ΤΑ 100 ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ 2014

http://www.bookpress.gr/politismos/teleutaia-nea/ta-ekato-vivlia-tou-2014

Η Maria Dimitriou κοινοποίησε ένα σύνδεσμο.

28 Δεκεμβρίου 2014 ·

ΤΑ 100 ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ 2014 - που δεν πρέπει να αγνοήσετε...

Ακόμη και με μειωμένη την εκδοτική παραγωγή, δυσκολεύεται κανείς να περιορίσει στα εκατό τα καλά βιβλία που εκδίδονται μέσα σε μια χρονιά.

bookpress.gr|Από BookPress

Ακόμη και με μειωμένη την εκδοτική παραγωγή, δυσκολεύεται κανείς να περιορίσει στα εκατό τα καλά βιβλία που εκδίδονται στη χώρα μας μέσα σε μια χρονιά. Πόσω μάλλον που στις προτάσεις μας δεν συμπεριελήφθησαν βιβλία για παιδιά κι εφήβους ούτε αστυνομικά ή θρίλερ, για τα οποία θα δημοσιεύσουμε σύντομα τις επιλογές της Ελένης Κορόβηλα και της Χίλντας Παπαδημητρίου αντίστοιχα. Δεν περιλαμβάνονται, τέλος, βιβλία που κυκλοφόρησαν πολύ πρόσφατα και δεν έχουν για την ώρα αξιολογηθεί.

Ελληνική πεζογραφία - μυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα

Ένα ΦΙΛΟΔΟΞΟ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ είναι ο στόχος της πλειονότητας των συγγραφέων. Φέτος η Μάρω Δούκα ολοκλήρωσε τη μυθιστορηματική της τριλογία με το Έλα να πούμε ψέματα (εκδ. Πατάκη). Ένα βιβλίο εστιασμένο στην Κρήτη και σε πρόσωπα και γεγονότα που σημάδεψαν, με τον τρόπο τους, τη σύγχρονη Ιστορία. Ενδελεχής έρευνα, πραγματολογική ακρίβεια και ανάγλυφοι μυθιστορηματικοί ήρωες συνιστούν τους άξονες του εγχειρήματος. Ο πρόσφατα αδικοχαμένος Μένης Κουμανταρέας με τον Θησαυρό του χρόνου (εκδ. Πατάκη) έδωσε φέτος ένα σπουδαίο μυθιστόρημα. Τολμηρό, ευφάνταστο, συγκινητικό. Μιλάει σ’ αυτό για τη γυναίκα του και τα χρόνια της νιότης του. Για τον έρωτα που καίει και την αγάπη που διαρκεί. Για την Αθήνα και για πρόσωπα που έχουν χαθεί για πάντα. Στοιχεία ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ, μαρτυρίες και ιστορικά ντοκουμέντα περιλαμβάνονται και στο τελευταίο βιβλίο της Τατιάνας Αβέρωφ, Δέκα ζωές σε μία εκδ. Μεταίχμιο). Κομμάτια από τη ζωή του Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα ξεδιπλώνονται μέσα από τα μάτια της κόρης του, ζωντανεύοντας την ταραγμένη ατμόσφαιρα και τα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν την Ελλάδα από το 1908 μέχρι και τις αρχές του Εμφυλίου.

Οι ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΔΙΗΓΗΜΑΤΩΝ είχαν και φέτος την τιμητική τους. Ο Νικόλας Σεβαστάκης, έπειτα από αναγνωρισμένης αξίας δοκίμια, εξέδωσε την πρώτη του συλλογή διηγημάτων Γυναίκα με ποδήλατο (εκδ. Πόλις). Οι ιστορίες κινούνται με όχημα τη μνήμη και ο συγγραφέας ισορροπεί με ακρίβεια ανάμεσα στις μυρωδιές, τους ήχους και τα βλέμματα των ηρώων του. Ο πρωτοεμφανιζόμενος Χρήστος Κυθρεώτης με τη συλλογή Μια χαρά (εκδ. Πατάκη) μας έδωσε έξι ιστορίες που ακροβατούν μεταξύ επικαιρότητας και προσωπικών βιωμάτων. Με άνεση στην αφήγηση δημιουργεί πειστικούς χαρακτήρες και ατμόσφαιρα έντασης. Ο επίσης πρωτοεμφανιζόμενος Νίκος Κουφάκης με τη συλλογή Οικογενειακή πορσελάνη (εκδ. Κέδρος) έδωσε ένα πολύ ενδιαφέρον στίγμα γραφής. Δεκαέξι ιστορίες γύρω και κάτω απο το οικογενειακό τραπέζι, γραμμένες ευφάνταστα και με προσεγμένη αφηγηματική ματιά. Μετρ του είδους, ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης, με το Νοέμβριος (εκδ. Πατάκη) πρόσθεσε στο ενεργητικό του μια σειρά από αιχμηρά διηγήματα. Μικρές ιστορίες για μεγάλα θέματα σε καθένα από τα τριάντα τρία διηγήματα της συλλογής. Συλλογή διηγημάτων και από τον Ανδρέα Μήτσου με τίτλο Η εξαίσια γυναίκα και τα ψάρια (εκδ. Καστανιώτη). Πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις σε ρεαλιστικό φόντο με ψήγματα σουρεαλισμού. Ήρωες που διαχειρίζονται μνήμες, απώλειες, έρωτες και ανατροπές. Με κεντρικό άξονα τα ζώα -πτηνά, άλογα, γάτες και σκύλους, εκτός των άλλων- τα δώδεκα διηγήματα του Περικλή Σφυρίδη, με τον εύγλωττο τίτλο Ζωοφιλικά (εκδ. Εστία), αφηγούνται ιστορίες για τη συνύπαρξη των ζώων με τους ανθρώπους, για τα ένστικτα και τη χαλιναγώγησή τους. 

ΙΔΙΟΤΥΠΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ με υψηλή λογοτεχνική στόχευση έδωσε μέσα στη χρονιά ο Στρατής Χαβιαράς, με τίτλο Άχνα (εκδ. Κέδρος). Λόγος λυρικός και θραύσματα εικόνων και αισθήσεων αποτελούν τον κορμό του βιβλίου. Μια ερωτική ιστορία γίνεται η αφορμή για τον συγγραφέα ώστε να διεισδύσει σε απόκρυφα μονοπάτια της ζωής των ηρώων του. Με μια διαφορετική ιδιοτυπία, θεματική αυτή τη φορά, ο Σπύρος Καρυδάκης, στο Γυναικόκαστρο (εκδ. Πάπυρος), αφηγήθηκε την ιστορία ενός χωριού κάπου στην Πίνδο, που κατοικείται μονάχα από γυναίκες. Όταν αποφασίσουν να φέρουν εκεί έναν νεαρό άνδρα οι ισορροπίες θα αλλάξουν δραματικά. Με στοιχεία δανεισμένα από το χώρο της μυθολογίας και των παραμυθιών, ο Καρυδάκης στήνει έναν γοητευτικό κόσμο, όπου κυριαρχεί το θηλυκό στοιχείο. Το μυθιστόρημα του Χάρη Βλαβιανού Το αίμα νερό (εκδ. Πατάκη) έχει κι αυτό μια μορφολογική ιδιοτυπία: Αποτελείται από σαράντα πέντε, μικρές ή και μεγαλύτερες, εικόνες -θραύσματα μνήμης- οι οποίες φωτίζουν και αναδεικνύουν την προβληματική σχέση του ήρωα με τον σκληρό πατέρα και την αδιάφορη προς αυτόν μητέρα. Οικογενειακός κανιβαλισμός και ένα τραύμα που δεν λέει να επουλωθεί.

Παράλληλα, σημαντικά μυθιστορήματα της ελληνικής γραμματείας επανεκδίδονται, συχνά με εκτενή φιλολογικό σχολιασμό. Από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, που πέρυσι είχαν βγάλει σε μια θαυμάσια έκδοση την Κέρινη κούκλα του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, κυκλοφόρησε φέτος το μυθιστόρημα Πρώτη αγάπη του Ιωάννη Δ. Κονδυλάκη με ενσωματωμένη σχετική μελέτη της Κέλης Δασκαλά. Μια ιστορία μύησης στη βάσανο του έρωτα. 

