http://www.ideostato.gr/2013/01/robert-walser.html
Robert Walser: ένας άγνωστος ποιητής
του Κυριάκου Χαλκόπουλου *
Όταν ο Robert Walser βρέθηκε, τις τελευταίες μέρες του 1956, νεκρός σε ένα χιονισμένο δρόμο λίγο έξω από το άσυλο όπου νοσηλευόταν, γραφόταν ο επικήδειος ενός συγγραφέα που παρόλο που δεν είχε ποτέ αληθινά πολλούς αναγνώστες, είχε τη διάκριση να τον εκτιμούν ορισμένοι από τους κυριότερους λογοτέχνες του 20ου αιώνα.
Ανάμεσα στους θαυμαστές του έργου του ήταν ο Έσσε και ο Κάφκα. Ο πρώτος μάλιστα είχε σημειώσει πως, κατά την εκτίμησή του, ο κόσμος θα ήταν καλύτερος αν ο Walser είχε μερικές εκατοντάδες χιλιάδες αναγνώστες.
Είναι χαρακτηριστικό πως το έργο του που είχε εντυπωσιάσει τον τότε ακόμα άσημο συγγραφέα της Πράγας, το Ινστιτούτο Μπενγιαμέντα (Jacob von Gunten), δεν έχει ακόμα μεταφραστεί στη γλώσσα μας. Ωστόσο υπάρχουν σε αυτήν μερικές μικρές συλλογές διηγημάτων του, καθώς και ένα άλλο του μυθιστόρημα, «Ο Παραγιός».
Παρόλο που φαίνεται ότι μπορούσε να ζήσει πλήρως μέσα στα μυθιστορήματά του, τα μικρά κείμενα παρουσιάζουν ένα πιο εντυπωσιακό εύρος στα θέματά τους. Ο Walser σε πολλά από αυτά εμφανίζεται σε πρώτο πρόσωπο ως κάποιος εγωκεντρικός χαρακτήρας, με μια σειρά από απορριπτικές γνώμες για τον κόσμο γύρω του. Δεν λείπουν όμως και οι αυτοκατηγορίες, και μάλιστα είναι τα κείμενα που είναι περισσότερο βουτηγμένα σε αυτές που ίσως να παρουσιάζουν μια πιο σπαρακτική θέα του λογοτέχνη.
«Είμαι λίγο ξεθωριασμένος, συμπιεσμένος...όλμοι με έχουν συντρίψει» αναφέρει σε ένα απο αυτά τα κομμάτια, με τον τίτλο «Νευρικός!». Ακολουθούν δύο άλλα, το «Ώστε σε έχω!» και «Ο Κινάστης», που μπορεί να ειπωθεί πως περιέχουν σε τέτοιο βαθμό μια βαθύτερη δυστυχία και ανημπορία, που δύσκολα διαβάζονται ήρεμα. Στο πρώτο από αυτά παρακολουθούμε την προσπάθεια ενός ανθρώπου να πορευτεί στη ζωή ενώ έχει αμφιβάλει σημαντικά για την αξία των αισθήσεών του. Αμφιβάλει για τα μάτια του, νομίζει ότι τον παραπλανούν, γι αυτό καταφεύγει σε διάφορα τεχνάσματα ώστε να αναπληρώσει αυτό το κενό που δημιουργήθηκε από την απόρριψη των ματιών. Στον Κινάστη παρουσιάζεται η εκλεπτυσμένη φύση του φερώνυμου χαρακτήρα, που όμως είναι στην πραγματικότητα γεμάτος με μίσος για όλους τους άλλους. Εξωτερικά συμπεριφέρεται με τυπικούς τρόπους, κατά βάθος όμως δε θέλει καμία σχέση με κανέναν και η στάση του αυτή είναι εμπεδωμένη και άτεγκτη. Μονάχα όταν επιχειρεί να συμπεριφερθεί με τον ίδιο προσποιητό και ψυχρό τρόπο σε έναν ιδιαίτερο ξένο, που αποκαλύπτεται ότι είναι ο ίδιος ο Θάνατος, τα λόγια δε βγαίνουν από το στόμα του, και όλη του η ψυχοσύνθεση καταρρέει, πριν και από το επόμενο σωματικό γκρέμισμα.
