίζοντας διάδοχο του Λυκείου το Θεόφραστο.
Υπατεία
Ενα τραγικό παράδειγμα στην ιστορία της
φιλοσοφίας ήταν η Υπατεία, η τελευταία φιλόσοφος της Αλεξάνδρειας, που
έζησε μέσα στην ταραχή των συγκρούσεων των Χριστιανών και των "εθνικών",
κατά τις οποίες ομάδες φανατικών χριστιανών, ανάμεσα σε άλλα,
κατέστρεφαν με σφυριά τις παραστάσεις των Αιγυπτιακών ναών, πιστεύοντας
ότι εκτελούσαν "θεάρεστο" έργο. Οι μεγάλες γνώσεις και η ευγένεια του
χαρακτήρα της Υπατείας, που είχε αναλάβει τη διεύθυνση του Μουσείου
(έτσι ονομαζόταν η φιλοσοφική Νεωπλατωνική σχολή στην Αλεξάνδρεια),
προσέλκυσαν πάρα πολλούς μαθητές. Ασχολήθηκε με τα μαθηματικά και
θεωρείται σαν μια από τις εξέχουσες φυσιογνωμίες της εποχής της στο χώρο
της φιλοσοφίας. Οι σχέσεις της με όλους ήταν πολύ καλές. Ομως ο
χριστιανικός φανατισμένος όχλος - οπαδοί του επίσκοπου Κύριλου-
καιροφυλακτούσε. Λόγω των καλών σχέσεών της με τον έπαρχο, "θεώρησαν"
ότι αυτή έφταιγε για κάποια δυσμενή απόφαση. Ετσι μια μέρα, ενώ διέσχιζε
το δρόμο, όρμησαν, την κατέβασαν από την άμαξα και την τράβηξαν μέχρι
την πιο κοντινή εκκλησία. Εκεί την κομμάτιασαν ζωντανή σε μικρά κομμάτια
με κοχύλια, την έκαψαν και σκόρπισαν τη στάχτη. Μέσα σ' ένα πανδαιμόνιο
εγκληματικής ατμόσφαιρας εξόρκιζαν το "σατανά" που προσωποποιούσε και
ενσάρκωνε η φιλοσοφία.
Ο αυτοκράτορας για "τιμωρία" απαγόρευσε
στους μοναχούς να εμφανίζονται δημόσια στην πόλη.Η Υπατεία ήταν ο
τελευταίος μάρτυρας της φιλοσοφίας στην Αλεξάνδρεια. Τα έργα της χάθηκαν
και το όνομά της παραμελήθηκε για αιώνες. Δεν παύει όμως να ανήκει
στους μάρτυρες της ελεύθερης σκέψης και στα θύματα της μισαλλοδοξίας και
του θρησκευτικού φανατισμού.Τζορντάνο Μπρούνο. Μέσα στο Μεσαίωνα της
Ευρώπης και στον τρόμο που προκαλούσε η Ιερά Εξέταση, εμφανίζεται ένας
κοσμοπολίτης φιλόσοφος, ο Τζορντάνο Μπρούνο. Γεννημένος στη Νόλα της
Νάπολης, πρωτοπόρος της ιδέας της Ενωμένης Ευρώπης, ταξιδεύει παντού.
Εκπλήττει τους πάντες με τη βαθειά γνώση του, πολλές φορές ανεξήγητη,
τον αντιδογματισμό και την ευθύτητά του. Δεν "κάνει πολιτική" αλλά
εκφράζει καθαρά και ξάστερα τις ιδέες του αντίθετα προς το κάθε λογής
κατεστημένο. Μέσα σ' ένα θρησκόληπτο όχλο που κυριαρχεί στην Ευρώπη μιλά
για άπειρους κόσμους, για την ενότητα της ζωής, για τον ολιστικό
άνθρωπο, για τη δύναμη της δημιουργικής φαντασίας και το ρόλο της, για
την ολοκλήρωση καθώς και για τη μνημοτεχνική.