Ο Φίλιππος Δρακονταειδής έγραψε τη ΝΟΥΒΕΛΑ Σαν σκυλί (εκδ. Γαβριηλίδη) αναφερόμενος στον θάνατο του πατέρα του αφηγητή, και κατ’ επέκτασιν στο θάνατο του δικού του πατέρα, ο οποίος εκτελέστηκε το 1944 στις συγκρούσεις πριν από τον Εμφύλιο. Η νουβέλα είναι μια ενδιαφέρουσα αλληγορία για τη μετάλλαξη του ανθρώπου σε επιθετικό και αιμοβόρο ζώο. Στη νουβέλα του Γιώργου Κουτσούκου Ενυδρείο (εκδ. Κίχλη) πρωταγωνιστής είναι η πόλη της Αθήνας και συγκεκριμένα οι δρόμοι του κέντρου της. Ο ήρωας του βιβλίου περιπλανιέται επαναλαμβάνοντας εμμονικά ένα σχέδιο ώστε να πιάνει κουβέντα σε κοπέλες που του κινούν το ενδιαφέρον. Ο Κουτσούκος δίνει μια νουβέλα στην οποία η κρίση και το τέλμα στο οποίο έχει περιέλθει το κέντρο της πόλης σκιαγραφώνται, υπογείως μεν, πλην όμως με σαφήνεια. Μακριά από την Αθήνα, στο Mechanic Falls της πολιτείας του Μέιν τοποθετεί η Σώτη Τριανταφύλλου την έναρξη της ιστορίας της νουβέλας της Μηχανικοί Καταρράκτες (εκδ. Πατάκη). Ο Σαλ ταξιδεύει προς το Μεξικό με σκοπό να υποβληθεί σε επέμβαση αλλαγής φύλου. Στην πορεία θα συναντήσει ανθρώπους μοναδικούς, όσο κι αυτός, και θα μοιραστεί τις αγωνίες του αλλά και τη χαρά του. Τρυφερό και γλυκό βιβλίο που φωτίζει την πολυτάραχη ψυχοσύνθεση των ανθρώπων που αποφασίζουν να «διορθώσουν» το φύλο τους, αναδεικνύοντας φωτεινές και αισιόδοξες πλευρές της ιδιοσυγκρασίας τους. Σε τελείως άλλο κλίμα κινείται το αφήγημα του Διονύση Χαριτόπουλου Πρόβες πολέμου (εκδ. Τόπος). Βρισκόμαστε στις αρχές του 1967, αμέσως μετά το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών. Στον Έβρο, στα καφενεία όλοι μιλούν για επικείμενο πόλεμο με την Τουρκία. Ένας δόκιμος αξιωματικός καταγράφει στο ημερολόγιό του το κλίμα των ημερών. Ο Χαριτόπουλος, με το ντοκιμαντερίστικο στιλ γραφής του, ανασυνθέτει τα γεγονότα εκείνων των ημερών υμνώντας τη φιλία αλλά και το θάρρος των απλών ανθρώπων.

Και το ΤΑΞΙΔΙ όμως τίμησαν φέτος οι πεζογράφοι μας. Ένα τέτοιο μυθιστόρημα για το ταξίδι, μια ιστορία ενηλικίωσης και προδομένων ονείρων είναι το βιβλίο της Μάρτυ Λάμπρου Με λυμένο χειρόφρενο (εκδ. Κέδρος). Η Σώτη από τα δώδεκά της ακολουθούσε τον πατέρα της με την νταλίκα. Διάβαζε τις πινακίδες και τους χάρτες, επεσήμαινε τα πάρκινγκ, ξενυχτούσε και ξεφόρτωνε μαζί του. Μέχρι τη στιγμή που αναγκάστηκε να μπει και η ίδια στο τιμόνι και να ταξιδέψει στις εθνικές οδούς. Ένα μεγάλο ταξίδι στην Ινδία περιγράφει ο Χρήστος Χρυσόπουλος στο βιβλίο του Το σώμα του Τιρθανκάρα (εκδ. Νεφέλη). Σε αυτό το ταξιδιωτικό μυθιστόρημα, ο συγγραφέας περιγράφει το πώς περιπλανήθηκε στην Ινδία έχοντας έναν σάκο, έναν ταξιδιωτικό οδηγό Lonely Planet και μια εισαγωγή στον Ινδουισμό. Το πραγματικό ταξίδι, μας λέει, ξεκινάει όταν ξεκινάς να το διηγείσαι. Ένα μεγάλο ταξίδι στην Ευρώπη και στην Ιστορία κάνει ο ήρωας του βιβλίου του Ισίδωρου Ζουργού Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο (εκδ. Πατάκη). Περιπλανώμενος στην Ευρώπη του 17ου αιώνα συναντά το πνεύμα του σκοταδισμού, της μισαλλοδοξίας και του αυταρχισμού. Με καταβολές θερβαντικού ήρωα, ο Αλμοσίνο φέρει προοδευτικά χαρακτηριστικά και χαράσσει πορεία φωτεινή στο πέρασμά του.

Ο Χρήστος Οικονόμου, με μόλις τρία βιβλία στο ενεργητικό του, αποτελεί ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ. Με τη συλλογή του Το καλό θα ‘ρθει από τη θάλασσα (εκδ. Πόλις) μας δίνει το πρώτο μέρος μιας τριλογίας. Οι ήρωες των τεσσάρων διηγημάτων του έχουν μετακομίσει σε κάποιο νησί του Αιγαίου και έρχονται αντιμέτωποι με τους ντόπιους και τα «κεκτημένα» τους, που τα προασπίζονται σθεναρά. Ο Οικονόμου, με αυτό του το βιβλίο, προχώρησε ένα βήμα πιο πέρα στην ουσιαστική καταγραφή των ηρώων του και των αγωνιών τους. 

Στα ΠΡΩΤΑ ΤΟΥΣ ΒΗΜΑΤΑ -άκρως ελπιδοφόρα- βρίσκονται οι παρακάτω συγγραφείς, που κατέθεσαν μέσα στη χρονιά που μας πέρασε τα βιβλία τους. Με τις προσωπικές αγωνίες και τα φαντάσματά του παλεύει ο ήρωας του πρώτου μυθιστορήματος του Χρήστου Αρμάντο Γκέζου Η λάσπη (εκδ. Μελάνι). Με λόγο πυρετικό, ο Γκέζος αφηγείται την ιστορία ενός μετανάστη, ο οποίος διατείνεται ότι διέπραξε φόνο και επιστρέφει στην Αθήνα για να συναντήσει την οικογένειά του. Στο τέλος θα έρθει αντιμέτωπος με το πλήθος και τη σκληρή αλήθεια. Την αλήθεια ψάχνουν και οι ήρωες του μυθιστορήματος της Ευγενίας Μπογιάνου Ακόμα φεύγει (εκδ. Πόλις). Την αλήθεια, όπως καθένας την αντιλαμβάνεται και όσο την αντέχει. Δύο γονείς έρχονται αντιμέτωποι με την αιφνίδια φυγή του γιου τους. Γιατί έφυγε; Πού πήγε; Τι ακριβώς συνέβη; Πού έκαναν οι ίδιοι λάθος; Προσωπικές διαδρομές μέσα από ταξίδια στη εθνική οδό αλλά και σε μπαρ του κέντρου με άφθονο αλκοόλ θα οδηγήσουν τον καθένα στις δικές του απαντήσεις. Ερωτήματα πολλά έχει και ο ήρωας της νουβέλας του πρωτοεμφανιζόμενου Άκη Παπαντώνη Καρυότυπος (εκδ. Κίχλη). Η καθημερινότητα ενός ανθρώπου που παραμένει παρατηρητής της ζωής του και κινείται σε μια πόλη χωρίς πυξίδα. Μετανάστης στην ίδια του τη χώρα, αναμετράται με τις ρίζες του, τη γλώσσα, τη μοναξιά, τις μνήμες και τις ενοχές του. Ο Παπαντώνης κατασκευάζει υποβλητική ατμόσφαιρα, καθιστώντας το ανάγνωσμα άκρως απολαυστικό και ενδιαφέρον. Ας σημειώσουμε ότι τόσο αυτό, όσο και τα υπόλοιπα βιβλία του εκδοτικού οίκου, διακρίνονται για την καλαισθησία τους αλλά και για τη συνολική φροντίδα που αποπνέουν. 

