Ένας Άγγλος λοχαγός ακολουθεί τα ζάλα του πατέρα του στον Ψηλορείτη
Στα 67 του χρόνια η καρδιά του τον οδήγησε στην Ελλάδα και ειδικότερα
στην Κρήτη, για να βαδίσει στα "ζάλα" του πατέρα του που πολέμησε στο
νησί μας στην Γερμανική Κατοχή πριν ακόμα ο ίδιος γεννηθεί.
Ο πατέρας του σπάνια μιλούσε για τον πόλεμο και ο Αντόνιο βρέθηκε
μέχρι και τα Σφακιά γνωρίζοντας ελάχιστα για το που ήταν και σε ποια
βουνά πολέμησε. Ήξερε όμως μια λέξη που έμελλε να τον οδηγήσει στα
Ανώγεια.
Η λέξη ήταν "Τσουνιά" και αναφέροντας την στα Σφακιά τις μέρες που
έμεινε εκεί οι Σφακιανοί του είπαν ότι είναι τοποθεσία στον Ψηλορείτη
και ότι έπρεπε να ψάξει στα Ανώγεια.
Ήρθε στο χωριό μας μπήκε στην πλατεία άναψε ένα κερί στην εκκλησία
του Αγίου Γεωργίου και κάθισε για ένα καφέ στο Μεϊντάνι. Η αρχική του
αμηχανία και το σφίξιμο που ένιωθε έφυγαν όταν οι θαμώνες του καφενείου
του κέρασαν τον καφέ όπως συνηθίζεται εδώ σε κάθε ξένο. Έβγαλε μια
φωτογραφία του πατέρα του την έδειξε στους Ανωγειανούς και το μόνο που
είπε ήταν η λέξη Τσουνιά! Ο Μανώλης Σκανδάλης (Σκανταλομανωλιός)
τινάχτηκε από την θέση του, όλη του την ζωή στα Τσουνιά ο 82χρονος
Ανωγειανός πήγε κοντά στον ξένο είδε τη φωτό ,είδε το πρόσωπο του
επισκέπτη και αναφώνησε :" Ο Τομ, ο Τομ". Ναι "Τομ" είπε ο ξένος έτσι
ήταν το παρατσούκλι του πατέρα του που πολέμησε ως λογαγός με τους
αντάρτες στα βουνά του Ψηλορείτη, έτσι τον ήξεραν οι Ανωγειανοί και
άλλοι κρητικοί αντάρτες τον Εγγλέζο που πολεμούσε μαζί τους κατά των
Γερμανών.
Η διήγηση μοιάζει με παραμύθι αλλά είναι πέρα ως πέρα αληθινή, ο
Άντονι Μπλίθ συνταξιούχος στρατιωτικός από την Αγγλία βρήκε στο Μεϊντάνι
ανθρώπους που θα τον οδηγούσαν στο βουνό όπου πολέμησε ο πατέρας του τα
δύσκολα χρόνια της Κατοχής και όχι μόνο αυτό αλλά βρήκε τον
Σκανταλομανώλη έναν από τους ανθρώπους – ήρωες του πολέμου καθώς αν και
10χρονος τότε ήταν το παιδί που κάθε μέρα έκανε την απόσταση Ανώγεια
-Τσουνιά ξυπόλητος για να προμηθεύσει με τρόφιμα τους αντάρτες του
Στεφανογιάννη και του Χρηστομιχάλη αλλά και να μεταφέρει την
αλληλογραφία τους σε καιρό πολέμου. Αν τον έπιαναν οι Γερμανοί θα τον
εκτελούσαν επί τόπου αν και παιδί αλλά ο Μανώλης το έκανε αυτό για
χρόνια βάζοντας και αυτός το δικό του λιθαράκι στον αγώνα κατά του
Φασισμού. Και το συγκλονιστικό στοιχείο ήταν ότι ο "Τομ" κατά κόσμον
Ρίτσαρντ Μπλίθ (υπεύθυνος για τον χειρισμό του ασύρματου) ήταν αυτός που
βλέποντας κάθε μέρα τον μικρό Ανωγειανό να κάνει τόσα χιλιόμετρα για να
τους βοηθήσει, μάζεψε μαζί με τον άλλο Εγγλέζο που πολεμούσε στα
Τσουνιά, τον Φρανκ Σμιθ ή Σήφη όπως ήταν το παρατσούκλι του, χρήματα και
του έδωσαν για να αγοράσει στιβάνια." Με τα λεφτά του Τομ και του Σήφη
έκανα το πρώτο μου ζευγάρι" μας λέει συγκινημένος ο Μανώλης.
