Το Σπάσιμο του Ροδιού
Το σπάσιμο του ροδιού (που αποτερλεί σύμβολο της τύχης και της
ευημερίας) το πρωί της Πρωτοχρονιάς, μετά την εκκλησιαστική λειτουργία
του Αγίου Βασιλείου, είναι μια παράδοση που τη συναντάμε σε πολλές
περιοχές της Ελλάδας.
Ο νοικοκύρης κάθε σπιτιού φέρει στον εκκλησιασμό μαζί του ένα ρόδι. Όταν
η οικογένεια επιστρέφει στο σπίτι, ο νοικοκύρης δεν μπαίνει μέσα μαζί
με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της
εξώπορτας και να του ανοίξουν, καθώς δεν πρέπει να χρησιμοποιήσει το
κλειδί του. Μπαίνοντας ως καλεσμένος, με το δεξί πόδι, θα είναι αυτός
που θα ‘κάνει το καλό ποδαρικό’, κρατώντας το ρόδι στο χέρι.
Στη συνέχεια, ρίχνει κάτω το ρόδι με δύναμη, ώστε να σπάσει και να
πεταχτούν οι ρώγες-σπόροι του παντού, ενώ ταυτόχρονα λέει: “με υγεία ,
ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να
έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά».
Οι κολώνιες
Στην Κεφαλονιά, καθώς και στα υπόλοιπα Επτάνησα, το βράδυ της παραμονής
της Πρωτοχρονιάς, οι κάτοικοι του νησιού γεμάτοι χαρά για τον ερχομό του
νέου χρόνου, κατεβαίνουν στους δρόμους κρατώντας μπουκάλια με κολόνιες
και ραίνουν ο ένας τον άλλον τραγουδώντας: “Ήρθαμε με ρόδα και με ανθούς
να σας ειπούμε χρόνους πολλούς» και ευλογώντας έτσι τον ερχομό του νέου
έτους, ευχόμενοι μακροζωία και ευρωστία.
Η ευχή που ανταλλάσσουν για τον χρόνο που φεύγει είναι: “Καλή Αποκοπή», δηλαδή «με το καλό να αποχωριστούμε τον παλιό χρόνο».
Το πρωί της Πρωτοχρονιάς η μπάντα του δήμου περνάει από όλα τα σπίτια
και τραγουδάει καντάδες και κάλαντα: “Πάλιν ακούσατε άρχοντες πάλι να
σας ειπούμε, ότι και αύριον εστί ανάγκη να χαρούμε και να πανηγυρίζουμε
Περιτομήν Κυρίου, την εορτή του Μάκαρος Μεγάλου Βασιλείου».
Τα Μπουμπουσάρια ή ραγκουτσάρια
Μπουμπουσάρια ή ραγκουτσάρια ονομάζονται στη Δυτική Μακεδονία τα τοπικά
καρναβάλια της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων. Μπουμπουσάρια τα λένε
κυρίως στη Σιάτιστα και τα γύρω χωριά, καθώς και στα Βλαχοχώρια των
Γρεβενών. Ως ραγκουτσάρια είναι γνωστά σ’ ολόκληρο τον υπόλοιπο νομό
Κοζάνης και στην Καστοριά. Μάλιστα εκεί ως ραγκουτσάρια αναφέρονται τα
καρναβάλια της 7ης και 8ης Ιανουαρίου, την ημέρα του Αη-Γιάννη και την
επομένη.
Στη Σιάτιστα τα μπαμπουσάρια γίνονται – εκτός από την Πρωτοχρονιά –
κυρίως τα Θεοφάνια, ενώ σ’ όλα τα άλλα χωριά του Βοϊου μόνο την
Πρωτοχρονιά, με εξαίρεση την Εράτυρα. Εκεί το ωραίο αυτό έθιμο το
συναντούμε την επομένη της Πρωτοχρονιάς.
Στα Βλαχοχώρια την παραμονή των Θεοφανίων οι διάφορες παρέες των
μεταμφιεσμένων νέων αποτελούσαν συγκροτημένες παρέες, σχεδόν στερεότυπες
πάντα: η νύφη, ο γιατρός, ο γκέκας, ο αρματολός και ο σαλός (τρελός),
που κατά κανόνα ήταν φορτωμένος με τα κουδούνια. Σε πολλά μέρη τα
ραγκουτσάρια έκαναν επισκέψεις και στα διπλανά χωριά και μάλιστα, όταν
δύο παρέες συναντιόνταν στους δρόμους, πιάνονταν από τα μπράτσα και
χτυπώντας τα κουδούνια με δύναμη, η κάθε παρέα προσπαθούσε να αναγκάσει
τους αντιπάλους σε υποχώρηση.
