O
Σαμανισμός είναι κατεξοχήν θρησκευτικό σιβηρικό και κεντροασιατικό
φαινόμενο. Μαρτυρήθηκε και περιγράφηκε από τους πρώτους ταξιδιώτες και
περιηγητές της κεντρικής και Αρκτικής Ασίας. Εξελίχθηκε πριν από την
ανάπτυξη της ταξικής κοινωνίας κατά τη Νεολιθική περίοδο και την Εποχή
του χαλκού. Τον ασκούσαν λαοί που ζούσαν στο κυνηγετικό και
καρποσυλλεκτικό στάδιο και συνέχισε να υφίσταται, κάπως τροποποιημένος,
σε λαούς που είχαν φτάσει στο στάδιο της γεωργίας και της κτηνοτροφίας.
Ο
όρος προέρχεται από τη λέξη saman (σαμάν) , σύνθετη από το ρήμα sa, που
σημαίνει γνωρίζω και man, που σημαίνει αυτός (σαμάν = αυτός που
γνωρίζει). Σαμάνος
είναι ένας μάγος και ένας γιατρός. Λογίζεται ότι θεραπεύει όπως όλοι οι
γιατροί και επιχειρεί φακιρικά θαύματα, όπως οι μάγοι. Αλλά είναι
επίσης και ψυχοπομπός και μπορεί να είναι και ιερέας, μυστικός και
ποιητής..
Στη
μεγάλη έκταση που περιλαμβάνει το κέντρο και τον Βορρά της Ασίας, η
μαγικό - θρησκευτική ζωή της κοινωνίας είναι συγκεντρωμένη γύρω από το
σαμάνο. Φυσικά δεν είναι ο μοναδικός χειριστής του ιερού, ούτε
έχει μονοπωλήσει τη θρησκευτική δραστηριότητα. Σε πολλές φυλές ο ιερέας -
θύτης συνυπάρχει με το σαμάνο. Ο σαμάνος παραμένει κυρίαρχη μορφή,
γιατί σ' όλη αυτή τη ζώνη όπου η εκστατική εμπειρία βασίζεται κατεξοχήν
στη θρησκευτική εμπειρία, ο σαμάνος και μόνο αυτός είναι ο μεγάλος
δάσκαλος της έκστασης. Έτσι ένας πρώτος ορισμός αυτού του πολύπλοκου
φαινομένου, θα ήταν Σαμανισμός = τεχνική της έκστασης. Αφού η έκσταση
είναι ψυχοσωματικό φαινόμενο, που μπορεί να παρουσιάσει κάθε άτομο που
έχει την ικανότητα γι' αυτό, η ουσία, όμως του Σαμανισμού, δεν έγκειται
σ' αυτό καθεαυτό το φαινόμενο, αλλά στις ειδικές πράξεις, γνώσεις και
αντικείμενα που συνδέονται με την κατάσταση της έκστασης.
Μαγεία
και μάγοι συναντώνται σχεδόν παντού στον κόσμο, ενώ ο Σαμανισμός
καταμαρτυρά μια ιδιαίτερη μαγική "ειδικότητα" : "την κυριαρχία της
φωτιάς", το μαγικό πέταγμα, κ.λ.π. Από αυτό το γεγονός, αν και ο σαμάνος
είναι, μεταξύ των άλλων ιδιοτήτων του και ένας μάγος, ο οποιοσδήποτε
μάγος δεν μπορεί να θεωρηθεί σαν σαμάνος. Αυτός ο τελευταίος
είναι ειδικός μιας έκστασης στην διάρκεια της οποίας, η ψυχή του
θεωρείται ότι εγκαταλείπει το σώμα για να επιχειρήσει αναβάσεις στα
ουράνια ή καθόδους στην κόλαση. Ο σαμάνος είναι αυτός που "βλέπει τα
πνεύματα" και το να δεις ένα πνεύμα στα όνειρά σου ή ξύπνιος, είναι
σημάδι ότι έχεις φτάσει σε μια "πνευματική κατάσταση", δηλαδή ότι
ξεπέρασες την αμύητη ανθρώπινη κατάσταση.
ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΣΑΜΑΝΙΣΤΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ
Στη Σιβηρία και στη Βορειοανατολική Ασία, οι κύριες γραμμές στρατολόγησης των σαμάνων είναι :
1) η κληρονομική μεταβίβαση του σαμανικού επαγγέλματος και
2) η
αυθόρμητη κλήση ( το "κάλεσμα" ή η "εκλογή"). Στη
δεύτερη περίπτωση, ο σαμάνος γεννιέται για το ρόλο του. Κατά την
εφηβεία και ιδιαίτερα κατά την περίοδο της σεξουαλικής ωρίμανσης, ο
"εκλεκτός" ξαφνικά παρουσιάζει υστερικές κλίσεις, λιποθυμικές
καταστάσεις, οράματα και παρόμοια συμπτώματα, που τον βασανίζουν επί
βδομάδες ή και χρόνια. Μέσα σ' ένα όραμα ή και όνειρο παρουσιάζεται το
πνεύμα και του ανακοινώνει την κλήση, ότι είναι "εκλεκτός". Συναντάμε
επίσης και την περίπτωση ατόμων που έγιναν σαμάνοι με τη θέλησή τους ή
με τη θέληση της φατρίας. Αλλά αυτοί οι τελευταίοι θεωρούνται πιο
αδύνατοι απ' όσους κληρονόμησαν το επάγγελμα ή ακολούθησαν το "κάλεσμα"
των θεών και των πνευμάτων. Σ' οποιαδήποτε πάντως περίπτωση, ο
μελλοντικός σαμάνος οφείλει να υποστεί ορισμένες δοκιμασίες μυητικού
χαρακτήρα.