Στα λημέρια των ανταρτών... "Χριστέ μου πως μ' αρέσουνε του Ψηλορείτη οι στράτες... Γιατί τσι πορπατήξανε Ανωγειανοί αντάρτες....". Την επόμενη μέρα ο Αντόνιο ήταν έτοιμος για την ανάβαση στα Τσουνιά όπως είχε συμφωνήσει με τους Ανωγειανούς στο καφενείο, για να δει τους τόπους που πολέμησε ο πατέρας του. Στην παρέα ήταν ο ίδιος ,ο Σκανταλομανώλης μπροστάρης και ξεναγός στον τόπο που ξέρει την κάθε "πατουχιά" του, ο Μπολντοζέρης (Γιώργης Αεράκης), ο παπά Ανδρέας, εγώ ως μεταφραστής κυρίως για να συνεννοούνται καλύτερα αν και μιλούσε μονάχα η καρδιά και ο Βασίλης Σκανδάλης γιος του Σκανταλογιάννη, ήρωα της Κατοχής και φίλου των δυο Εγγλέζων ανταρτών. Μάλιστα ο Τομ και ο Σήφης έδωσαν πριν φύγουν από το νησί ένα πιστόλι και μια χρυσή λίρα στον Στεφανογιάννη." Αυτά να τα δώσεις στο Γιάννη (Σκανταλογιάννη)" είπαν στον Στεφανογιάννη ως ένδειξη παντοτινής φιλίας προς τον Ανωγειανό αντάρτη. Μπήκαμε από την τοποθεσία "Κορίτσι" και αρχίσαμε την ανάβαση στα Τσουνιά πάντα πρώτος ο Σκανταλομανώλης που παρά την ηλικία του ανέβαινε σαν αγρίμι προς την κορυφή χωρίς ανάσα! Φτάσαμε στην τοποθεσία "Πορτί" εκεί όπου οι αντάρτες είχαν ως σημείο για να ξεκουράζονται. Ακόμα ξεχωρίζουν παρά το πέρασμα των χρόνων η φυσική τραπεζαρία από πέτρες αλλά και τα κρεβάτια στο χώμα ,ο καθένας το δικό του με κλαδιά και πέτρες. "Αντόνιο να, πες του Γιώργη μου λέει ο Μανώλης"... "Εδώ ήταν το κρεβάτι του πατέρα σου, δίπλα του Σήφη , λίγο πιο πάνω του Χρηστομιχάλη. Επαέ ήταν το τραπέζι εδώ τους έφερνα το φαΐ". Όταν μετέφρασα τα λόγια του Μανώλη στον Εγγλέζο αυτός έκανε μια κίνηση που μας συγκίνησε όλου, ένα άτυπο μνημόσυνο και μια πράξη ευγνωμοσύνης στους Ανωγειανούς. Έβγαλε από την τσέπη του ένα ντάκο και ένα κομμάτι τυρί το έκοψε σε κομμάτια και το μοίρασε σε όλους μας..." Όπως εσείς δώσατε ψωμί και τυρί στον πατέρα μου τότε έτσι και εγώ σας δίνω τώρα σας ευχαριστώ από την καρδιά μου" είπε συγκινημένος αφήνοντας μας άφωνους και για μερικά λεπτά να κοιτάμε τον τόπο αμίλητοι . Ανεβήκαμε στην κορφή στα Τσουνιά η ομορφιά σε όλο της το μεγαλείο η θέα απέραντη. Από εδώ έβλεπαν οι αντάρτες τις περισσότερες κινήσεις των Γερμανών και προετοίμαζαν τις δικές τους. Εδώ ήταν το ιδανικότερο και πιο στρατηγικό σημείο. Εδώ στα Τσουνιά ήταν περίπου 30 αντάρτες Ανωγειανοί και από τα γύρω χωριά και οι δυο Εγγλέζοι. Και γύρω-γύρω σε άλλα σημεία και άλλες ομάδες. Εδώ ανέκριναν τον Κράιπε μετά την απαγωγή του μια από τις κινήσεις ματ στην ιστορία του Β' Παγκοσμίου πολέμου που έκανε αίσθηση παντού και έδωσε την ελπίδα σε όλους τους συμμάχους ότι το Ναζιστικό τέρας δεν είναι ανίκητο. Κάθε βήμα μας και ιστορία, ξεπηδούσαν από τις πέτρες οι αντάρτες και οι πρόγονοι μας, οι άνθρωποι που θυσίαζαν τα πάντα και πέτυχαν την ελευθερία. Μείναμε για ώρα στην κορφή να αγναντεύομαι την υπέροχη θέα. Μετά άρχισε η κατάβαση καθώς στα Ανώγεια στο σπίτι του Μανώλη ετοιμαζόταν τραπέζι για τον φίλο από την Αγγλία. Κατεβαίνοντας ο Αντόνιο με χτυπά στον ώμο και μου λέει " φίλε μου αν νιώθεις παρουσία είναι ο πατέρας μου εδώ μαζί μας τον βλέπεις ;" "Ναι Αντόνιο τον βλέπω αλλά έχει και παρέα, είναι και εδώ όλοι όσοι πολέμησαν τότε για μας "του απαντώ για να χαμογελάσει και να πει "Σωστά! Είναι όλοι εδώ!". "Σήμερα νιώθω πως ολοκληρώθηκα σαν