Τρία άγνωστα διηγήματα του Κνουτ Χάμσουν

http://www.ideostato.gr/2013/01/blog-post_9159.htm

Τρία άγνωστα διηγήματα του Κνουτ Χάμσουν

της Ειρήνης Σπυριδάκη *

Ποιος είπε ότι το διαδίκτυο λειτουργεί εις βάρος της ανάγνωσης λογοτεχνικών κειμένων; 
Η μηχανή αναζήτησης των ελληνικών ψηφιακών βιβλιοθηκών www.openarchives.gr παρέχει στο αναγνωστικό κοινό σήμερα εύκολη και γρήγορη πρόσβαση σε κείμενα προγενέστερων Ελλήνων, αλλά και ξένων λογοτεχνών, μεταφρασμένα στην ελληνική γλώσσα της εποχής κατά την οποία δημοσιεύτηκαν.

Ειδικότερα, στην ψηφιακή βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Πατρών που φέρει τον τίτλο «Κοσμόπολις» έχουν ψηφιοποιηθεί, μεταξύ άλλων, και σελίδες του λογοτεχνικού περιοδικού «Νουμάς», μέσω του οποίου εκφραζόταν η φωνή των υπέρμαχων του δημοτικισμού από τις 2 Ιανουαρίου του 1903, όταν το περιοδικό πρωτοκυκλοφόρησε, έως και το 1931 (με διακοπές κατά τα έτη 1917-1918, 1924-1929). Η κυκλοφορία του περιοδικού συνιστούσε σημαντικό πνευματικό γεγονός, καθώς πέραν της συμβολής του στη μόρφωση και την καλλιέργεια των αναγνωστών της εποχής, παράλληλα ενημέρωνε για καίριας σημασίας ευρωπαϊκά γεγονότα και σημαντικές πνευματικές τάσεις και ρεύματα, τα οποία και μεταλαμπάδευε στον ελληνικό χώρο. 

Από την περιπλάνησή μας στις σελίδες του περιοδικού, ανακαλύψαμε τρία διηγήματα του σπουδαίου Νορβηγού λογοτέχνη Κνουτ Χάμσουν, τα οποία δεν περιέχονται σε καμία από τις συλλογές διηγημάτων του συγγραφέα που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά και κυκλοφορούν στη χώρα μας. Τα κείμενα αυτά, κατά τη χρονολογική σειρά που φιλοξενήθηκαν στο περιοδικό «Νουμάς», είναι:

- «Το δαχτυλίδι» (τόμ. 4, αρ. 179, έτ. 1906, σελ. 8),

- «Οι σκλάβοι της αγάπης» (τόμ. 20, αρ. 771, έτ. 1923, σελ. 104-111),

- «Η γυναίκα νικήτρα» (τόμ. 21, αρ. 782, έτ. 1924, σελ. 203-208).

Το διήγημά του Κνουτ Χάμσουν «Το δαχτυλίδι», όπως διαβάζουμε στο περιοδικό «Νουμάς», συγγράφηκε στη Μόσχα το Νοέμβρη του 1905 και μεταφράστηκε στην ελληνική από τη νορβηγική γλώσσα από τον Μιχάλη Λυκιαρδόπουλο. Η υπόθεσή του είναι απλή, όχι όμως και μονοσήμαντη: Η υποψία του αφηγητή ότι η νεαρή φίλη του αγαπούσε ένα νέο στρατιωτικό. Ένα δαχτυλίδι που είχε εκείνη δωρίσει στον αφηγητή, το οποίο ο τελευταίος της δίνει πίσω για να το φαρδύνει και να του το επιστρέψει. Η αποκάλυψη της κοπέλας ένα μήνα μετά ότι  είχε χάσει το δαχτυλίδι. Η επιστροφή του φαρδύτερου πια δαχτυλιδιού στον αφηγητή από την κοπέλα έπειτα από ένα χρόνο. Η άρνηση του αφηγητή να παραλάβει το δαχτυλίδι, επικαλούμενος ότι του ήταν πια πολύ φαρδύ.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ενώ το διήγημα είναι πολύ σύντομο, ο αφηγηματικός χρόνος καλύπτει ένα διάστημα που διαρκεί πάνω από ένα χρόνο. Μάλιστα, με άξονα το χρόνο, το διήγημα χωρίζεται ευκρινώς σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος, όπου ο αφηγητής δίνει το δαχτυλίδι στην κοπέλα, καθώς τη συνοδεύει στο σπίτι της κάποιο βράδυ. Στο δεύτερο μέρος, ένα μήνα μετά, όπου η κοπέλα ενημερώνει τον αφηγητή ότι έχασε το δαχτυλίδι και στο τρίτο μέρος, όπου έπειτα από ένα χρόνο η κοπέλα επιστρέφει το δαχτυλίδι στον αφηγητή, ο οποίος όμως το αρνείται.

Η μη σύνθετη πλοκή του διηγήματος, ο περιορισμός των ηρώων σε δύο, η συμπύκνωση του χρόνου σε τρεις βαθμίδες, οι σύντομοι διάλογοι μεταξύ των δύο ηρώων (του αφηγητή και της νεαρής κοπέλας), οι συνοπτικές περιγραφές των προσώπων (με την εμμονή της εστίασης στο βλέμμα) είναι ορισμένα από τα αφηγηματικά στοιχεία του κειμένου.

Το διήγημα βεβαίως αφήνει, έπειτα από την ανάγνωσή του, αρκετά ερωτηματικά στον αναγνώστη. Τι σχέση μπορεί να έχει ο αφηγητής με τον άνδρα που είχε ερωτευτεί η κοπέλα; Τι είδους συναισθήματα βίωνε για την κοπέλα; Μήπως ήθελε η σχέση τους να μην είναι απλά φιλική; Με ποια αφορμή η κοπέλα τού είχε χαρίσει το δαχτυλίδι που φορούσε; Για ποιον λόγο έκρινε σκόπιμο να της επιστρέψει το δαχτυλίδι, αμέσως αφότου διέγνωσε τον έρωτά της για ένα άλλο άνδρα; Γιατί δεν θύμωσε όταν η κοπέλα τού αποκάλυψε πως είχε χάσει το δαχτυλίδι; Για ποιον λόγο ο αφηγητής αρνήθηκε τελικά το δαχτυλίδι, προφασιζόμενος ότι η κοπέλα το είχε φαρδύνει παραπάνω από όσο έπρεπε; Μήπως, αν η κοπέλα δεν είχε χάσει το δαχτυλίδι που της επέστρεψε, ο ίδιος θα το αποδεχόταν και πάλι;

Σε ένα εξαιρετικά σύντομο διήγημα, ο Κνουτ Χάμσουν επιτυγχάνει να θέσει στον αναγνώστη ποικίλα ερωτήματα. Παρά το ότι επιλέγει την πρωτοπρόσωπη αφήγηση που του παρέχει τη δυνατότητα να εκθέσει πιο αναλυτικά τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, εντούτοις αρνείται να αποκαλύψει πώς ο αφηγητής αντίκριζε την κοπέλα (περιορίζεται και μόνο στην περιγραφή της όμορφης εξωτερικής της εμφάνισης και στην παρενθετική αναφορά «-είμαστε φίλοι καλοί-»). Έτσι, αφήνει τον αναγνώστη του να προβεί σε υποθέσεις και να επιχειρεί να εφεύρει τις απαντήσεις στα αναδυόμενα ερωτήματα.