Ο σαμάνος λαμβάνει μια διπλή εκπαίδευση :
1) μιας εκστατικής τάξης (όνειρα, τρόμοι κ.λ.π.) και
2) μιας παραδοσιακής τάξης (σαμανικές τεχνικές, ονόματα και λειτουργίες πνευμάτων, μυστική γλώσσα κ.λ.π). Αυτή
η διπλή μόρφωση που παίρνει από τα πνεύματα και τους παλιούς αρχι -
σαμάνους, ισοδυναμεί με μια μύηση. Μερικές φορές η μύηση γίνεται δημόσια
και αποτελεί από μόνη της μια αυτόνομη τελετουργία. Αλλά η απουσία ενός
τελετουργικού αυτού του είδους, δεν εμπεριέχει καθόλου την απουσία μιας
μύησης : αυτή μπορεί πολύ καλά να επιχειρηθεί σε όνειρο ή στην
εκστατική εμπειρία του νεοφώτιστου. Πρόκειται για μια μύηση της οποίας η
δομή είναι πολύ γνωστή στην ιστορία των θρησκειών. Δεν πρόκειται σε
καμία περίπτωση για ανοργάνωτες παραισθήσεις και για έναν καθαρά ατομικό
μύθο. Η διπλή αυτή μύηση - εκστατική και διδακτική - είναι που τον
μετατρέπει από έναν ενδεχόμενο νευρωτικό σ' έναν σαμάνο αναγνωρισμένο
από την κοινωνία.
Στους Βογούλους, ο Σαμανισμός είναι κληρονομικός και μεταδίδεται από γυναίκα σε γυναίκα. Ο
μελλοντικός σαμάνος, διακρίνεται από την εφηβεία ήδη : πολύ νωρίς
γίνεται νευρικός και μερικές φορές μάλιστα, υπόκειται σε επιληπτικές
κρίσεις, που τις εξηγούν σαν συνάντηση με τους Θεούς. Στους ανατολικούς
Οστιάκους, ο Σαμανισμός δεν μαθαίνεται, είναι δώρο τ' ουρανού που
δέχεται κανείς στη γέννησή του. Στους Σαμογέτες της Σιβηρίας ο
Σαμανισμός είναι κληρονομικός. Κατά τον θάνατο του πατέρα, ο γιος
κατασκευάζει σε ξύλο μια εικόνα του χεριού του πατέρα του και μέσω αυτού
του συμβόλου μεταβιβάζει στον εαυτό του τις δυνάμεις του πατέρα του.
Στους Γιακούτες, το χάρισμα του Σαμανισμού δεν είναι κληρονομικό.
Εντούτοις το προστατευτικό πνεύμα δεν εξαφανίζεται μετά το θάνατο του
σαμάνου και κατά συνέπεια τείνει να ενσαρκωθεί σ' ένα μέλος της αυτής
οικογένειας.
Το
πρόσωπο που προορίζεται για σαμάνος αρχίζει να εξαγριώνεται, κατόπιν,
απότομα χάνει τα λογικά του, αποτραβιέται στα δάση, τρέφεται με φλούδες
από δέντρα, ρίχνεται στο νερό και στη φωτιά, τραυματίζεται με μαχαίρια. Η
οικογένεια τρέχει τότε σ' ένα γέρο σαμάνο που αναλαμβάνει να μορφώσει
το νεαρό άσωτο πάνω στα διάφορα είδη των πνευμάτων και να του διδάξει
τον τρόπο να τα καλεί και να τα καθυποτάσσει. Αυτό δεν είναι παρά η αρχή
της καθεαυτό μύησης, η οποία περιλαμβάνει στη συνέχεια μια σειρά
τελετών.
ΑΡΡΩΣΤΙΑ – ΜΥΗΣΗ
Μια
μορφή από τις πιο τρέχουσες της εκλογής του μελλοντικού σαμάνου είναι η
συνάντηση ενός θεϊκού ή ημιθεϊκού όντος, που του εμφανίζεται μέσω ενός
ονείρου, μιας αρρώστιας ή κάποιας άλλης περίπτωσης, που του αποκαλύπτει
ότι έχει εκλεγεί και τον παρακινεί να ακολουθήσει στο εξής έναν νέο
κανόνα ζωής.
Πιο συχνά είναι οι ψυχές των προγόνων σαμάνων που του μεταδίδουν το νέο. Οι
αρρώστιες, τα όνειρα και οι λίγο - πολύ παθογενείς εκστάσεις, είναι
μέσα προσέγγισης στη σαμανιστική κατάσταση. Μερικές φορές αυτές οι
μοναδικές εμπειρίες δε σημαίνουν τίποτε άλλο παρά μια προτίμηση εκ των
άνω και δεν κάνουν άλλο από το να ετοιμάζουν τον υποψήφιο για νέες
αποκαλύψεις. Αλλά, τον περισσότερο καιρό, οι αρρώστιες, τα όνειρα και οι
εκστάσεις αποτελούν από μόνα τους μια μύηση, δηλαδή κατορθώνουν να
μεταμορφώσουν τον αμύητο άνδρα που ήταν πριν από την προτίμηση α' έναν
ειδικό του Θείου. Βέβαια αυτή η εμπειρία εκστατικής τάξης ακολουθείται
παντού και πάντοτε από μια θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση από παλιούς
δασκάλους και αλλάζει ριζικά το θρησκευτικό καταστατικό του "εκλεκτού"
προσώπου.