άνθρωπος σας ευχαριστώ" ήταν οι λέξεις του στο τραπέζι στο σπίτι του Σκανταλομανώλη. Όλα τα αυθεντικά ανωγειανά εδέσματα και το δώρο του οικοδεσπότη στον Εγγλέζο, μια χειροποίητη ζώνη και τυρί από τα δικά του πρόβατα, για να απαντήσει ο Αντόνιο με μια ζώνη από τις ειδικές δυνάμεις της Αγγλίας.. «Για να την κερδίσεις αυτή στην Αγγλία πρέπει να κάνεις πολλά στο στρατό είναι δική σου Μανώλη την αξίζεις" είπε. Η παρέα τελείωσε με τον όρκο ότι αυτή η φιλία δε θα σταματήσει εδώ θα τα ξαναπούμε είπαν είτε στην Αγγλία είτε στα Ανώγεια ξανά! 20 χρόνια μετά τον θάνατο του Τομ στην Αγγλία σίγουρα θα νιώθει και θα κοιτάζει περήφανος τον γιο του που έφτασε ως τα Ανώγεια για να τον τιμήσει, αλλά και στο πρόσωπο του γιου του οι Ανωγειανοί να τιμήσουν 70 χρόνια μετά ένα άνθρωπο που πολέμησε στις κορφές του Ψηλορείτη για να αναπνέουμε εμείς ελεύθερο αέρα.. «Κουβαλούσα τρόφιμα στους αντάρτες...» Ζήτησα από τον Σκανταλομανώλη να μου αφηγηθεί τα βιώματα του από τον πόλεμο, ήρωας πολέμου ο ίδιος κάτι που αξίζει να ακουστεί .Η αφήγηση του συγκλονιστική και αυθεντική: " Ήμουνα τότε μαντρατζής και είχε ο Ζωνοχαραλάμπης ένα μπακάλικο στα Ανώγεια. Οι Εγγλέζοι μου δίνανε ένα χαρτί και το πήγαινα εκεί που έγραφε ίντα πράγματα χρειαζόντουσαν.. Και το πρωί τα φόρτωνα εγώ όλα σε ένα γάιδαρο του Ζωναντρέα και καβαλίκευα, έβανα μια βελέτζα και σκέπαζε τη σάκα με τα πράματα, γιατί ήτανε πολλά βέβαια τόσοι αντάρτες εκειά και εκείνηνα την εποχή δεν επηγένανε φαιτά στα Μιτάτα..Ντα που θελά τα βρούνε να τα πηγαίνουνε! Και τα σκέπαζα να μη φαίνουνται.. Σχεδόν κάθε μέρα το κάνα αυτό. Τριάντα άτομα ήτανε ίντα θελά τρώνε; Κάθε μέρα το καλοκαίρι βέβαια τον επήγαινα φαί. Τον βαρύ χειμώνα φεύγανε από εκεί και αυτοί και εγώ. Θυμούμαι τσι αντάρτες στα Τσουνιά. Ήτανε ο Γρηγορογιάννης του Τηλέμαχου Χαιρέτη ο αδερφός, ήτανε ο καπετάν ο Λευτέρης Σκουλάς, ο Χρηστομιχάλης Ξυλούρης, θυμούμαι και το Σπαλάτζη από τσι Δραμουντάνηδες, ήτονε ο αεροπόρος (Σταυρακάκης), ο γιατρός ο Νταγιαντάς, ο Μανιακογιάννης από τον Κρουσώνα τονέ θυμούμαι καλά και άλλοι πολλοί και από γύρω χωριά μα εγώ δε τσι γνώριζα γιατί ήμουνε κοπέλι. Και φυσικά θυμούμαι τσι δυο Εγγλέζους, το Σήφη και το Τομ έτσα τσι λέγαμε. Θυμούμαι τσι με βάνανε στη ποδιά ντόνε μου δίνανε καραμέλες σοκολάτες. Και μια φορά εδώκανε μου 250.000 δραχμές και έκαμα το πρώτο μου ζευγάρι στιβάνια. Εθωρούσανε με κάθε μέρα ξυπόλητο και τόνε πήγαινα το φαιτό και σου λένε υποχρέωση έχομε να του δώσουμε του κοπελιού να κάμει ένα ζευγάρι στιβάνια! Το πρώτο ζευγάρι στη ζωή μου που έβαλα!Ο Σήφης εμιλούσε φαρσί τα Ελληνικά ο πατέρας του ο Τομ καθόλου. Αυτή τη διαδρομή την έκανα το 1942, το '43′ και το '44 λίγο πριν καεί το χωριό. Άμα εσκοτώσανε το Στεφανογιάννη και μετά που εκάψανε το χωριό εσταμάτησα . Μετά το κάψιμο του χωριού επήγα στον Αχλαδέ. Μετά επήγα στο Ηράκλειο στου Νταγιαντά και εκάμαμε 15 μέρες στο σπίτι και μετά επήγαμε στο Ρουκάνι. Στα Ανώγεια εγιάγυρα το καλοκαίρι του 1946, του πατέρα μου το σπίτι χαλασμένο και εκάμαμε εκειά τη μέσα μπάντα που είναι εδά ο Γιάγκος δυο καμαράκια, τα σοβαντίσαμε με το κοκκινόχωμα. Τον ευχαριστώ τον Αντόνιο που εσμίξαμε.. Σαν να είδα βέβαια η το πατέρα του, ακριβώς όμως! Εγώ τονε έβγαλα από το πατέρα του. Δεν τον έβγαλα από τη κεφαλή μου κουτουρού! Τον είδα και είπα ο Τομ είναι μοιάζει ντου πολύ. Αλλά λέω μα αυτός θα ν' ένε ποθαμένος εδά αφού εγώ τότεσας ήμουνε 12 χρονών και αυτός πάνω από 25..