Το εκτενέστερο δεύτερο διήγημα του Χάμσουν με τα επτά κεφάλαια «Οι σκλάβοι της αγάπης», όπως διαβάζουμε στη σελίδα 111 του περιοδικού «Νουμάς» μεταφράστηκε από τη νορβηγική στην ελληνική γλώσσα από τον Β. Δασκαλάκη. Το αφηγηματικό υποκείμενο στο διήγημα αυτό είναι μια νεαρή γυναίκα, η οποία, αφού έχασε τη δουλειά της, ως σερβιτόρα ενός καφενείου, αποφασίζει να συγγράψει ένα γράμμα, προκειμένου να αλαφρύνει τον πόνο της. Ο κεντρικός κορμός της αφηγηματικής πλοκής συνοψίζεται στα ακόλουθα: Η περιγραφή του κυρίου με τα γκρίζα - θαμώνα του καφενείου όπου η κοπέλα εργαζόταν, τον οποίο είχε ερωτευτεί. Η αμφιλεγόμενη σχέση του με την κυρία με τα κίτρινα. Η προθυμοποίηση της κοπέλας να πραγματοποιεί όλες τις επιθυμίες του. Η απόρριψή της από τον κύριο με τα γκρίζα. Η επιμονή της κοπέλας που την οδηγεί στο δανεισμό χρημάτων στον κύριο με τα γκρίζα, τα οποία ο τελευταίος αδυνατεί να της επιστρέψει. Το ταξίδι του κυρίου με τα γκρίζα και η υπόσχεσή του στην κοπέλα ότι θα επιστρέψει κοντά της. Το γράμμα του κυρίου στην κοπέλα, όπου αποκαλύπτεται ότι είχε ακολουθήσει την κυρία με τα κίτρινα, με την οποία ήταν ακόμα ερωτευμένος. Η απόλυση της κοπέλας από τη δουλειά της και η αναζήτηση νέας εργασίας μέσω των εφημερίδων. Η παράδοξη - ευρηματική πληροφόρηση της κοπέλας για το θάνατο του κυρίου με τα κίτρινα. 

Ο συγγραφέας στο διήγημα φωτίζει σε βάθος τον ανθρώπινο ψυχισμό. Οι ήρωες, καταδυναστευόμενοι από το ερωτικό πάθος, είναι ικανοί να φθάσουν σε ακραίες καταστάσεις, έως την ταπείνωση. Ο Χάμσουν υπονομεύει συστηματικά στο διήγημα κάθε βεβαιότητα. Εκεί που ο αναγνώστης νιώθει ότι ο ήρωας βρίσκεται κοντά στην ολοκλήρωση των προσδοκιών του, αμέσως μετά συνειδητοποιεί ότι παρασάγγας απέχει από την επίτευξη των αναμενόμενων στόχων του.

Συμπληρωματικά, στο διήγημα αναδύεται -αν και συγκεκαλυμμένα- ο μηδενισμός του συγγραφέα που αντλεί την καταγωγή του από το νιτσεϊκό στοχασμό. Η ερωτευμένη κοπέλα απομένει μόνη, χωρίς τον άνδρα που αγαπάει και χωρίς εργασία. Ο άνδρας υπερβαίνει τα όριά του, υποκινούμενος από την ανάγκη του να βρεθεί ξανά με τη γυναίκα που αγαπάει, γιατί νιώθει ότι μόνο μαζί της έχει αξία η ζωή του. Ο απόλυτος μηδενισμός επέρχεται με την αναγγελία του θανάτου του άνδρα. Η ηρωίδα βρίσκεται ενώπιον ενός αμετάκλητου τέλους, χωρίς να διαφαίνεται για την ίδια κάποια ελπίδα διαφυγής.     

Από το παραπάνω διήγημα, ενδιαφέρον έχει το πώς χρησιμοποιείται το επίθετο «σκλάβα» και «σκλάβος» σε καίρια, κατά την άποψή μου, σημεία. Τα επίθετα αυτά δεν προσδιορίζουν τους κοινωνικά υποβαθμισμένους ήρωες, αλλά εκείνους που είναι ψυχολογικά δέσμιοι. Όπως προείπαμε, ο κύριος με τα γκρίζα αποκαλεί τη νεαρή κοπέλα «σκλάβα», αντιλαμβανόμενος ότι εκείνη έχει πέσει θύμα του έρωτα. Όμως και ένας φίλος του άνδρα, ρωτώντας τον ένα βράδυ στο καφενείο γιατί αποκαλεί σκλάβα την κοπέλα, λέει στον κύριο με τα γκρίζα: «Συ είσαι πιότερο σκλάβος απ’ αυτή» (σελ. 108), καθώς ο τελευταίος υπήρξε θύμα του έρωτα της κυρίας με τα κίτρινα. Εξάλλου, ο κύριος με τα γκρίζα στο γράμμα που αποστέλλει στη νεαρή κοπέλα δηλώνει : «Είμαι σκλάβος της κυρίας με τα κίτρινα».

Σε σχέση με τον παραπάνω προβληματισμό έχει ενδιαφέρον να αναδείξουμε δύο περίτεχνα δομημένες σκηνές του διηγήματος: Ένα βράδυ που η νεαρή κοπέλα έδωσε χρήματα σε μια γριά ζητιάνα εκ μέρους του κυρίου με τα κίτρινα (αφού πράγματι προέρχονταν από εκείνα που ο άνδρας της είχε κάποια βραδιά επιστρέψει), στην ερώτηση της ζητιάνας αν εκείνος ήταν σύζυγος της κοπέλας, η τελευταία έδωσε τη χαρακτηριστική απάντηση: «Όχι, σκλάβα του είμαι». Η παραδοχή της κοπέλας ότι ήταν σκλάβα του άνδρα συνάδει με την εμμονή της να ανταποκρίνεται στις όποιες επιθυμίες εκείνου, έστω κι αν γνώριζε ότι αυτός αγαπούσε μια άλλη γυναίκα. Μάλιστα, το ενδιαφέρον εύρημα είναι ότι ο συγγραφέας βάζει την ίδια τη ζητιάνα στο τέλος του διηγήματος να προκαλεί τη νεαρή κοπέλα να αποκαλύψει στον αναγνώστη την είδηση του θανάτου του άνδρα. Όταν η κοπέλα της δίνει και πάλι χρήματα εκ μέρους του κυρίου με τα γκρίζα, η ζητιάνα τη ρωτά αν είναι αρραβωνιαστικιά του και εκείνη της απαντά «Όχι, η χήρα του είμαι…», κατά παραλληλία προς το «Όχι, σκλάβα του είμαι».

Με αφορμή τα παραπάνω, ανακαλούμε στη μνήμη μας τα γραφόμενα του Α. Σαχίνη, ο οποίος στο βιβλίο «Μεταβατικά χρόνια της νεοελληνικής πεζογραφίας» (γρ. 1944-1945, Αναζητήσεις, Θεσσαλονίκη 1978, σ. 38) αναφέρει για τον Χάμσουν: «Μόνιμο σχεδόν ψυχικό κλίμα στην πεζογραφία του Hamsun είναι ένας ανικανοποίητος έρωτας. Οι ήρωές του, οιστρηλατημένοι από τα ακαθόριστα οράματα μιας ξέφρενης και ξεστρατισμένης από την ισορροπία φαντασίας, πάσχουν υποβάλλοντας τον εαυτό τους σε χίλιες δυο ψυχικές και συναισθηματικές περιπέτειες».