Μερικές φορές δεν πρόκειται για μια καθεαυτό αρρώστια, αλλά μάλλον για μια προοδευτική αλλαγή συμπεριφοράς. Ο
υποψήφιος γίνεται σκεφτικός, αναζητά τη μοναξιά, κοιμάται πολύ, μοιάζει
αφηρημένος, έχει προφητικά όνειρα και μερικές φορές κρίσεις. Όλα αυτά
τα συμπτώματα δεν είναι παρά το πρελούδιο της νέας ζωής που περιμένει,
εν αγνοία του υποψηφίου. Η συμπεριφορά του θυμίζει εξάλλου τα πρώτα
σημάδια της μυστικής κλίσης, που είναι τα ίδια σε όλες τις θρησκείες.
Οι
εκστατικές εμπειρίες που βαρύνουν την κλήση του μελλοντικού σαμάνου
αποτελούν το παραδοσιακό σχήμα μιας μυητικής τελετής :πόνος, θάνατος,
ανάσταση. Εξετασμένη απ' αυτήν τη γωνιά, οποιαδήποτε αρρώστια -
κλήση πληρεί το ρόλο μιας μύησης γιατί οι πόνοι που προκαλεί
αντιστοιχούν με τα μυητικά βασανιστήρια, η ψυχικά μόνωση του διαλεγμένου
αρρώστου είναι το αντίστοιχο της μόνωσης και της ψυχικής μοναξιάς των
μυητικών τελετών. Το γεγονός της γνώσης του επικείμενου θανάτου θυμίζει
το συμβολικό θάνατο όπως εμφανίζεται στις περισσότερες μυητικές τελετές.
Το
περιεχόμενο των αρχικών εκστατικών εμπειριών περιλαμβάνει σχεδόν
πάντοτε ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα θέματα : τεμαχισμό του κορμιού
ακολουθούμενο από μια ανανέωση των εσωτερικών οργάνων και των σπλάχνων (
ο υποψήφιος κείτεται σαν νεκρός, σε κατάσταση έκστασης, το σώμα κόβεται
σε κομματάκια από τα πνεύματα του Άλλου κόσμου), ανύψωση στον Ουρανό
και διάλογο με τους Θεούς ή τα πνεύματα, κάθοδο στην Κόλαση και συζήτηση
με τα πνεύματα και τις ψυχές των πεθαμένων σαμάνων, διάφορες
αποκαλύψεις θρησκευτικής και σαμανιστικής τάξης.
Κατά τον σαμάνο Τιμοφέϊ Ρομανώβ, η τελετή του τεμαχισμού διαρκεί 3 έως 7 μέρες. Σ'
αυτό το χρόνο ο υποψήφιος μένει σχεδόν χωρίς ν' αναπνέει, σαν
πεθαμένος, σ' ένα ερημικό μέρος. Άλλοι βεβαιώνουν ότι κάθε σαμάνος έχει
ένα Αρπακτικό - Πουλί - Μητέρα, που μοιάζει μ' ένα μεγάλο πουλί, με
σιδερένιο ράμφος, με γαμψά νύχια και μακριά ουρά. Αυτό το μυθικό πουλί
εμφανίζεται μόνο δυο φορές : στην πνευματική γέννηση του σαμάνου και στο
θάνατό του. Του παίρνει την ψυχή, την φέρνει στην Κόλαση και την αφήνει
να ωριμάσει πάνω στο κλαδί ενός ψεύτικου ελάτου. Όταν η ψυχή ωριμάσει,
το πουλί ξαναγυρίζει στη γη, κόβει το κορμί του υποψήφιου σε μικρά
κομμάτια και τα μοιράζει ανάμεσα στα κακά πνεύματα των ασθενειών και του
θανάτου. Καθένα από τα πνεύματα καταβροχθίζει το κομμάτι του σώματος
που του πέφτει, πράγμα που έχει σαν αποτέλεσμα να παρέχει στο μελλοντικό
σαμάνο την ικανότητα να θεραπεύει τις αντίστοιχες αρρώστιες. Αφού
καταβροχθίσουν ολόκληρο το σώμα, τα κακά πνεύματα απομακρύνονται. Το
Πουλί - Μητέρα ξαναβάζει τα κόκαλα στη θέση τους και ο υποψήφιος ξυπνά
όπως από βαθύ ύπνο.
Κατά
τη διάρκεια της μύησης, ο μελλοντικός σαμάνος πρέπει να μάθει τη
μυστική γλώσσα που χρησιμοποιεί στις τελετές για να επικοινωνεί με τα
πνεύματα και τα πνεύματα - ζώα. Αυτή τη μυστική γλώσσα τη
μαθαίνει είτε από έναν δάσκαλο είτε μόνος του, δηλαδή απευθείας από τα
πνεύματα. Οι δυο μέθοδοι συνυπάρχουν στους Εσκιμώους. Κατά τον εκστατικό
τρόμο, ο σαμάνος υποτίθεται ότι καταλαβαίνει τη γλώσσα ολόκληρης της
φύσης.
Τα
βοηθητικά πνεύματα ζωικής μορφής παίζουν έναν σημαντικό ρόλο στα
προκαταρτικά της σαμανιστικής τελετής, δηλαδή στην προετοιμασία του
εκστατικού ταξιδιού στους Ουρανούς και στον Κάτω Κόσμο. Κόσμο, εκ
μέρους του σαμάνου, της φωνής των ζώων της συμπεριφοράς τους. Όλες οι
κατηγορίες σαμάνων έχουν προστατευτικά πνεύματα, τα οποία μπορεί να
διαφέρουν σημαντικά στη φύση τους και σε αποτελεσματικότητα από τη μια
κατηγορία στην άλλη. Ο σαμάνος "ορίζει" τα πνεύματά του, με την έννοια
ότι αυτός επικοινωνεί με τους νεκρούς, τους δαίμονες και τα πνεύματα της
φύσης, χωρίς ωστόσο να μετατρέπεται σε όργανό τους.