Και λεώ δεν είναι αυτός..Αλλά με το γιάγερμα να ρθεί να κάτσει έκεια που ήμαστανε στο Μειντάνι και τονε κεράσαμε του λέμε από που μπρε κουμπάρε είσαι και λέει Αγγλία. Και μετά τη λέξη Αγγλία λέει αυτός ντελόγο Τσουνιά! Ισαμε να ακούσω εγώ Τσουνιά λέω γίαε στο στόχο έδωκα! Και επήγα και έκατσα κειά και ήρθε και ο Γιάννης(Πολιός) και μας έκαμε τη μετάφραση και μου λέει ο πατέρας μου ήτονε ο Τομ! Και εμείς τον είχαμε στα Τσουνιά! Έτσα εγίνηκε. Θέλω να 'χόμε επαφές με τόνε τον άνθρωπο. Και εμείς είπαμε πως θα πάμε με το Βασίλη (Σκαντάλη) στην Αγγλία. Μπορεί να πάμε μονό να του το πεις το καλοκαίρι στην Αγγλία! ". Αυτή ήταν η αφήγηση του Μανόλη Σκανδάλη ,γεννηθείς το 1931 έζησε από την πιο τρυφερή ηλικία τα δεινά και την καταστροφή του πολέμου και συγκλονίζει με το θάρρος του να περπατάει χιλιόμετρα ξυπόλητος στα βουνά με κίνδυνο να εκτελεστεί από τους Γερμανούς για να τροφοδοτεί καθημερινά τους αντάρτες. Ο Μανώλης που δάκρυσε αρκετές φορές τη μέρα εκείνη με τον απρόσμενο αλλά καλοδεχούμενο στα Ανώγεια επισκέπτη, δεν ήθελε ποτέ να μιλάει για την δική του προσφορά στην Κατοχή αλλά με λίγη πίεση από τη δική μας μεριά άνοιξε τη καρδιά του αναμοχλεύοντας στο μυαλό του κακές αλλά και καλές στιγμές του πολέμου όπως η γνωριμία του με τους αντάρτες. Η ιστορία του καλό είναι να μαθευτεί από όλους μας και κυρίως τους νέους που οφείλουν να μάθουν από ποιες κακουχίες και δεινά πέρασαν οι παππούδες μας αλλά δεν εγκατέλειψαν ποτέ τη μάχη. Αγωνίστηκαν ,ελευθερώθηκαν από τα δεσμά και ξανάχτισαν τα σπίτια τους από την αρχή χωρίς να βαρυγκομούν αλλά και χωρίς να θριαμβολογούν που το πέτυχαν. Ένα μάθημα για όλους μας αυτές τις δύσκολες εποχές να μην παραδίδουμε ποτέ τα όπλα αλλά να παλεύουμε ανιδιοτελώς για την Ελευθερία.
Αντονι Μπλίθ: Στα «Τσουνιά» τριγύριζε ο νους του πατέρα μου...» Θα κλείσουμε αυτό το ρεπορτάζ με τα λόγια του Άντονι Μπλίθ. Ο γιος του "Τομ" μιλάει πριν φύγει από το χωριό μας για αυτή τη διήμερη συγκλονιστική εμπειρία του. Καταθέτει συναισθήματα, αγάπη και ευγνωμοσύνη, στον Μανώλη και σε όλους τους Ανωγειανούς που έζησαν και πολέμησαν δίπλα στον πατέρα του στον Ψηλορείτη: " Είναι επτά δεκαετίες από τότε που ήταν ο πατέρας μου εδώ, στα Τσουνιά και δεν είχα καταλάβει η συνειδητοποιήσει ποτέ τι είχε κάνει στη διάρκεια του πολέμου γιατί δεν μιλούσε πολύ για εκείνες τις μέρες. Όταν μιλούσε με τον Σήφη μετά τον πόλεμο στο σπίτι κλεινόντουσαν σε ένα δωμάτιο και λέγανε για τον πόλεμο. Εκεί έστηνα αυτί εγώ, εκεί άκουσα πρώτη φορά τη λέξη Τσουνιά στη Κρήτη και δεν την ξέχασα ποτέ στη ζωή μου. Όταν γνώρισα χθες βράδυ τον Μανώλη και είπε για το πρόσωπο μου και είδε τη φωτογραφία του πατέρα μου και είπε ότι τον γνώριζε, ήταν ένα μεγάλο σοκ για μένα! Και σήμερα που ανεβήκαμε όλοι στο βουνό και είδα που ήταν ο πατέρας μου και πολεμούσε μαζί με όλες τις αντάρτικες ομάδες του βουνού και έμαθα πως τους συμπεριφέρθηκαν οι Ανωγειανοί, άντρες γυναίκες και παιδιά και πόσο δύσκολη ήταν η ζωή τους τότε. Όλο αυτό έφερε κατά κάποιον τρόπο στη δική μου ζωή μια ολοκλήρωση σαν άνθρωπος, ήταν κάτι που ήθελα