Στο ακρωτήρι της Τρυπητής

«Μα καλά, τι δουλειά έχουν ένα μάτσο Ρώσοι επιστήμονες στη Γαύδο;»

17 χρόνια μετά την εγκατάστασή τους εκεί, συνεχίζουν να φιλοσοφούν, να ζουν οικολογικά, να ψάχνουν «έναν άλλο δρόμο», και να αποτελούν μυστήριο για τους υπόλοιπους κατοίκους του πιο νότιου σημείου της Ευρώπης. Του πιο σουρεάλ σημείου της Ελλάδας.

15.03.2014

Βίντεο: Δημήτρης Κουλελής
Φωτογραφίες: Θεοδόσης Μίχος

Η παραλία της Τρυπητής.

Ο χειμώνας που τελείωσε πριν από μερικές ημέρες στη Γαύδο δεν ήταν βαρύς ακόμη και για τα δεδομένα ενός τόπου, όπου ο χειμώνας δεν είναι ποτέ ιδιαίτερα βαρύς. Τις περισσότερες μέρες δεν έβρεξε καθόλου και εκείνες που έβρεξε το νερό δεν ήταν αρκετό ωστε να μη χρειαστεί να ανησυχήσουν οι κάτοικοι για το αν η ξηρασία θα κάνει τη ζωή τους πιο δύσκολη τους καλοκαιρινούς μήνες – που στη Γαύδο είναι οι περισσότεροι μήνες του χρόνου, περισσότεροι από οποιοδήποτε άλλο μέρος της Ελλάδας, περισσότεροι από οποιοδήποτε άλλο μέρος της Ευρώπης.

Ήταν όμως αρκετό για να επηρεάσει τη μορφολογία του εδάφους, τουλάχιστον σε εκείνα τα σημεία του νησιού που όσοι κατοικούν μόνιμα σε αυτό, δεν έχουν κανέναν ιδιαίτερο λόγο να επισκεφτούν το χειμώνα, όπως είναι ένα δύσβατο μονοπάτι που σε οδηγεί σε μία απομακρυσμένη παραλία, γιατί ο μόνος λόγος για να επισκεφτείς ένα δύσβατο μονοπάτι που σε οδηγεί σε μία απομακρυσμένη παραλία είναι για να βουτήξεις στη θάλασσα και αν τέλος πάντων κάποιος στη Γαύδο αποφασίσει να βουτήξει στη θάλασσα ακόμη και το χειμώνα, θα το κάνει από μία παραλία στην οποία μπορεί να φτάσει γρήγορα με το αυτοκίνητο και όχι από μία παραλία στην οποία για να φτάσει, θα πρέπει να έχει οδηγήσει έστω και λίγα χιλιόμετρα και μετά να βαδίσει για μία ώρα προσέχοντας να μη σκοντάψει στις ρίζες των κέδρων που η βροχή θα έχει ξεγυμνώσει από το χώμα που τις έκρυβε και θα είναι όμοιες με μαρμαρωμένα πλοκάμια που υπήρχαν από πάντα, προσέχοντας να μην πατήσει τις πέτρες που φαίνονται ότι παρασύρθηκαν πρόσφατα στο σημείο που βρίσκονται τώρα και είναι πανέτοιμες με ένα απλό άγγιγμα να παρασυρθούν (και να παρασύρουν αυτόν που τις άγγιξε) σε κάποιο άλλο σημείο λίγο πιο πέρα, προσέχοντας να μην βγάλει το μάτι του από τα κλαδιά των πεύκων που νομίζεις ότι εμφανίζονται ξαφνικά μπροστά σου ενώ στην πραγματικότητα είσαι εσύ που εμφανίζεσαι ξαφνικά μπροστά τους. Και να τα κάνει όλα αυτά ενώ θα σκέφτεται ότι μετά θα πρέπει να τα κάνει άλλη μία φορά, που θα είναι πιο δύσκολη, γιατί η ανάβαση είναι πιο δύσκολη ακόμη και από μία πολύ δύσκολη κατάβαση.
Το μονοπάτι τελειώνει στην αριστερή πλευρά της αγκάλης που οριοθετεί την παραλία της Τρυπητής, οπότε θέλοντας και μη το βλέμμα κατευθύνεται προς τα δεξιά, προς τα εκεί που απλώνεται η παραλία, που λίγο αφότου έχει τελειώσει ο χειμώνας και έχει ξεκινήσει η άνοιξη, είναι διαφορετική από την παραλία που θα δουν όσοι κατέβουν αυτό το μονοπάτι το καλοκαίρι, γιατί όλοι εκείνοι, τότε, δε θα δουν μία μικρή λίμνη που έχει δημιουργηθεί από τα κύματα που τον χειμώνα σηκώθηκαν αρκετά ψηλά και για αρκετές μέρες ώστε ο αέρας να μεταφέρει ξανά και ξανά και ξανά τις σταγόνες του αλμυρού νερού και να δημιουργήσει μία μικρή, σχεδόν ολοστρόγγυλη λιμνοθάλασσα με διάμετρο λίγων δεκάδων μέτρων, που παρεμβάλλεται ανάμεσα στα τέλος του σκούρου πράσινου της βλάστησης και την αρχή του σκούρου μπλε της θάλασσας, μία λίμνη με ημερομηνία λήξης, εκεί που σε λίγους μήνες από τώρα θα είναι στρωμένες πετσέτες και ψάθες πάνω στη στεγνή άμμο, στην άμμο που θα καίει.

Στο ακρωτήρι της Τρυπητής, το νοτιότερο ακρωτήρι της Ευρώπης.

Το βλέμμα κατευθύνεται προς τα δεξιά και ακολουθώντας την ακτογραμμή καταλήγει στο δεξιό φυσικό όριο της παραλίας, το ακρωτήρι της Τρυπητής και τότε θα ακολουθήσει εκούσια την κορυφογραμμή του βράχου προς τα αριστερά, προς τη θάλασσα, μέχρι να φτάσει εκεί που ο βράχος τελειώνει και τότε θα δεις ότι εκεί υπάρχει κάτι που δε θα έπρεπε να υπάρχει, όχι με την έννοια ότι είναι κακό που υπάρχει εκεί, αλλά με την έννοια ότι είναι κάτι που από τη φύση του τόπου δε θα έπρεπε να υπάρχει εκεί, αλλά περισσότερο και από αυτό (γιατί και ένας φάρος δε φυτρώνει σε ένα ακρωτήρι, κάποιος τον τοποθετεί εκεί) δε θα έπρεπε να υπάρχει εκεί και από τη φύση του ίδιου του αντικειμένου, γιατί μία καρέκλα, ναι, μια καρέκλα, ακόμη και αν κάποιος αποφάσιζε να την τοποθετήσει εκεί για τους δικούς του λόγους, δε θα μπορούσε να παραμείνει για πολύ στη μύτη ενός ακρωτηρίου, θα την παράσερνε ο δυνατός αέρας, θα την έριχνε στη θάλασσα, θα χανόταν – αυτό σκέφτεσαι καθώς την πλησιάζεις μαγνητισμένος, περπατώντας πάνω στη νωπή άμμο, γιατί δεν έχεις κατανοήσει ακόμη κάτι πολύ σημαντικό.
Αυτό συνεχίζεις να σκέφτεσαι καθώς σκαρφαλώνεις τους απότομους βράχους και για λίγο τη χάνεις από τα μάτια σου. Αυτό σκέφτεσαι όταν φτάνεις στην κορυφή του βράχου. Και τότε σταματάς να το σκέφτεσαι, σταματάς για λίγο να σκέφτεσαι γενικώς, γιατί βλέπεις ξανά αυτή την καρέκλα, βλέπεις ότι δεν είναι μια κανονική καρέκλα, βλέπεις ότι είναι μια καρέκλα τρεις τάξεις μεγέθους μεγαλύτερη από του ανθρώπου, και όταν το συνειδητοποιείς αυτό, αρχίζεις να σκέφτεσαι ξανά και να την παρατηρείς, πελώρια μέσα στο αχανές περιβάλλον της, και τότε ακριβώς θα νιώσεις μία σχεδόν υπερβατική αίσθηση ιλίγγου, τόσο έντονη που θα αντιληφθείς τον εαυτό σου σαν ένα δοχείο που γεμίζει με κάτι, δεν ξέρω τι, κάτι που πάντως το νιώθεις να κυλάει μέσα σου και να φτάνει μέχρι τα ακροδάχτυλά σου. Κάτι που θα σε κάνει να αντιληφθείς τον εαυτό σου για πρώτη φορά τόσο κωμικά μικρό, έτσι όπως θα στέκεσαι και θα κοιτάζεις. Ενώ θα αναλογίζεσαι τι κοιτάζεις. Και πού στέκεσαι.

