Ο Τσαϊκόφσκι συνέθεσε το έργο το 1892, ενώ το λιμπρέτο βασίστηκε στη διασκευή του παραμυθιού
Ο Καρυοθραύστης και ο βασιλιάς των ποντικών του Ε. Τ. Α. Χόφμαν από τον Αλέξανδρο Δουμά.
Η πρωτότυπη χορογραφία είναι του Λεβ Ιβανόφ.[1]. Η πρεμιέρα του έργου δόθηκε στο θέατρο Μαριίνσκι στην Αγία Πετρούπολη την Κυριακή, 18 Δεκεμβρίου 1892, σε μια διπλή παράσταση μαζί με την όπερα του Τσαϊκόφσκι, Γιολάντα.
Η ιστορία αναφέρεται στο δώρο που έκανε στη μικρή Κλάρα ο νονός της, ο Ντροσελμάγιερ, την παραμονή των Χριστουγέννων σε μια μικρή Γερμανική πόλη. Ήταν ένας κινούμενος στρατιώτης, που λειτουργεί ως καρυοθραύστης. Όταν η γιορτή τελειώνει και οι καλεσμένοι φεύγουν, η Κλάρα μπαίνει στο ήσυχο σαλόνι για να κοιμίσει τον καρυοθραύστη. Καθώς το ρολόι χτυπά μεσάνυχτα, το κορίτσι αποκοιμάται και μεταφέρεται σε έναν παραμυθένιο κόσμο. Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο μεγαλώνει μαγικά, όλα τα παιχνίδια, ανάμεσά τους και ο καρυοθραύστης, ζωντανεύουν και ρίχνονται στη μάχη με μεγάλα ποντίκια που εισβάλλουν στο δωμάτιο. Τελικά ο καρυοθραύστης κερδίζει τη μάχη και μεταμορφώνεται σε έναν όμορφο πρίγκηπα.
Στη δεύτερη πράξη η Κλάρα και ο πρίγκηπας - Καρυοθραύστης ξεκινούν για ένα μαγικό ταξίδι. περνούν από την Βασίλισσα του Χιονιού αλλά και από την χώρα των Ζαχαρωτών με την νεράιδα Ζαχαρένια. Η Κλάρα δεν θέλει να αποχωριστεί τον Καρυοθραύστη της, όμως την ημέρα των Χριστουγέννων καθώς ξυπνά κοντά στην οικογένειά της, το μόνο που κρατά στα χέρια της είναι ο Καρυοθραύστης, η κούκλα που της είχε χαρίσει ο νονός της.
Η πρεμιέρα της παράστασης δόθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1892 στο θέατρο Μαριίνσκι της Αγίας Πετρούπολης. Η πρώτη παράσταση στο εξωτερικό δόθηκε 42 χρόνια αργότερα, στο Λονδίνο το 1934. Από τότε έχουν γίνει πολλές παραστάσεις σε όλο τον κόσμο, με αρκετές διασκευές στη χορογραφία, καθώς ο κάθε χορογράφος προσπαθεί να δώσει τη δική του εκδοχή της ιστορίας, πάντα μέσα στα πλαίσια του πρωτότυπου κειμένου.Το μπαλέτο έχει χορογραφηθεί επίσης και από δύο εκ των κορυφαίων χορευτών του 20ου αιώνα. Από τον Ρούντολφ Νουρέγιεφ για τα Βασιλικά Μπαλέτα της Σουηδίας και τον Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ για το American Ballet Theater. Η συνηθέστερη εποχή που ανεβαίνει είναι τα Χριστούγεννα, καθώς τότε είναι κατάλληλο το ρεαλιστικό σκηνικό για τη φανταστική αυτή ιστορία και παρουσιάζεται κάθε χρόνο.