πάντα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την φιλοξενία και την φιλία που μου προσφέρθηκε απλόχερα όσο ήμουν στα Ανώγεια. Σαν μια προσωπική μου σημείωση, υπήρξα και εγώ μαχητής στον στρατό στην Αγγλία σε διάφορους πολέμους, ξέρω πως είναι να πολεμάς έναν εχθρό και στον πόλεμο συμβαίνουν ενίοτε και ατυχή περιστατικά, αλλά ξέρω κάτι κυρίως για την Β' Παγκόσμιο πόλεμο. Αν κάποιος ξεκινήσει μια μάχη πρέπει να περιμένει κάτι ή θα την χάσει η θα την κερδίσει. Οι Γερμανοί δεν έβαλαν μυαλό το έκαναν δυο φορές με δυο Παγκόσμιους πολέμους και πήγαν να καταστρέψουν όλο τον κόσμο. Και ξέρω τι αγώνες έδωσε η Κρήτη για να αποφύγουμε αυτή την παγκόσμια καταστροφή από τους Ναζί. Στους ανθρώπους των Ανωγείων και κυρίως σ' αυτόν εδώ δίπλα μου ( σ.σ τον Μανώλη Σκανδάλη) τα συναισθήματα βγαίνουν από την καρδιά μου γιατί αν ο πατέρας μου στον πόλεμο τότε δεν είχε φροντίδα από αυτούς τους ανθρώπους, ίσως να μην ήμουν εδώ σήμερα, να μην είχα γεννηθεί. Δεν μπορώ λοιπόν να μην έχω παρά μόνο ευγνωμοσύνη μέσα μου για τους Ανωγειανούς αλλά και όλους τους Κρήτες μαχητές. Φυσικά θέλω να κρατήσω επαφή με τους ανθρώπους εδώ, θέλω και μια μέρα να φέρω στα Ανώγεια και τον δικό μου γιο το ελπίζω να γίνει αυτό. Σας ευχαριστώ όλους. Εύχομαι να έρθετε και εσείς στην Αγγλία, εύχομαι ο Μανώλης να έρθει. Εγώ θα φτιάξω ρακί για αυτόν!...". Άνωγη - Γιώργος Μπαγκέρης
Στα λημέρια των ανταρτών... "Χριστέ μου πως μ' αρέσουνε του Ψηλορείτη οι στράτες... Γιατί τσι πορπατήξανε Ανωγειανοί αντάρτες....". Την επόμενη μέρα ο Αντόνιο ήταν έτοιμος για την ανάβαση στα Τσουνιά όπως είχε συμφωνήσει με τους Ανωγειανούς στο καφενείο, για να δει τους τόπους που πολέμησε ο πατέρας του. Στην παρέα ήταν ο ίδιος ,ο Σκανταλομανώλης μπροστάρης και ξεναγός στον τόπο που ξέρει την κάθε "πατουχιά" του, ο Μπολντοζέρης (Γιώργης Αεράκης), ο παπά Ανδρέας, εγώ ως μεταφραστής κυρίως για να συνεννοούνται καλύτερα αν και μιλούσε μονάχα η καρδιά και ο Βασίλης Σκανδάλης γιος του Σκανταλογιάννη, ήρωα της Κατοχής και φίλου των δυο Εγγλέζων ανταρτών. Μάλιστα ο Τομ και ο Σήφης έδωσαν πριν φύγουν από το νησί ένα πιστόλι και μια χρυσή λίρα στον Στεφανογιάννη." Αυτά να τα δώσεις στο Γιάννη (Σκανταλογιάννη)" είπαν στον Στεφανογιάννη ως ένδειξη παντοτινής φιλίας προς τον Ανωγειανό αντάρτη. Μπήκαμε από την τοποθεσία "Κορίτσι" και αρχίσαμε την ανάβαση στα Τσουνιά πάντα πρώτος ο Σκανταλομανώλης που παρά την ηλικία του ανέβαινε σαν αγρίμι προς την κορυφή χωρίς ανάσα! Φτάσαμε στην τοποθεσία "Πορτί" εκεί όπου οι αντάρτες είχαν ως σημείο για να ξεκουράζονται. Ακόμα ξεχωρίζουν παρά το πέρασμα των χρόνων η φυσική τραπεζαρία από πέτρες αλλά και τα κρεβάτια στο χώμα ,ο καθένας το δικό του με κλαδιά και πέτρες. "Αντόνιο να, πες του Γιώργη μου λέει ο Μανώλης"... "Εδώ ήταν το κρεβάτι του πατέρα σου, δίπλα του Σήφη , λίγο πιο πάνω του Χρηστομιχάλη. Επαέ ήταν το τραπέζι εδώ τους έφερνα το φαΐ". Όταν μετέφρασα τα λόγια του Μανώλη στον Εγγλέζο αυτός έκανε μια κίνηση που μας συγκίνησε όλου, ένα άτυπο μνημόσυνο και μια πράξη ευγνωμοσύνης στους Ανωγειανούς. Έβγαλε από την τσέπη του ένα ντάκο και ένα κομμάτι τυρί το έκοψε σε κομμάτια και το μοίρασε σε όλους μας..." Όπως εσείς δώσατε ψωμί και τυρί στον πατέρα μου τότε έτσι και εγώ σας δίνω τώρα σας ευχαριστώ από την καρδιά μου" είπε