Η περιβόητη καρέκλα που κατασκεύασαν οι Ρώσοι επιστήμονες που κατοικούν στη Γαύδο τα τελευταία 17 χρόνια.

Τα πάντα σε τούτο το νησί έχουν να κάνουν με αυτό το «που». Με τη γεωγραφική του θέση. Η Γαύδος είναι το νοτιότερο σημείο της Ελλάδας. Άρα είναι και το νοτιότερο σημείο της Ευρώπης. Άρα και όλα όσα έχουν να κάνουν με τη Γαύδο έχουν αυτόν τον γεωγραφικό προσδιορισμό να τα ακολουθεί. Και να τους δίνει ένα σχεδόν τελεσίδικο χαρακτήρα.
Το πλοιάριο που σε μεταφέρει εκεί, είτε από τα Σφακιά είτε από την Παλαιόχωρα της Κρήτης, κάνει το νοτιότερο δρομολόγιο της Ελλάδας, άρα και της Ευρώπης.
Το λιμάνι στο οποίο δένει, το μικρό λιμάνι της Γαύδου, είναι το νοτιότερο λιμάνι της Ελλάδας, άρα και της Ευρώπης.
Ο φάρος της Γαύδου είναι ο νοτιότερος φάρος της Ελλάδας, άρα και της της Ευρώπης.
Το δημοτικό σχολείο της Γαύδου είναι το νοτιότερο δημοτικό σχολείο της Ελλάδας, άρα και της Ευρώπης.
Η δασκάλα που κάνει μάθημα στο δημοτικό σχολείο είναι η νοτιότερη δασκάλα της Ελλάδας, άρα και της Ευρώπης και οι μονάχα δύο μαθήτριες της είναι οι δύο νοτιότερες μαθήτριες της Ελλάδας, άρα και της Ευρώπης.
Ο Gavdos FM 88.8, ο ραδιοφωνικός σταθμός της Γαύδου (όχι, δεν είναι ψέμα), είναι ο νοτιότερος σταθμός της Ελλάδας, άρα και της Ευρώπης.
Οι κέδροι της Γαύδου, που τους συναντάς σε όλο το νησί μα η όψη τους σου προκαλεί περισσότερο δέος όταν τους συναντάς κοντά στη θάλασσα, στις παραλίες, και περισσότερο απ’ όλες τις παραλίες στον Άι Γιάννη, με τους σαχαρικούς αμμόλοφους, οι κέδροι για τους οποίους η Γαύδος εντάχθηκε ολόκληρη στις οικολογικές περιοχές του δικτύου Natura 2000, είναι οι νοτιότεροι κέδροι της Ελλάδας, άρα και της Ευρώπης.

Ενα τυπικό δείγμα ακατοίκητου, πλέον, οικισμού.

Τα χωριά της Γαύδου, που δεν είναι ακριβώς χωριά, αλλά περισσότερο μοιάζουν με «εγκατελλειμένους» οικισμούς μιας ελληνικής, νησιωτικής, κινηματογραφικής εκδοχής του Φαρ Ουέστ, κάποιοι περισσότερο και κάποιοι λιγότερο και κάποιοι απόλυτα (εκεί που κάποτε υπήρχαν σπίτια και τώρα υπάρχουν μόνο τα πέτρινα «κουφάρια» τους), είναι τα νοτιότερα χωριά της Ελλάδας, άρα και της Ευρώπης – ανάμεσά τους τα Βατσιανά, εκεί, κοντά στην Τρυπητή, που είναι το νοτιότερο χωριό της Γαύδου, άρα και της Ευρώπης, και σε αυτό ζει ένας βοσκός με τη γυναίκα του και τα δύο του παιδιά που δεν πηγαίνουν ακόμη σχολείο και οι τέσσερις τους είναι η νοτιότερη οικογένεια της Γαύδου, άρα και της Ευρώπης,
Τα πάντα, λοιπόν, έχουν να κάνουν με αυτόν τον γεωγραφικό προσδιορισμό που συχνά καταλήγει επιθετικός και όχι λόγω της συντακτικής του ιδιότητας σε μία πρόταση, αλλά γιατί πρόκειται για έναν ιδιότυπο τίτλο τιμής, για τον οποίο όμως όλοι εκεί πληρώνουν ένα τίμημα.
Μπορεί να είναι κάτι τόσο φαινομενικά αμελητέο όσο το να μην έχουν «έναν παραπάνω άνθρωπο να μιλήσουν», τουλάχιστον τους μήνες εκτός τουριστικής σεζόν. Μπορεί να είναι και κάτι τόσο σημαντικό ώστε ακόμη και αν υπάρχει στο νησί γιατρός (που φέτος δεν υπάρχει, γεγονός που αν διανύεις την τρίτη ηλικία σου και επισκευάζεις τη βάρκα σου και λίγη βενζίνη μπει κατά λάθος στο στόμα σου για να καταλήξει στο στομάχι σου, θα σε αναγκάσει να ταξιδέψεις σφαδάζοντας από τους πόνους μέχρι την Κρήτη, αν ο καιρός το επιτρέψει – και κανείς δε μπορεί να σου εγγυηθεί ότι θα το επιτρέψει, γιατί αν η ένταση του ανέμου ξεπεράσει τα 4 μποφόρ, η «παντόφλα» που συνδέει τη Γαύδο με τον «έξω κόσμο» μπορεί να πλεύσει μόνο αν φυσάει Βοριάς, οπότε και τα ψηλά βουνά της Κρήτης αποδυναμώνουν κάπως τα μποφόρια), ακόμη κι αν πάθεις καθώς δουλεύεις στο χωράφι σου ένα μικρό ατύχημα, αν σπάσεις το χέρι σου για παράδειγμα, θα πρέπει να περιμένεις το super puma. Και μπορεί να είναι και κάτι που όσο και να λέμε ότι δεν είναι σημαντικό με όρους καθημερινότητας, είναι ίσως το πιο σημαντικό απ’ όλα. Η αίσθηση της μη πατρίδας. Η αίσθηση ότι ο τόπος σου είναι γκρίζα ζώνη, έρμαιο ακόμη και γεωγραφικών διεκδικήσεων (έστω και χαμηλών τόνων) ή υποτιθέμενων επενδύσεων-μαμούθ που θα μετατρέψουν τη Γαύδο και τη Γαυδοπούλα σε σταθμό ανεφοδιασμού τάνκερ αλλά τάχαμου δε θα πλήξουν ανεπανόρθωτα το φυσικό τοπίο.
Η αίσθηση ότι δε μπορείς να περιμένεις τίποτα από κανέναν άλλο πέρα από τον εαυτό σου ή έστω τίποτα από κανέναν άλλο πέρα από τον εαυτό σου και όσους ακόμη ζουν εκεί που ζεις κι εσύ.