Συνεπώς θα ήταν δίκαιο να υποστηριχτεί οτι ο Walser κατανοούσε πως είχε μέσα του τους δικούς του λάκκους με τα φίδια. Παρά την ψυχρότητα που αποπνέουν πολλά από τα κείμενα του, αναγνώριζε ότι ακόμα και έτσι οι άμυνες του απέναντι σε ένα κόσμο που τον έκρινε ως πολύ άσκημο για να μπορέσει να επιβιώσει σε αυτόν μια εκλεπτυσμένη φύση, παρέμειναν άμυνες, και γεννούσαν τα δικά τους μειονεκτήματα, που επέστρεφαν για να ανατροφοδοτηθεί η θλίψη για τη ζωή. Μπορεί ποτέ να μην έφτασε στο σημείο της σφοδρότητας της αυτοκατηγορίας του μεγάλου του θαυμαστή, όμως και αυτός απλώθηκε στις τέσσερις πλευρές του ορίζοντα μεταφέροντας εκεί τις δικές του προσπάθειες για να βρεθεί μια λύση.
Ταυτόχρονα, όπως αποκαλύπτεται σε ένα άλλο κείμενο, ήταν της γνώμης πως δεν ωφελούσε να καταπονεί το μυαλό του (ή και αντίστροφα χλεύαζε αυτή την κρίση) διότι δεν θα έβγαινε από αυτή την προσπάθεια κανένα κέρδος. Έτσι, ποιητικά, θα γινόταν κανείς να ισχυριστεί για το θάνατό του πως το χιόνι που έπεσε πάνω στο άψυχο κορμί θα γινόταν να αποτελέσει το συμβολισμό των σκέψεων που τελικά ήρθαν, έστω με τη συντριβή κάθε αντίστασης (όπως στον Κινάστη) για να παρηγορήσουν την παραπονεμένη φύση εκείνου που ίσως να δημιούργησε μια ολόκληρη λογοτεχνία ακριβώς για να απομακρυνθεί απο αυτές.
* Ο Κυριάκος Χαλκόπουλος γεννήθηκε το 1979 στη Θεσσαλονίκη, όπου και ολοκλήρωσε τις βασικές του σπουδές. Κατόπιν σπούδασε στην Αγγλία και είναι πτυχιούχος της φιλοσοφικής σχολής του πανεπιστημίου του Έσσεξ. Διηγήματά του έχουν δημοσιευθεί σε έντυπα λογοτεχνικά περιοδικά (Ένεκεν, Εντευκτήριο, Δέκατα, Ίαμβος, Αντί επιλόγου κ.α.) και στο εξωτερικό (Αγγλία, Γερμανία). Σήμερα ζει στη Θεσσαλονίκη.
Όταν ο Robert Walser βρέθηκε, τις τελευταίες μέρες του 1956, νεκρός σε ένα χιονισμένο δρόμο λίγο έξω από το άσυλο όπου νοσηλευόταν, γραφόταν ο επικήδειος ενός συγγραφέα που παρόλο που δεν είχε ποτέ αληθινά πολλούς αναγνώστες, είχε τη διάκριση να τον εκτιμούν ορισμένοι από τους κυριότερους λογοτέχνες του 20ου αιώνα.
Ανάμεσα στους θαυμαστές του έργου του ήταν ο Έσσε και ο Κάφκα. Ο πρώτος μάλιστα είχε σημειώσει πως, κατά την εκτίμησή του, ο κόσμος θα ήταν καλύτερος αν ο Walser είχε μερικές εκατοντάδες χιλιάδες αναγνώστες.
Είναι χαρακτηριστικό πως το έργο του που είχε εντυπωσιάσει τον τότε ακόμα άσημο συγγραφέα της Πράγας, το Ινστιτούτο Μπενγιαμέντα (Jacob von Gunten), δεν έχει ακόμα μεταφραστεί στη γλώσσα μας. Ωστόσο υπάρχουν σε αυτήν μερικές μικρές συλλογές διηγημάτων του, καθώς και ένα άλλο του μυθιστόρημα, «Ο Παραγιός».
Παρόλο που φαίνεται ότι μπορούσε να ζήσει πλήρως μέσα στα μυθιστορήματά του, τα μικρά κείμενα παρουσιάζουν ένα πιο εντυπωσιακό εύρος στα θέματά τους. Ο Walser σε πολλά από αυτά εμφανίζεται σε πρώτο πρόσωπο ως κάποιος εγωκεντρικός χαρακτήρας, με μια σειρά από απορριπτικές γνώμες για τον κόσμο γύρω του. Δεν λείπουν όμως και οι αυτοκατηγορίες, και μάλιστα είναι τα κείμενα που είναι περισσότερο βουτηγμένα σε αυτές που ίσως να παρουσιάζουν μια πιο σπαρακτική θέα του λογοτέχνη.