συγκινημένος αφήνοντας μας άφωνους και για μερικά λεπτά να κοιτάμε τον τόπο αμίλητοι . Ανεβήκαμε στην κορφή στα Τσουνιά η ομορφιά σε όλο της το μεγαλείο η θέα απέραντη. Από εδώ έβλεπαν οι αντάρτες τις περισσότερες κινήσεις των Γερμανών και προετοίμαζαν τις δικές τους. Εδώ ήταν το ιδανικότερο και πιο στρατηγικό σημείο. Εδώ στα Τσουνιά ήταν περίπου 30 αντάρτες Ανωγειανοί και από τα γύρω χωριά και οι δυο Εγγλέζοι. Και γύρω-γύρω σε άλλα σημεία και άλλες ομάδες. Εδώ ανέκριναν τον Κράιπε μετά την απαγωγή του μια από τις κινήσεις ματ στην ιστορία του Β' Παγκοσμίου πολέμου που έκανε αίσθηση παντού και έδωσε την ελπίδα σε όλους τους συμμάχους ότι το Ναζιστικό τέρας δεν είναι ανίκητο. Κάθε βήμα μας και ιστορία, ξεπηδούσαν από τις πέτρες οι αντάρτες και οι πρόγονοι μας, οι άνθρωποι που θυσίαζαν τα πάντα και πέτυχαν την ελευθερία. Μείναμε για ώρα στην κορφή να αγναντεύομαι την υπέροχη θέα. Μετά άρχισε η κατάβαση καθώς στα Ανώγεια στο σπίτι του Μανώλη ετοιμαζόταν τραπέζι για τον φίλο από την Αγγλία. Κατεβαίνοντας ο Αντόνιο με χτυπά στον ώμο και μου λέει " φίλε μου αν νιώθεις παρουσία είναι ο πατέρας μου εδώ μαζί μας τον βλέπεις ;" "Ναι Αντόνιο τον βλέπω αλλά έχει και παρέα, είναι και εδώ όλοι όσοι πολέμησαν τότε για μας "του απαντώ για να χαμογελάσει και να πει "Σωστά! Είναι όλοι εδώ!". "Σήμερα νιώθω πως ολοκληρώθηκα σαν άνθρωπος σας ευχαριστώ" ήταν οι λέξεις του στο τραπέζι στο σπίτι του Σκανταλομανώλη. Όλα τα αυθεντικά ανωγειανά εδέσματα και το δώρο του οικοδεσπότη στον Εγγλέζο, μια χειροποίητη ζώνη και τυρί από τα δικά του πρόβατα, για να απαντήσει ο Αντόνιο με μια ζώνη από τις ειδικές δυνάμεις της Αγγλίας.. «Για να την κερδίσεις αυτή στην Αγγλία πρέπει να κάνεις πολλά στο στρατό είναι δική σου Μανώλη την αξίζεις" είπε. Η παρέα τελείωσε με τον όρκο ότι αυτή η φιλία δε θα σταματήσει εδώ θα τα ξαναπούμε είπαν είτε στην Αγγλία είτε στα Ανώγεια ξανά! 20 χρόνια μετά τον θάνατο του Τομ στην Αγγλία σίγουρα θα νιώθει και θα κοιτάζει περήφανος τον γιο του που έφτασε ως τα Ανώγεια για να τον τιμήσει, αλλά και στο πρόσωπο του γιου του οι Ανωγειανοί να τιμήσουν 70 χρόνια μετά ένα άνθρωπο που πολέμησε στις κορφές του Ψηλορείτη για να αναπνέουμε εμείς ελεύθερο αέρα.. «Κουβαλούσα τρόφιμα στους αντάρτες...» Ζήτησα από τον Σκανταλομανώλη να μου αφηγηθεί τα βιώματα του από τον πόλεμο, ήρωας πολέμου ο ίδιος κάτι που αξίζει να ακουστεί .Η αφήγηση του συγκλονιστική και αυθεντική: " Ήμουνα τότε μαντρατζής και είχε ο Ζωνοχαραλάμπης ένα μπακάλικο στα Ανώγεια. Οι Εγγλέζοι μου δίνανε ένα χαρτί και το πήγαινα εκεί που έγραφε ίντα πράγματα χρειαζόντουσαν.. Και το πρωί τα φόρτωνα εγώ όλα σε ένα γάιδαρο του Ζωναντρέα και καβαλίκευα, έβανα μια βελέτζα και σκέπαζε τη σάκα με τα πράματα, γιατί ήτανε πολλά βέβαια τόσοι αντάρτες εκειά και εκείνηνα την εποχή δεν επηγένανε φαιτά στα Μιτάτα..