ΜΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΑΧΡΟΝΟ
Η γραμμική αντίληψη του χρόνου με την ανάλογη αξιολόγηση ζωής που
αγνοεί την ένθεη υπόσταση του ανθρώπου και συνεπώς υποβιβάζει την αξία
του, δεν έχει αρχαιοελληνική προέλευση, ούτε χριστιανική είναι ένα
γνώρισμα της παγκοσμιοποίησης. Η αναγωγή στο άχρονο βάση της ολιστικής
φιλοσοφίας δεν είναι ένα βατό κι επίπεδο έδαφος, συμβαίνει ως έξαρση από
το χωροχρόνο. Ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός συνοψίζει την αξία της ζωής
στην κατάκτηση της αυτογνωσίας, η οποία επέρχεται με τους άθλους και την
αρετή. Η αναζήτηση της αλήθειας και του νοήματος της ζωής στην αρχαία
Ελλάδα, επιχειρήθηκε δια μέσω του διαλόγου, όπως είναι γνωστό, της
φιλοσοφίας αλλά και διαμέσου των μυστηρίων από τους ολίγους, που μέσω
της μυήσεως στην υπερβατική πραγματικότητα, αποκτούσαν επίγνωση της
αθανασίας της ψυχής.
Ο προσανατολισμός προς το άχρονο είναι
απαραίτητος για τη σωστή αξιολόγηση της ζωής αυτής, κατά την οποία
διέρχεται ο άνθρωπος ως φορέας της ψυχής και της συνειδήσεως μέσα από τη
σχετικότητα. Παρά το γεγονός, ότι ως ον συμπαντικό μετέχει στο άχρονο
του σύμπαντος δια μέσω της ψυχής και της συνειδήσεως του, η γραμμική
αντίληψη του χρόνου, δίνοντάς του την εντύπωση ότι η ζωή του αρχίζει με
τη γέννηση και τελειώνει με το θάνατο, τον υποβίβασε σε βιολογικό ον,
γεγονός που έχει αποβεί εις βάρος της αυτογνωσίας του.
Βεβαίως, ο
χρόνος έχει τη συμβολή του στην εξέλιξη, όχι υπό την γραμμική αντίληψη,
αλλά μέσω των δοκιμασιών που διαδραματίζονται και με την προϋπόθεση ότι ο
άνθρωπος επιδιώκει, όχι, απλά, την επιβίωσή του, αλλά τη μαθητεία. Η
εξέλιξη, επίσης, προωθείται ως ένα βαθμό μέσω του νόμου δράσης
–αντίδρασης.
Ο πολιτισμός, άλλωστε, που μας παρέχει τις διαχρονικές
του αξίες είναι αποτέλεσμα της εξάρσεως από το χρόνο. Το γεγονός αυτό
είναι πολύ θετικό καθώς φέρει σε επαφή τον άνθρωπο με τον πλούτο του
εσωτερικού του κόσμου και τον χρεώνει ως προς αυτόν. Οι διαχρονικές
αξίες του πολιτισμού μας παρέχουν πνευματική τροφή που δίνει νόημα στη
ζωή.
Ο άνθρωπος δικαιώνει τη ζωή του στο χωροχρόνο όσο κι αν αυτή είναι μαρτυρική όταν εκπληρώνει το βαθύτερο υπαρξιακό του αίτημα.
Αν και υπάρχουν στην ιστορική αυτή στιγμή πολλοί κίνδυνοι, ένας από
τους κινδύνους που δεν έχει επισημανθεί είναι η λήθη της υπαρξιακής
υποστάσεως.
Ήδη, η λήθη της υπαρξιακή υποστάσεως ευνόησε την επικράτηση της υλιστικής θεώρησης ζωής και τη γραμμική αντίληψη του χρόνου.
Θα χρειασθεί μια προσωπική επανάσταση, η οποία θα αφορά την αντίσταση
στο μαζικό τρόπο σκέπτεσθαι και την αντίστοιχη φιλοσοφία που έδωσε
έμφαση στην επιβίωση κι ενεργοποίησε πολύ περισσότερο τη διάνοια εις
βάρος της υπαρξιακής υποστάσεως.