Θεωρείται μάλιστα ότι κατείχε ένα
σύστημα μνημοτεχνικής τόσο αποτελεσματικό, που τον ζητούσαν παντού να το
διδάξει. Επίσης έφερε στο φως διδασκαλίες των προσωκρατικών, του
Πλάτωνα και ακόμη του μυθικού Ερμή του Τρισμέγιστου, χτυπώντας την
Αριστοτέλεια λογική που, μέσω μιας εκφυλισμένης σχολαστικής μορφής της,
κυβερνούσε τη βυθισμένη στο Μεσαίωνα Δύση.Ομως η Ιερά Εξέταση
καιροφυλακτεί. Ενας αποτυχημένος μαθητής τον προδίδει κι έτσι σύντομα
βρίσκεται έγκλειστος στις τρομερές φυλακές "Πιόμπι" της Ρώμης, φυλακές
υποβρύχιες όπου ο χτύπος των νερών "θρυμματίζει" το νου κάθε
φυλακισμένου. Εκεί έμεινε έγκλειστος ο Τζορντάνο Μπρούνο επτά ολόκληρα
χρόνια. Λίγες μέρες πριν από τη δίκη του κατορθώνει να ξεπεράσει όλα τα
προβλήματα της πολύχρονης φυλάκισης που τον είχε μετατρέψει σε ζωντανό
τέρας και με θάρρος κατακεραυνώνει τους δικαστές του που τον δίκαζαν
"στο όνομα του θεού" και του πάπα. Καταδικάζεται να καεί στο "Κάμπο ντι
Φιόρι" της Ρώμης, πλατεία που πουλούσαν λουλούδια... Μαζί του καίγονται
και πολλά από τα βιβλία του, τα οποία μετά τις "μάγισσες" και τους
"μάγους" θεωρούνταν από την Ιερά Εξέταση ο υπ' αριθμόν ένα εχθρός της
"πίστης".Λέγεται ότι, όταν άκουσε την απόφαση, είπε στους δικαστές:
"Εσείς που με δικάζετε και λέτε την απόφαση τρέμετε περισσότερο από μένα
που την ακούω".
Ο Τζορντάνο Μπρούνο υπήρξε ένας
φιλόσοφος μάρτυρας των ιδεών του. Δεν υποχώρησε όπως ο Γαλιλαίος, δε
μίλησε με καλυμμένα λόγια ούτε κρύφτηκε. Ηταν ένας γνήσιος εκφραστής της
ελεύθερης σκέψης σε μια εποχή που βασίλευε ο σκοταδισμός, η κυριαρχία
του πάπα, ο φανατισμός των μοναχικών ταγμάτων και κυρίως η άγνοια. Σαν
νέος Σωκράτης πέθανε για τις ιδέες του. Σκόρπισαν τις στάχτες του στους
ανέμους και για δύο σχεδόν αιώνες το όνομά του και τα έργα του δεν
αναφέρονταν καν. Ομως ο κύκλος του σκοταδισμού έκλεισε και ένας νέος
κύκλος έρευνας ξεκίνησε μετά τις πυρές της Ιεράς Εξέτασης. Οπως
συμβαίνει με όλους τους μάρτυρες, εκ των υστέρων ο Τζορντάνο Μπρούνο
αναγνωρίστηκε σα γνήσιος εκφραστής της ελεύθερης σκέψης και στην πλατεία
που κάηκε υψώνεται σήμερα ένα πανύψηλο μπρούντζινο άγαλμα με
παραστάσεις της ζωής και της δίκης του ανάγλυφες στο βάθρο του. Στη βάση
του βρίσκονται πάντα φρέσκα λουλούδια που τοποθετούν θαυμαστές του απ'
όλο τον κόσμο γι' αυτόν που ήξερε να ζήσει αλλά και να πεθάνει για τις
ιδέες του.
Επίλογος
Κάναμε μια αναδρομή κατά μήκος της
Ιστορίας και αναφέραμε ενδεικτικά τα ονόματα μερικών μόνο φιλοσόφων. Ο
κατάλογος όμως θα ήταν πολύ μακρύς, αν επιμέναμε έστω και λίγο. Γιατί η
πρωτοπορία στη σκέψη πάντα ήταν ενοχλητική για τους κάθε λογής
φανατικούς. Ετσι ονόματα όπως του Ηράκλειτου, του Εμπεδοκλή, των μεγάλων
τραγικών αλλά και του φιλόσοφου αυτοκράτορα Ιουλιανού - ο οποίος
φαίνεται ότι δολοφονήθηκε από τους χριστιανούς - ανήκουν στη λίστα αυτή.