«Είμαι λίγο ξεθωριασμένος, συμπιεσμένος...όλμοι με έχουν συντρίψει» αναφέρει σε ένα απο αυτά τα κομμάτια, με τον τίτλο «Νευρικός!». Ακολουθούν δύο άλλα, το «Ώστε σε έχω!» και «Ο Κινάστης», που μπορεί να ειπωθεί πως περιέχουν σε τέτοιο βαθμό μια βαθύτερη δυστυχία και ανημπορία, που δύσκολα διαβάζονται ήρεμα. Στο πρώτο από αυτά παρακολουθούμε την προσπάθεια ενός ανθρώπου να πορευτεί στη ζωή ενώ έχει αμφιβάλει σημαντικά για την αξία των αισθήσεών του. Αμφιβάλει για τα μάτια του, νομίζει ότι τον παραπλανούν, γι αυτό καταφεύγει σε διάφορα τεχνάσματα ώστε να αναπληρώσει αυτό το κενό που δημιουργήθηκε από την απόρριψη των ματιών. Στον Κινάστη παρουσιάζεται η εκλεπτυσμένη φύση του φερώνυμου χαρακτήρα, που όμως είναι στην πραγματικότητα γεμάτος με μίσος για όλους τους άλλους. Εξωτερικά συμπεριφέρεται με τυπικούς τρόπους, κατά βάθος όμως δε θέλει καμία σχέση με κανέναν και η στάση του αυτή είναι εμπεδωμένη και άτεγκτη. Μονάχα όταν επιχειρεί να συμπεριφερθεί με τον ίδιο προσποιητό και ψυχρό τρόπο σε έναν ιδιαίτερο ξένο, που αποκαλύπτεται ότι είναι ο ίδιος ο Θάνατος, τα λόγια δε βγαίνουν από το στόμα του, και όλη του η ψυχοσύνθεση καταρρέει, πριν και από το επόμενο σωματικό γκρέμισμα.
Συνεπώς θα ήταν δίκαιο να υποστηριχτεί οτι ο Walser κατανοούσε πως είχε μέσα του τους δικούς του λάκκους με τα φίδια. Παρά την ψυχρότητα που αποπνέουν πολλά από τα κείμενα του, αναγνώριζε ότι ακόμα και έτσι οι άμυνες του απέναντι σε ένα κόσμο που τον έκρινε ως πολύ άσκημο για να μπορέσει να επιβιώσει σε αυτόν μια εκλεπτυσμένη φύση, παρέμειναν άμυνες, και γεννούσαν τα δικά τους μειονεκτήματα, που επέστρεφαν για να ανατροφοδοτηθεί η θλίψη για τη ζωή. Μπορεί ποτέ να μην έφτασε στο σημείο της σφοδρότητας της αυτοκατηγορίας του μεγάλου του θαυμαστή, όμως και αυτός απλώθηκε στις τέσσερις πλευρές του ορίζοντα μεταφέροντας εκεί τις δικές του προσπάθειες για να βρεθεί μια λύση.
Ταυτόχρονα, όπως αποκαλύπτεται σε ένα άλλο κείμενο, ήταν της γνώμης πως δεν ωφελούσε να καταπονεί το μυαλό του (ή και αντίστροφα χλεύαζε αυτή την κρίση) διότι δεν θα έβγαινε από αυτή την προσπάθεια κανένα κέρδος. Έτσι, ποιητικά, θα γινόταν κανείς να ισχυριστεί για το θάνατό του πως το χιόνι που έπεσε πάνω στο άψυχο κορμί θα γινόταν να αποτελέσει το συμβολισμό των σκέψεων που τελικά ήρθαν, έστω με τη συντριβή κάθε αντίστασης (όπως στον Κινάστη) για να παρηγορήσουν την παραπονεμένη φύση εκείνου που ίσως να δημιούργησε μια ολόκληρη λογοτεχνία ακριβώς για να απομακρυνθεί απο αυτές.
* Ο Κυριάκος Χαλκόπουλος γεννήθηκε το 1979 στη Θεσσαλονίκη, όπου και ολοκλήρωσε τις βασικές του σπουδές. Κατόπιν σπούδασε στην Αγγλία και είναι πτυχιούχος της φιλοσοφικής σχολής του πανεπιστημίου του Έσσεξ. Διηγήματά του έχουν δημοσιευθεί σε έντυπα λογοτεχνικά περιοδικά (Ένεκεν, Εντευκτήριο, Δέκατα, Ίαμβος, Αντί επιλόγου κ.α.) και στο εξωτερικό (Αγγλία, Γερμανία). Σήμερα ζει στη Θεσσαλονίκη.