Το
χαρακτηριστικό γνώρισμα του Σαμανισμού, δεν είναι η είσοδος ενός ξένου
πνεύματος μέσα στο σαμάνα, αλλά είναι η απελευθέρωση του πνεύματος του
σαμάνα, που εγκαταλείπει το σώμα του και ξεκινά για ένα εκστατικό ταξίδι
ή μια "ψυχική εκδρομή". Μπορεί να του συμπαρασταθούν υπερφυσικά
όντα, όμως η δική του προσωπικότητα αποτελεί αποφασιστικό στοιχείο. Και
εδώ βρίσκεται η διαφορά του με την Πυθία για παράδειγμα. Η Πυθία γινόταν
ένθεος, πλήρης Θεού. Ο Θεός έμπαινε μέσα της και χρησιμοποιούσε τα
φωνητικά της όργανα σαν να ήταν δικά του, ακριβώς όπως κάνει το λεγόμενο
"κοντρόλ" στη σύγχρονη πνευματιστική μεσολάβηση. Αυτός είναι και ο
λόγος που οι χρησμοδοτήσεις του Απόλλωνα ανακοινώνονταν πάντοτε στο
πρώτο πρόσωπο και ουδέποτε στο τρίτο. Η ψυχή του σαμάνου, όμως,
εγκαταλείπει το σώμα και ταξιδεύει σε μέρη μακρινά και συχνότερα στον
κόσμο των πνευμάτων.
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΩΝ ΣΑΜΑΝΩΝ
Στους
Αλτάι ο σαμάνος προσκαλείται στους ενταφιασμούς για να εμποδίσει την
ψυχή του νεκρού να επιστρέψει, και επίσης είναι παρών στους γάμους για
να προστατεύει τους νεόνυμφους από τα κακά πνεύματα. Επίσης ο
σαμάνος θεωρείται αναντικατάστατος σε κάθε τελετή που αγγίζει τις
εμπειρίες της ανθρώπινης ψυχής σαν ψυχή., σαν μια φυσική προσωρινή
ενότητα, που τείνει να εγκαταλείψει το σώμα και είναι εύκολη λεία στους
δαίμονες και στους μάγους. Γι' αυτό σ' ολόκληρη την Ασία και στη Βόρεια
Αμερική, καθώς και αλλού, ο σαμάνος καλύπτει το λειτούργημα του γιατρού
και του θεραπευτή. Κάνει τη διάγνωση, αναζητά την ψυχή του αρρώστου που
έχει δραπετεύσει, την αιχμαλωτίζει και την ξαναβάζει στο σώμα απ' όπου
είχε ξεφύγει. Αυτός είναι που οδηγεί πάντα την ψυχή του νεκρού στον Κάτω
Κόσμο, γιατί είναι κατεξοχήν Ψυχοπομπός.
Ο
σαμάνος είναι θεραπευτής και ψυχοπομπός γιατί γνωρίζει τις τεχνικές της
έκστασης, δηλαδή γιατί η ψυχή του μπορεί να εγκαταλείψει το σώμα του
και να περιπλανάται σε πολύ μακρινές αποστάσεις, να μπαίνει στον Κάτω
Κόσμο και να περιπλανάται στους Ουρανούς. Έκσταση σημαίνει φυγή
της ψυχής στον Ουρανό ή την περιπλάνησή της στη γη τέλος την κατάβασή
της στον κάτω Κόσμο μεταξύ των νεκρών. Πιστεύεται ότι υπάρχουν δυο
μορφές έκστασης. Κατά την πρώτη το σώμα του σαμάνου κατέχεται από το
πνεύμα, ενώ κατά τη δεύτερη η ψυχή του σαμάνου φεύγει στο βασίλειο, στον
κόσμο των πνευμάτων. Η πρώτη είναι παθητική έκσταση, κατά την οποία ο
σαμάνος παρουσιάζει τεράστια δύναμη και γνώση. Τρέμει, μαίνεται, παλεύει
και τελικά πέφτει σε μια κατάσταση ασυνειδησίας, που μοιάζει με ύπνωση.
Στην ενεργό έκσταση οι ζωτικές λειτουργίες του σαμάνου μειώνονται σε
έναν ασυνήθη βαθμό και ο ίδιος περιπίπτει σε μια υπνωτική κατάσταση. Η
ψυχή του, πιστεύεται, ότι φεύγει από το σώμα του και μεταβαίνει σ' έναν
από τους τρεις κόσμους ή στρώματα του Ουρανού. Όταν ξυπνήσει διηγείται
τις εμπειρίες του κατά την περιπλάνησή του. Υπάρχουν περιπτώσεις
συνδυασμένης παθητικής και ενεργητικής έκστασης.
Ο
σαμάνος αναλαμβάνει τέτοια εκστατικά ταξίδια για να συναντήσει το Θεό
και να του παρουσιάσει μια προσφορά εκ μέρους της κοινότητας, για να
συνοδέψει την ψυχή ενός πεθαμένου στην νέα του κατοικία κ.λ.π. Η βοήθειά
του είναι αναγκαία και στα τρία μεγάλα γεγονότα της ζωής : γέννηση,
γάμο, θάνατο. Γνωρίζει από την ίδια του την εκστατική εμπειρία
τις διαδρομές των έξω - γήινων περιοχών. Μπορεί να κατέβει στον Κάτω
Κόσμο και να ανυψωθεί στους Ουρανούς, γιατί έχει ήδη πάει. Ο κίνδυνος να
χαθεί σ' αυτές τις απαγορευμένες περιοχές, μένει πάντα μεγάλος, αλλά
καθαγιασμένος από τη μύηση και εφοδιασμένος με τα πνεύματα φύλακές του, ο
σαμάνος είναι το μόνο ανθρώπινο πλάσμα που μπορεί να αντιμετωπίσει
αυτόν τον κίνδυνο και να ριψοκινδυνεύσει σε μια μυστική γεωγραφία.