Ντα που θελά τα βρούνε να τα πηγαίνουνε! Και τα σκέπαζα να μη φαίνουνται.. Σχεδόν κάθε μέρα το κάνα αυτό. Τριάντα άτομα ήτανε ίντα θελά τρώνε; Κάθε μέρα το καλοκαίρι βέβαια τον επήγαινα φαί. Τον βαρύ χειμώνα φεύγανε από εκεί και αυτοί και εγώ. Θυμούμαι τσι αντάρτες στα Τσουνιά. Ήτανε ο Γρηγορογιάννης του Τηλέμαχου Χαιρέτη ο αδερφός, ήτανε ο καπετάν ο Λευτέρης Σκουλάς, ο Χρηστομιχάλης Ξυλούρης, θυμούμαι και το Σπαλάτζη από τσι Δραμουντάνηδες, ήτονε ο αεροπόρος (Σταυρακάκης), ο γιατρός ο Νταγιαντάς, ο Μανιακογιάννης από τον Κρουσώνα τονέ θυμούμαι καλά και άλλοι πολλοί και από γύρω χωριά μα εγώ δε τσι γνώριζα γιατί ήμουνε κοπέλι. Και φυσικά θυμούμαι τσι δυο Εγγλέζους, το Σήφη και το Τομ έτσα τσι λέγαμε. Θυμούμαι τσι με βάνανε στη ποδιά ντόνε μου δίνανε καραμέλες σοκολάτες. Και μια φορά εδώκανε μου 250.000 δραχμές και έκαμα το πρώτο μου ζευγάρι στιβάνια. Εθωρούσανε με κάθε μέρα ξυπόλητο και τόνε πήγαινα το φαιτό και σου λένε υποχρέωση έχομε να του δώσουμε του κοπελιού να κάμει ένα ζευγάρι στιβάνια! Το πρώτο ζευγάρι στη ζωή μου που έβαλα!Ο Σήφης εμιλούσε φαρσί τα Ελληνικά ο πατέρας του ο Τομ καθόλου. Αυτή τη διαδρομή την έκανα το 1942, το '43′ και το '44 λίγο πριν καεί το χωριό. Άμα εσκοτώσανε το Στεφανογιάννη και μετά που εκάψανε το χωριό εσταμάτησα . Μετά το κάψιμο του χωριού επήγα στον Αχλαδέ. Μετά επήγα στο Ηράκλειο στου Νταγιαντά και εκάμαμε 15 μέρες στο σπίτι και μετά επήγαμε στο Ρουκάνι. Στα Ανώγεια εγιάγυρα το καλοκαίρι του 1946, του πατέρα μου το σπίτι χαλασμένο και εκάμαμε εκειά τη μέσα μπάντα που είναι εδά ο Γιάγκος δυο καμαράκια, τα σοβαντίσαμε με το κοκκινόχωμα. Τον ευχαριστώ τον Αντόνιο που εσμίξαμε.. Σαν να είδα βέβαια η το πατέρα του, ακριβώς όμως! Εγώ τονε έβγαλα από το πατέρα του. Δεν τον έβγαλα από τη κεφαλή μου κουτουρού! Τον είδα και είπα ο Τομ είναι μοιάζει ντου πολύ. Αλλά λέω μα αυτός θα ν' ένε ποθαμένος εδά αφού εγώ τότεσας ήμουνε 12 χρονών και αυτός πάνω από 25..Και λεώ δεν είναι αυτός..Αλλά με το γιάγερμα να ρθεί να κάτσει έκεια που ήμαστανε στο Μειντάνι και τονε κεράσαμε του λέμε από που μπρε κουμπάρε είσαι και λέει Αγγλία. Και μετά τη λέξη Αγγλία λέει αυτός ντελόγο Τσουνιά! Ισαμε να ακούσω εγώ Τσουνιά λέω γίαε στο στόχο έδωκα! Και επήγα και έκατσα κειά και ήρθε και ο Γιάννης(Πολιός) και μας έκαμε τη μετάφραση και μου λέει ο πατέρας μου ήτονε ο Τομ! Και εμείς τον είχαμε στα Τσουνιά! Έτσα εγίνηκε. Θέλω να 'χόμε επαφές με τόνε τον άνθρωπο. Και εμείς είπαμε πως θα πάμε με το Βασίλη (Σκαντάλη) στην Αγγλία. Μπορεί να πάμε μονό να του το πεις το καλοκαίρι στην Αγγλία! ". Αυτή ήταν η αφήγηση του Μανόλη Σκανδάλη ,γεννηθείς το 1931 έζησε από την πιο τρυφερή ηλικία τα δεινά και την καταστροφή του πολέμου και συγκλονίζει με το θάρρος του να περπατάει χιλιόμετρα ξυπόλητος στα βουνά με κίνδυνο να εκτελεστεί από τους Γερμανούς για να τροφοδοτεί καθημερινά τους αντάρτες. Ο Μανώλης που δάκρυσε αρκετές φορές τη μέρα εκείνη με τον απρόσμενο αλλά καλοδεχούμενο στα Ανώγεια επισκέπτη, δεν ήθελε ποτέ να μιλάει για την δική του προσφορά στην Κατοχή αλλά με λίγη πίεση από τη δική μας μεριά άνοιξε τη καρδιά του αναμοχλεύοντας στο μυαλό του κακές αλλά και καλές στιγμές του πολέμου όπως η γνωριμία του με τους αντάρτες. Η ιστορία του καλό είναι να μαθευτεί από όλους μας και κυρίως τους νέους που οφείλουν να μάθουν από ποιες κακουχίες και δεινά πέρασαν οι παππούδες μας αλλά δεν εγκατέλειψαν ποτέ τη μάχη. Αγωνίστηκαν ,ελευθερώθηκαν από τα δεσμά και ξανάχτισαν τα σπίτια τους από την αρχή χωρίς να βαρυγκομούν αλλά και χωρίς να θριαμβολογούν που το πέτυχαν. Ένα μάθημα για όλους μας αυτές τις δύσκολες εποχές να μην παραδίδουμε ποτέ τα όπλα αλλά να παλεύουμε ανιδιοτελώς για την Ελευθερία.