Κλασική & σύγχρονη μεταφρασμένη πεζογραφία

Οι ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ και τα έργα τους πάντα θα βρίσκονται στις πρώτες θέσεις των προτιμήσεων, τόσο των αναγνωστών, όσο και των εκδοτών, που επιλέγουν να επενδύσουν σε φροντισμένες εκδόσεις. Σταχυολογούμε σε αυτή την κατηγορία, για τη χρονιά που μας πέρασε, τις Ιστορίες του Καντέρμπερυ (μτφρ. Δημ. Κορδοπάτης, εκδ. Μελάνι), του Geoffrey Chaucer, ακρογωνιαίο λίθο της αγγλικής λογοτεχνίας. Μια ομάδα από τριάντα άνδρες και γυναίκες, στη διάρκεια της διαδρομής προς το Καντέρμπερυ, αφηγούνται ιστορίες για να κάνουν πιο ενδιαφέρον το ταξίδι τους. Ένα βήμα πιο κοντά στην ολοκλήρωση του μεταφραστικού άθλου του εμβληματικού έργου του Marcel Proust, Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, ερχόμαστε με την κυκλοφορία του έκτου τόμου Η Αλμπερτίν αγνοούμενη (μτφρ. Παν. Πούλος, εκδ. Εστία). Ο Φιλαράκος (μτφρ. Άρης Αλεξάνδρου, εκδ. Γκοβόστη) του Guy de Maupassant είναι από εκείνα τα βιβλία που δεν «παλιώνουν» και διαβάζονται με αμείωτη απόλαυση ακόμη και σήμερα. Μια ιστορία αποπλάνησης, ίντριγκας και αθέμιτης κοινωνικής αναρρίχησης την περίοδο της Belle Époque του Παρισιού. Μένουμε στο Παρίσι και σε άλλο ένα σημαντικό μυθιστόρημα, το Οι κιβδηλοποιοί (μτφρ. Α. Παππάς, εκδ. Πόλις) του André Gide. Έκδοση υποδειγματική κι ένα μυθιστόρημα το οποίο άσκησε μεγάλη επίδραση σε μεταγενέστερα του είδους. Και από τη Γαλλία στις Ηνωμένες Πολιτείες και το σπουδαίο μυθιστόρημα του Frank Norris ΜακΤίγκ (μτφρ. Μ. Μακρόπουλος, εκδ. Gutenberg). Η ιστορία του κομπογιαννίτη γιατρού ΜακΤίγκ και της συζύγου του, από τη γνωριμία τους μέχρι και την παρακμή τους.

Επανακυκλοφορία και για τους Αδελφούς Καραμάζοφ (μτφρ. Άρης Αλεξάνδρου, εκδ. Γκοβόστη), του Fyodor Dostoyevsky. Σκοτεινό, παρορμητικό, πολυεπίπεδο, ίσως το πιο ολοκληρωμένο έργο του μεγάλου αυτού συγγραφέα. Ένα επίτευγμα της τέχνης του γραπτού λόγου. Ο Honoré de Balzac, από την πλευρά του, μαζί με τον Hugo και τον Flaubert, θεμελίωσε το ρεαλιστικό μυθιστόρημα των αρχών του 19ου αιώνα. Στη νουβέλα του Γκαμπαρά ή η ανθρώπινη φωνή (μτφρ. Α. Νεοφυτίδης, εκδ. Σμίλη) μπορούμε να διακρίνουμε το ιδιαίτερο ύφος του και τους προβληματισμούς της εποχής εκείνης. Ο Stefan Zweig στα γραπτά του μας δίνει, τηρουμένων των αναλογιών, μια εξίσου σαφή εικόνα για τους προβληματισμούς, την καθημερινότητα των ανθρώπων και την πολιτική κατάσταση της εποχής του. Στο τόμο Αμόκ και άλλες νουβέλες (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Άγρα) συγκεντρώνονται πέντε από τις γνωστότερες ιστορίες του Zweig, που όλες έχουν ως κοινό παρονομαστή την αυτοχειρία και τους βίαιους θανάτους. Τέλος, από τον νεότευκτο εκδοτικό οίκο Αντίποδες έχουμε νέα μετάφραση της νουβέλας επιστημονικής φαντασίας Καρδιά σκύλου (μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου) του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, αφήγημα που ισορροπεί μεταξύ σάτιρας και πολιτικής αλληγορίας. 

Από τα βιβλία ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΞΕΝΩΝ ΠΕΖΟΓΡΑΦΩΝ που κυκλοφόρησαν τη χρονιά που ολοκληρώνεται ξεχωρίσαμε το πολύ καλό μυθιστόρημα του Juan Gabriel Vásquez Ο ήχος των πραγμάτων όταν πέφτουν (μτφρ. Αχ. Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος). Μια συγκινητική ιστορία δοσμένη με εντυπωσιακή μαεστρία. Η Κολομβία των αρχών της δεκαετίας του ’60, τα καρτέλ ναρκωτικών, οι προσδοκίες και τα όνειρα μιας γενιάς, τα οποία ματαιώθηκαν κάνοντας εκκωφαντικό ήχο. Η ματαίωση του μεγάλου εφηβικού ονείρου είναι και το θέμα του μυθιστορήματος του ελληνικής καταγωγής Αυστραλού Χρήστου Τσιόλκα Μπαρακούντα (μτφρ. Άννα Παπασταύρου, εκδ. Ωκεανίδα). Ο Τσιόλκας φιλοτέχνησε σε αυτό το βιβλίο έναν πολύπλευρο ήρωα, ο οποίος προσπαθεί να βγει αλώβητος από τις συμπληγάδες της κοινωνικής του τάξης και των προσδοκιών που έχουν οι άλλοι γι’ αυτόν. 

Στο παρελθόν και συγκεκριμένα στις αρχές του 19ου αιώνα κινείται το νέο μυθιστόρημα του David Mitchell Τα χίλια φθινόπωρα του Γιάκομπ ντε Ζουτ (μτφρ. Μαρία Ξυλούρη, εκδ. Τόπος). Αλληγορία, παραμύθι για μεγάλους, σκοτεινή περιπέτεια διπροσωπίας, αγάπης, ενοχής και φόνου. Ο νεόφερτος στην Ιαπωνία Ολλανδός υπάλληλος Γιάκομπ ντε Ζουτ εμπλέκεται σε μια ιστορία πάθους και εξουσίας για τον έλεγχο του πλούτου αλλά και της σκέψης των ανθρώπων.

Ο Paul Auster στο Σάνσετ Παρκ (μτφρ. Σπ. Γιανναράς, εκδ. Μεταίχμιο) ασχολείται με την οικονομική κρίση στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2008. Τέσσερις εικοσάρηδες κάνουν κατάληψη σε εγκαταλελειμμένο σπίτι, σε μια δύσκολη γειτονιά του Μπρούκλιν, το Σάνσετ Παρκ. Τα φαντάσματα που κατατρύχουν τη σύγχρονη Αμερική αποδίδονται από τον Auster με γλαφυρό τρόπο, καθιστώντας το ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα του συγγραφέα. Στο Παρίσι του 1938 μεταφέρει τον ήρωά του ο Manes Sperber στο μυθιστόρημα Πιο βαθιά κι απ’ την άβυσσο (μτφρ. Έμη Βαϊκούση, εκδ. Καστανιώτη). Ο συγγραφέας σκιαγραφεί την Πόλη του Φωτός και την κοινωνία της με τρυφερότητα, θαυμασμό αλλά και κριτική ματιά. Η Επανάσταση, ο έρωτας, ο Χίτλερ, η Λεγεώνα των Ξένων, η συνθηκολόγηση της Γαλλίας είναι στοιχεία δομικά της πλοκής αυτού του συναρπαστικού βιβλίου. Συναρπαστικό είναι και το μυθιστόρημα της Hannah Kent Έθιμα ταφής (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Ίκαρος). Το ψυχογράφημα μιας δολοφόνου παράλληλα με αυτό μιας ολόκληρης κοινωνίας. Οι προκαταλήψεις, τα ταμπού αλλά και η δύναμη της αγάπης πρωταγωνιστούν στο βραβευμένο μυθιστόρημα της πρωτοεμφανιζόμενης Αυστραλής συγγραφέως. Πρωτοεμφανιζόμενος και ο Justin Torres με το μυθιστόρημα Εμείς τα θηρία (μτφρ. Θ. Σκάσσης, εκδ. Πατάκη). Σε αυτό το πυκνό αφήγημα παρακολουθούμε την ιστορία μιας οικογένειας, όπως την εξιστορεί ο μικρότερος γιος. Ισχυροί δεσμοί αίματος, ανέμελη παιδική ματιά, η οποία μετατρέπει τα πάντα σε παιχνίδι και σκανταλιά, μέχρι ο μικρότερος γιος να αποφασίσει να φύγει από την οικογενειακή αγέλη και να δεχτεί την αμείλικτη επίθεσή της. Σωματική γραφή και σκληρή καταγραφή της πορείας προς την συνειδητοποίηση της σεξουαλικότητας. Μυθιστόρημα ενηλικίωσης είναι και Τα αδέλφια Τάννερ (μτφρ. Βασ. Πατέρας, εκδ. Ροές) του Ελβετού Robert Walser. Ο εικοσάχρονος Σίμον Τάννερ, διχασμένος ανάμεσα στην επιθυμία του για κοινωνική αποδοχή και στην ασυγκράτητη δίψα του για ανεξαρτησία, αλλάζει διαρκώς δουλειές και σπίτια, χαίρεται τη φύση και την ελευθερία του, συναντά τα αδέλφια του, προκαλεί με τον αυθορμητισμό του.