Από τη λίστα των απαγορευμένων βιβλίων της Ιεράς Εξέτασης στη Δύση, δε
γλίτωσαν παρά ελάχιστα. Κάποια στιγμή απαγορεύτηκαν μέχρι και τα βιβλία
του Καντ.
Στην Ανατολή ο Γνωστικισμός - που
συνδύαζε πάρα πολλά φιλοσοφικά στοιχεία με τη θρησκεία - κυνηγήθηκε
άγρια με την ταμπέλα της "αίρεσης".Στη Δύση οι Καθαροί και οι Ναϊτες
εξοντώθηκαν εντελώς. Πολλοί κάλυψαν τη διδασκαλία με τις αλληγορίες τις
οποίες μετά ειρωνεύονται, εξηγώντας τις κατά γράμμα οι διάφοροι
καλόγεροι.
Ομως η Αναγέννηση ήταν αναπόφευκτη.
Με την αραβική επίδραση η Επιστήμη και η Φιλοσοφία ακμάζουν ξανά στην
άκρη της Ευρώπης. Στην Ιταλία ο Φιτσίνο μεταφράζει Πλάτωνα και
γεννιούνται οι νέες Ακαδημίες.Βέβαια πολλοί νοσταλγούν το παρελθόν και ο
ολιστικός τύπος ανθρώπου που ενσαρκώνει ο Ντα Βίντσι δεν τους συγκινεί.
Αλλά η πορεία προς την αλήθεια δεν μπορεί να εμποδιστεί. Σιγά σιγά με
την ολοκληρωμένη παρακμή της πολιτικής και οικονομικής δύναμης του
Βατικανού - και όχι μόνο της θρησκευτικής - θα έλθουν στο φως πολλά
εγκλήματα του καθολικισμού όχι μόνο διώξεις κατά της φιλοσοφίας αλλά και
πολλά άλλα, όπως η γενοκτονία των Ινδιάνων της Βορείου και Νοτίου
Αμερικής "στο όνομα του Χριστού", η "δουλεία" των μαύρων στο όνομα αυτού
που έλεγε ότι δεν υπάρχει δούλος και οι οπαδοί του διακήρυξαν ότι
καταργήθηκε η δουλεία και όμως η δουλεία των μαύρων στους χριστιανούς
αποίκους ήταν η χειρότερη που υπήρξε στην ιστορία και με χριστιανούς
κυρίως. Και όλα αυτά γιατί ο πολιτισμός δε χρειάζεται μόνο τη θρησκεία ή
την τεχνολογία.Πρέπει να βασίζεται στην αρμονική συνύπαρξη Θρησκείας,
Επιστήμης, Τέχνης, Φιλοσοφίας. Τότε δεν θα παρατηρούμε φαινόμενα
"αφορισμού" όπως του Νίκου Καζαντζάκη, που τα έργα του έχουν μεταφραστεί
στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου και παντού στις σελίδες του
"ψάχνει να βρει το θεό", ή όπως του Θεόφιλου Καϊρη, ο οποίος δίδασκε τη
"Θεοσέβεια", με αποτέλεσμα να φυλακιστεί, να πεθάνει από τις κακουχίες
και το σώμα του να το γεμίσουν ασβέστη, να το κάψουν και να σκορπίσουν
τη στάχτη του στους τέσσερις ανέμους, γιατί ήταν "αιρετικός".
Σήμερα όμως έχει στηθεί το άγαλμά
του και η προτομή του και πολλοί δρόμοι έχουν το όνομά του. Εκ των
υστέρων αναγνώριση. Δε θα έπρεπε να μας προβληματίσουν όλα αυτά; Η μήπως
η εποχή μας είναι καλύτερη;Οι εθνικισμοί και οι θρησκευτικοί φανατισμοί
ξαναγεννιούνται από τις στάχτες τους και το κυνήγι μάγων και μαγισσών
ξαναζωντανεύει. Η φιλοσοφία και σήμερα είναι υπό διωγμόν. Οποιος
αμφιβάλλει ας διακηρύξει ανοιχτά τις ιδέες του.