Αντονι Μπλίθ: Στα «Τσουνιά» τριγύριζε ο νους του πατέρα μου...» Θα κλείσουμε αυτό το ρεπορτάζ με τα λόγια του Άντονι Μπλίθ. Ο γιος του "Τομ" μιλάει πριν φύγει από το χωριό μας για αυτή τη διήμερη συγκλονιστική εμπειρία του. Καταθέτει συναισθήματα, αγάπη και ευγνωμοσύνη, στον Μανώλη και σε όλους τους Ανωγειανούς που έζησαν και πολέμησαν δίπλα στον πατέρα του στον Ψηλορείτη: " Είναι επτά δεκαετίες από τότε που ήταν ο πατέρας μου εδώ, στα Τσουνιά και δεν είχα καταλάβει η συνειδητοποιήσει ποτέ τι είχε κάνει στη διάρκεια του πολέμου γιατί δεν μιλούσε πολύ για εκείνες τις μέρες. Όταν μιλούσε με τον Σήφη μετά τον πόλεμο στο σπίτι κλεινόντουσαν σε ένα δωμάτιο και λέγανε για τον πόλεμο. Εκεί έστηνα αυτί εγώ, εκεί άκουσα πρώτη φορά τη λέξη Τσουνιά στη Κρήτη και δεν την ξέχασα ποτέ στη ζωή μου. Όταν γνώρισα χθες βράδυ τον Μανώλη και είπε για το πρόσωπο μου και είδε τη φωτογραφία του πατέρα μου και είπε ότι τον γνώριζε, ήταν ένα μεγάλο σοκ για μένα! Και σήμερα που ανεβήκαμε όλοι στο βουνό και είδα που ήταν ο πατέρας μου και πολεμούσε μαζί με όλες τις αντάρτικες ομάδες του βουνού και έμαθα πως τους συμπεριφέρθηκαν οι Ανωγειανοί, άντρες γυναίκες και παιδιά και πόσο δύσκολη ήταν η ζωή τους τότε. Όλο αυτό έφερε κατά κάποιον τρόπο στη δική μου ζωή μια ολοκλήρωση σαν άνθρωπος, ήταν κάτι που ήθελα πάντα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την φιλοξενία και την φιλία που μου προσφέρθηκε απλόχερα όσο ήμουν στα Ανώγεια. Σαν μια προσωπική μου σημείωση, υπήρξα και εγώ μαχητής στον στρατό στην Αγγλία σε διάφορους πολέμους, ξέρω πως είναι να πολεμάς έναν εχθρό και στον πόλεμο συμβαίνουν ενίοτε και ατυχή περιστατικά, αλλά ξέρω κάτι κυρίως για την Β' Παγκόσμιο πόλεμο. Αν κάποιος ξεκινήσει μια μάχη πρέπει να περιμένει κάτι ή θα την χάσει η θα την κερδίσει. Οι Γερμανοί δεν έβαλαν μυαλό το έκαναν δυο φορές με δυο Παγκόσμιους πολέμους και πήγαν να καταστρέψουν όλο τον κόσμο. Και ξέρω τι αγώνες έδωσε η Κρήτη για να αποφύγουμε αυτή την παγκόσμια καταστροφή από τους Ναζί. Στους ανθρώπους των Ανωγείων και κυρίως σ' αυτόν εδώ δίπλα μου ( σ.σ τον Μανώλη Σκανδάλη) τα συναισθήματα βγαίνουν από την καρδιά μου γιατί αν ο πατέρας μου στον πόλεμο τότε δεν είχε φροντίδα από αυτούς τους ανθρώπους, ίσως να μην ήμουν εδώ σήμερα, να μην είχα γεννηθεί. Δεν μπορώ λοιπόν να μην έχω παρά μόνο ευγνωμοσύνη μέσα μου για τους Ανωγειανούς αλλά και όλους τους Κρήτες μαχητές. Φυσικά θέλω να κρατήσω επαφή με τους ανθρώπους εδώ, θέλω και μια μέρα να φέρω στα Ανώγεια και τον δικό μου γιο το ελπίζω να γίνει αυτό. Σας ευχαριστώ όλους. Εύχομαι να έρθετε και εσείς στην Αγγλία, εύχομαι ο Μανώλης να έρθει. Εγώ θα φτιάξω ρακί για αυτόν!...". Άνωγη - Γιώργος Μπαγκέρης