Το φετινό Νόμπελ λογοτεχνίας δεν αποτέλεσε έκπληξη σε όσους είχαν διαβάσει βιβλία του Patrick Modiano. Στο Café της χαμένης νιότης (μτφρ. Αχ. Κυριακίδης, εκδ. Πόλις) το πνεύμα του Παρισιού της δεκαετίας του ’60 ζωντανεύει με τρόπο μοναδικό. Μια πανταχού απούσα ηρωίδα η οποία σκιαγραφείται από τους τέσσερις πρωταγωνιστές του βιβλίου. Το περσινό Νόμπελ Λογοτεχνίας έδωσε τη δυνατότητα στη σπουδαία διηγηματογράφο Alice Munro να γίνει ευρέως γνωστή στην Ελλάδα. Η συλλογή της Ακριβή μου ζωή (μτφρ. Σοφία Σκουλικάρη, εκδ. Μεταίχμιο) είναι ακόμη ένα δείγμα πυκνής γραφής, αναπάντεχων ιστοριών και μιας ξεχωριστής ματιάς επάνω στην φύση του ανθρώπου. Συλλογή διηγημάτων φέτος είχαμε και από τη βραβευμένη με Μπούκερ Hilary Mantel, Η δολοφονία της Μάργκαρετ Θάτσερ (μτφρ. Εριφύλη Μαρωνίτη, εκδ. Πάπυρος). Δέκα ιστορίες για τον έρωτα, τους οικογενειακούς δεσμούς, την αρρώστια και την απώλεια. Η Mantel φέρνει το υλικό της στο σήμερα και η γραφή της γίνεται άμεση και ενίοτε σκληρή. Σκληρό είναι και το μυθιστόρημα της Cheryl Strayed Άγρια (μτφρ. Ιλάειρα Διονυσοπούλου, εκδ. Key Books). Ηρωίδα του βιβλίου η Σέριλ, η οποία μετά τον θάνατο της μητέρας της καταρρέει και η ζωή της αλλάζει. Ευκαιριακές σχέσεις, ναρκωτικά και ποτό μπαίνουν στην καθημερινότητά της. Μέχρι που παίρνει μια μεγάλη απόφαση. Να τα αφήσει όλα πίσω της και να ξεκινήσει μια πεζοπορία 1.800 χιλιομέτρων στην άγρια φύση της Αμερικής.

Το ωραίο, αυτοβιογραφικό, μυθιστόρημα του Knut Hamsun Η πείνα (μτφρ. Δ. Παπαγρηγοράκη, εκδ. Μεταίχμιο) κυκλοφόρησε σε νέα φροντισμένη έκδοση με πρόλογο του Paul Auster. Οι ατέρμονες διαδρομές του ήρωα μέσα στην πόλη της Χριστιανίας, που στόχο έχουν να εξασφαλίσει λίγα χρήματα, τροφή και στέγη, είναι η κεντρική ιστορία του βιβλίου. Παιχνίδια του μυαλού και ακραία σωματική καταπόνηση βασανίζουν τον ήρωα και τον φέρνουν στα όρια της παράνοιας. Στην παράνοια φτάνει και ο ήρωας του μυθιστορήματος του John Cheever Φάλκονερ (μτφρ. Ιλάειρα Διονυσοπούλου, εκδ. Καστανιώτη). Ο Ιεζεκιήλ Φάραγκατ, καθηγητής πανεπιστημίου και ηρωινομανής εθισμένος στη μεθαδόνη, φυλακίζεται στο σωφρονιστικό ίδρυμα Φάλκονερ για το φόνο του αδελφού του. Κλεισμένος σε ένα άθλιο κελί, γίνεται καθημερινά μάρτυρας των θηριωδιών των δεσμοφυλάκων και των συγκρατουμένων του. Στο νου του συχνά επανέρχονται οι μνήμες της παιδικής του ηλικίας και του αποτυχημένου του γάμου. Με το ζήτημα της μνήμης ασχολείται και ο Richard Powers στο μυθιστόρημά του Ο ποταμός της μνήμης (μτφρ. Μ. Μακρόπουλος, εκδ. Εστία). Ένα ταξίδι στα αχανή πεδία της συνείδησης και του εγώ, μια περιπλάνηση στις λεωφόρους και τα μονοπάτια του εγκεφάλου και μια εξερεύνηση όσων μας χωρίζουν από την υπόλοιπη πλάση και μας ενώνουν μ' αυτήν. Το μυθιστόρημα του Dave Eggers Ο κύκλος (μτφρ. Ιλάειρα Διονυσοπούλου, εκδ. Κέδρος) έχει θέμα του την εικονική πραγματικότητα μέσα στην οποία ζει η ηρωίδα του. Ο Κύκλος, η ισχυρότερη διαδικτυακή εταιρία παγκοσμίως, με απέραντες εγκαταστάσεις στην Καλιφόρνια, έχει κατορθώσει να ενοποιήσει τα προσωπικά μέιλ των χρηστών του, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τις τραπεζικές συναλλαγές και τις αγορές σε ένα δικό του παγκόσμιο σύστημα που παρέχει μόνο μία διαδικτυακή ταυτότητα. Η μνήμη και η ιδιωτικότητα καταλύονται σε αυτή την όχι και τόσο μακρινή δυστοπία.

Κάθε νέο μυθιστόρημα του Milan Kundera προκαλεί, αν μη τι άλλο, συζητήσεις. Έτσι συνέβη και με τη Γιορτή της ασημαντότητας (μτφρ. Γ. Η. Χάρης, εκδ. Εστία). Ο Kundera εξυψώνει το μικρό, φωτίζει τα σοβαρότερα προβλήματα ενώ ταυτόχρονα δεν γράφει ούτε μία σοβαρή φράση, γοητεύεται από την πραγματικότητα του σημερινού κόσμου και ταυτόχρονα αποφεύγει κάθε ρεαλισμό. Αντιθέτως, το μυθιστόρημα του J.M. Coetzee Ένας αργός άνθρωπος (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου, εκδ. Μεταίχμιο) έχει ως βάση του τον ρεαλισμό. Όταν ο φωτογράφος Πολ Ρέιμεντ χάνει το πόδι του ύστερα από ένα ατύχημα με το ποδήλατό του, βλέπει τη μοναχική του ζωή να αλλάζει οριστικά. Επιστρέφει στο εργένικο διαμέρισμά του και αρνείται σθεναρά τη λύση του πρόσθετου μέλους, αλλά ταυτόχρονα τον ενοχλεί πολύ το ότι ξαφνικά είναι εξαρτημένος από τους άλλους. Οι αναδρομές στα εξήντα χρόνια της ζωής του ενισχύουν την απελπισία του και τη μοιρολατρική του στάση, μέχρι τη στιγμή που συνειδητοποιεί ότι έχει αρχίσει να ερωτεύεται τη Μαριγιάνα, την κροάτισσα νοσοκόμα του, μια γυναίκα πρακτική και γήινη που παλεύει να συντηρήσει την οικογένειά της σε μια ξένη χώρα. Τα Φλογοβόλα (μτφρ. Γ.Ι. Μπαμπασάκης, εκδ. Ίκαρος) της Rachel Kushner είναι ένα μυθιστόρημα για την Αμερική και την Ιταλία της δεκαετίας του ’70. Μια νέα κοπέλα, η Ρίνο, παθιασμένη με το σκι, με την ταχύτητα, με τις μοτοσικλέτες, με την τέχνη, βρίσκεται στην καρδιά των γεγονότων, των αδιάκοπων αναζητήσεων. Διψάει για ζωή, για έρωτα, για εμπειρίες, με μοτοσικλέτες ή με μολότοφ, σε αίθουσες τέχνης της πρωτοπορίας στη Νέα Υόρκη ή σε οδομαχίες στους εξεγερμένους δρόμους της Ρώμης. Στο μυθιστόρημα του Abraham B. Yehoshua Ρετροσπεκτίβα (μτφρ. Μάγκυ Κοέν, εκδ. Πόλις), πρωταγωνιστεί ο Γιαΐρ Μόζες, ένας καταξιωμένος ισραηλινός σκηνοθέτης στη δύση της ζωής του, ο οποίος φτάνει στο Σαντιάγκο ντε Κομποστέλα, μαζί με τη γερασμένη ηθοποιό και πρώην μούσα του, τη Ρουθ, για να παραστεί σε ένα αναδρομικό αφιέρωμα στο έργο του. Ο Μόζες, σαν άλλος προσκυνητής, θα ξεκινήσει μια αναδρομή στον χρόνο, έναν απολογισμό των πεπραγμένων του, όχι για να κλείσει τα κιτάπια του, αλλά για να βρει έναν τρόπο να διορθώσει, ίσως, τα πράγματα και να μην απαρνηθεί την επιθυμία, τη λαχτάρα για δημιουργία, για αγάπη και ζωή.