Στο τρίτο κατά σειρά διήγημα του Χάμσουν με τίτλο «Η γυναίκα νικήτρα», ο μεταφραστής υπογράφει με τα αρχικά Ρ. ΤΖ. Ο αφηγητής είναι ένας εισπράκτορας στον υπόγειο σιδηρόδρομο του Σικάγο που αφηγείται ένα περιστατικό που τού συνέβη μια παραμονή Πρωτοχρονιάς. Παραθέτω τους βασικούς άξονες της αφηγηματικής πλοκής: Η υλοποίηση της επιθυμίας ενός κυρίου να δώσει την εντύπωση στη γυναίκα του ότι θέλει να αυτοκτονήσει, κατεβαίνοντας στο πηγάδι κάτω από τις ράγες του τρένου, έναντι αμοιβής. Η προσφορά αμοιβής εκ μέρους του κυρίου και στον οδηγό του τρένου. Η επιβίβαση της γυναίκας του στο τρένο και η περίεργη συνομιλία της με τον οδηγό. Η προσπάθεια του εισπράκτορα να σταματήσει το τρένο στο οποίο είχε επιβιβαστεί η γυναίκα του κυρίου, δίνοντας το σύνθημα στον οδηγό, μόλις αντιλήφθηκε το κεφάλι του κυρίου κάτω από τις ράγες. Η άρνηση του οδηγού να σταματήσει και ο θάνατος του κυρίου. Η παραίτηση του οδηγού και οι ανακρίσεις από τις αστυνομικές αρχές. Η αποκάλυψη του πρώην οδηγού στον εισπράκτορα κάποια άλλη παραμονή Πρωτοχρονιάς ότι είχε λάβει πολύ περισσότερα χρήματα από τη γυναίκα του κυρίου στο παρελθόν, καθώς εκείνη ήθελε να τον βγάλει για πάντα από τη ζωή της. Η ετοιμασίες του οδηγού για μετακόμιση στη Δυτική Αμερική και αγορά ενός κτήματος με τα χρήματα της γυναίκας του δολοφονηθέντος.

Η εκδίκηση της γυναίκας έρχεται στο τέλος του διηγήματος, όταν αποδεικνύεται ότι εκείνη είναι που ελέγχει τελικά την έκβαση των πραγμάτων, παρά τις όποιες προσπάθειες του συζύγου της να δρομολογήσει τις εξελίξεις στον απειλούμενο από ματαίωση γάμο του. Η ηρωίδα, όχι μόνο βρήκε εραστή και εγκατέλειψε τον σύζυγό της, αλλά φρόντισε να του αφαιρέσει τη ζωή, για να μην στέκεται εκείνος εμπόδιο στη δική της.

Το ξάφνιασμα, η έκπληξη και η ανατροπή αναδεικνύονται για άλλη μια φορά ως συστατικά καίριας σημασίας μέσα στην αφηγηματική ροή. Ο συγγραφέας στο τελευταίο μέρος του διηγήματος ανατρέπει τις προσδοκίες του αναγνώστη, τις οποίες έχει ο ίδιος προηγουμένως δεξιοτεχνικά καλλιεργήσει.

Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι και τα τρία διηγήματα αναδεικνύουν την ερωτική πλευρά του Χάμσουν - άλλωστε για πολλούς ο Νορβηγός νομπελίστας αποτελεί κατεξοχήν ερωτικό συγγραφέα. Τα υπολανθάνοντα και στα τρία διηγήματα ερωτικά τρίγωνα (αφηγητής - κοπέλα - γιος σπιτονοικοκύρη, αφηγήτρια - κύριος με τα γκρίζα - κυρία με τα κίτρινα, κύριος - κυρία - εραστής), η διαχείριση της ερωτικής ζήλιας και το αίσθημα της ανελευθερίας που πηγάζει από τα ψυχολογικά αδιέξοδα και όχι από τα κοινωνικά στερεότυπα συνιστούν βασικά μοτίβα και των τριών διηγημάτων. Τα στοιχεία αυτά, συνδυαζόμενα με την απαράμιλλη αφηγηματική δεξιότητα, αποδεικνύουν ότι ο Χάμσουν είναι εξαιρετικά σύγχρονος, καθώς φωτίζει πλέρια όψεις της ψυχοσύνθεσης του σύγχρονου δυτικού ανθρώπου.

Αντί επιλόγου, θα παραθέσω ένα περιστατικό το οποίο αλίευσα από ένα άλλο τόμο του περιοδικού «Νουμάς» και αφορά στον μεγάλο Νορβηγό συγγραφέα. Σε ένα άλλο τόμο λοιπόν του περιοδικού του 1930 (τόμ. 22, αρ. 793, σελ. 123-124), καταγράφεται το παρακάτω περιστατικό:

«Πριν από λίγο καιρό στα γενέθλιά του, 70 χρόνια, σκοτώθηκαν οι Νορβηγοί συνάδερφοί του να χαρίσουν ένα δώρο «στον πρώτο μεταξύ τους». Ένα τεράστιο ασημένιο κροντήρι με την επιγραφή “Στο μαέστρο!” Ο Νορβηγικός Σύνδεσμος των Συγγραφέων τού επεδόθηκε. Ο Knut Hamsun έστειλε το δοχείο πίσω. Διατείνεται τάχα –μόλα του τα 20 βιβλία- πως δεν είναι συγγραφέας. «Το γράψιμο μού είναι παραεπάγγελμα, είμαι γεωργός» λέγει λακωνικά σ’ ένα βιογραφικό λεξικό». Για να πειστείτε ή όχι στα λεγόμενα του συγγραφέα, αρκεί να μελετήσετε τα τρία διηγήματα που σκιαγραφούνται αδρομερώς στο παρόν κείμενο.

* Η Ειρήνη Σπυριδάκη είναι φιλόλογος και εικαστικός (www.spyridaki.gr)

Ευγένιος Σπαθάρης

Ευγένιος Σπαθάρης

Ο Ευγένιος Σπαθάρης (2 Ιανουαρίου 1924 - 9 Μαΐου 2009) του Σωτηρίου ήταν καλλιτέχνης του ελληνικού θεάτρου σκιών, ένας από τους πιο σημαντικούς καραγκιοζοπαίχτες και ζωγράφος.

Γεννήθηκε στην Κηφισιά στις 2 Ιανουαρίου 1924. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές του άρχισε να ασχολείται με τη ζωγραφική και ιδιαίτερα με τους ήρωες του θεάτρου σκιών, από τους πρωτοπόρους του οποίου ήταν ο πατέρας του, ο οποίος απεβίωσε το 1974[1]. Το γεγονός αυτό τον εξοικείωσε με το καλλιτεχνικό αυτό είδος και ξεκίνησε να δίνει ο ίδιος παραστάσεις, αρχικά στη διάρκεια της κατοχής, σε θέατρα της Αθήνας, σε πρεσβείες, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη κ.α.. Από τότε, έδωσε πληθώρα παραστάσεων, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε χώρες του εξωτερικού, συμμετέχοντας σε διεθνή φεστιβάλ και συνέδρια ειδικά για το θέατρο σκιών. Παρουσίασε πολλά έργα με ήρωα τον Καραγκιόζη, τόσο ως άψυχο υλικό (φιγούρες ηρώων), όσο και σε έμψυχη (ζωντανή) παράσταση με ηθοποιούς, στο Κρατικό Θέατρο Β. Ελλάδος, στο «Ελληνικό Χορόδραμα», στο Θέατρο Χατζώκου (Θεσσαλονίκη), στο Θέατρο Συντεχνίας κ.α. με τις παραστάσεις «Το ταξίδι», «Το καταραμένο φίδι», «Ο δικτάτορας», «Ο Αλέκος με τα κυδώνια» κ.ά.