Στην επόμενη σελίδα: η περίεργη ανθρωπογεωγραφία της Γαύδου

Βάλτε ταχίνι στην διατροφή σας

Βάλτε ταχίνι στην διατροφή σας. Κάνει καλό στην καρδιά, την χοληστερίνη, τον διαβήτη, την αντιγήρανση, τον καρκίνο (tahini)

 

της Κλεοπάτρας Ζουμπουρλή, μοριακή βιολόγος, medlabnews.gr

Το ταχίνι είναι φυσικό προϊόν και παράγεται από σπέρματα διαλεγμένων σπόρων του σησαμιού (Sesamun Indicum), περνώντας από τη διαδικασία της αποφλοίωσης και της ξήρανσης. 

Το σησάμι είναι φυτό με ύψος 100-120cm, το οποίο αναπτύσσει απλά ή διακλαδισμένα στελέχη. Τα φύλλα του φύονται στους κόμβους εναλλάξ ή αντικριστά. Ένα σε κάθε τρία άνθη, μήκους 4-5 cm, γονιμοποιείται και αργότερα αναπτύσσεται ο υποδοχέας που φέρει τους σπόρους.

Το ταχίνι το παρασκευάζουν από φρυγμένα στο φούρνο σπόρια σουσαμιού. Εμφανίζεται ως πολτός, ως ελαιώδης κρέμα, αλεσμένου σησαμιού. Η ρίζα της λέξης βρίσκεται στην τουρκική γλώσσα και σημαίνει σησαμόπολτος.

Το ταχίνι είναι 100% αλεσμένο σουσάμι και για τις ιδιαίτερες γεύσεις του προστίθεται  κακάο, πορτοκάλι ή μέλι. Περιέχει σημαντικές ποσότητες μικροστοιχείων απαραίτητων στην καθημερινή διατροφή του ανθρώπου. 

Το ταχίνι καταφέρνει και συνδυάζει όλα αυτά τα θρεπτικά συστατικά, που είναι απαραίτητα για την καλή λειτουργία του οργανισμού μας. Καταρχάς, αποτελείται από μία σημαντική ποσότητα φυτικών πρωτεϊνών, υψηλής βιολογικής αξίας. Θα μπορούσε να γίνει υποκατάστατο των ζωικών πρωτεϊνών, ειδικά αν συνδυαστεί με όσπρια ή ξηρούς καρπούς.

Είναι πλούσιο σε φυτικές ίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία και βιταμίνες. Ασβέστιο, μαγνήσιο, κάλιο, φώσφορος, σίδηρος, ψευδάργυρος, βιταμίνες του συμπλέγματος Β, βιταμίνη Ε και άλλες αντιοξειδωτικές ουσίες είναι μερικά από τα ευεργετικά του συστατικά.

Η θρεπτική αξία μίας κουταλιάς ταχινιού

- Ενέργεια 89 θερμίδες

- Πρωτεΐνη 2,55 γρ.

- Ολικά λιπαρά 8,06 γρ.

- Υδατάνθρακες 3,18 γρ.

- Φυτικές ίνες 1,4 γρ.

- Απλά σάκχαρα 0,07 γρ.

- Ασβέστιο 64 mg

- Σίδηρος 1,34 mg

- Μαγνήσιο 14 mg

- Φώσφορος 110 mg

- Κάλιο 62 mg

- Νάτριο 17 mg

- Ψευδάργυρος 0,69 mg

- Χαλκός 0,242 mg

- Μαγγάνιο 0,218 mg

- Σελήνιο 0,3 μg

- Θειαμίνη 0,183 mg

- Ριβοφλαβίνη 0,071 mg

- Νιασίνη 0,818 mg

- Παντοθενικό οξύ 0,104 mg

- Βιταμίνη Β6 0,022 mg

- Φυλλικό οξύ 15 μg

- Βιταμίνη E 0,04 mg

Είναι άριστη πηγή ωφέλιμων λιπαρών οξέων, μονοακόρεστων και πολυακόρεστων(ω3 και ω6). Το μεγαλύτερο ποσοστό της θερμιδικής του αξίας προέρχεται από τα λιπαρά του, γι’ αυτό και μία πολύ μικρή ποσότητα αποτελεί συμπυκνωμένη πηγή ενέργειας, δηλαδή θερμίδων.

Η καθημερινή κατανάλωσή του αυξάνει την πρόσληψη φυτοστερολών. Οι φυτοστερόλες είναι στοιχεία με δομή παρόμοια της χοληστερόλης, που μειώνουν όμως την απορρόφηση της στο πεπτικό σύστημα. Μάλιστα χρησιμοποιούνται για τον εμπλουτισμό άλλων τροφίμων, με σκοπό την μείωση της χοληστερόλης. Το σουσάμι, σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε σε επιστημονικό περιοδικό, είναι ο ξηρός καρπός με την μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε φυτοστερόλες. 

Η κατανάλωση του έχει συσχετιστεί όχι μόνο με την προστασία του οργανισμού από τη βλαβερή δράση των ελευθέρων ριζών αλλά και με την προστασία από τη δημιουργία αθηρωματικών πλακών στα αγγεία, η δημιουργία των οποίων έχει ως κύριο αιτιολογικό παράγοντα την οξείδωση των λιποπρωτεϊνών (κυρίως της LDL). Η κατανάλωση του σουσαμιού αποτελεί ασπίδα προστασίας των αγγείων, αφού έχει συσχετιστεί με μειωμένη ευαισθησία των λιποπρωτεϊνών του αίματος στην οξείδωση μέσω της δράσης της σησαμινόλης.

Επιστημονικώς αποδεδειγμένα το σουσάμι βοηθά στην πρόληψη της υπερχοληστερολαιμίας, στη σωστή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, στην πρόληψη του καταρράκτη και στην αντιμετώπιση του διαβήτη. Το ταχίνι αποτελεί εξαιρετική επιλογή για όσους πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 ή έχουν σχετικά υψηλό σάκχαρο αίματος, καθώς ανήκει στις τροφές με σχετικά χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη, που όμως ικανοποιούν το αίσθημα της γλυκιάς γεύσης. 