Δια μέσω της ψυχής και της
συνειδήσεώς του, ο άνθρωπος μετέχει στο παρόν που είναι άχρονο και τότε
αντιλαμβάνεται την ιερότητα της ζωής, η κατάκτηση αυτής της
συνειδητότητας συμβαίνει, μόνον, διαμέσω της αυτογνωσίας.
Η διαφορά
της εποχής μας με την αρχαιοελληνική είναι καθοριστική για το λόγο ότι
διέπεται η σκέψη του ανθρώπου και ο τρόπος ζωής του από την κοσμοθεωρία
του υλισμού. Η έξαρση απ’ τη σχετικότητα του χωροχρόνου συμβαίνει μόνον
δια μέσω της αυτογνωσίας και στην περίπτωση, που βιώνουμε αυτή την λήθη,
που, κυριολεκτικά, εξαφανίζει τον άνθρωπο ως αξία, επεμβαίνει η
δοκιμασία. Σ’ αυτήν εναποθέτουμε την ελπίδα για την αφύπνιση της
υπαρξιακής πραγματικότητας.
Όταν ο άνθρωπος εξαρθεί στο άχρονο
παρόν τότε αντιλαμβάνεται την Ενότητα και την ιερότητα ζωής. Προηγείται η
αντίληψη της Ενότητας και ακολουθεί η αίσθηση της ιερότητας. Ακόμα και
τα απλά πράγματα μέσα στην καθημερινότητα αποκτούν άλλο νόημα και
προσφέρουν την ανάλογη μυθολογία που τον συνδέει με την πραγματικότητα
της ζωής, η οποία είναι κίνηση που επιτελείται με τη συγκίνηση. Με την
επίγνωση ότι η ζωή είναι αδιάλειπτη και συνεχίζεται από το εδώ στο
επέκεινα δίνει σημασία στη λεπτομέρεια καθώς συνεργάζεται αρμονικά και
δημιουργικά, υπηρετώντας τη θεία τάξη.
Υπό τη γραμμική έννοια του
χρόνου οι σχέσεις των ανθρώπων δεν αποκτούν προοπτική και χάνουν το
πραγματικό τους νόημα, αντίθετα, περιορίζονται στις ηλικίες και στις
εξαρτήσεις που συνακολουθούν. Η αυτογνωσία είναι απαραίτητη προϋπόθεση
και ορθώνει την ύπαρξη του ανθρώπου με αξιοπρέπεια σε όλες τις περιόδους
της ζωής. Ας μη ξεχνούμε, ότι η λέξη «γέρος» προέρχεται από τη λέξη
«ιερός», αλλά έχει σήμερα απαξιωτική σημασία υπό τη γραμμική αντίληψη.
Και σ’ αυτές, ακόμα, τις λεπτομέρειες φαίνεται, σαφώς, η διαφορά που
αφορά μια άλλη αξιολόγηση.
Εμείς οι Έλληνες για να μην
εξαφανισθούμε ως υπάρξεις θα χρειασθεί να επικαλεσθούμε όλες αυτές τις
αξίες, οι οποίες διατρέχουν τους αιώνες με τη σημασία τους και δίνουν
άλλο νόημα, ενώ παράλληλα προσφέρουν την ανάλογη μυθολογία ζωής. Για να
μπορέσει να εξαρθεί σ’ αυτή τη θαυμάσια πραγματικότητα, ο σύγχρονος
Έλληνας θα πρέπει να διασπάσει τα όρια του εγώ, μέσα στα οποία βρίσκεται
έγκλειστος και να εξέλθει από την περιχαράκωση των αισθήσεων.
Εδώ,
λοιπόν, σ’ αυτό το σημείο της κρίσεως αναζητούμε την αναθεώρηση, η
οποία εγείρει την ευθύνη του απέναντι στη μνήμη του πολιτισμού, με τον
οποίον έχει χρεωθεί. Είναι πολύ γόνιμο και εποικοδομητικό να αποσπάσει
την ύπαρξή του απ’ αυτόν τον ισοπεδωτικό μαζικό τρόπο σκέπτεσθαι, ο
οποίος τον έθεσε σε κατηγορίες ηλικιών, τάξεων και των απέσπασε από την
ένθεη προσωπική του προοπτική.