Το 1970 κυκλοφόρησε 13 εικονογραφημένα τεύχη (των 2 δρχ. έκαστο) με μαυρόασπρες φιγούρες και έγχρωμο εξώφυλλο. Ενώ το 1979 παρουσιάστηκε από τις εκδόσεις Νεφέλη το επιτυχημένο βιβλίο του «Ο Καραγκιόζης των Σπαθάρηδων» με εφτά έργα και εφτά περιλήψεις (τα τέσσερα δικά του και τα τρία του πατέρα του Σωτήρη). Από το 1962 κυκλοφόρησαν 10 έργα του σε δίσκους 45 στροφών από την His Master's Voice, ενώ ακολούθησαν άλλοι 2 δίσκοι 33 στροφών από τη Μinos-EMI αρχές της δεκαετίας του '80, και άλλες έξι παραστάσεις σε 6 αντίστοιχα CD από τη Legend το 2002.

Το 1950 ο Ευγένιος πραγματοποιεί την πρώτη του συμμετοχή σε κινηματογραφική ταινία, στο Πικρό Ψωμί του Γρηγόρη Γρηγορίου. Έπαιξε έργα του στην κρατική τηλεόραση από το 1966 μέχρι το 1992[2]. Κάποια από τα έργα του αυτά κυκλοφορούσαν μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του '90 σε βιντεοκασέτες, ενώ τις ημέρες του θανάτου του ξεκίνησε συμπτωματικά η κυκλοφορία τους σε DVD.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης ήταν μέλος του Καλλιτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, του Ινστιτούτου Παγκοσμίου Θεάτρου (της ΟΥΝΕΣΚΟ). Έκανε περιοδείες σε πολλές χώρες λαμβάνοντας μέρος σε διάφορα φεστιβάλ και συνέδρια όπως: Παρίσι, Λιέγη, Ρώμη, Κάιρο, Λονδίνο, Κοπεγχάγη. Αλλά και ως ζωγράφος έλαβε μέρος σε πολλές εκθέσεις ατομικές και ομαδικές στην Αθήνα, Ζυρίχη, Παρίσι και Νέα Υόρκη.

Τιμήθηκε με το Βραβείο Ρώμης (1962), με το Α' Μετάλλιο του Πρίγκιπα του Μοντ, το Α' Βραβείο Πολωνίας (1978), το Α' Μετάλλιο Τοσκανίνι (Ιταλία) το 1978 κ.α. Τέλος, το 2007 τιμήθηκε ιδιαίτερα από το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού για τη μεγάλη του προσφορά στο καλλιτεχνικό αυτό είδος, για το οποίο του αναγνωρίστηκε ο τίτλος του μεγάλου δασκάλου.

Το 1991 ιδρύθηκε το Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών Δήμου Αμαρουσίου, το οποίο λειτουργεί συστηματικά από το 1996, με στόχο την προβολή του θεάτρου σκιών και του καραγκιόζη.

Στις 6 Μαΐου του 2009 και ενώ βρισκόταν στο Ινστιτούτο Γκαίτε Αθηνών για να παραστεί σε εκδήλωση προς τιμήν του, έχασε την ισορροπία του και έπεσε από σκάλες, με αποτέλεσμα να υποστεί πολλά κατάγματα και να δημιουργηθεί σοβαρό αιμάτωμα στον εγκέφαλο, με την κατάστασή του να χαρακτηριστεί ως κρίσιμη.[3][4] Τελικά, στις 9 Μαΐου, ύστερα από τρεις ημέρες νοσηλείας απεβίωσε, σε ηλικία 85 ετών.[5] Η σορός του εξετέθη σε λαϊκό προσκύνημα στο Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών και η κηδεία έγινε στις 13 Μαΐου του 2009, στο Μαρούσι, με δημόσια δαπάνη.

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%85%CE%B3%CE%AD%CE%BD%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%A3%CF%80%CE%B1%CE%B8%CE%AC%CF%81%CE%B7%CF%82

Πως να κρατήσετε το σπίτι σας πιο ζεστό!

Πως να κρατήσετε το σπίτι σας πιο ζεστό!

Ο χειμώνας είναι εδώ και οι πρώτες νιφάδες χιονιού πέσανε ήδη! Όμως παρόλο που η θερμοκρασία πέφτει δεν συμβαίνει το ίδιο και με την τιμή του πετρελαίου ή του ηλεκτρικού ρεύματος.
Για αυτό ήρθε η ώρα να δείτε πως θα κρατήσετε την φωλιά σας όσο πιο ζεστή γίνεται, ακολουθώντας τις παρακάτω ανέξοδες και εύκολες προτάσεις!

1. Καλέστε ενισχύσεις!
Εάν τα παραθυρόφυλλα σας έχουν φθορές αυτό σημαίνει ότι θα έχετε και απώλειες θερμότητας. Αγοράστε μονωτικά αυτοκόλλητα που μπαίνουν γύρω από πόρτες και παράθυρα – τα βρίσκετε σε διάφορα μήκη και μεγέθη- και μπλοκάρουν τον αέρα να μπει και να βγει από το σπίτι. Βάλτε και στο κάτω μέρος της εξώπορτας. Εναλλακτικά και εάν υπάρχουν μεγάλα ανοίγματα μεταξύ τοίχου και κουφωμάτων κλείστε τα με εδικό μονωτικό αφρό ή σιλικόνη.

2. Κλείσε τα δωμάτια που δεν χρησιμοποιείς!
Μια πρόταση που αφορά κυρίως τα μεγαλύτερα διαμερίσματα και τις μονοκατοικίες. Τα δωμάτια που δεν χρησιμοποιούνται, σφραγίζονται! Κλείστε την πόρτα τους και βάλτε και ένα τυλιγμένο χαλάκι. Όσο λιγότερο κρύο αέρα έχεις να… τριγυρίζει άσκοπα μέσα στο σπίτι, τόσο το καλύτερο. Άσε που αν έχετε την τεχνική δυνατότητα, μπορείτε κλείνοντας τη βάνα στα σώματα του καλοριφέρ σε αυτά τα δωμάτια, να γλιτώσετε και χρήματα από το πετρέλαιο, αφού θα καίτε λιγότερο.

3. Φουλ της ζέστης!
Για να αυξήσετε την απόδοση των καλοριφέρ σας προσθέστε στο πίσω μέρος τους και πάνω στον τοίχο, ειδικά μεταλλικά φύλλα που βοηθούν την ζέστη να αντανακλάται και να βγαίνει στο δωμάτιο αντί να πηγαίνει στον τοίχο. Επίσης, υπάρχουν ειδικά μοτέρ που θυμίζουν μίνι ανεμιστήρες και δουλεύουν με ελάχιστο ρεύμα. Αυτά μπορείτε να τα τοποθετήσετε στο κάτω μέρος του καλοριφέρ για να στέλνουν περισσότερο ζεστό αέρα.

4. Κουρτίνες ως πέπλο προστασίας!
Οι βαριές κουρτίνες από χοντρά υφάσματα μπορούν να κάνουν το σπίτι να μοιάζει πιο χειμωνιάτικο και παράλληλα μπλοκάρουν τον κρύο αέρα που έρχεται από τα παράθυρα που δεν είναι καλά μονωμένα.

5. Κλείστε τις τρύπες!
Φροντίστε να καλύψετε τις χαραμάδες του air-condition εάν δεν το χρησιμοποιείται γιατί γίνονται όχημα μεταφοράς αέρα. Το ίδιο γίνεται και με την καμινάδα από το τζάκι. Για αυτό όταν δεν το χρησιμοποιείται να την κλείνετε πάντα αλλιώς ο ζεστός αέρας από το σπίτι σας το «σκάει».

6. Θερμοκρασία υπό έλεγχο!
Εάν μπορείτε αξίζει να επενδύσετε σε έναν αυτόματο θερμοστάτη γιατί βοηθάει στο να κάνετε οικονομία στο πετρέλαιο που καίτε. Ρυθμίζοντας τον να ανάβει όταν πέσει το θερμόμετρο κάτω από συγκεκριμένους βαθμούς, κρατάτε το σπίτι σε μια σταθερή θερμοκρασία και έτσι μετά δεν χρειάζεται να κάψετε περισσότερο πετρέλαιο για να καταφέρετε να το ζεστάνετε.