Επιπρόσθετα το ιχνοστοιχείο σελήνιο που περιέχεται σε σημαντικά ποσά στο σουσάμι, έχει τα τελευταία χρόνια συσχετιστεί με σημαντική αντιοξειδωτική δράση στον οργανισμό, καθώς αποτελεί συστατικό ενός σημαντικού αντιοξειδωτικού συστήματος- της οξειδάσης της γλουταθειόνης- το οποίο αποτελεί ένα από τα κυριότερα αμυντικά συστήματα του οργανισμού έναντι της δράσης των ελευθέρων ριζών.

Απ’ την άλλη η κατανάλωση του σουσαμιού από αθλητές που ασκούνται συστηματικά, μειώνει τον κίνδυνο πρόκλησης μυϊκών τραυματισμών, βασική αιτία των οποίων είναι το οξειδωτικό στρες, το οποίο εμφανίζεται εξαιτίας της αυξημένης παραγωγής ριζών.

Τελευταίες έρευνες έδειξαν ότι το σουσάμι εμφανίζει σημαντικές αντιγηραντικές ιδιότητες λόγω της μεγάλης του περιεκτικότητας σε βιταμίνη Ε και της δράσης των λιγνανών, δηλαδή της σησαμινόλης και της σησαμίνης.

Στην Ελλάδα, είμαστε τυχεροί γιατί διαθέτουμε ταχίνι εξαιρετικής ποιότητας και τα τελευταία χρόνια κερδίζει ολοένα και περισσότερο τη θέση του στην καθημερινότητά μας.

Ταιριάζει και αναμιγνύεται υπέροχα, τόσο με το μέλι, το κακάο ή τη σοκολάτα, όσο και με το λεμόνι, το σκόρδο, το κόκκινο πιπέρι, τα όσπρια και τις σαλάτες. Τα αποτελέσματα είναι κρεμώδη και σούπερ γευστικά- το χούμους, σαν σάλτσα αλλά και σκέτο,  ντρέσινγκ για σαλάτες και λαχανικά, πικάντικα ντιπ, αλλά και ταχινόμελο αντί για βούτυρο πάνω σε ψωμί.

Αποτελεί βασικό συστατικό της γνωστής ταχινόσουπας, του χαλβά και νηστίσιμων αρτοσκευασμάτων, όπως οι ταχινόπιτες, το ταχινόψωμο, τα ταχινοκουλουράκια και διάφορα κέικ. 

Πώς μπορείτε να το φάτε;

    Ως προϊόν επάλειψης σε ψωμί, φρυγανιές ή σε ψωμάκι σαν τοστ μόνο του ή με λίγο μέλι, που μπορεί να αποτελέσει ένα χορταστικό πρωινό ή ένα νόστιμο νηστίσιμο σνακ για το γραφείο.

    Ντιπ: για ένα υγιεινό σνακ προσθέστε σε λίγο ταχίνι, χυμό λεμονιού, αλάτι και πιπέρι και συνοδεύστε το με ωμά λαχανικά π.χ. καρότα, αγγουράκια, πιπεριές κομμένα σε στικς.

    Νοστιμέψτε τις νηστίσιμες σαλάτες σας προσθέτοντας αυτή τη σως: βάλτε στο μίξερ 3 κουταλιές ταχίνι, 3 κουταλιές ελαιόλαδο και 2 κουταλάκια μηλόξυδο, 2 κουταλάκια χυμό λεμονιού και 2 κουταλάκια τζίντζερ.

    Σαν συστατικό σε σπιτικά γλυκά όπως το κέικ και τα μπισκότα.

    Σαν γλυκό σνακ: ανακατέψτε 2 κουταλάκια αβοκάντο, 1 κουταλάκι ταχίνι, ½ κουταλιά πίτυρο βρώμης, ½ κουταλάκι λιναρόσπορο.

    Επίσης, ‘δένει’ πολύ καλά με αβοκάντο, πατάτες, πιπεριές, ρεβίθια. Δοκιμάστε σαν κυρίως γεύμα, την συνταγή ‘πουρές με ταχίνι’, που μπορείτε να συνοδεύσετε με ελιές και σαλάτα.

Read more: http://medlabgr.blogspot.com/2015/02/tahini.html#ixzz4RWmAUMPL

Ο Άγιος Ανδρέας Πάτρας από ψηλά (ΒΙΝΤΕΟ)

Η μεγαλύτερη Εκκλησία της Ελλάδας - Ο Άγιος Ανδρέας Πάτρας από ψηλά (ΒΙΝΤΕΟ)

 

Δείτε το εντυπωσιακό βίντεο με την εκκλησία του Αγίου Ανδρέα στην Πάτρα, την μεγαλύτερη εκκλησία στην Ελλάδα!

 

 

Βίντεο: Κωνσταντίνος Μιλ. Αναγνώστου

Σταυρός Αγίου Ανδρέα: Η ιστορία του

Σταυρός Αγίου Ανδρέα: Η ιστορία του

 

Ο Άγιος Ανδρέας, πολιούχος της πόλης των Πατρών, είναι άμεσα συνδεδεμένος με την πόλη, αφού στον ομώνυμο Ιερό Ναό βρίσκεται ο τάφος, τα Ιερά Λείψανα του, η Τίμια Κάρα και ο Σταυρός πάνω στον οποίο μαρτύρησε.