Η νουβέλα του Julio Cortazar Ο κυνηγός (μτφρ. Μάγια-Μαρία Ρούσσου, εκδ. Απόπειρα) αφορά τη ζωή του σαξοφωνίστα Τζόνυ Κάρτερ (λογοτεχνικό alter ego του Charlie Parker), τη μουσική, τα ναρκωτικά, τα ποιήματα του Ντύλαν Τόμας. Για το πώς είναι να κυνηγάς την επιτυχία, τη δόξα και την υστεροφημία. Το μυθιστόρημα της Kari Hesthamar So long, Marianne (μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, εκδ. Ποταμός) μιλάει για την ιστορία της Μαριάννε, της γυναίκας που ερωτεύτηκε ο Λέναρντ Κόεν, κάποτε στην Ύδρα, που σημάδεψε τη ζωή και την τέχνη του. Στα 22 της χρόνια, η Μαριάννε Ιλέν εγκαταλείπει το παγωμένο Όσλο και μετακομίζει στην Ύδρα. Ένας άνδρας εμφανίζεται μπροστά της και της ζητάει να καθίσει με τον ίδιο και την παρέα του στα λιγοστά τραπεζάκια της αυλής. Της συστήνεται ως Λέοναρντ Κόεν. Η συνάντηση σηματοδοτεί την αρχή ενός έρωτα που θα διαρκέσει όλη την ταραγμένη δεκαετία του '60.

Ο Γάλλος νομπελίστας Roger Martin du Gard (1881-1958) δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός στη χώρα μας, ίσως επειδή το γνωστότερο έργο του που αποτελείται από οκτώ τόμους (Οι Τιμπώ, κι έχει κυκλοφορήσει μόνο ο όγδοος τόμος, σε μετάφραση Γ. Νίκα, από τις Εκδόσεις της Εστίας) συνιστά δύσκολο εκδοτικό εγχείρημα. Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφόρησε φέτος το περίφημο Ζαν Μπαρουά (μτφρ. Κ. Σωχωρίτης), μυθιστόρημα ηθικής διαμόρφωσης που διαδραματίζεται στα χρόνια της υπόθεσης Ντρέιφους και προτάσσει, πέραν της εμβληματικής μορφής του κεντρικού ήρωα, πολλά ντοκουμέντα από την πολύκροτη δίκη. Η φροντισμένη έκδοση περιλαμβάνει προλόγους των Andre Daspre και Albert Kamus. Σε άλλο ύφος, η Δεύτερη ευκαιρία (μτφρ. Καρολήνα Μέρμυγκα, εκδ. Μελάνι) είναι ένα κομβικό αφήγημα του Henry James, μια και σ' αυτή την υψηλής πύκνωσης νουβέλα θα εντοπίσει ο αναγνώστης τα σημαντικότερα στοιχεία της προβληματικής του συγγραφέα για την αλληλεπίδραση ζωής και τέχνης, μέσα από την περίπλοκη σχέση ανάμεσα σε δύο άντρες, έναν συγγραφέα και τον θαυμαστή του.

Ιστορία - Ευρώπη, Ελλάδα, Βυζάντιο

Τα βιβλία ιστορίας, ειδικότερα όσα σχετίζονται με τους ΔΥΟ ΜΕΓΑΛΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ του περασμένου αιώνα, όλο και πληθαίνουν, εξαιτίας εν μέρει και των σχετικών επετείων (100 χρόνια από την έναρξη του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου φέτος, 70 χρόνια από το τέλος του Δεύτερου τη χρονιά που έρχεται). Ο καθηγητής στρατιωτικής ιστορίας Hew Strachan μας έδωσε με το επίτομο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (μτφρ. Ν. Λαζαρίδης, εκδ. Γκοβόστης) μια πυκνογραμμένη και καλά στοιχειοθετημένη ιστορία του Μεγάλου Πολέμου, με ιδιαίτερη έμφαση στις μάχες και στα στρατιωτικά γεγονότα, χωρίς να παραμελεί να φωτίσει το περίπλοκο διπλωματικό και πολιτικό παιχνίδι. Αντίστοιχα, το βιβλίο Το Γ΄Ράιχ σε πόλεμο (μτφρ. Ελένη Αστερίου, εκδ. Αλεξάνδρεια) είναι το τρίτο μέρος του σημαντικού έργου του Richard D. Evans, έπειτα από τα Η έλευση του Γ΄Ράιχ και Το Γ΄Ράιχ στην εξουσία που προηγήθηκαν από τις ίδιες εκδόσεις. Ένα εμβληματικό έργο, που εστιάζει στην ναζιστική Γερμανία και τις συνθήκες που γέννησαν και θέριεψαν το «θηρίο» στο κέντρο της Ευρώπης. Τέλος, εντυπωσιακό και σπάνιο στη θεματική του, το βιβλίο Όλεθρος - Η Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (μτφρ. Ιωάν. Χαλαζιάς, εκδ. Ψυχογιός) του Keith Lowe μας δίνει μια πανοραμική εικόνα του ζόφου και του χάους που διαδέχτηκε τον πόλεμο στην Ευρώπη. Μια παραμελημένη πλευρά της Ιστορίας, για όσους νομίζουν ότι οι καταστροφικές συνέπειες ενός πολέμου τελειώνουν με τη λήξη του. 

Με τις συνέπειες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου στην ελληνική κοινωνία διαχρονικά ασχολείται και η εμβριθής μελέτη της Άννας- Μαρίας Δρουμπούκη Μνημεία της λήθης - Ίχνη το Β΄Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα και στην Ευρώπη (εκδ. Πόλις). Με πρόλογο του Χάγκεν Φλάισερ, το έργο της Δρουμπούκη ορίζει ένα σχετικά καινοφανές πεδίο στην σύγχρονη ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, εξετάζοντας τους τρόπους διαχείρισης της συλλογικής μνήμης στις ποικίλες εκφάνσεις της και πώς αυτοί επηρεάζουν την οπτική μας για τη σημερινή πραγματικότητα. Σε άλλο μήκος κύματος, στο βιβλίο Ο «Δεκέμβρης» του 1944 (εκδ. Ίκαρος) ο Πέτρος Στ. Μακρής-Στάικος συγκέντρωσε τέσσερα αδημοσίευτα μέχρι σήμερα κείμενα-ντοκουμέντα σχετικά με τα όσα έλαβαν χώρα τον Δεκέμβριο του 1944 στην Αθήνα. Ένα βιβλίο που συζητείται και θα συζητηθεί περισσότερο, αφού ρίχνει νέο φως σε παρασκηνιακά και άλλα γεγονότα της περιόδου, όπως για παράδειγμα η εξόντωση «ομήρων», κυρίως ηλικιωμένων Αθηναίων, με το σύστημα της «πορείας θανάτου», από τον ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. 

Το μνημειώδες έργο του Γιώργου Β. Δερτιλλή Ιστορία του ελληνικού κράτους (1830-1920) κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 2005 από τις Εκδόσεις της Εστίας κι έχει επανεκδοθεί αρκετές φορές έκτοτε, παρά το μέγεθός του (δίτομο στην αρχική έκδοση). Φέτος, τυπώθηκε ξανά, με ορισμένες αναθεωρήσεις, σε επίτομη (και άρα πιο οικονομική) βιβλιοδετημένη έκδοση από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, δίνοντας και πάλι την ευκαιρία στους αναγνώστες να αποκτήσουν ένα βιβλίο αναφοράς που μπορεί να συνεισφέρει τα μάλλα στην αυτογνωσία μας. Τέλος, της προσοχής των αναγνωστών που τους ενδιαφέρει η ευρύτερη ελληνική Ιστορία δεν θα πρέπει να διαφύγει η μελέτη Ο Ελληνικός Μεσαίωνας - Βυζάντιο, 9ος - 15ος αιώνας, της Γαλλίδας Évelyne Patlagean, ένα πρωτότυπο έργο που επιχειρεί να «εντάξει» την ιστορία του Βυζαντίου στην ευρύτερη ιστορία του δυτικού Μεσαίωνα.