7. Ντύσου καλά!
Δεν ωφελεί να λες «κρυώνω, κρυώνω» και να φοράς… κοντομάνικο. Καλά, δεν λέμε να κυκλοφορείς και με σκούφο μέσα στο σπίτι σου, αλλά σίγουρα θέλει κάτι χοντρούλι. Χειμώνας είναι, στο κάτω κάτω.

8. Στρώσε το σπίτι σου!
Σε περίπτωση που έχετε κάποια χαλιά ή πατάκια που δεν έχετε χρησιμοποιήσει και ταυτόχρονα υπάρχουν σημεία του σπιτιού που δεν είναι καλυμμένα, στρώστε τα. Το γυμνό δάπεδο είναι κρύο στην αίσθηση. Και αν είναι ξύλινο το πάτωμα, πάει καλά, αν μιλάμε όμως για πλακάκι ή μάρμαρο; Ακριβώς. Γι’ αυτό, αν έχετε κάτι, να το στρώσετε. Ακόμη και αν δεν σας ταιριάζει απόλυτα αισθητικά, θυμηθείτε ότι αυτές τις -δύσκολες- μέρες, προτεραιότητα έχει η ζέστη.

fe-mail.gr

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟ

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟ

Χιόνισ' έβρεξ' ο Γενάρης, oλ' οι μύλοι μας θ' αλέθουν.
Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μην ξετάζει.

Χιόνι πέφτει το Γενάρη, χαρές θα 'ν' τον αλωνάρη.
Κόττα, πίτα το Γενάρη, κόκοτα τον Αλωνάρη.
Κόψε ξύλο το Γενάρη και μη καρτερείς φεγγάρι.
Γενάρη πίνουν το κρασί, το Θεριστή το ξύδι.
Του Γενάρη το ζευγάρι διάβολος θε να το πάρει.

Του Γενάρη το φεγγάρι παρά λίγο μέρας μοιάζει.
Ο λαγός και το περδίκι κι ο καλός ο νοικοκύρης το Γενάρη χαίρονται.

Εγέλασεν ο Γενάρης.Του Γεναριού το φεγγάρι είναι σαν του Αλωνάρη.
Ο Γενάρης δε γεννά μήτε αυγά μήτε πουλιά, μόνο κρύο και νερά.
Του Γενάρη το φεγγάρι την ημέρα σιγοντάρει.

Οποιος θε να βαμπακώσει, τον Γενάρη θε ν' οργώσει.
Κόψε ξύλο τον Γενάρη και μην καρτερείς φεγγάρι.
Όποιος σπέρνει το Γενάρη, παίρνει την ανεμοζάλη.

Του Γενάρη το φεγγάρι ήλιος της ημέρας μοιάζει.
Αρχιμηνιά, καλή χρονιά, με σύγκρυα και παγωνιά.

Χαρά στα Φώτα τα στεγνά και τη Λαμπρή βρεμένη.
Γενάρης χωρίς χιόνι, κακό μαντάτο.

Τ' Αλωναριού τα μεσημέρια , και του Γεναριού οι νύχτες.
Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μην κοιτάζεις.

Οι γεναριότικες νύχτες, για να περάσουν θέλουν συντροφιά και κουβέντα.

Εκαμε κι ο Γενάρης ήλιο.
Γενάρη, μήνα του Χριστού κι αρχιμηνιά του κόσμου.
.Χαρά στα Φώτα τα στεγνά και τη Λαμπρή βρεμένη.
Γενάρη γέννα το παιδί, Φλεβάρη, φλέβισέ το.
Κότα πίτα το Γενάρη, κόκορα τον Αλωνάρη.
από www.paidika

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Το Καλαντάρι του Ιανουαρίου από το Très riches heures du duc de Berry

1η Ιανουαρίου 1919

Η Maria Dimitriou κοινοποίησε τη φωτογραφία του χρήστη Ελλήνων Ιστορία.

Ελλήνων Ιστορία

1η Ιανουαρίου 1919
Αρχίζει η εκστρατεία στην Ουκρανία (Κριμαία)
Η πρώτη μεγάλη εκστρατεία της Ελλάδας απο τότε που έγινε ανεξάρτητο κράτος, με την μεταφορά ατμοπλωΐκός του εκστρατευτικού της Σώματος (Α΄ΣΣ) δυνάμεως 23.351 αντρών, στα λιμάνια της Μεσηβρινής Ρωσίας για την ενίσχυση των συμμαχικών επιχειρήσεων κατά των Ρώσων Ερυθρών ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΩΝ.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, με προτροπή των Γάλλων, αποστέλλει χιλιάδες έλληνες στρατιώτες στη μεσημβρινή Ρωσία (σημερινή Ουκρανία) στις αρχές του 1919, για να καταπνίξουν την επανάσταση των Μπολσεβίκων. Η επιχείρηση θα σημειώσει παταγώδη αποτυχία.
Την περίοδο εκείνη, στη Ρωσία μαινόταν ο Εμφύλιος Πόλεμος. Οι Μπολσεβίκοι είχαν υπό την κυριαρχία τους τις μεγάλες πόλεις (Πετρούπολη, Μόσχα κλπ), αλλά στην ύπαιθρο συναντούσαν ισχυρή αντίσταση από τις τσαρικές και εν γένει αντικομμουνιστικές δυνάμεις. Οι μεγάλες χώρες της Δύσης βρήκαν τότε την ευκαιρία να επέμβουν στο πλευρό των αντεπαναστατών, έχοντας ξεμπερδέψει από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στην περιοχή της Ουκρανίας, που μας αφορά, η κατάσταση ήταν αρκετά περίπλοκη. Ουκρανοί ΕΘΝΙΚΙΣΤΕΣ, οπαδοί του Τσάρου, τοπικοί οπλαρχηγοί, στρατηγοί και πρίγκιπες με προσωπικές πολιτικές φιλοδοξίες, ένοπλες οργανώσεις, πολιτικοί και στρατιωτικοί σχηματισμοί των Μπολσεβίκων δημιουργούσαν μια κατάσταση γενικευμένης σύγχυσης. Μέτωπο δεν υπήρχε, ούτε κανείς γνώριζε ποιος είναι ακριβώς ο εχθρός.
Οι γαλλικές δυνάμεις ήταν παρούσες στην περιοχή από τις 5 Δεκεμβρίου του 1918. Ο γάλλος πρωθυπουργός, Ζορζ Κλεμανσό, ζήτησε από τον ομόλογό του Ελευθέριο Βενιζέλο τη συμμετοχή Ελληνικών δυνάμεων στις επιχειρήσεις, με αντάλλαγμα την ευμενή στάση της χώρας του υπέρ των εθνικών διεκδικήσεων σε Ανατολική Θράκη και Μικρά Ασία στη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων. Ο Βενιζέλος ζύγισε την  κατάσταση, καθώς στις περιοχές αυτές υπήρχε ισχυρή ελληνική παρουσία και προβλέψιμος ο κίνδυνος αντεκδικήσεων από τους Μπολσεβίκους, και απάντησε θετικά στο αίτημα του Κλεμανσό.
Την αποστολή θα έφερνε σε πέρας το Α' Σώμα Στρατού υπό τη διοίκηση του υποστράτηγου Κωνσταντίνου Νίδερ, που μόλις είχε ολοκληρώσει την αποστολή αποκατάστασης της ελληνικής κυριαρχίας στην Ανατολική Μακεδονία. Η μεταφορά των ελληνικών δυνάμεων (2η και 13η Μεραρχία) άρχισε στις 2 Ιανουαρίου 1919, ενώ η 1η Μεραρχία παρέμεινε στην Καβάλα αναμένοντας διαταγές.
https://www.facebook.com/%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%AE%CE%BD%C…/…

Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά

Η Maria Dimitriou κοινοποίησε τη φωτογραφία του χρήστη ΤΑ ΡΑΝΤΙΣΜΕΝΑ(Ομάδα καλλιτεχνικών, λογοτεχνικών, αναζητήσεων).

Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά

ΤΑ ΡΑΝΤΙΣΜΕΝΑ(Ομάδα καλλιτεχνικών, λογοτεχνικών, αναζητήσεων)

Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά
ψηλή μου δεντρολιβανιά
κι αρχή καλός μας χρόνος
εκκλησιά με τ' άγιο θρόνος.

Αρχή που βγήκε ο Χριστός
άγιος και Πνευματικός,
στη γη να περπατήσει
και να μας καλοκαρδίσει.

Αγιος Βασίλης έρχεται,
άρχοντες το κατέχετε (ή "και δε μας καταδέχεται"),
από την Καισαρεία,
συ' σαι αρχόντισσα κυρία.

Βαστά εικόνα και χαρτί,
Ζαχαροκάντιο ζυμωτή
χαρτί, χαρτί και καλαμάρι
δες και, δες και με το παλικάρι.

Το καλαμάρι έγραφε,
την μοίρα του την έλεγε
και το, και το χαρτί ωμίλει
Αγιε μου καλέ Βασίλη.

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς της Μακεδονίας

ΉΡΘΕ ΠΆΛΙ ΝΈΟ ΈΤΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΡΏΤΗ ΤΟΥ ΜΗΝΌΣ
ήρθα να σας χαιρετίσω δούλος σας ο ταπεινός.
Ο Βασίλειος ο Μέγας, ιεράρχης θαυμαστός
εις την οικογένειά σας να ‘ναι πάντα βοηθός.
Τα παιδιά εις το σχολείο να πηγαίνουνε συχνά
να μαθαίνουνε το βίο, της πατρίδας τα ιερά.
Και για τους ξενιτεμένους έχω να σας πω πολλά
σας αφήνω καληνύχτα και του χρόνου με υγειά.

Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα Προσοτσάνης Δράμας

Άγιους Βασίλης έρχιτι από την Γκαισαρεία
σέρνει μουλάρια δώδικα καμίλια δικαπέντι.
Η μούλα η κανακαριά που σκώνει τουν αφέντη
σηκώνει τουν κι θέτει ντον σι πράσινα λιβάδια
λιβάδια κι δρουσουπηγές κι αυλές μαρμαρουμένις
κι βάλι του χιράκι σου στην αργυρή σου τσέπη
και δώς στα παλικάρια σου πεντ' έξ ουχτώ δουκάτα
για να τα φάν, για να τα πιούν και να τα τραγουδήσουν
για να τα φάν, για να τα πιούν να πούνι κι του χρόνου.
(Από την ιστοσελίδα του Θρακομικρασιατικού Πολιτιστικού Συλλόγου του Δήμου Προσοτσάνης)

Κερκυραϊκά κάλαντα Πρωτοχρονιάς

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά πρώτη του Γεναρίου
αύριο ξημερώνεται τα’ Αγίου Βασιλείου.
Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία,
βαστά εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι.
Το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί μιλούσε.
Βασίλη πόθεν έρχεσαι και πόθεν κατεβαίνεις;
Από τη μάνα μ’ έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω,
να μάθω τα’ άγια γράμματα και τα’ άγιο ευαγγέλιο.
Σ’ αυτήν την πόρτα που ‘ρθαμε πέτρα να μη ραγίσει
και ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει.
Να ζήσει χρόνους εκατό και να τους απεράσει
και στων παιδιών του τις χαρές κουφέτα να μοιράσει.
Κυρά χρυσή, κυρά αργυρή, κυρά μαλαματένια,
που σε χτενίζουν άγγελοι με τα χρυσά τους χτένια,
άνοιξε το κουτάκι σου το μαργαριταρένιο
και δώσε με ένα τάλιρο, ας είναι κι ασημένιο.
Και τώρα καληνύχτα σας, καλό ξημέρωμά σας
κι ο Άγιος Βασίλειος να ‘ναι βοήθειά σας.
(Από το CD «Να τα πούμε; Χριστουγεννιάτικα – Πρωτοχρονιάτικα τραγούδια και κάλαντα» των εκδόσεων Καψάσκη)

Κεφαλλονίτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς (1)

Καλήν εσπέραν άρχοντες καλήν να σας ειπούμε
ότι και αύριον εστί ανάγκη να χαρούμε
και να πανηγυρίσομεν Περιτομήν Κυρίου
και εορτήν του μάκαρος Μεγάλου Βασιλείου.
Άγιος Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει
ο μήνας που μας έρχεται το χρόνο φανερώνει.
Εκοίταξα τον ουρανό και είδα δυο στεφάνια
και με το καληνύχτισμα καλά σας Θεοφάνια.
Σ’ αυτό το σπίτι που ήρθαμε πέτρα να μη ραγίσει
και ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει.
Δώστε κι εμάς τον κόπο μας ό,τι είναι ορισμός σας
και ο Άγιος Βασίλειος να είναι βοηθός σας.
(Από το CD της UNICEF «Χριστουγεννιάτικα κάλαντα και τραγούδια για τα παιδιά του κόσμου»)

Κεφαλλονίτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς (2)

ΆΓΙΟΣ ΒΑΣΊΛΗΣ ΈΡΧΕΤΑΙ, ΓΕΝΆΡΗΣ ΞΗΜΕΡΏΝΕΙ
ο μήνας που μας έρχεται τον χρόνο φανερώνει.
Την άδεια γυρεύουμε στο σπίτι σας να μπούμε
τον Άγιο με όργανα και με φωνές να πούμε.

Εκοίταξα στον ουρανό και είδα δυο λαμπάδες
και με το καλωσόρισμα καλές σας εορτάδες
και πάλι ξανακοίταξα και είδα δυο στεφάνια
και με το καληνύχτισμα καλά σας θεοφάνια.
(Από το CD «Να τα πούμε; Χριστουγεννιάτικα – Πρωτοχρονιάτικα τραγούδια και κάλαντα» των εκδόσεων Καψάσκη)

Ζακυνθινά κάλαντα Πρωτοχρονιάς

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή καλός μας χρόνος
υγεία, αγάπη και χαρά να φέρει ο νέος χρόνος.
Να ζήσει ο κύρης ο καλός, να ζήσει κι η κυρά του
όλα του κόσμου τα αγαθά να έχει η φαμελιά του.
Να ζήσει τα’ αρχοντόπουλο που ‘χει καρδιά μεγάλη
σε μας και στην παρέα μας ένα φλουρί να βάλει.
(Από το CD «Να τα πούμε; Χριστουγεννιάτικα – Πρωτοχρονιάτικα τραγούδια και κάλαντα» των εκδόσεων Καψάσκη)
ΠΗΓΗ http://dim-rizou.pel.sch.gr/