Η ιστορία του Σταυρού του Αγίου, δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή στο ευρύ κοινό. Που φυλασσόταν μέχρι να μεταφερθεί μόνιμα στην Πάτρα, από τι υλικό ήταν κατασκευασμένος και αν ο Απόστολος Ανδρέας άφησε όντως την τελευταία του πνοή πάνω στο συγκεκριμένο Σταυρό.
Θεωρείται ένα πολύ σημαντικό κειμήλιο για όλον τον Χριστιανικό κόσμο.
Από την ημέρα της σταύρωσης του Αποστόλου έως και την εποχή της Φραγκοκρατίας όπου και αρπάχθηκε , ο Σταυρός βρισκόταν στην Πάτρα. Η εποχή εκείνη χαρακτηρίζεται σκοτεινή γιατί πολλά κειμήλια της Εκκλησίας αρπάχτηκαν και μεταφέρθηκαν στη Δύση. Ένα από αυτά ήταν δυστυχώς και ο Σταυρός του Αποστόλου Ανδρέα.
Σύμφωνα με τα αρχεία του Δουκάτου της Βουργουνδίας, ο Σταυρός αρχικά τοποθετήθηκε στη Μονή Weaume στη Μασσαλία, ενώ αργότερα μεταφέρθηκε στη Μονή του Αγίου Βίκτωρος της ίδιας πόλης.
Κατά τη Γαλλική Επανάσταση επιχείρησαν να κλέψουν τον Σταυρό πράγμα που τελικά δεν επιτεύχθηκε. Τα τμήματα του, διασώθηκαν και τοποθετήθηκαν σε θήκη σχήματος κανονικού Σταυρού.
Ο Σταυρός και πάλι στην Πάτρα
Στις 9 Οκτωβρίου 1979 ο τότε Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος συναντήθηκε με τον τότε πρόεδρο της Γαλλικής Ιεραρχίας και ολόκληρης της Ρωμαιοκαθολικής Ιεραρχίας της Δυτικής Ευρώπης, Καρδινάλιο και Roger Etchegaray στη Μασσαλία, για να συζητήσουν το θέμα της επιστροφής του Σταυρού στη Πάτρα.
Αφού έγιναν διαβουλεύσεις μεταξύ Ρωμαιοκαθολικών και Ορθοδόξων, ο Καρδινάλιος είπε στον Μητροπολίτη Πατρών «εφ όσον εκ Πατρών εκομίσθη ενταυθα ο Σταυρός, ανήκει εις Πάτρας».
Σύντομα άρχισαν οι επαφές και οι συζητήσεις των δυο πλευρών για την επιστροφή του Σταυρού στην Πάτρα.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, ενημερώθηκαν για το θέμα .
Στις 18 Ιανουαρίου 1980 αεροπλάνο της πολεμικής αεροπορίας με την αντιπροσωπεία της Ιεράς Μητρόπολης Πατρών, αναχώρησε για τη Γαλλία για την παραλαβή και τη μεταφορά του Σταυρού στην Πάτρα.
Αφού μετέβησαν στη Μασσαλία, παραδόθηκε ο Σταυρός στην ελληνική αντιπροσωπεία, μέσω μιας «άτυπης» τελετής.
Την επόμενη μέρα 19 Ιανουαρίου , αφίχθη στο αεροδρόμιο του Άραξου το αεροπλάνο που μετέφερε το σταυρό, και τις δυο αντιπροσωπείες, των Ορθόδοξων και των Ρωμαιοκαθολικών, και στη συνέχεια και έγινε η επίσημη υποδοχή.
Όσον αφορά το είδος του ξύλου του Σταυρού, υπάρχουν διαφορετικές αναφορές. Ο Ιππόλυτος Ρώμης αναφέρει για ξύλο ελιάς, ο Επιφάνιος μιλάει για σταυρό χωρίς να προσδιορίσει το ξύλο, ο Αρσένιος Κέρκυρας αναφέρεται σε ένα φυτό το οποίο δεν προσδιορίζει, ενώ ο ιστορικός Στέφανος Θωμόπουλος μιλά επίσης για δέντρο ελιάς.
Σε μελέτες που έχουν γίνει πάντως έχει αποδειχθεί πως πρόκειται πράγματι για ξύλο ελιάς και χρονολογείται στον πρώτο αιώνα.
Για τον τρόπο σταύρωσης δεν υπάρχει ομοφωνία. Υπάρχουν αναφορές περί «προσηλώσεως» και όχι περί «προσδέσεως». Στο δεξί πέλμα του Αγίου Ανδρέα, υπάρχει ουλή από το καρφί το οποίο καρφώθηκε στο ξύλο πάνω στο οποίο πέθανε.
Οι υμνογράφοι της Εκκλησίας μιλούν για «προσήλωσιν επί Σταυρού» ενώ παλαιοχριστιανικά έγγραφα μιλούν περί «πρόσδέσεως του Αποστόλου επι του Σταυρού»
Το σχήμα του Σταυρού
Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις όσον αφορά το σχήμα του Σταυρού. Αγιογραφίες και φορητές εικόνες σε Ναούς, απεικονίζουν τον Απόστολο Ανδρέα πάνω στο Σταυρό με κάθετα τα δύο ξύλα του ενώ άλλες τον απεικονίζουν πάνω στο σταυρό με το κεφάλι προς τα κάτω.
Ωστόσο η επικρατέστερη άποψη είναι εκείνη που λέει ότι ο Σταυρός ήταν σε σχήμα Χ.Η άποψη αυτή είναι τόσο διαδεδομένη έτσι ώστε συνηθίζεται πλέον τους Σταυρούς σε σχήμα Χ να τους χαρακτηρίζουν ως «Σταυρός του Αποστόλου Ανδρέου».
Κατά τη μεταφορά του στην Πάτρα, το 1980, ήταν τοποθετημένος σε θήκη σχήματος κανονικού Σταυρού αλλά αντικαταστάθηκε από μεγαλύτερη και πιο επιβλητική θήκη, αυτή τη φορά σε σχήμα Χ.
Χαρακτηριστικό της δυναμικής του Σταυρού του Αγίου Ανδρέα είναι το γεγονός πως το Χ, από το σχήμα του είναι το σύμβολο του Πολεμικού Ναυτικού της Ρωσίας το οποίο έχει τον Απόστολο Ανδρέα προστάτη του.

Άγιος Ανδρέας ο "Τρυποτηγανάς"

Άγιος Ανδρέας ο "Τρυποτηγανάς", οι τηγανίτες κι οι απαρχές του λαδιού!

5 Σχόλια

Τελευταία μέρα του Νοεμβρίου, ή "Αγ'Αντριά" όπως τον λεν, είναι του Αγίου Αντρέα, του επονομαζομένου "Τρυποτηγανά", καθώς τη μέρα της γιορτής του συνηθίζανε να τηγανίζουν λαλαγγίτες ή λουκουμάδες και λέγαν πως όποια νοικοκυρά το αμελήσει τούτο το έθιμο θα της τρυπούσε ο άγιος το τηγάνι! Δεν είναι και παράξενο που η μέρα τούτη συνδυάστηκε με τηγανιτές λιχουδιές, καθώς είναι μέρα γιορτινή που πέφτει σε περίοδο νηστείας (βλ. Σφουγγάτε τα χειλούδια σας του Άη Φιλίππου διάβη..) και μάλιστα σε μια εποχή που βγαίνει το πρώτο λάδι της χρονιάς. Έτσι κι αλλιώς στα μέρη μας, με το πρώτο λάδι -όπως και με το τελευταίο- συνηθίζαν να φτιάχνουν λουκουμάδες και λαλαγγίτες για να γλυκαθούν και να το εγκαινιάσουν!