Πολιτική & οικονομία

Αναμφίβολα, το βιβλίο της χρονιάς στο χώρο της ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ, ΤΗΣ ΟΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ είναι το ογκώδες έργο του Γάλλου οικονομολόγου Thomas Piketty με τίτλο Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα (μτφρ. Ελίζα Παπαδάκη, εκδ. Πόλις), ίσως το βιβλίο που συζητήθηκε περισσότερο την τελευταία δεκαετία στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, κι έχει σχολιαστεί, επαινεθεί ή δεχτεί κριτική όσο λίγα σύγχρονα έργα. Ο Piketty εντοπίζει το μεγαλύτερο πρόβλημα της σύγχρονης οικονομίας στις διαρκώς αμβλυνόμενες ανισότητες και καλεί σε συστράτευση σε πλανητικό επίπεδο, πριν τα πράγματα οδηγηθούν σε έκρηξη. Ένα εμβληματικό βιβλίο που χαρακτηρίστηκε το σπουδαιότερο έργο πολιτικής οικονομίας από την εποχή του Κεφαλαίου του Μαρξ. Σε παρόμοια θεωρητική κατεύθυνση, αλλά με βλέμμα που εκκινεί περισσότερο από την πολιτική επιστήμη, είναι και το αξιόλογο έργο Η κοινωνία των ίσων (μτφρ. Αλέξ. Κουπκιολής, εκδ. Πόλις) του Pierre Rosanvallon, ένα βιβλίο πολιτικό που προτάσσει την επανασύνδεση, σε νέες βάσεις, των ιδεωδών του σοσιαλισμού και της δημοκρατίας. Στην επάνοδο μιας νέας μορφής σοσιαλδημοκρατίας στην αιχμή της πολιτικής καλεί και η γνωστή πολιτική επιστήμονας Sheri Berman με το βιβλίο της Το πρωτείο της πολιτικής - Η σοσιαλδημοκρατία στην Ευρώπη του 20ου αιώνα (μτφρ. Ελένη Αστερίου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), όπου αναλύει τις ποικίλες εκδοχές της σοσιαλδημοκρατίας τα τελευταία 100 χρόνια, ανά χώρα μέσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Ένα πολύτιμο βιβλίο που αποσαφηνίζει έννοιες και λέξεις που η κρίση έχει επαναφέρει δραματικά στην επικαιρότητα. 

Γιατί όμως ενώ σε θεωρητικό επίπεδο ο ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ πνέει τα λοίσθια, αφού πρώτα πυροδότησε μια παγκόσμια οικονομική κρίση, εξακολουθεί να είναι ακόμη και σήμερα, ακόμη και στην προοδευτική Ευρώπη, στο κέντρο των πολιτικών επιλογών; Γιατί κυριαρχεί ακόμη ο νεοφιλελευθερισμός, ενώ οι ιδέες του έχουν ηττηθεί; Σε αυτά και άλλα παρόμοια ερωτήματα απαντά με διαύγεια και στοιχεία ο Βρετανός Colin Crouch στο βιβλίο του Ο περίεργος μη θάνατος του νεοφιλελευθερισμού (μτφρ. Αλέξ. Κουπκιολής, εκδ. Εκκρεμές), εντοπίζοντας το πρόβλημα στην ισχύ των μεγάλων εταιρειών και στην επιρροή που ασκούν στην άσκηση πολιτικής στις μέρες μας. Τέλος, το συλλογικό έργο Το «βαθύ κράτος» στη σημερινή Ελλάδα και η ακροδεξιά - Αστυνομία, δικαιοσύνη, στρατός, εκκλησία (εκδ. Νήσος) διακρίνεται από την πρωτοτυπία να επιχειρεί να εξετάσει όχι τη διείσδυση των ακροδεξιών ιδεολογιών στην ελληνική κοινωνία, που μας έχει απασχολήσει έντονα τελευταία, αλλά τη διείσδυσή της στο ίδιο το κράτος και στους μηχανισμούς του, κάτι που τα τελευταία χρόνια είχε θεωρηθεί ότι έχει εξανεμιστεί ή ατονήσει. Γράφουν οι Δ. Κουσουρής, Δημ. Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος, Κλειώ Παπαπαντολέων, Αλ. Σακελλαρίου, Δ. Χριστόπουλος, ενώ τον τόμο επιμελήθηκε ο Δημήτρης Χριστόπουλος. 

Φιλοσοφία, σκέψη & ιδέες

Ο Friedrich Nietzsche παραμένει ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ρηξικέλευθος και επίκαιρος, όπως το αποδεικνύει και η μεγάλη ανταπόκριση που βρήκε η νέα κυκλοφορία του έργου του Αντίχριστος - Ανάθεμα κατά του Χριστιανισμού (μτφρ. Βαγγ. Δουβαλέρης), στη θαυμάσια έκδοση των εκδόσεων Gutenberg, σε επιμέλεια Ήρκου Ρ. Αποστολίδη. O Νίτσε, με το αφοριστικό και χειμαρρώδες ύφος του, επιχειρεί να κατεδαφίσει ό,τι στα μάτια του εκπροσωπεί την παρακμή και τη δουλεία του ανθρώπου. Επίσης κλασικό, το μνημειώδες έργο Συνομιλίες με τον Γκαίτε - κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του (μτφρ. Δ. Δημοκίδης, εκδ. Printa) τού Johann-Peter Eckermann καλύπτει μια χρόνια έλλειψη από την κλασική γραμματεία, στην οποία αναμφίβολα εντάσσεται το συγκεκριμένο έργο, που εκδόθηκε σε δύο άψογους εκδοτικά και αισθητικά τόμους, κι ελπίζουμε να βρει το κοινό του και στη χώρα μας. Σε άλλο μήκος κύματος, το σύγχρονο βιβλίο Η σιωπή των ζώων - Για την πρόοδο και άλλους νεωτερικούς μύθους (μτφρ. Γ. Λαμπράκος, εκδ. Οκτώ) του Βρετανού John Gray, τον οποίο έχουμε γνωρίσει, μεταξύ άλλων, από το προγενέστερο έργο του Αχυρένια σκυλιά - Σκέψεις για τους ανθρώπους και άλλα ζώα (μτφρ. Γ. Λαμπράκος, εκδ. Οκτώ). Όπως φαίνεται κι από τον τίτλο του, ο Gray υποβάλλει στη βάσανο της κριτικής την ιδέα της προόδου «πατώντας» σε λογοτεχνικά και φιλοσοφικά έργα. 

Ο Ιταλός Nuccio Ordine αγαπήθηκε πολύ και στη χώρα μας με το βιβλίο του Η χρησιμότητα το άχρηστου (μτφρ. Αντ. Χρυσοστομίδης, εκδ. Άγρα) στο οποίο ασκεί δριμεία και ευφάνταστη κριτική στην χρησιμοθηρική εποχή μας αναδεικνύοντας τη σημασία πραγμάτων με μικρή αγοραία αξία, όπως είναι οι κλασικές σπουδές και τα κλασικά έργα, ο ανιδιοτελής έρωτας, το μη επικερδές πανεπιστήμιο και πολλά άλλα. Ο Bernard Williams, από την άλλη, καταβυθίζεται στην αρχαιότητα και καταδεικνύει πώς η μελέτη του ήθους και της ηθικής των Αρχαίων μπορεί να φωτίσει τις δικές μας ιδέες για τον κόσμο, στη μελέτη Αιδώς και ανάγκη - Ατομική βούληση, πράξη και ευθύνη στην Αρχαία Ελλάδα (μτφρ. Βαρβάρα Σπυροπούλου, εκδ. Αλεξάνδρεια). Γιατί όμως να φιλοσοφούμε; Στο ερώτημα απαντά ένας από τους γκουρού της μεταμοντέρνας σκέψης, ο συγγραφέας του περίφημου βιβλίου Η μεταμοντέρνα κατάσταση (μτφρ. Κ. Παπαγιώργης, εκδ. Γνώση) Jean-Francois Lyotard. Στο ευσύνοπτο βιβλιαράκι του με τον τίτλο Γιατί να φιλοσοφούμε; (μτφρ. Μήνα Πατεράκη-Γαρέφη, εκδ. Vesta) διαβάζουμε μια ανέκδοτη μέχρι σήμερα διάλεξή του, εν είδει μαθήματος εισαγωγής στη φιλοσοφία, που χαρακτηρίζεται από διαύγεια και φιλοσοφικό βάθος, στοιχεία απαραίτητα για να απαντήσει κανείς σε τόσο απλά, κι άρα δύσκολα ερωτήματα.