Η μαντική, η ενόραση, αποτελούν μέρος των μυστικών τεχνικών. Επίσης
συμβουλεύονται το σαμάνο για να ξαναβρούν τους χαμένους ανθρώπους και
τα χαμένα ζώα μέσα στη στέπα ή στα χιόνια, για να ξαναβρούν ένα χαμένο
αντικείμενο κ.λ.π. Όταν πρόκειται για την ανεύρεση της αρπαγμένης ψυχής
από τα πνεύματα ή τους νεκρούς, ο σαμάνος θεωρείται αναγκασμένος να
αφήσει το σώμα του και να ταξιδέψει στην Κόλαση ή στις περιοχές που
κατοικεί ο άρπαγας. Έτσι στους Απιναγιέ, πάει στη χώρα των νεκρών,
αυτοί, τρομοκρατημένοι φεύγουν και ο σαμάνος αιχμαλωτίζει την ψυχή του
αρρώστου και την επαναφέρει στο σώμα του.
Το
εκστατικό ταξίδι του σαμάνου είναι απαραίτητο τις περισσότερες φορές
ακόμα κι αν η αρρώστια δεν οφείλεται στην αρπαγή της ψυχής από τους
δαίμονες ή από τους νεκρούς. Ο εκστατικός τρόμος αποτελεί μέρος
της θεραπείας. Όποια κι αν είναι η ερμηνεία που της αποδίδεται, ο
σαμάνος είναι πάντοτε μέσω της έκστασης του που βρίσκει την ακριβή αιτία
της αρρώστιας και μαθαίνει την πιο αποτελεσματική θεραπεία. Η έκσταση
καταλήγει στη "δαιμονοληψία" του σαμάνου από τα οικεία πνεύματα. Η
δαιμονοληψία έγκειται συχνά στο να αποκτήσει έλεγχο πάνω σε όλα τα
μυστικά του όργανα που συνιστούν κατά κάποιον τρόπο την πραγματική και
ολοκληρωμένη πνευματική του προσωπικότητα. Στις περισσότερες περιπτώσεις
η δαιμονοληψία περιορίζεται να θέσει στη διάθεση του σαμάνου τα
βοηθητικά πνεύματα, για να πραγματοποιήσουν την ουσιαστική τους παρουσία
που εκδηλώνεται με όλα τα αισθητά μέσα. Και αυτή η παρουσία που
προκαλείται από το σαμάνο, δεν καταλήγει σε "τρόμο" αλλά σε διάλογο
ανάμεσα στο σαμάνο και στα βοηθητικά του πνεύματα.
Η
σαμανιστική θεραπεία, περιλαμβάνει θυμιάματα από καπνό, τραγούδια
μάλαξη της άρρωστης περιοχής του σώματος, ταύτιση της αιτίας της
αρρώστιας με τη βοήθεια των βοηθητικών πνευμάτων και τέλος η αφαίρεση
του παθογενούς αντικειμένου μέσω της απομύζησης.
Καλεσμένος στο πλευρό του αρρώστου, ο σαμάνος προσπαθεί καταρχήν να βρει την αιτία της αρρώστιας. Η
ασθένεια πιστεύεται ότι προκαλείται από τα πνεύματα, τα οποία πρέπει να
κατευναστούν για να είναι αποτελεσματική η θεραπεία. Η ασθένεια μπορεί
να προκληθεί από τη φυγή της ψυχής από το σώμα και από την αιχμαλωσία
της από πνεύματα που είναι θυμωμένα μαζί της και τη βασανίζουν. Ο
σαμάνος απελευθερώνει την ψυχή. Η ασθένεια μπορεί επίσης να προκληθεί
από τα πνεύματα που μπαίνουν στο σώμα ενός ανθρώπου. Ο σαμάνος τον
θεραπεύει βγάζοντας τα πνεύματα.
Η απώλεια της ψυχής είναι προνόμιο των σαμάνων. Ό,τι
έχει σχέση με την ψυχή και τις περιπέτειές της Στην περίπτωση μιας
ασθένειας που προήλθε από την εισαγωγή ενός ταραχοποιού μαγικού σώματος,
ο σαμάνος καταφέρνει να διαγνώσει την αιτία χάρη στις εκστατικές του
ικανότητες και όχι από κάποιο συλλογισμό που υπάγεται στην κοινή
επιστήμη. Πράγματι έχει στη διάθεσή του πολυάριθμα βοηθητικά πνεύματα
που ψάχνουν γι' αυτόν την αιτία της αρρώστιας και η παράσταση αρχίζει
αναγκαστικά με την επίκληση αυτών των πνευμάτων. Ο σαμάνος ντυμένος με
την τελετουργική του ρόμπα, τραγουδά στα πνεύματα. Το τραγούδι είναι
πάντα αυτοσχεδιασμός, με ορισμένα υποχρεωτικά στοιχεία, εικόνες
παρομοιώσεις, διάλογο και επωδούς. Το δράμα λαμβάνει χώρα πάντα κατά τη
διάρκεια της νύχτας.
ΣΑΜΑΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
Τα
λίγα ελληνικά μυθικά πρόσωπα που επιδέχονται σύγκριση με τους σαμάνους
διεκδικούν ότι κατάγονται από τον Απόλλωνα. Και υπολογίζεται ότι έφτασαν
στην Ελλάδα από το Βορρά, από τη χώρα των Υπερβόρειων που είναι και η
αρχική πατρίδα του Απόλλωνα.