Πολύ σωστά σημειώνει ο Νίκος Ψιλάκης ("Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη", εκδόσεις Καρμανωρ) πως "Όποιος αρκείται στην ανάγνωση των συναξαρικών πηγών ίσως να μην κατανοήσει ποτέ γιατί συνδέθηκε με τα τηγάνια και τις τηγανίτες ο πρωτόκλητος μαθητής του Χριστού, ο ψαράς από τη Βησθαϊδά, που "όργωσε" τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διδάσκοντας το λόγο του Διδασκάλου του. Θα το κατανοήσει μόνον αν θυμηθεί τους ειδικούς διαιτολογικούς κανόνες που ισχύουν κατά τις περιόδους των τεσσαρακοστών (η εορτή του Αγίου Ανδρέα πέφτει μέσα στη σαρακοστή των Χριστουγέννων) και αν παράλληλα παρακολουθήσει τη ζωή των αγροτικών κοινωνιών του ελληνικού χώρου, που αυτήν την περίοδο καταπιάνονται με την (κοπιώδη) συλλογή του ελαιοκάρπου."
Και συνεχίζει: "....Στα τέλη του μήνα, όμως, έπρεπε να έχουν αλεστεί οι πρώτες ελιές και να έχει φτάσει στο κάθε σπιτικό το καινούριο λάδι. Το τηγάνισμα κατά την ημέρα της γιορτής του Αγίου Ανδρέα (ή την παραμονή) έπρεπε να γίνει με λάδι από την καινούρια σοδειά. Η χρησιμοποίηση του καινούριου ελαιολάδου ενσωμάτωνε μια ιδιαίτερη τελετουργία. Συχνά έχυναν το λάδι στο τηγάνι σταυρωτά λέγοντας μιαν ευχή, όπως "καλοκατάλυτο" ή "και του χρόνου". Πιθανότατα πρόκειται για απήχηση των απαρχών, της συνήθειας να μοιράζονται οι πρώτοι καρποί της σοδειάς ή να προσφέρονται στους θεούς.
Οι απαρχές του ελαίου είναι ένα από τα πιο συγκινητικά έθιμα των ελαιοπαραγωγγικών περιοχών. Στη Μεσαρά "το πρώτο λάδι της χρονιάς δεν πήγαινε στο σπίτι, αν δεν σταματούσε εκείνος που το μετέφερε στην εκκλησία και να ανάψει με αυτό καντήλια...". Στο Λάστρο Σητείας "από το πρώτο λάδι πήγαιναν οπωσδήποτε ένα μπουκάλι ή ένα μίστατο, ανάλογα με το τί μπορούσε ο καθένας, στην εκκλησία. Το μίστατο ήταν σταμνί με πλατύ στόμιο και έβαζε εφτά οκάδες λάδι. .....Με το πρώτο λάδι έπρεπε να ανάψουν και το καντήλι του κάθε σπιτικού στο εικονοστάσι."
Εκτός από τις προσφορές στη θεότητα, το έθιμο απαιτούσε "μοίρασμα" των αγαθών που είχε στείλει η θεία ευλογία. Και ως καταλληλότερη μέρα γι'αυτό θεωρήθηκε η 30η Νοεμβρίου:
"πάσαι αι οικοδέσποιναι αφ' εσπέρας της εορτής ταύτης, ή και την πρωϊαν κατασκευάζουν τηγανίτας ή μελομακαρόνες κτλ. Όστις δε δεν κάνει τοιούτους, τρυπά το τηγάνιόν του ο άγιος, όθεν και τρυποτηγανάς επικαλείται..."
"Του Άι Αντρέα όποια γυναίκα δεν ψήσει τηγανίτους θα τρυπήσει το τηγάνι..."
Στις περιοχές όπου παρασκεύαζαν τηγανίτες φρόντιζαν να προσφέρουν από ένα πιάτο σε φιλικά ή συγγενικά σπίτια και, κυρίως, σε σπίτια που είχαν ανάγκη ή που δεν είχαν ελαιώνες. Η συνήθεια αυτή αποτελεί μία από τις πιο χαρακτηριστικές απηχήσεις των εθιμικών απαρχών. Το ίδιο ακριβώς γίνεται σε πολλές περιοχές του ελληνικού χώρου με το πρώτο ψωμί της χρονιάς....."
Αντίστοιχα καταγράφει κι ο Βασίλης Λαμνάτος ("Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας"): "Στις καλομέρες του Νοέμβρη γίνεται και το μάζεμα των ελιών, που θα δώσουν το πρωτολάδι κι απ'αυτό θα στείλουν οι νυκοκυραίοι ένα μπουκάλι στην εκκλησιά για το άναμμα των καντηλιών και για την ευλογία του παπά. Με το πρωτολάδι οι νοικοκυρές θα φτιάξουν πάλι και τηγανίτες και γλυκά., συνήθως χαλβά, για να τα μοιράσουν στη γειτονιά και σ'αυτούς που δεν έχουν λάδι. Θα τους δώσουν κιόλας και λίγο σ'ένα μπουκάλι, για να φτιάξουν καμιά λαχανόπιτα, να φάνε και να ευχηθούν και "του χρόνου πιότερο" ή "και του χρόνου να μην το χαρούν τα κιούπια"."
Ο λαογράφος μας Δημήτρης Λουκάτος ("Φθινοπωρινά"), μάλλον παραβλέπει το ρόλο της αγροτικής/ελαιοπαραγωγικής ζωής καθώς και της θρησκευτικής (σαρακοστή, νηστεία) σε τούτο το έθιμο και κάπως αόριστα αναφέρει πως "ίσως και στις δικές μας λουκουμάδες να κρύβεται κάποια μαγικοθρησκευτική (και εξευμενιστική) προφύλαξη για τη σπορά, με εκπρόσωπο τον άγιο Ανδρέα, που έλαχε να "κλείνει" την όλη φθινοπωρινή περίοδο." Και συνεχίζει γράφοντας πως "παραδίδεται, για τα παλαιότερα χρόνια των Πατρών, ότι συνήθιζαν να φτιάχνουν την παραμονή της γιορτής του αγίου Ανδρέα και "λαχανόπιτες", από τις οποίες έστελναν και στην εκκλησιά, για να μοιραστούν στους φτωχούς (Εξευμενιστικό κι αυτό και ίσως νεκρολατρευτικό έθιμο των "πλακούντων".)"  Προσωπικά πιστεύω πως κι αυτό το έθιμο στην Πάτρα έχει να κάνει και με την προσφορά των απαρχών του ελαίου, με το "μοίρασμα των αγαθών", κι ίσως κι ένα είδος "κοινής τράπεζας" (κάτι ανάλογο γίνεται ακόμη και στα "κουρμπάνια") που αφορά τον πρώτο καρπό σε μία περίοδο νηστείας που θα ήταν απαγορευτικό να μοιραστεί κάτι αρτύσιμο, οπότε η λαχανόπιτα (η οποία, παρεμπιπτόντως, φτιάχνεται από χόρτα τα οποία τέτοια εποχή ξεμυτίζουν στους αγρούς) ήταν το καταλληλότερο έδεσμα για την περίπτωση αυτή.
Ο Λουκάτος καταγράφει, επίσης, πως τη μέρα αυτή "Κάτι που θυμίζει τα πολυσπόρια της γιορτής των Εισοδίων (δηλ.της ίδιας αγροτικής περιόδου) είναι αυτό που γίνεται στην Ήπειρο, να βράζουν καλαμπόκι ("Αντριλούσια" ή "μπόλια") και να τα πηγαίνουν στην εκκλησιά να ευλογηθούν, ώστε ύστερα να τα μοιράσουν, για το καλό της χρονιάς, στον κόσμο. Στη Θράκη, έβραζαν επίσης, την ημέρα του αγ.Αντρέα, σιτάρι με ζάχαρη, σταφίδες κλπ.(δηλ.πανηγυρικά κόλλυβα) και τα μοίραζαν στον κόσμο. Στην Ακαρνανία έβραζαν (και βράζουν ακόμα) πραγματικά "πολυσπόρια", όπως της Παναγιάς, το ίδιο δε και στη Θεσσαλία, όπου τώρα τα λένε "Αντραλούσια". Όλα αυτά δείχνουν μαγικο-παραγωγικές ενέργειες της εποχής (τέλος σποράς, αναμονή της βλαστικής γονιμοποίησης)...."  Ίσως τούτα τα πολυσπόρια να τα συνήθιζαν κυρίως σε μη ιδιαιτέρως ελαιοπαραγωγικές κοινωνίες, σε κοινωνίες που παρήγαγαν όσπρια και σιτηρά, καθώς ο Νοέμβριος είναι μήνας σποράς τούτων και ο Άγιος Αντρέας είχε τη φήμη, λόγω παρετυμολογίας του ονόματός του (Ανδρέας, ανδρείος, αντρειεύω) πως "αντρειεύει" το κρύο, την νύχτα (τη μεγαλώνει) και τα σπαρτά (τα μεγαλώνει, τ'αυξάνει). Αναφέρει ο Γεώργιος Μέγας ("Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας") πως "Για να ενισχύσουν την αύξηση των σπαρτών και την καρποφορία, οι γεωργοί βράζουν, όπως και κατά τα Εισόδια της Θεοτόκου, πολυσπόρια (καλαμπόκι και στάρι μαζί) και "τα πάνε στην εκκλησία και τα διαβάζει ο παπάς' τό'χουν σε καλό, όπως λέγουν, να τα βλογήσει ο Θεός, να γίνουν περισσότερα παρέκεια. Τα μοιράζουν στα σπίτια, για ν'αντρειωθούν τα σπαρτά." (Ήπειρος)."