Μήπως τις απαντήσεις θα τις βρούμε στα άστρα; Ο πολύς Theodor Adorno καταπιάνεται με την ανάλυση της λειτουργίας της αστρολογίας στην σύγχρονη ζωή, όχι με καταγγελτικό αλλά επικοδομητικό τρόπο, στο δοκίμιο Τα άστρα κάτω στη γη - Κοινωνιοψυχολογική μελέτη της λαϊκής αστρολογίας (μτφρ. Φ. Τερζάκης, εκδ. Ηριδανός). Στα πλέον ΧΡΗΣΙΜΑ ΒΙΒΛΙΑ της χρονιάς κατατάσσεται το απλά γραμμένο δοκίμιο Το φάντασμα της όπερας (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) του καθηγητή φυσικής στο Πενεπιστήμιο Κρήτης Στέφανου Λ. Τραχανά, όπου μέσα από το στρατήγημα της σχέσης μαθητή-δασκάλου αναδεικνύονται οι μεγάλες και σταθερές αξίες της επιστήμης και του ορθού λόγου, κόντρα στο ηθικό σχετικισμό της εποχής. Στην ίδια φιλοσοφική «γραμμή», από τις ίδιες εκδόσεις, κυκλοφόρησε πρόσφατα το έργο Σε αναζήτηση σκοπού σε έναν κόσμο δίχως σκοπό του ομότιμου καθηγητή βιολογίας Λευτέρη Ζούρου, μια προσπάθεια επίλυσης σύνθετων ηθικών ζητημάτων με τη βοήθεια της βιολογίας και γενικότερα της σύγχρονης επιστημονικής σκέψης. 

Ο Sigmund Freund υπήρξε, ανάμεσα σε τόσα άλλα, σταθερός και παθιασμένος αναγνώστης λογοτεχνίας. Μεταξύ των κλασικών, που μελετούσε ξανά και ξανά, εμπλουτίζοντας έτσι τη νέα επιστήμη που πάσχιζε να ιδρύσει, την ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ, ο Ντοστογιέφσκι υπήρξε μία από τις σταθερές εμμονές του. Στο ευσύνοπτο τομίδιο Ο Ντοστογιέφσκι και η πατροκτονία (μτφρ. Ηλλιάνα Αγγελή, Γ. Καλιφατίδης, εκδ. Πατάκη) περιέχεται τόσο το διάσημο ομότιτλο δοκίμιο για τους Αδερφούς Καραμάζοφ όσο και κάποια δοκίμια για έργα ή χαρακτήρες, μεταξύ άλλων, συγγραφέων όπως ο Γκαίτε ή ο Σαίξπηρ. Τέλος, ένα εξαιρετικό βιβλίο για την εποχή της ζωής που αποκαλούμε «γηρατειά», που ισορροπεί θαυμάσια ανάμεσα στα εγχειρίδια αυτοβοήθειας και την επιστημονική μελέτη, είναι το Η δύναμη του χαρακτήρα - και η ατέρμονη διάρκεια της ζωής (μτφρ. Χριστιάννα Σαμαρά, εκδ. Κέλευθος) του James Hillman – μια ακόμη ερεθιστική πρόταση από τον μικρό πλην εκλεκτικό εκδοτικό οίκο.  

Πολιτισμός, κοινωνία, τέχνη

Ένα από τα πιο πρωτότυπα βιβλία της χρονιάς μάς ήρθε από την κριτικό λογοτεχνίας και δημοσιογράφο Κατερίνα Σχινά και αφορά, ούτω λίγο ούτε πολύ, το πλέξιμο. Στο Καλή κι ανάποδη - ο πολιτισμός του πλεκτού (εκδ. Κίχλη) η Σχινά επιχειρεί μια ολοκληρωτική καταγραφή των ποικίλων κοινωνικών, πολιτικών και πολιτισμικών συνδηλώσεων του πλέκειν, ισορροπώντας ανάμεσα στον προσωπικό τόνο και την πολιτισμική ανάλυση. Με εντελώς διαφορετική στόχευση, η Ιώ Τσόκωνα έγραψε μια γλαφυρή προσωπική ιστορία της Κωνσταντινούπολης, κι ειδικότερα της συνοικίας Πέρα, που συνοδεύεται από φωτογραφικό υλικό, στο βιβλίο της Το Πέρα των Ελλήνων (εκδ. Μεταίχμιο). Μιλώντας για ταξίδια, το Ατέλειωτος δρόμος - Από τις σιδηρές πύλες του Δούναβη ως τον Άθω (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Μεταίχμιο) του Patrick Leigh Fermor συμπληρώνει τα ταξιδιωτικά βιβλία του Βρετανού που τόσο αγάπησε την Ελλάδα, στο οποίο συμπεριλαμβάνεται και το ακριβές ημερολόγιό του κατά το πέρασμά του από την Κωνσταντινούπολη στον Άθω. 

Από τη ζωή που έγινε τέχνη, το πέρασμα στο αντίστροφο, στην ΤΕΧΝΗ ΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΖΩΗ, η απόσταση είναι μικρή: η περίφημη βιογραφία του Βαν Γκογκ από τον Irving Stone επανακυκλοφόρησε φέτος με νέο εξώφυλλο αναζητώντας νέους παθιασμένους αναγνώστες. Το Πάθος για ζωή - Η ζωή του Βαν Γκογκ (μτφρ. Δ. Κωστελένος, εκδ. Γκοβόστης) φέρνει στο φως μια από τις πιο ιδιαίτερες περιπτώσεις καλλιτέχνη, του οποίου ζωή και έργο έγιναν ένα κουβάρι από το ξετύλιγμα του οποίου προέκυψαν μερικά από τα πιο εντυπωτικά έργα της σύγχρονης τέχνης. Μιλώντας για σύγχρονη τέχνη, ο φιλόσοφος και κριτικός τέχνης Arthur C. Danto επιχειρεί να απαντήσει στο ερώτημα Τι είναι αυτό που το λένε τέχνη; (μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Μεταίχμιο), απορία που πολλοί σύγχρονοι καλλιτέχνες φρόντισαν με τα έργα τους να την καταστήσουν μάλλον αναπάντητη. Γραμμένο με διαύγεια και γνώση, αποτελεί σε κάθε περίπτωση μια καλή ευκαιρία για αναστοχασμό πάνω στα ίδια τα υλικά της μοντέρνας ζωής. Στο παραπάνω ερώτημα απαντούν με τον τρόπο τους και οι Alain de Botton και John Armstrong στο βιβλίο-λεύκωμα Η τέχνη ως θεραπεία (μτφρ. Αντ. Καλοκύρης, εκδ. Πατάκης) προσθέτοντας ωστόσο μια διαφορετική διάσταση: Η τέχνη, λένε, δεν είναι μόνο παρηγορητική (πράγμα όχι λίγο, εδώ που τα λέμε) αλλά και χρήσιμη, αρκεί να ξέρεις να την προσεγγίσεις και να αντλήσεις ό,τι έχει να σου δώσει. Στο βιβλίο-λεύκωμα περιλαμβάνονται μια σειρά από επιλεγμένα έργα τέχνης από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας, με εμπευσμένο σχολιασμό. Τέλος, τη δική του ριζοσπαστική προσέγγιση σε αυτά τα θέματα ανέπτυξε μέσα από τη δράση του και τα έργα του ο περίφημος street artist, γνωστός ως Banksy. Το λεύκωμα με τον τίτλο Planet Banksy - Ο καλλιτέχνης, το έργο του και το κίνημα που ενέπνευσε (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη, εκδ. Μεταίχμιο) σε επιμέλεια Ket προσφέρει μια πανοραμική ματιά στην πορεία και την επίδρασή του σε άλλους καλλιτέχνες, που επίσης παρουσίαζονται εδώ, συγκεντρώνοντας πολλά από τα γνωστότερα έργα του. 

Λογοτεχνική κριτική & εκπαίδευση

Τα βιβλία που αφορούν την κριτική θεωρία ή και γενικότερα αυτά που προσπαθούν να ΦΩΤΙΣΟΥΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ όλο και πληθαίνουν τα τελευταία χρόνια, μαρτυρώντας το ενδιαφέρον ενός ευρύτερου κοινού για σημαντικά θεωρητικά έργα. Ο Ρώσος θεωρητικός της λογοτεχνίας Mikhail Bakhtin έχει αναδειχτεί τις τελευταίες δεκαετίες σε μείζονα προσωπικότητα σε αυτό το χώρο και η επιρροή του όλο και αυξάνεται μεταξύ των κριτικών όσο και μεταξύ των απλών αναγνωστών. Στο τόμο Δοκίμια ποιητικής (μτφρ. Γ. Πινακούλας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) περιλαμβάνονται πέντε κείμενά του που αφορούν την αισθητική της λογοτεχνίας ως επιστημονικό κλάδο. Τα δοκίμια βρέθηκαν στα κατάλοιπα του συγγραφέα και εκδόθηκαν το 1979, τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατό του. To Ηρόστρατος - Η αναζήτηση της αθανασίας (μτφρ. Χ. Βλαβιανός, εκδ. Gutenberg) του Fernando Pessoa είναι ένα λαμπρό δοκίμιο για την τέχνη, τη θνητότητα, την προσωρινότητα της δημιουργίας, την αδυναμία μας να ορίσουμε με απόλυτους όρους τι είναι σημαντικό και τι όχι στην τέχνη, την αναπόφευκτη σύγκρουση της ιδιοφυίας με την εποχή της.