Δεν μας βοηθάει, μόνον, η ανάμνηση
του ένδοξου ιστορικού παρελθόντος και η θεωρητική γνώση των αξιών του
πολιτισμού μας για να ανορθώσουμε ηθικά και πνευματικά το επίπεδο, αν
δεν αναλάβουμε, προσωπικά, την απόσπασή μας από την γραμμική έννοια του
χρόνου, η οποία διέγραψε την υπαρξιακή ανησυχία και ισχυροποίησε την
ατομικότητα.
Η αναζήτηση της αλήθειας είναι το μόνο έδαφος που έχει
προοπτική και σαφώς αποτελεί πεδίο αυτογνωσίας, μέσω της οποίας η
ύπαρξη του ανθρώπου αποκτά τη συνειδητότητα της σχέσεως με τον άλλον και
το όλον στο συνεχές παρόν. Η υπαρξιακή πραγματικότητα, η οποία
λειτουργεί με το πνεύμα του συνυπάρχειν, επιτελείται με την κοινωνία των
προσώπων.
Ας μη ξεχνούμε ότι οι Έλληνες, πάντοτε, πραγματοποιούσαν
υπερβάσεις, τις οποίες εμπνέονταν από την πίστη τους στη θεία τους
προέλευση και στον θείο τους προορισμό. Απ’ αυτές οφείλουμε να
εμπνευστούμε για να υπερασπίσουμε και σήμερα το βασικό ηθικό και
ενεργειακό μας δυναμικό, το οποίο απελευθερώνεται με την περαιτέρω
αυτογνωσία μας. Ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός κινήθηκε σε όλους τους
τομείς με υπερβάσεις στον ο αθλητισμό, στο θέατρο, στη φιλοσοφία, στη
τέχνη κλπ. Οι υπερβάσεις προωθούν στη γνώστη με προοπτική τη συμπαντική
πραγματικότητα.
Η αυτογνωσία δεν κερδίζεται μέσω της συσσώρευσης
πληροφοριών και θεωρητικών γνώσεων γι’ αυτό δεν βασίζεται στην διάνοια
αλλά στην εσώτερη ανάγκη για την αλήθεια, που αφορά την υπαρξιακή
υπόσταση του ανθρώπου.
Είναι πορεία εσωτερικής διεργασίας, η οποία
αναζητά μέσα στην ύπαρξη του ίδιου του ανθρώπου τις άγνωστες ακόμα
δυνατότητές του, οι οποίες λειτουργούν αναφορικά προς τον άλλον και το
όλον. Προς αυτή την κατεύθυνση παρεμβάλλονται αρνητικά οι γνώσεις ως
πληροφορίες και ακόμα η διανοητική προσέγγιση του φαινομένου της ζωής.
Ας θυμηθούμε το λόγο του σοφότατου Σωκράτη ο οποίος είπε : «εν οίδα ότι
ουδέν οίδα» Η επίγνωση της άγνοιας γίνεται εισαγωγή στη γνώση της
αλήθειας.
Η ψυχή και η συνείδηση αναζητούν αενάως μέσα στο παρόν
δια μέσω της αλήθειας και του δικαίου, τη μετοχή τους στο πνεύμα του
συνυπάρχειν.
Το πνεύμα του συνυπάρχειν δεν περιορίζεται μέσα στα στεγανά των ηλικιών.
Η άποψή μας αυτή, η οποία εμπνέεται από την ολιστική φιλοσοφία ζωής,
δίνει ένα γόνιμο έδαφος, το οποίο ενώνει τον άνθρωπο με το πνεύμα και
την προοπτική της συμπαντικής του ιδιότητας. Η ζωή δεν περιορίζεται στα
χρονικά όρια αλλά συμβαίνει κάθε στιγμή μέσα στο αιώνιο παρόν. Βεβαίως,
δεν υπάρχει μόνον μία διάσταση γι’ αυτό δεν υπάρχει ο θάνατος ως τέλος,
αλλά μεταβολή και μετάβαση, την οποία ο έχων αυτογνωσία επιχειρεί με
θάρρος.