"Σ'τσι τριάντα, τ'αγι'Αντριός

αντρειεύεται το κρύο."

"-Βλάχε μου, πότ' εκρύωσες;

-Αυτού κοντά τ'αγι'Αντριός, του γέρο Νικολάου!"

Εδώ, πάντως, στο βουνό των Κενταύρων, άρχισε να αντρειεύει το κρύο και καθώς από αύριο επισήμως θα υποδεχτούμε το χειμώνα... "Καλό χειμώνα" εύχομαι νά'χουμε, και φτιάξτε και καμιά τηγανίτα να γλυκαθείτε λίγο... κι η μέρα το ζητά κι οι πίκρες που μας ποτίζουν! 

http://firiki.pblogs.gr

Η γιορτή του Αγίου Ανδρέα (Λαογραφικά και άλλα)

Η γιορτή του Αγίου Ανδρέα (Λαογραφικά και άλλα)



Ο τιμώμενος Άγιος ονομάζεται και Αντριάς, αφού αυτές τις μέρες το κρύο αρχίζει ν’ αντρειεύει. Επίσης αντρειεύουν και όλα όσα έχουν ζωή. Οι νοικοκυρές αυτή τη μέρα φτιάχνουν ειδικά φαγητά, τα λεγόμενα “πολυσπόρια” από σιτάρι και καλαμπόκι, τα οποία πηγαίνουν στην εκκλησία για να τα ευλογήσει ο ιερέας και μετά τα μοιράζουν στα σπίτια.

 

Όταν λοιπόν όλα αυτά ίσχυαν, γιατί σήμερα έχουν ατονήσει, όπως και τόσα άλλα ήθη, έθιμα και παραδόσεις. Αυτός που έτρωγε τα πολυσπόρια έπρεπε να πει: Τρώγω για να παχαίνω (το φαγητό το έλεγαν και παχίδα), να παχαίνουν τα χωράφια, τα ζωντανά και η γκαστρωμένη για να κάνει αρσενικό. Και οι άλλοι τον παρακινούσαν: Φάε ν’ αντρειώσουν τα χωράφια, τα πρόβατα, τα γίδια, τα φοράδια και οι γκαστρωμένες να κάνουν παιδιά, αγόρια δηλαδή.

Σε πολλά μέρη της Ελλάδας και στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, στα χωριά του Πηλίου λέγεται πολύ συχνά: Αυτός έχει δυο παιδιά και ένα κορίτσι. Λες και οι κόρες δεν είναι παιδιά. Τότε, τα πιο παλιά χρόνια, η γέννηση αγοριού σήμαινε και προσφορά για ένα σπίτι. Το αγόρι όταν μεγάλωνε θα δούλευε και θα ελάφρυνε οικονομικά την οικογένεια, αντίθετα με την κόρη που θα ήθελε προίκα και πολλά έξοδα για να την παντρέψουν.

Δικαιολογημένα θυμάμαι τη γιαγιά μου τη Θεσσαλία, να μ’ έχει στα γόνατά της να με χορεύει και να μου λέει: “Έχω γιό κι έχω χαρά, το παιδί μου νάναι καλά κι ας ψοφήσουν χίλια αρνιά". Μεγάλη υπόθεση λοιπόν το αρσενικό παιδί για ένα σπίτι παλιότερα. Σήμερα αυτή η νοοτροπία δεν υπάρχει, έχει ανατραπεί, κάτι που ο σοφός λαός μας το έχει προβλέψει με τη λαϊκή του ρήση: “της καλομοίρας το παιδί το πρώτο είναι κορίτσι". Ζωή και τύχη να έχουν όλα τα παιδιά του κόσμου, το κάθε ένα έχει τις δικές του χάρες!

Στη γιορτή του Αγίου Ανδρέα ακούγονται στην εκκλησία τα λόγια: “Προς πρόκλησιν ευφορίας”. Γιατί άραγε;

Μα γιατί, παρετυμολογικά, “ο Αντριάς αντριεύει όλα τα πόχουν ζωή: πρόβατα, γίδια και τα χωράφια". Αντριεύει επίσης και το κρύο. Υπάρχει μήπως καμιά σχέση ανάμεσα στο χειμώνα και το χιόνι, από τη μια μεριά, και την ευφορεία της γης, από την άλλη; Φαίνεται πως υπάρχει. Λένε: “Σαν έμπει ο Αντριάς, να καρτεράνε να τ’ ασπρίσει, για να πάει καλά η χρονιά, με πλούσια μπερεκέτια”. Το χιόνι αυτή την εποχή είναι ευλογία Θεού.

 

Οι χαρακτηρισμοί βέβαια για τον Άγιο Ανδρέα δεν σταματούν εδώ, αφού αυτή τη μέρα ιδιαίτερα γνωστή είναι η συνήθεια να κάνουν τηγανίτες “για να μην τρυπήσει το τηγάνι”. Στη συνήθεια αυτή οφείλει ο Άγιος τις προσωνυμίες “τρυποτηγανάς” και “τρυποτηγανίτης”. Κι εδώ σ’ αυτή τη συνήθεια υπήρχαν ταξικές διαφορές όπως θα λέγαμε σήμερα. Οι πλούσιοι έτρωγαν τις τηγανίτες με μέλι και οι οικονομικά ασθενέστεροι με πετιμέζι. Οι πιο παρακατιανοί έλιωναν ζάχαρη και μέσα σ’ αυτή τις βουτούσαν.

Μια άλλη συνήθεια θέλει τον σημερινό Άγιο που γιορτάζει, να είναι “τρυποτηγανάς” επειδή τηγάνιζαν στα σπίτια μπακαλιάρο. Σε περίοδο σαρακοστής βρισκόμαστε και αυτή την σαρακοστή, την σαρανταρά όπως τη λέει ο λαός μας, επιτρέπεται η κατάλυση ιχθύος. Έτσαι ο μπακαλιάρος είχε και έχει, την τιμητική του αυτές τις ημέρες. Παλιότερα ήταν αρκετά προσιτός στην αγορά του και τον προτιμούσαν αρκετοί.

Ήταν ο λεγόμενος φτωχογιάννης, έτσι τον έλεγαν οι παλιότεροι και με μια οκά ή ένα κιλό λάδι, αγόραζαν δυο, ίσως και περισσότερα κιλά μπακαλιάρο. Σήμερα οι όροι αντιστράφηκαν και για ένα κιλό μπακαλιάρο χρειάζεται να πουλήσεις τρία κιλά λάδι, περίπου. Ας με συγχωρέσει ο υπουργός Οικονομικών, δεν έχω τίποτα με τον άνθρωπο, αλλά έτσι είναι τα πράγματα. Όσο για την τιμή του λαδιού, θέλω να πιστέψω ότι η κ. Μπατζελή κάτι θα προσπαθήει να διεκδικήσει, για τους παραγωγούς ελαιολάδου, μήπως δικαιωθούν οι κόποι τους.