Στη Σιάτιστα και στα γύρω χωριά, οι μικροί μεταμφιεσμένοι γυρίζουν
στα σπίτια ή σταματούν τους μεγάλους στο δρόμο και τραγουδώντας «Και
βάλε το χεράκι σου στην αργυρή σου τσέπη…», προσπαθούν να τους
αποσπάσουν χρήματα.
Οι ρόδες στη Δεσκάτη
Ενα έθιμο που συνηθίζεται από τους νεαρούς κατοίκους της περιοχής είναι η
συλλογή παλιών λάστιχων αυτοκινήτων για να τα κάψουνε την παραμονή των
Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Τα λάστιχα συλλέγονται όλο το χρόνο
με ιδιαίτερο ζήλο και ενθουσιασμό. Μεγάλος αριθμός λάστιχων μαζεύεται
και οι φωτιές κρατάνε ως το πρωί και γίνονται πολύ μεγάλες σε μέγεθος.
Τα παιδιά παίζουνε διάφορα παιχνίδια γύρω από τη φωτιά όπως το
πατροπαράδοτο σάλτο πάνω από τη φωτιά.
Το κουτσούκι στην Επανομή
Στην Επανομή την παραμονή της Πρωτοχρονιάς έπαιζαν το «κουτσούκι»:
τοποθετούσαν πεντάρες ή δεκάρες τη μια πάνω στην άλλη, με την ίδια όψη
προς τα πάνω (κορώνα ή γράμματα). Στη συνέχεια με ένα μολυβένιο βαρίδι ο
παίχτης χτυπούσε τα κέρματα προσπαθώντας να τα γυρίσει ανάποδα. ανάλογα
με το πόσα τελικά γύριζε – το οποία έπαιρνε επίσης – καθοριζόταν και η
τύχη του για όλη τη χρονιά.
Συμβολισμοί και Τυχερά παιχνίδια στη Χαλκιδική
Τη νύχτα της Πρωτοχρονιάς, στα χωριά της Χαλκιδικής, η βρύση του
χωριού έπρεπε να είναι ανοιχτή, έτσι ώστε να τρέχει η τύχη όλη τη
χρονιά, σαν το νερό.
Το χιόνι θεωρούνταν καλό σημάδι, καθώς συμβόλιζε την ευτυχία και ήταν
προμήνυμα μιας καλής χρονιάς, εξού και η φράση «άσπρη μέρα, άσπρος
χρόνος».
Ο καθαρός ουρανός το πρωί της Πρωτοχρονιάς σήμαινε καθαρή χρονιά, δηλαδή χρονιά χωρίς αρρώστιες.
Στις Κυκλάδες θεωρούν καλό οιωνό να φυσάει βοριάς την πρωτοχρονιά.
Επίσης θεωρούν καλό σημάδι αν έρθει στην αυλή τους περιστέρι τη μέρα
αυτή. Αν όμως πετάξει πάνω από το σπιτικό τους κοράκι τους βάζει σε
σκέψεις μελαγχολικές ότι τάχα τους περιμένουν συμφορές.
Σε μερικά χωριά όταν πλένονται το πρωί της Πρωτοχρονιάς αγγίζουν το
πρόσωπό τους μ’ ένα κομμάτι σίδερο, για να είναι όλο το χρόνο…
“σιδερένιοι». Με την Πρωτοχρονιά είναι συνδεδεμένες και πολλές
προλήψεις. Τη μέρα αυτή αποφεύγουν να πληρώνουν χρέος, να δανείσουν
λεφτά, να δουλέψουν ή να δώσουν φωτιά. ‘Oλα αυτά ξεκινούν από την
προληπτική σκέψη: ό,τι κάνει και πάθει κανείς αυτή τη μέρα θα
εξακολουθεί να συμβαίνει όλο το χρόνο.
Τα γλυκά της Πρωτοχρονιάς στη Χαλκιδική
Οι γυναίκες στη Χαλκιδική, εκτός από τη βασιλόπιτα, πρέπει την
παραμονή της Πρωτοχρονιάς να φτιάξουν «κλίκια» και «φταζμίτ’κα», όπως
και άλλα γλυκά για τους καλαντιστές, τους επισκέπτες και τα μέλη της
οικογένειας. Συνήθως τα γλυκά αυτά είναι: σαραγλί, σουσαμόπιτα,
μπακλαβάς, κανταΐφι κ.α.
Ειδικότερα στην Ορμύλια έκαναν κι ένα ειδικό κουλούρι, σε σχήμα
«οχτώ», για τον Άγιο Βασίλειο. Το κουλούρι αυτό το έβαζαν στο
εικονοστάσι, για το καλό του χρόνου.