Πέρα
από το Βορρά, έλεγαν, ήρθε ο Άβαρης καβαλάρης, πάνω σ' ένα βέλος, καθώς
όπως φαίνεται γίνεται ακόμη με τις ψυχές στη Σιβηρία. Ήταν τόσο
προχωρημένος με την τέχνη της νηστείας, ώστε είχε μάθει να ζει χωρίς
καθόλου ανθρώπινη τροφή. Εξαφάνισε τους λοιμούς, πρόβλεψε σεισμούς,
συνέθεσε θρησκευτικά ποιήματα και δίδαξε τη λατρεία του βόρειου Θεού
του, που οι Έλληνες τον αποκαλούσαν υπερβόρειο Απόλλωνα. Ένας
μεταγενέστερος μύθος μας δείχνει τον Άβαρη να πετάει στους αιθέρες πάνω
στο βέλος του. Το βέλος που παίζει κάποιο ρόλο στη μυθολογία και τη
θρησκεία των Σκύθων είναι ένα σύμβολο του "μαγικού πετάγματος". Ο
σαμάνος χρησιμοποιεί το βέλος για να φέρει πίσω τις ψυχές των άρρωστων
και επίσης στις κηδείες. Οι σαμάνοι επίσης μαντεύουν από το πέταγμα του
βέλους.
Ο Αρισταίος ο Προκονήσιος σχετίζεται επίσης με τον Απόλλωνα : πέφτει σε έκσταση και ο θεός του "αρπάζει" την ψυχή. Του
συμβαίνει να εμφανίζεται ταυτόχρονα σε τόπους απομακρυσμένους τον έναν
από τον άλλον. Συνδέει τον Απόλλωνα με μορφή κόρακα πράγμα που μας κάνει
να σκεφτούμε τις σαμανικές μεταμορφώσεις. Ο Ερμότιμος ο Κλαζομενών είχε
τη δύναμη να εγκαταλείπει το σώμα του "για πολλά χρόνια". Στη διάρκεια
της μακριάς αυτής έκστασης ταξίδευε μακριά και "έφερνε προφητική γνώση
για το μέλλον". Οι εχθροί του έκαψαν το σώμα του και η ψυχή του δεν
ξαναγύρισε ποτέ. Αυτή η έκσταση έχει όλα τα χαρακτηριστικά του σαμανικού
τρόμου.
Ο Επιμενίδης που καταγόταν από την Κνωσό, έχει παρομοιαστεί με τον τύπο του βόρειου σαμάνα. Ο
ίδιος είχε επίσης εμπειρία ψυχικών περιπάτων κι όπως ο Άβαρης ήταν
μεγάλος νηστευτής, που ζούσε αποκλειστικά με μια Παρασκευή λαχανικών.
που συνήθιζε να αποθηκεύει, για λόγους που ήξερε ο ίδιος πολύ καλά, στην
οπλή ενός βοδιού. Ένα άλλο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της παράδοσής
του είναι πως μετά το θάνατό του οι άνθρωποι είδαν το κορμί του να
σκεπάζεται με δερματοστιξία. Όσο για τον Μακρύν Ύπνο, αυτό φυσικά είναι
μια πλατιά διαδεδομένη λαϊκή ιστορία. Η θέση όμως του ύπνου στην αρχή
της ιστορίας του Επιμενίδη υποδηλώνει ότι οι Έλληνες είχαν υπόψη τους το
μακροχρόνιο "αναχωρητήριο", που αποτελεί μαθητεία του σαμάνα, ο οποίος
κάποτε την περνά κατά μεγάλο μέρος, σε κατάσταση ύπνου και καταληψίας.
Και
τέλος ο Ορφέας του οποίου πατρίδα είναι η Θράκη και εκεί στη Θράκη
συνοδεύει έναν θεό που οι Έλληνες ταύτιζαν με τον Απόλλωνα. Συνδυάζει
τα επαγγέλματα του ποιητή, του μάγου, του θρησκευτικού δασκάλου και
χρησμοδότη. Όπως μερικοί μυθικοί σαμάνες της Σιβηρίας, μπορεί με τη
μουσική του να μαζεύει τα πουλιά και τα άγρια ζώα για να τον ακούσουν.
Όπως κάνουν παντού οι σαμάνες, επισκέπτεται τον κάτω κόσμο και το
κίνητρό του είναι πολύ κοινό για τους σαμάνες, να ξανακερδίσει μια
κλεμμένη ψυχή. Τελικά το μαγικό του εγώ επιζεί ως ένα ωδικό κεφάλι, που
συνεχίζει να δίνει χρησμούς πολλά χρόνια μετά το θάνατό του. Ο Ορφέας
επίσης είναι μια μορφή που μοιάζει πολύ με το Ζάλμοξη, ένα μυθικό σαμάνα
ή πρότυπο των σαμάνων.
ΣΑΜΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ
Σήμερα
οι επιστήμονες θεωρούν ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στο σιβηρικό σαμανισμό
και τις νευρικές αρρώστιες, κυρίως τις διάφορες μορφές αρκτικής
υστερίας. Ο Α. Όλμαρκς έφτασε στο σημείο να διακρίνει ανάμεσα σε
αρκτικό και υποαρκτικό σαμανισμό, ανάλογα με το βαθμό της διανοητικής
διαταραχής των εκπροσώπων τους. Σύμφωνα μ' αυτόν αρχικά ο σαμανισμός θα
πρέπει να ήταν ένα φαινόμενο αποκλειστικά αρκτικό, οφειλόμενο κυρίως
στις επιδράσεις του κοσμικού περιβάλλοντος πάνω στην επισφαλή κατάσταση
των νεύρων των κατοίκων των πολικών περιοχών. Το υπερβολικό κρύο, οι
μακριές νύχτες, η μοναξιά των ερημικών εκτάσεων, η έλλειψη βιταμινών
κ.λ.π. θα πρέπει να είχαν επιδράσει πάνω στη νευρική κράση των πληθυσμών
της Αρκτικής, προκαλώντας είτε διανοητικές ασθένειες, είτε σαμανικό
τρόμο. Η μόνη διαφορά τότε ανάμεσα σε έναν σαμάνο και σε έναν επιληπτικό
θα ήταν ότι ο τελευταίος δεν μπορεί να επιτύχει τον τρόμο με τη δική
του θέληση. Στην αρκτική ζώνη η σαμανική έκσταση είναι ένα πηγαίο και
οργανικό φαινόμενο: μόνο σ' αυτή τη ζώνη μπορούμε να μιλήσουμε για
"μεγάλο σαμανισμό", δηλαδή για τελετή που καταλήγει σ' έναν πραγματικό
καταληπτικό τρόμο, κατά τη διάρκεια του οποίου η ψυχή υποτίθεται ότι
έχει εγκαταλείψει το σώμα και ταξιδεύει στους ουρανούς ή τις υπόγειες
κολάσεις. Στις υποαρκτικές περιοχές, επειδή δεν υπόκειται πια στην
κοσμική καταπίεση, ο σαμάνος δεν φτάνει αυθόρμητα σε σαμανικό τρόμο,
αλλά αναγκάζεται να πέφτει σε σαμανική καταληψία με τη βοήθεια
ναρκωτικών ή να μιμείται με δραματικά μέσα το "ταξίδι" της ψυχής. Ο Γ.
