Αντίδοτο στη θρησκευτική α-νοησία
/
Τι ακριβώς εξακολουθούμε να γιορτάζουμε με τη «γιορτή» των Χριστουγέννων στις δυτικού τύπου κοινωνίες μας σήμερα;
Μάλλον αυτό που λέει η λέξη: Τη γέννηση του Χριστού, άσχετα με το τι
νομίζει ο καθένας για τον Χριστό. Αν ήταν, λ.χ., ο Θεός που έγινε
άνθρωπος. Ή αν ήταν μόνο ιδρυτής μιας ακόμη θρησκείας. Ή απλώς ένας
χαρισματικός ηθικολόγος, ξεχωριστός φιλόσοφος, ρομαντικός κοινωνικός
μεταρρυθμιστής. Αναγνωρίζουμε όλοι αυτονόητα τον ξεχωριστό ρόλο του
Χριστού στην ανθρώπινη Ιστορία και αφηνόμαστε στη συνήθεια να
γιορτάζουμε τη γέννησή του.
Για το πρώτο ενδεχόμενο, να ήταν ο
Θεός που έγινε άνθρωπος, τι λογικά ερείσματα (ερείσματα κοινωνούμενης
εμπειρίας) μπορεί να έχει ένας σημερινός, στις δυτικού τύπου κοινωνίες,
άνθρωπος; Πώς ο Χριστός, ένα ιστορικά εντοπισμένο ανθρώπινο άτομο με
τους υπαρκτικούς περιορισμούς της ανθρώπινης φύσης, μπορεί να ήταν η
ίδια η Αιτιώδης Αρχή των υπαρκτών, ο Θεός δημιουργός του σύμπαντος;
Στο πλαίσιο του βίου μας σε δυτικού τύπου κοινωνίες σήμερα, μοιάζει να
μην υπάρχει η γλώσσα τόσο για την αναζήτηση όσο και για την απάντηση σε
ένα τέτοιο ερώτημα. Κάποτε οι άνθρωποι πάλευαν κατά προτεραιότητα να
αποκρυπτογραφήσουν το αίνιγμα της ύπαρξης των υπαρκτών, όπως παλεύουν
σήμερα να μάθουν τα μυστικά της ύλης για να εκμεταλλευτούν την ύλη. Κάθε
πάλη γεννάει την αναγκαία για το εγχείρημα γλώσσα. Άλλη γλώσσα για την
έρευνα του υπαρκτικού γεγονότος, άλλη για την αποτελεσματικότητα της
χρησιμοθηρίας.
Σήμερα, οι εκπρόσωποι του θεσμοποιημένου σε
«επικρατούσα θρησκεία» εκκλησιαστικού γεγονότος μάς μιλάνε για την
ενανθρώπιση του Θεού με τη γλώσσα όχι της πάλης για να φωτιστεί το
αίνιγμα της ύπαρξης, αλλά με την κυρίαρχη γλώσσα της χρησιμοθηρικής
αποτελεσματικότητας. Μας μιλάνε για το «αγαπάτε αλλήλους» που είπε ο
Χριστός και είναι φανερό ότι το καταλαβαίνουν σαν συνταγή ωφελιμιστικής
ηθικολογίας – θα μπορούσε να το έχει πει και ο Μαχάτμα Γκάντι. Μας
μιλάνε και για την «ειρήνη» που ευαγγελίστηκε ο Χριστός, θαυμάσιο και
αυτή κομφόρ της φυτικής ευζωίας μας. Κυρίως, μας μιλάνε με πλήθος
τυποποιημένα αυτονόητα, λέξεις και φράσεις που λειτουργούν μόνο ως
θρησκευτικά κλισέ, δίχως το παραμικρό αντίκρισμα εμπειρικής αμεσότητας,
όπως όλες οι αξιωματικές αρχές των ιδεολογημάτων και τα δογματικά a
priori.
Καταιγισμός κηρυγμάτων, πλημμυρίδα έντυπου θρησκευτικού
λόγου, ραδιοφωνικές συχνότητες που πουλάνε θρησκεία για ψυχολογική
κατανάλωση. Και το καίριο, το ζωτικό ερώτημα αναπάντητο: Πώς ο άγνωστος,
απρόσιτος, «πάντων επέκεινα» Θεός, ο ανέκφραστος, απερινόητος, αόρατος,
ακατάληπτος, μπορεί να ταυτίζεται με βρέφος ανθρώπινο σε φάτνη αλόγων;
Ποια πρόταση ερμηνείας του υπαρκτικού γεγονότος μπορεί να φωτίσει αυτόν
τον παραλογισμό; Να καταφύγουμε στην ευκολία της «υπερφυσικής» αλογίας,
δηλαδή σε μαγικές ερμηνείες άμπρα-κατάμπρα; Μα με την επίκληση του
«υπερφυσικού» ο άνθρωπος έχει σκαρώσει πολλά θρησκευτικά μυθεύματα. Ποτέ
ο λόγος της εκκλησιαστικής εμπειρίας δεν κατέφυγε στο πρόσχημα του
«υπερφυσικού» και αυτόν τον εκκλησιαστικό λόγο απηχούσε ο Ντοστογιέφσκι
όταν κατάγγελλε «το θαύμα, το μυστήριο και το κύρος» σαν τις τρεις
πανίσχυρες δυνάμεις του κακού που δουλώνουν τον άνθρωπο.