Ο κίνδυνος της εξαφάνισης του ανθρώπου ως αξία υπάρχει στις
συνθήκες που επικρατούν. Οδηγούμαστε βαθμιαία από την επιβολή της
παγκόσμιας τάξεως πραγμάτων στον μαζικό τρόπο σκέπτεσθαι που μας
καταργεί ως υπάρξεις.
θα χρειασθεί να αναζητήσουμε, σήμερα, την
αυτογνωσία, όχι ως θεωρητική γνώση αλλά ως μια απόφαση προσωπικής
εξελίξεως, ενώπιον του κινδύνου της μαζοποίησης που επιφέρει την
εξαφάνιση της υπάρξεως του ανθρώπου.
Εάν, η παγκοσμιοποίηση
επέβαλλε τους όρους της, ήδη προηγήθηκε η λήθη της υπαρξιακής υποστάσεως
και αυτό συνετέλεσε στη συσσώρευση λαθών και ενοχών. Αντιμετωπίζουμε
την παγκόσμια κρίση, η οποία επέφερε την κατάρρευση του συστήματος όπου
οι πλείστοι είχαν επενδύσει καθώς υπό τη γραμμική έννοια του χρόνου
υπήρξε η αντίστοιχη αξιολόγηση.
Η γραμμική έννοια του χρόνου που
θεωρεί τη γέννηση ως αρχή της ζωής και το θάνατο τέλος, ευθύνεται για
τον λαϊκισμό που επήλθε με τις άθλιες επιπτώσεις του, επιφέροντας σε
όλους τους τομείς την υποβάθμιση της ποιότητας της ζωής.
Το
ανησυχητικό είναι ότι ο άνθρωπος δέχθηκε παθητικά, σταδιακά και βαθμιαία
τον ανάλογο λαϊκισμό με τα στεγανά των ηλικιών. Υπέστη, επίσης,
παθητικά την εμπορευματοποίηση των πάντων. Ο κίνδυνος αυτός, που αφορά
τον άνθρωπο ως αξία, δεν αντιμετωπίστηκε με την ανάλογη ανησυχία,
αντίθετα η φιλοσοφία της κοσμοθεωρίας του υλισμού υπό τη γραμμική έννοια
του χρόνου έδωσε μια αξιολόγηση που προσδίδει προτεραιότητα στη βιοτική
μέριμνα και βιολογική επιβίωση. Σταδιακά υποτιμά τον άνθρωπο,
δημιουργεί και επιβάλλει όρους ζωής με βάση τα βιολογικά και οικονομικά
κριτήρια. Ήδη, η αποτυχία είναι πλήρης και έρχεται ολοταχώς ενώπιόν μας,
γιατί δεν δίνει τις προϋποθέσεις που χρειάζονται ώστε ο άνθρωπος να
θέσει τον εαυτό του ικανό να συντονισθεί με τον άλλον και να συνεργασθεί
αναλόγως, προκειμένου να συμβεί αυτό επί κοινή ωφελεία.
Η αντίληψη
του γραμμικού χρόνου απηχεί και αντανακλά σε μια ανάλογη στάση ζωής που
ευθύνεται για την αδιαφορία προς τον άλλον, και κυρίως για την αδικία
που με διάφορους τρόπους και ανεπίγνωτα συντελείται σε βάρος του άλλου
και του όλου.
Η υλιστική κοσμοθεωρία απέσπασε τον άνθρωπο από το να
αντιληφθεί το χρέος του απέναντι στον εαυτό του τον ίδιο ως μοναδικότητα
και τη σχέση του με την καθόλου ζωή. Τον χρησιμοποίησε αφού τον
κατέστησε όργανο και τον αντιμετωπίζει ως μέσον ή ως αριθμό, καταργώντας
την αξία του. Θα προχωρήσουμε όμως σε μια διευκρίνιση, λέγοντας
κοσμοθεωρία του υλισμού δεν εννοούμε ένα οργανωμένο πολιτικοκοινωνικό
σύστημα αλλά μια υλιστική θεώρηση, γενικότερα, που έχει εμποτίσει τον
τρόπο σκέπτεσθαι ακόμα και των κατ’ επίφαση χριστιανών στο σύγχρονο
δυτικό κόσμο.