ΠΙΝΑΚΑΣ Augustus Edward Mulready-Carols

Τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς στην Κρήτη

Τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς στην Κρήτη Η κρητική Πρωτοχρονιά ήταν πάντα ημέρα καλωσορίσματος της νέας χρονιάς, ημέρα φόβου αλλά και αισιοδοξίας, την οποία φρόντιζαν να ενισχύσουν με την πιστή τήρηση εθιμικών ενεργειών που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ευνοϊκό κλίμα, καθοριστικό για τη συνέχεια μιας μακράς περιόδου. Σήμερα το καλωσόρισμα του νέου χρόνου γίνεται με μεγάλες συγκεντρώσεις στις πλατείες των μεγάλων αστικών κέντρων, με το στολισμένο πανύψηλο χριστουγεννιάτικο δέντρο, με τα χιλιάδες χρωματιστά λαμπιόνια, με ορχήστρες σε εξέδρες να διασκεδάζουν το πλήθος και το δήμαρχο της πόλης να καλωσορίζει με ευχές το νέο έτος, δίδοντας το σύνθημα για ξέφρενη διασκέδαση, μέσα σε μια ομοβροντία πολύχρωμων και φανταχτερών βεγγαλικών που για λίγα λεπτά διασπούν την ηρεμία και τη γαλήνη των πρώτων λεπτών του νέου χρόνου. Η μουσική που ακούγεται παντού δεν έχει καμία σχέση με τα παραδοσιακά ακούσματα, αφού κυριαρχούν τα γνωστά επείσακτα εορταστικά τραγούδια και σύγχρονη ξένη μουσική. Το αστικό μοντέλο μεταφέρθηκε μέσω συλλόγων στα χωριά, οι οποίοι φροντίζουν μέσω χορηγιών και εράνων να πληρώσουν σημαντικά ποσά που απαιτούνται για την αγορά πυροτεχνημάτων και φωτιστικών για να στολίσουν κάθε κεντρικό σημείο του χωριού ώστε να δώσουν τον πανηγυρικό χαρακτήρα. Ο νέος αιώνας πρόσθεσε μια καινούργια απρόσμενη αλλαγή στην ανταλλαγή των ευχών. Ο σύγχρονος τρόπος επικοινωνίας με την κυριαρχία της κινητής τηλεφωνίας και του ίντερνετ αναπτύχθηκε, και επικράτησε ένας νέος τρόπος ανταλλαγής ευχών με ηλεκτρονικά μηνύματα. Πάντως η έκφραση των Κρητικών με μαντινιάδες δεν έπαψε να υπάρχει, μιας και η νέα τεχνολογία ευνόησε τη διάδοση της ευχετήριας μαντινιάδας ανάμεσα σε συγγενείς και φίλους σε όλα τα μέρη του κόσμου. Μετά τη δεκαετία του '60 το τοπίο της αγροτικής Κρήτης έχει διαφοροποιηθεί λόγω των σαρωτικών αλλαγών που διαμόρφωσαν οι νέες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Η παγκοσμιοποίηση άλλαξε το τοπίο, άλλαξε τις συνήθειες, άλλαξε τα δεδομένα. Η αστικοποίηση ανέδειξε έθιμα που έχουν οικονομικό ενδιαφέρον (π.χ. κάλαντα) ή παρουσιάζουν κάποιο βαθμό εμπορευματοποίησης (π.χ. οι υπαίθριοι πωλητές ασκελετούρας, που τυλίγουν τις ρίζες τους σε αλουμινόχαρτο). Παράλληλα ήρθαν στην επιφάνεια και αναδείχθηκαν νεοφανή ή παλιότερα έθιμα του αστικού χώρου, όπως το πρωτοχρονιάτικο ρεβεγιόν και τα αγιοβασιλιάτικα δώρα, με την πλήρη κυριαρχία του παχουλού και καλοθρεμμένου γέροντα βορειοδυτικού τύπου με ένα σακί γεμάτο πλούσια δώρα που τον ονομάζουν Άγιο Βασίλη. Η ΚΑΛΗ ΧΕΡΑ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑΠαραδοκάκκουλο αντί πορτοφολιού Δηλαδή χρήματα αντί για δώρα. Παλιότερα μάλιστα, που έκαναν καλή χέρα στα παιδιά όχι μόνο οι στενοί συγγενείς, αλλά όλοι οι μεγάλοι, τα παιδιά φρόντιζαν, πολλές μέρες πριν από την Πρωτοχρονιά, να τους ράψει η μάνα τους το παραδοκάκκουλο - πορτοφόλια δεν υπήρχαν τότε - για να βάλουν τις... εισπράξεις από την καλή χέρα. Εκείνες τις μέρες, που τα παιδιά είχαν χαρτζιλίκι, δεν έλειπε και ο τσούκος, παιδικό παιχνίδι που παιζόταν με λεφτά, συνήθως δεκάρες και κοσάρες. ΚΑΠΕΤΑΝΙΑΝΑΟ αγιασμός των κουδουνιών Στα Καπετανιανά την Αρχιχρονιά δένουν τα κουδούνια του κοπαδιού σε καθαρά μαντίλια και τα πάνε στην εκκλησία. Τα αφήνουν εκεί και τα παίρνουν μετά τον αγιασμό για να τα κρεμάσουν στα ζώα. ΠΑΝΩ ΧΩΡΙΟ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣΒότσαλο ή πέτρα Η προμήθεια από την προηγούμενη ημέρα ενός μεγάλου βότσαλου (χοχλάκα) από τη θάλασσα, μιας πέτρας ή ενός κομματιού σίδερου ήταν το πρωτοχρονιάτικο ποδαρικό. Η Λίτσα Μιχελάρου από το Επάνω Χωριό Ιεράπετρας θυμάται: «Πρωί-πρωί της Πρωτοχρονιάς η μητέρα μου πήγαινε και έφερνε μια πέτρα την οποία τοποθετούσε στην είσοδο του σπιτιού». ΕΧΥΝΑΝ ΝΕΡΟ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙΠρωτοχρονιά χωρίς ρόδι δε γινόταν Το σπάσιμο του ροδιού, που συμβολίζει την επάρκεια των αγαθών, τον πλούτο, την ενότητα των ανθρώπων, εξακολουθεί μέχρι και σήμερα ως έθιμο. Την παραμονή έξω από το σπίτι άφηναν μια κανάτα ή ένα ποτήρι γεμάτο νερό με ένα ρόδι σόγεμο. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς το έβαζαν μέσα στο σπίτι, έχυναν στο δάπεδο το νερό λέγοντας «ως τρέχει η βρύση το νερό, ετσά να τρέξουν τα καλά στο σπίτι μας», σπάζοντας και το ρόδι. Η ΑΣΚΕΛΕΤΟΥΡΑΈξω απ' την πόρτα Η ασκελετούρα την Πρωτοχρονιά διαδραματίζει ένα σημαντικό ρόλο. Στην Κρήτη πιστεύουν ότι το φυτό αυτό είναι αθάνατο και μπορεί να βλαστήσει και έξω από το χώμα για αυτό είναι και αναπόσπαστο κομμάτι των πρωτοχρονιάτικων εθίμων. Σε πολλές περιοχές του νησιού τις ξεριζώνουν και την κρεμούν στην κεντρική είσοδο του σπιτιού ή την άφηναν έξω από την πόρτα. ΣΕ ΠΟΛΛΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣΠοδαρικό των εικονισμάτων Τον εσπερινό της Πρωτοχρονιάς ή ακόμα από το σπερνό των Χριστουγέννων οι γυναίκες πηγαίνουν στην εκκλησία ένα εικόνισμα από το εικονοστάσι του σπιτιού. Το παραδίδουν στον παπά για να το τοποθετήσει στο ιερό της