Πρόταση
εμπειρικής ψηλάφησης «νοήματος» των Χριστουγέννων εκθέτει με διακριτική
προσήνεια Ισαάκ ο Σύρος και η γραφή του επιβιώνει άκρως επικαιρική κάπου
δεκατρείς αιώνες. Δέξου την ταπεινοφροσύνη, λέει ο μέγας Ισαάκ, είναι η
μόνη εμπειρική πιστοποίηση που μπορεί να έχει ο άνθρωπος υπαρκτικής
ελευθερίας από τη φύση του. Αν φτάσεις σε αυτήν την εμπειρική
πιστοποίηση θα έχεις βεβαιωθεί ότι η ταπεινοφροσύνη «στολή Θεότητός
εστιν. Ο γαρ Λόγος ο ενανθρωπήσας αυτήν ενεδύσατο και ωμίλησεν ημίν δι’
αυτής εν τω σώματι ημών».
Στην πάλη για ερμηνευτικό φωτισμό του
υπαρκτικού αινίγματος, πρώτο είναι το πρόβλημα της ελευθερίας. Όχι της
ελευθερίας ως δυνατότητας επιλογών, όπως σήμερα νηπιωδώς την κατανοούμε,
αλλά της ελευθερίας από τους περιορισμούς που επιβάλλουν στην ύπαρξή
μας οι δεδομένες αναγκαιότητες της φύσης μας: η υποταγή στον χρόνο, στον
χώρο, στη φθορά, στον θάνατο. Και το πρώτο που ενδιαφέρει είναι αν η
ελευθερία από τη φύση μπορεί να περιλαμβάνεται στα ενδεχόμενα του
υπαρκτικού γεγονότος.
Η ερμηνευτική πρόταση της εκκλησιαστικής
εμπειρίας βλέπει στα Χριστούγεννα απτή (ιστορικά σαρκωμένη) την
ελευθερία της ύπαρξης του Θεού από κάθε αναγκαιότητα προκαθορισμού που
θα προϋπέθετε η θεία φύση ή ουσία του. Είναι Θεός, αλλά είναι και
υπαρκτικά ελεύθερος από τη θεότητά του, ελεύθερος να υπάρξει «κενωτικά»
και ως άνθρωπος – στην ενανθρώπισή του ψηλαφείται ο θρίαμβος της
υπαρκτικής ελευθερίας του προσώπου του έναντι της φύσης του. Αντίστοιχα,
η εκ νεκρών ανάσταση του Χριστού είναι η απτή ελευθερία του από τους
υπαρκτικούς περιορισμούς της ανθρώπινης φύσης που προσέλαβε.
Νοήματα όλα αυτά άκρας σχετικότητας παγιδευμένα μέσα στα όρια του κόσμου
μας που είναι και όρια της γλώσσας μας. Γι’ αυτό και εύκολα
διολισθαίνουν στο ιδεολόγημα. Το γνωρίζει, ασφαλώς επώδυνα, Ισαάκ ο
Σύρος και συνετά η δική του ερμηνευτική των Χριστουγέννων πρόταση
αποφεύγει την παγίδα των νοημάτων. Καλεί στην άμεση εμπειρική ψηλάφηση
της ερμηνείας, στην έμπρακτη σπουδή του τρόπου της υπάρξεως που
ελευθερώνει από τις προδιαγραφές της φύσης. Και αυτός ο τρόπος είναι η
«κένωση», η ταπεινοφροσύνη. «Πας ο αμφιεσάμενος αυτήν, την στολήν εν η
ωράθη ο κτίστης αμφιέννυται» – σπουδάζει στο κορμί του την ελευθερία από
την κτιστότητα.
Η «αποκάλυψη» που κομίζει η εκκλησιαστική
εμπειρία είναι όλη κι όλη τρεις λέξεις: «Πατήρ», «Υιός», «Πνεύμα».
Δηλώνουν την Αιτιώδη Αρχή του υπαρκτού ως ελευθερία από την οντική
ατομικότητα τη φυσικά ή ουσιαστικά προκαθορισμένη. Και ελευθερία από τον
ατομοκεντρισμό δεν σημαίνει άρνηση της αυτοσυνείδητης ετερότητας, αλλά
πραγμάτωσή της μέσα από την υπαρκτική δυναμική της σχέσης, της
αυθυπέρβασης, της αγάπης. Η αγάπη δεν είναι ηθική ποιότητα, αλλά ο
τρόπος υπάρξεως της Θεότητας, ο τρόπος της ελευθερίας.
Το όνομα
«Πατήρ» δεν παραπέμπει σε ατομικό εγώ, αλλά στη σχέση με τον «Υιό» και
το «Πνεύμα», το ίδιο και καθένα από τα άλλα δύο ονόματα. Και αυτόν τον
τρόπο της ύπαρξης ως ελευθερίας τον αποκάλυψε το βρέφος της Βηθλεέμ
φορώντας σάρκα ταπεινή, δηλαδή ψηλαφητή την «στολήν της Θεότητος».
Πέρα από την απελπιστική πλημμυρίδα θρησκευτικής κηρυγματικής α-νοησίας υπάρχει, δώρο ζωής ανεκτίμητο
.
Χ.Γιανναράς
.
ο πίνακας του Albert Chevallier Tayler – 1911
♥
:O