Α. Γουίλκεν υποστήριζε, εδώ και εβδομήντα χρόνια ήδη, ότι στη ρίζα του
ινδονησιακού σαμανισμού υπήρχε μια πραγματική αρρώστια και μόνον
αργότερα άρχισαν να μιμούνται δραματικά την αυθεντική σαμανική
καταληψία. Και δεν πρέπει να παραλείψουμε τις χτυπητές σχέσεις που
μοιάζουν να υπάρχουν ανάμεσα στη διανοητική ανισορροπία και τις διάφορες
μορφές του νοτιοασιατικού και του ωκεάνιου σαμανισμού.
Κατά
τον Ρ. Π. Χούς, οι υποψήφιοι σαμάνοι των Αραουκανών της Χιλής "είναι
πάντα φιλάσθενοι ήευαίσθητοι με αδύνατη καρδιά, κατεστραμμένο στομάχι,
επιρρεπείς σε ιλίγγους. Ισχυρίζονται πως το θείο κάλεσμα είναι
γι' αυτούς ακαταμάχητο και ένας πρόωρος θάνατος θα τιμωρούσε αναπόφευκτα
την αντίστασή τους και την αποστασία τους". Στους Χιβάρος ο μελλοντικός
σαμάνος δεν είναι παρά ένα πλάσμα συγκρατημένο και σιωπηλό και πολλές
φορές με προδιάθεση προς τον διαλογισμό και τον ασκητισμό. Ο Πώλ Ραντέν
τονίζει την επιληπτική ή υστερική δομή των περισσότερων "γιατρών" που
αναφέρει, για να υποστηρίξει τη θέση του σχετικά με τη ψυχοπαθολογική
καταγωγή της τάξης των μάγων και των ιερέων. : "Αυτό που στην αρχή
οφειλόταν σε ψυχικές ανάγκες, έγινε ένας προδιαγραμμένος και μηχανικός
τύπος προς χρήση όλων όσων επιθυμούσαν να γίνουν ιερείς ή να έρθουν σε
επαφή με το υπερφυσικό". Ο Μ. Ώλμαρκς βεβαιώνει ότι πουθενά στον κόσμο
οι ψυχικές αρρώστιες δεν είναι τόσο έντονες και γενικευμένες όσο στην
Αρκτική, και αναφέρει μια φράση του ρώσου εθνολόγου Δημ. Ζελένιν : "Στον
Βορρά, αυτές οι ψυχώσεις ήταν πολύ πιο διαδεδομένες από αλλού". Αλλά
παρόμοιες παρατηρήσεις έγιναν για λογαριασμό πολλών άλλων πρωτόγονων
πληθυσμών και δεν βλέπουμε σε τι μας διευκολύνουν στην κατανόηση ενός
θρησκευτικού φαινομένου.
Ο διανοητικά άρρωστος αποκαλύπτεται σαν ένας αποτυχημένος μυστικιστής ή, ακόμα καλύτερα, σαν ένας μυστικιστής που πιθηκίζει. Η
εμπειρία του στερείται θρησκευτικού περιεχομένου ακόμα κι αν
επιφανειακά μοιάζει με θρησκευτική εμπειρία, κατά τον ίδιο τρόπο που μια
πράξη αυτοερωτισμού καταλήγει στο ίδιο αποτέλεσμα με μια πράξη καθαρώς
σεξουαλική, ενώ δεν είναι παρά μια πιθηκική απομίμησή της επειδή
στερείται της συγκεκριμένης παρουσίας συντρόφου. Είναι δυνατόν, άλλωστε,
η εξομοίωση ενός νευρωτικού υποκειμένου με ένα άτομο "κατεχόμενο" από
τα πνεύματα, εξομοίωση που θεωρείται αρκετά συχνή στον αρχαϊκό κόσμο, να
μην είναι, σε πολλές περιπτώσεις παρά το αποτέλεσμα ατελών παρατηρήσεων
εκ μέρους των πρώτων εθνολόγων. Στις σουδανικές φυλές, η επιληψία είναι
αρκετά διαδεδομένη, αλλά ούτε η επιληψία, ούτε καμία άλλη διανοητική
αρρώστια θεωρούνται από τους αυτόχθονες σαν πραγματική δαιμονοληψία.
Πάντως είμαστε αναγκασμένοι να συμπεράνουμε ότι η υποτιθέμενη αρκτική
προέλευση του σαμανισμού δεν απορρέει αναγκαστικά από την αδύνατη
ιδιοσυγκρασία των πληθυσμών που ζουν πάρα πολύ κοντά στον πόλο, και από
τις ειδικές επιδημίες του Βορρά πέρα από ένα ορισμένο γεωγραφικό πλάτος.