Η έμφαση που δόθηκε στην σωματική υγεία, ισχυροποίησε
την ατομικότητα και αυτό έγινε εις βάρος της ψυχικής υγείας η οποία
είναι αποτέλεσμα της καλής σχέσεως με τη συνείδηση που βρίσκεται εν
σχέση με τον άλλον και το όλον.
Η αυτογνωσία δεν επιτρέπει να συμβεί
καμία υποβάθμιση ή κατάργηση της ποιότητας η οποία έχει σχέση με την
λεπτομέρεια και η λεπτομέρεια με τη ψυχή και η ψυχή με τη θεία
οικονομία. Κάθε λεπτομέρεια είναι σημαντικότατη και αξιολογότατη. Γι’
αυτό χρειάζεται η συνειδητή βίωση του παρόντος διότι διαμέσω αυτής της
συνειδητής επαφής ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται την ύπαρξή του ως μέρος του
σύμπαντος. Ακόμα και ο πρακτικός τομέας προϋποθέτει τη συνειδητή βίωση
του παρόντος, διαφορετικά τα λάθη δεν μένουν χωρίς τις επιπτώσεις τους
σε όλους του τομείς.
Ο συντονισμός ως προϋπόθεση συνεργασίας
απαιτεί την εγρήγορση η οποία έρχεται σε αντίθεση με την βία.
Προϋποθέτει την άρση του υποκειμενισμού και του εγωϊσμου. Όσοι
αποκτήσουν συνείδηση του ρόλου που πρέπει να έχουν μέσα στο σύμπαν ή
μέσα στο γίγνεσθαι, χρησιμοποιούν τον εαυτό τους ως μέσον.
Η
εγρήγορση προϋποθέτει τη μετοχή της ψυχής και της συνειδήσεως στο
εκάστοτε παρόν. Αλλά, μια ανάλογη συμμετοχή δεν έχει σχέση με το χρόνο
αλλά με την ηθική ευθύνη κι αυτό είναι ανεξάρτητο της ηλικίας.
Η
συνειδητή βίωση του παρόντος επιστρατεύει ηθικά τον άνθρωπο στο
φαινόμενο της ζωής, ενεργοποιεί την εγρήγορση ως προς τη σχέση του με
τον άλλον και το όλον. Αυτή η συνειδητή μετοχή του ανθρώπου στο άχρονο
παρόν τον συνδέει με το δίκαιο και την αλήθεια. Είναι συνέπεια της ψυχής
και της συνειδήσεως οι οποίες μετέχουν μέσα στο χωροχρόνο ως αλήθεια
(θεία άλη) και μνήμη. Αυτή η
ανάμνηση συνιστά και μία άλλη στάση ζωής η οποία δεν έχει σχέση με την υλιστική θεώρηση και τη γραμμική έννοια του χρόνου.
Εδώ ακριβώς, με την παρουσία στο χωροχρόνο των δύο άχρονων θείων
ιδιοτήτων του ανθρώπου αποδεικνύεται η αδιάλειπτη συνέχεια της ζωής. Η
γέννηση στο χωροχρόνο ορίζει την απαρχή των άθλων, σύμφωνα με την
ερμηνεία της λέξεως γενέθλια. Και μάλιστα συμβαίνει μια συνεχής άθληση
μέσω της οποίας επιχειρείται η αυτογνωσία και που σκοπό έχει να κρατήσει
ζώσα τη συνείδηση και τη ψυχή μέσα στη σχετικότητα του χωροχρόνου.
Γόνιμο θα ήταν να ανησυχήσει ο άνθρωπος από αυτή την υποβάθμιση ζωής, η
οποία τον χρεώνει και τούτο δεν είναι χωρίς κόστος. Η ελπίδα βρίσκεται
στο νόμο δράσης αντίδρασης, έτσι ο Ελληνικός λαός μ’ έναν τέτοιο
πολιτισμό, εφόσον αποτινάξει, πλέον, το φόβο του θανάτου και
αντιμετωπίσει τη ζωή μέσα στη διαχρονική της συνέχεια, θα αναπτύξει και
πάλι τις αξίες με τις οποίες είναι χρεωμένος.
Αλκμήνη Κογγίδου
Ποιήτρια-δοκιμιογράφος