Από τη Λισαβόνα στην Αλεξάνδρεια, κι από τον Πεσσόα στον Καβάφη: Ο Δημήτρης Παπανικολάου, αναπληρωτής καθηγητής νεοελληνικών σπουδών στην Οξφόρδη, μιλάει για τον Καβάφη με τρόπο «ξένο» προς την κλασική ελληνική κριτική, προτάσσοντας την ομοφυλόφιλη ταυτότητά του, βάζοντας την σεξουαλικότητά του στο κέντρο του έργου του. «Τον Καβάφη η σεξουαλικότητα δεν τον κάνει να θέλει να κρυφτεί. Τον κάνει να συνειδητοποιεί και να ιστορικοποιεί. Δεν τον κάνει να αλληγορεί και να σιωπά. Τον κάνει να αντιδρά.» Στη μελέτη «Σαν κι εμένα καμωμένοι» - Ο ομοφυλόφιλος Καβάφης και η ποιητική της σεξουαλικότητας (εκδ. Πατάκης). Σε παρόμοια θεωρητικά «νερά», η Σοφία Ντενίση, που διδάσκει Ιστορία και Κριτική της Λογοτεχνίας στην ΑΣΚΤ, συνοψίζει στη μελέτη της Ανιχνεύοντας την "αόρατη" γραφή - Γυναίκες και γραφή στα χρόνια του διαφωτισμού-ρομαντισμού (εκδ. Νεφέλη) μια συζήτηση που έχει ανοίξει εδώ και χρόνια για τη σχέση των γυναικών με τη γραφή στον ελληνικό χώρο, και πώς αυτή σχετίζεται γενικότερα με τα ζητήματα χειραφέτησης και εμφάνισης των γυναικών στον κοινωνικό χώρο. Η Ντενίση περιορίζει τη μελέτη της στα χρόνια της «μετάβασης», ήτοι στις δεκαετίες ανάμεσα στα τέλη του 18ου αιώνα και το 1880, φέρνοντας στο φως μια δραστηριότητα αρκετά πιο πλούσια απ' ό,τι ο κυρίαρχος λόγος έχει αφήσει να διαφανεί.

Τέλος, ο Γιάννης Σ. Παπαδάτος, που διδάσκει παιδική λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο του Αιγαίου, με μεγάλη πείρα όμως και από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση όπου έχει διατελέσει εκπαιδευτικός και σχολικός σύμβουλος, έγραψε ένα βιβλίο που αποτελεί ολοκληρωμένο οδηγό πλοήγησης για τους εκπαιδευτικούς στη διδακτική της λογοτεχνίας στο σχολείο. Στον τόμο Το παιδικό βιβλίο στην εκπαίδευση και την ελληνική κοινωνία (εκδ. Παπαδόπουλος), όπως φανερώνει κι ο τίτλος του, ο Παπαδάτος καταπιάνεται με σχεδόν όλες τις πλευρές του ζητήματος, φροντίζοντας τόσο τη θεωρητική υπομόχλευση του αναγνώστη όσο και τον διαρκή εμπλουτισμό των κειμένων με πρακτικές ιδέες και χρήσιμες σκέψεις για την ανάγνωση και τη διδακτική των βιβλίων για παιδιά και εφήβους. 

Ποίηση - σύγχρονη, ρωμαϊκή, αρχαία

Η έκδοση ενός τόμου όπου συγκεντρώνονται όλα τα ποιήματα της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ, Ποιήματα 1963-2011 (εκδ. Καστανιώτη), ήταν από τα σημαντικότερα γεγονότα της χρονιάς στο χώρο της ελληνικής ποίησης. Ένα έργο που παίρνει τη θέση του στην σύγχρονη ελληνική γραμματεία. Αντίστοιχα, η καλαίσθητη βιβλιοδετημένη έκδοση με τα Ποιήματα (1945-1998) (επιμ. Μαρία Σπανάκη, εκδ. Κέδρος) του Μίλτου Σαχτούρη δίνει την ευκαιρία στους φίλους του σημαντικού ποιητή να αποκτήσουν σε έναν τόμο το σύνολο του έργου του. Χρονιά συγκεντρωτικής έκδοσης και για τον Γιώργο Μαρκόπουλο, ο οποίος με τα Ποιήματα 1968-2010 (εκδ. Κέδρος) συγκεντρώνει μεγάλο μέρος του έργου του που αποτελείται από έξι ποιητικές συλλογές, αρκετές από τις οποίες έχουν τιμηθεί με κρατικά ή άλλα βραβεία, ενώ πολλά από τα ποιήματα έχουν τύχει νέας επεξεργασίας. Ο Διονύσης Καψάλης, επιμένοντας στην ρυθμική αγωγή περασμένων εποχών, έδωσε την ποιητική συλλογή Μια υπόθεση ευδαιμονίας (εκδ. Άγρα). «Το ξέρω, δεν χωράει μαυσωλείο / εκεί οπού ακόμα κυριαρχεί / ο πόνος της σαρκός ούτε βιβλίο / απόψε πού είναι νύχτα και βροχή, στης σάρκας σου τη μνήμη καταλύω.» Μεταξύ των 126 ετερωνύμων του Fernando Pessoa υπάρχει κι ένας που θεωρείται ο «δάσκαλος» όλων, τον οποίο τόσο ο ίδιος ο Πεσσόα όσο και κάποια ετερώνυμά του θεωρούν τον μείζονα ποιητή του καιρού τους. Στη συλλογή Τα ποιήματα του Αλμπέρτο Καέιρο συναντά κανείς μια ρωμαλέα ποιητική φωνή, το αντι-ρομαντικό μανιφέστο ενός οξυδερκούς παρατηρητή ανθρώπου και φύσης. Των εραστών τα μάτια είναι πάντα σα βροχή... είναι ο τίτλος του 5ου βιβλίου της Παλατινής Ανθολογίας - Επιγράμματα Ερωτικά (μτφρ. Γ. Κεντρωτής, εκδ. Gutenberg), από τα δημοφιλέστερα ποιητικά αναγνώσταματα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Κι αν ο έρωτας μας λαβώσει βαριά, υπάρχουν πάντοτε και τα Ερωτικά αντιφάρμακα (μτφρ. Γ. Γιατρομανωλάκη) του Οβίδιου (Ovidius), του διάσημου Ρωμαίου ποιητή των Μεταμορφώσεων, σε ένα κομψό τομίδιο από την Άγρα. 

Graphic novel

Ο σκιτσογράφος Soloup ανανεώνει τη σχετική με τη μικρασιατική καταστροφή βιβλιογραφία, «πατώντας» σε μεγάλες σταθερές της παράδοσής μας, βιβλία που έχουν γράψει οι Αϊβαλιώτες Φώτης Κόντογλου («Αϊβαλί η πατρίδα μου», εκδ. Άγκυρα) και Ηλίας Βενέζης («Νούμερο 31328» και «Μικρασία, χαίρε», εκδ. Εστία), από τα οποία αντλεί τις τρεις από τις τέσσερις αφηγήσεις που έχουν ως κέντρο την «καταστροφή» του Αϊβαλιού και του γειτονικού Μοσχονησίου. Για την τέταρτη ιστορία του, που εντάσσεται στον ευρύτερο κορμό των αφηγήσεων, ο Soloup χρησιμοποιεί υλικό από βιβλίο του Αχμέτ Γιορουλμάζ («Τα παιδιά του πολέμου», εκδ. Ωμέγα). Μια επίσκεψη στην Ιστορία, με συναίσθημα αλλά και με τη γνώση που χαρίζει ο χρόνος και η απόσταση από τα γεγονότα. Έτσι, τόσο σε εικαστικό όσο και σε αφηγηματικό επίπεδο, το Αϊβαλί (εκδ. Κέδρος) αποτελεί την πιο ολοκληρωμένη και καλλιτεχνικά άρτια πρόταση που έχει δώσει το δύσκολο είδος των εικονογραφημένων ιστοριών για μεγάλους – τουλάχιστον μέσα στο 2014. 

BOOK PRESS 2014