 

Τούτος ο μήνας συμπίπτει με την συκομιδή της ελιάς και την παραγωγή του λαδιού. Ο δάσκαλος Μηνάς Παπαδάκης στο βιβλίο του με τίτλο: “Ο παππούς μου ο Γιωργάκης” μας περιγράφει την διαδικασία της παραγωγής του λαδιού στη φάμπρικα του παππού του:

“Οι φαμπρικάρηδες έπαιρναν τη ζύμη από τις αλεσμένες ελιές και την έβαζαν μέσα στους τρίχινους μποξάδες. Μετά τους τοποθετούσαν στο πιεστήριο, τον ένα πάνω στον άλλο μέχρι που το ύψος τους να φτάσει περίπου στο ύψος ενός ανθρώπου. Στη συνέχεια με τη βοήθεια του μαγκανιού, το λεγόμενο “βίντσι”, πίεζαν τους μποξάδες και άρχιζε να βγαίνει το λάδι.

Το σφίξιμο των μποξάδων ήταν δύσκολη δουλειά για τους εργάτες, στην αρχή εύκολα γύριζαν το μαγκάνι, όσο όμως κατέβαιναν οι μποξάδες απαιτούνταν τεράστια μυική δύναμη για να πιεστούν ακόμα πιο πολύ, ώστε να βγει και το τελευταίο λάδι που περιείχαν. Στην αρχή, δυο από τους εργάτες ήταν αρκετοί για να το γυρίζουν, αργότερα όμως ερχόταν άλλοι δυο για βοήθεια. Οι φωνές και τα πειράγματά τους ακούγονταν από μακριά, μ’ αυτό τον τρόπο, έδιναν κουράγιο ο ένας στον άλλο, για να αντλήσουν τη δύναμη που απαιτούνταν, για να ολοκληρώσουν το σφίξιμο των μποξάδων.

 

Το λάδι, μαζί με τον κατσίγαρο, έπεφταν σε μια μεγάλη γούρνα όταν γέμιζε από ένα άνοιγμα που είχε στο πάνω μέρος, το λάδι ως αλαφρότερο από τον κατσίγαρο, χύνονταν σε μια δεύτερη γούρνα και από εκεί το μάζευαν με το κάρτο και τον αέρα και το έβαζαν σε μεγάλες ντενέκες ή σε βαρέλια και το μετέφεραν στην αποθήκη. Για να ξεχωρίσει εύκολα το λάδι από τη ζύμη, έριχναν ζεστό νερό στους μποξάδες, που το έπαιρναν από ένα μεγάλο καζάνι που έβραζε λίγο πιο πέρα. Τα παιδιά του χωριού μαζεύονταν κάθε μέρα για να παρακολουθήσουν την όλη διαδικασία της εξαγωγής του λαδιού, αλλά και για να ζεσταθούν στη μεγάλη φωτιά που άναβαν, για να ζεστάνουν το νερό.

Δεν θα ξεχάσω τη γεύση και τη νοστιμιά που είχε το παξιμάδι που κρατούσαμε, το βουτούσαμε μέσα στη γούρνα με το φρέσκο λάδι και αφού το αφήναμε για λίγη ώρα να μουσκέψει, του ρίχναμε από πάνω αλάτι και το τρώγαμε”.

Στην Κρήτη διασώθηκαν μέχρι τον 20ο αιώνα τα “πομαζωχτίκια”, μια ειδική γιορτή που γινόταν μόλις τέλειωνε η συγκομιδή. Ο νοικοκύρης ετοίμαζε γλέντι στο σπίτι του. Συμμετείχαν οι συγγενείς, οι φίλοι και απαραιτήτως οι μαζωχτάδες, δηλαδή οι εργάτες που δούλεψαν για να μαζευτεί η σοδειά. Το φαγητό μαγειρευόταν με το καινούργιο λάδι, ακόμη κι αν υπήρχε παλιό στο λαδοπίθαρο.

Εικόνες του χτες, ξεχασμένες αλλά γεμάτες ομορφιά και νοσταλγία. Τότε που η λαδωτή πίτα και το λαδόψωμο είχαν τη δική τους μοναδική νοστιμιά, έτσι όπως θέλει να μας τις θυμίζει ο αείμνηστος Κωστής Φραγκούλης:

“..Κι όντε δα πιουν στη βίβα μου,

για τ’ απομοζωχτίκια,

τάβλες θα στρώσω φτάζυμο,

πετσάρη τωσε σφάζω

σα να ’ναι γάμος και χαρά,

γη συντεκνιά σα να ’χω,

να με καλοχρονίσουνε,

σπολλάτη να μου πούνε.

Καλοκατάλυτη η σοδειά,

του δέκαλου το λάδι,

του διακονιάρη για μιστό

και ψυχικό για τσ’ άγιους...”.

Με όλα τούτα αποχαιρετούμε το μήνα Νοέμβρη και ετοιμαζόμαστε να υποδεχθούμε τον τελευταίο μήνα του χρόνου, το Δεκέμβρη με τα Χριστούγεννα και τις άλλες γιορτές του.

Πηγή:Πατρίς-Του Δημήτρη Χ. Σάββα

Ο Άγιος Ανδρέας, ο Ανδρείος

Οι τηγανίτες του Αγίου Ανδρέα - «Όποια δε ψήσει τηγανίτους τ΄ Αγιού Αντρέα θα τση τρυπήσει το τηγάνι»

Ο Άγιος Ανδρέας, ο Ανδρείος
Ο Άγιος Ανδρέας ο Απόστολος και ο Πρωτόκλητος

Στα τέλη του Νοέμβρη, στις ελαιοπαραγωγικές περιοχές, ήδη είχαν μαζευτεί κάποιες ελιές και το πρώτο λάδι ήταν στα βαρέλια των σπιτιών.
Απ΄ αυτό το πρώτο λάδι, πήγαιναν λίγο στην εκκλησία και άναβαν τα καντήλια. Με το πρώτο λάδι άναβαν και το καντήλι στο σπίτι, λέγοντας, «Και του χρόνου και καλοκατάλυτο».

Το έθιμο θέλει την παραμονή του Αγίου Αντρέα, η νοικοκυρά του σπιτιού, να καταναλώσει από το λάδι της νέας χρονιάς.

Συνηθίζουμε ακόμα και σήμερα, να φτιάχνουμε τηγανίτες, «να μην τρυπήσει το τηγάνι». Όταν η νοικοκυρά βάζει το λάδι στο τηγάνι, φροντίζει να το βάλει σχηματίζοντας το σχήμα του Σταυρού.

Απ΄ αυτούς λοιπόν τους τηγανίτους, που από πάνω βάζουνε μέλι ή πετιμέζι (σε κάποιες περιοχές μαγειρεύουν μαγκίρι) , έδιναν και σ΄αυτούς που δεν παρήγαγαν λάδι.

Χρόνια πολλά με όμορφα έθιμα του τόπου μας!

Βασιλική Παπουτσάκη

iscreta