Εκκλησίας. Ανήμερα της Πρωτοχρονιάς μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας παραλαμβάνουν μαζί με το αντίδωρο την εικόνα και τη μεταφέρουν στο σπιτικό τους. Όταν μπαίνουν μέσα στο σπίτι με την εικόνα κάνουν το σταυρό τους, βάνουν πρώτα το δεξί πόδι, περιφέρουν την εικόνα σ' όλα τα δωμάτια, τη θυμιάζουν με λιβάνι και την κρεμούν πάλι στο εικονοστάσι. Το έθιμο αυτό συναντάται σε όλη την Κρήτη, αλλά όχι σε όλους τους οικισμούς. Ο αείμνηστος εκπαιδευτικός Γεώργιος Δημητριανάκης καταγράφοντας το έθιμο στο Μύρτο Ιεράπετρας αναφέρει: «Μόλις περάσουν τα μεσάνυχτα της παραμονής της Πρωτοχρονιάς όλες οι γυναίκες του χωριού σηκώνονται και πηγαίνουν στην Εκκλησία του Αγίου Αντωνίου, για να πάρουν ένα εικόνισμα και να το φέρουν στο σπίτι. Όταν μπαίνουν μέσα στο σπίτι με το εικόνισμα, κάνουν το σταυρό τους, βάνουν πρώτο το δεξί πόδι, περιφέρουν το εικόνισμα, το θυμιάζουν με λιβάνι και ύστερα το επιστρέφουν στην εκκλησία για να το πάρει κι άλλος, επειδή τα εικονίσματα είναι λίγα». Στις Ασίτες το εικόνισμα το πάνε σαράντα μέρες πριν την Πρωτοχρονιά. Στα χωριά των Χανίων συνήθιζαν να πλάθουν μικρούς σταυρούς με ζυμάρι και να τους βάζουν στις πόρτες των σπιτιών, στις αποθήκες, ακόμη και στους στάβλους και στα πιθάρια. ΑΓΡΟΤΙΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ Κεράσματα της βρύσης Η βρύση ή το πηγάδι από το οποίο υδρεύονταν οι αγροτοκτηνοτροφικοί οικισμοί της κρητικής υπαίθρου αποτελούσαν χώρους σεβαστούς και τόπους συναντήσεων εξυπηρετώντας την ανάγκη των κοινωνικών συναναστροφών με κάποια σχετική ελευθερία, που ξέφευγε από τα αυστηρά ήθη των παραδοσιακών κοινωνιών. Το κέρασμα της βρύσης το πρωί της Πρωτοχρονιάς έχει παρατηρηθεί σε πολλούς αγροτικούς οικισμούς, διάσπαρτους στην Κρήτη. Στην Ανατολή Ιεράπετρας «οι κοπελιές κερνούσαν τη βρύση κάθε πρωί Πρωτοχρονιάς με κουλουράκια». Κάθε γυναίκα που πήγαινε το πρωί στη βρύση του χωριού για να γεμίσει τη στάμνα της κρατούσε κι από ένα πιάτο με ξεροτήγανα, κουλουράκια, ανεβατά λουκούμια και άλλα. Τα άφηνε πάνω σε μια πέτρα για να τα βρει η επόμενη που θα πήγαινε για να γεμίσει το σταμνί της. Εκείνη τα έπαιρνε και άφηνε τα δικά της για την επόμενη. Έτσι λειτουργούσε όλη την ημέρα ένα σύστημα ανταλλαγής δώρων. Δεν είναι δυνατόν να διερευνηθεί σήμερα η έκταση του εθίμου πριν τον 20ο αιώνα. Πιθανότατα το έθιμο αυτό να ήταν διαδεδομένο σε όλο ή, έστω, σε ένα πολύ μεγάλο τμήμα του νησιού και επιβίωσε μόνο σε μερικές μικρές εστίες. ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΛΟΤο αμίλητο νερό Ο Βαϊνιώτης Γιάννης Νικ. Ζουγλάκης στο βιβλίο του «Βαϊνιά νοσταλγική διαδρομή στο χρόνο» αναφέρει: «Το αμίλητο νερό ήταν έθιμο που με την πάροδο του χρόνου υποχωρούσε. Σύμφωνα με το έθιμο αυτό, συνήθως ένα κορίτσι της οικογένειας πήγαινε αποδιαφώτιστα (το χάραμα) με ένα δοχείο (λαήνι) στο υδραγωγείο και το γέμιζε νερό. Στη διαδρομή δεν αντάλλασσε κουβέντα με κανέναν ούτε χαιρετισμό, μέχρι να φέρει το νερό στο σπίτι. Εάν την έπαιρναν χαμπάρι, άρχιζαν τα πειράγματα και μερικές φορές το εγχείρημα αποτύγχανε. Προφανώς και το έθιμο αυτό είχε τη σημασία του ποδαρικού και η προσπάθεια να παραμείνει αμίλητο ίσως είχε το συμβολισμό ότι ήθελαν να μπει στο σπίτι με την πηγαία καθαρότητά του, την αγνότητα και την προστασία του από κάθε επίδραση άλλων παραγόντων για το καλό του χρόνου». ΚΟΙΤΑΖΑΝ ΑΝΑΤΟΛΗΤο παρατήρημα της πρώτης μέρας Το παρατήρημα ήταν ένα στοιχείο των ανθρώπων. Αλίμονό σου αν στο ξεκίνημα της ημέρας συναντούσες και έπρεπε να καλημερίσεις ένα γρουσούζη. Η πρώτη μέρα του χρόνου σαν αρχή μιας μακράς περιόδου ήταν καθοριστική και μια πράξη που μπορεί να γίνει εκείνη την ημέρα μπορεί να δημιουργήσει συνθήκες επανάληψης. Η στεναχώρια της πρώτης μέρας του χρόνου μπορούσε να διατηρηθεί επαναλαμβανόμενη για όλο το υπόλοιπο διάστημα. Για αυτό και παρατηρούσαν ποιον θα έβλεπαν οι άνθρωποι το ξημέρωμα. Μόλις ξυπνούσαν την Πρωτοχρονιά φρόντιζαν να κοιτάξουν στην ανατολή, στο βουνό και όχι τη θάλασσα. ΗΡΑΚΛΕΙΟ Το έθιμο της μπουγάτσας Από την περίοδο της τουρκοκρατίας η μπουγάτσα στο Ηράκλειο είχε την τιμητική της κατά το Μπαϊράμι. Για τους χριστιανούς συνδεόταν με την αλλαγή του χρόνου, την Αρχιχρονιά και τα Θεοφάνεια. Οι Ηρακλειώτες καταναλώνουν ανήμερα της Πρωτοχρονιάς μεγάλες ποσότητες μπουγάτσας, θέλοντας να είναι γλυκιά η πρώτη τους γεύση. Μάλιστα σε όλους τους δρόμους του Ηρακλείου την παραμονή της Πρωτοχρονιάς έχουν στηθεί υπαίθριοι πάγκοι για τη διανομή μπουγάτσας. Ε, Γενάρη καλαντάρη...Τα όνειρα που βγαίνουν... Η Αγγελική Κουδουμογιαννάκη από το Καβούσι Ιεράπετρας, ογδόντα ετών σήμερα, θυμάται: «Την παραμονή της Αρχιχρονιάς οι κοπελιές προσπαθούσαν να δουν στον ύπνο τους τον άνδρα που θα παντρευτούν, οι έγκυες το φύλο των παιδιών που πρόκειται να γεννηθούν και γενικότερα το πώς θα είναι η καινούργια χρονιά. Θυμιάζοντας το σπίτι όταν έπαιζε η καμπάνα του εσπερινού, λέγανε: Ε, Γενάρη καλαντάρη και χρυσέ και διαμαντάρη, απ' την έρημο περνάς και τσι μοίρες χαιρετάς. Εκειά 'ν' κι εμένα η Μοίρα μου, λούζεται, χτενίζεται και χρυσοβαγγελίζεται. Πες της να 'ρθει να τηνε δω απού την επιθυμώ. Ή καλή 'ναι ή κακή 'ναι στ' όνειρό μου να τη δω».