Το ότι τέτοιες αρρώστιες εμφανίζονται σχεδόν πάντα σε σχέση με την κλίση των γιατρών, αυτό δεν έχει τίποτα το εκπληκτικό. Σαν
τον άρρωστο, ο θρησκευτικός άντρας προσβάλλεται πάνω σε ένα ζωτικό
επίπεδο που του αποκαλύπτει βασικά δεδομένα της ανθρώπινης ύπαρξης,
δηλαδή τη μοναξιά, την προσκαιρότητα, την εχθρότητα του περιβάλλοντος
κόσμου. Αλλά ο πρωτόγονος μάγος, γιατρός ή σαμάνος, δεν είναι μόνον
'ένας άρρωστος είναι προπάντων ένας άρρωστος που κατόρθωσε να
θεραπευτεί, που θεραπεύτηκε μόνος του. Άπειρες φορές, όταν η κλίση του
σαμάνου ή του γιατρού αποκαλύπτεται διαμέσου μιας αρρώστιας ή μιας
επιληπτικής κρίσης, η μύηση του υποψήφιου ισοδυναμεί με μια θεραπεία. Ο
περίφημος Γιακούτης σαμάνος Τούσπουτ, ήταν άρρωστος για είκοσι χρόνια,
άρχισε να τραγουδάει και ένιωσε καλύτερα. Όταν ο Σιεροζέβσκι, τον
συνάντησε, ήταν εξήντα χρονών και παρουσίαζε μια ακούραστη
ενεργητικότητα "αν χρειαζόταν θα μπορούσε να τυμπανίζει,. να χορεύει, να
πηδάει ολόκληρη νύχτα". Ήταν άλλωστε πολυταξιδεμένος, είχε μάλιστα
εργαστεί στα ορυχεία χρυσού της Σιβηρίας. Αλλά αισθανόταν την ανάγκη να
σαμανίζει : αν έμενε καιρό χωρίς να το κάνει δεν ένιωθε καλά.
Ένας σαμάνος διηγιόταν : οι γέροι λένε πως εδώ και μερικές γενιές τρεις μεγάλοι σαμάνοι ήταν μέλη της οικογένειάς μου. Δεν
γνωρίζουμε να υπάρχουν σαμάνοι μεταξύ των πιο κοντινών μου προγόνων. Οι
γονείς μου είχαν εξαιρετική υγεία. Είμαι 40 ετών. Είμαι παντρεμένος και
δεν έχω παιδιά. Μέχρι τα 20 μου ήμουν πολύ καλά. Έπειτα έπεσα άρρωστος,
το κορμί μου με πονούσε, είχα φοβερούς πονοκεφάλους. Οι σαμάνοι
προσπάθησαν να με γιατρέψουν χωρίς να το κατορθώσουν. Όταν άρχισα να
σαμανίζω ο ίδιος, η κατάστασή μου βελτιώθηκε. Έγινα σαμάνος εδώ και δέκα
χρόνια, αλλά στην αρχή δεν εξασκούσα το σαμανισμό παρά μόνο επάνω μου,
μόνο πριν τρία χρόνια επιχείρησα να θεραπεύσω τους άλλους. Το επάγγελμα
του σαμάνου είναι πολύ - πολύ κουραστικό".
Κάποιος άλλος σαμάνος στα
νιάτα του ήταν αντι - σαμανικός, αλλά αρρώστησε και αφού αναζήτησε
μάταια τη θεραπεία δοκίμασε να σαμανίζει. Θεραπεύτηκε αμέσως και έγινε
σαμάνος για την υπόλοιπη ζωή του.
Ο
Στέρνμπεργκ παρατηρεί πως η επιλογή του σαμάνου εκδηλώνεται με μια
αρρώστια αρκετά σοβαρή που συμπίπτει συνήθως με τη σεξουαλική ωριμότητα.
Αλλά ο μελλοντικός σαμάνος θεραπεύεται τελικά με την ίδια τη
βοήθεια των πνευμάτων που θα γίνουν αργότερα τα προστατευτικά ή
βοηθητικά πνεύματά του. Μερικές φορές πρόκειται για προγόνους που
επιθυμούν να μεταβιβάσουν τα βοηθητικά πνεύματα που έμειναν διαθέσιμα.
Πρόκειται πράγματι για ένα είδος κληρονομικής μεταβίβασης.
Γίνεται
διαρκώς λόγος για θεραπεία, για κυριαρχία, για ισορροπία που
πραγματοποιούνται με την ίδια την εφαρμογή του σαμανισμού. Ο εσκιμώος ή ο
ινδονήσιος σαμάνος δεν οφείλει τη δύναμή του και το κύρος του στο
γεγονός ότι υπόκειται σε κρίσεις επιληψίας, αλλά στο ότι μπορεί να τις
δαμάζει.
Αν
κοιτάξουμε τη λέξη επιληψία στα λεξικά της Ψυχολογίας, ορίζεται ως εξής
: "Επιληψία είναι η ασθένεια που παρουσιάζεται συνήθως από διαταραχές
της συνείδησης και παράδοξα κινητικά συμπτώματα. Οφείλεται σε
επεισοδιακή και αιφνίδια εκφόρτιση ενός τμήματος ή ολόκληρου του
εγκεφάλου. Ο όρος αναφέρεται σε κάθε είδους διαταραχή που χαρακτηρίζεται
από ποικίλους συνδυασμούς των παρακάτω : περιοδικές κινητικές ή
αισθητικές εμπλοκές, με ή χωρίς σπασμούς, με μερική ή ολική απώλεια της
συνείδησης, με κινητικές, αισθητικές ή γνωστικές δυσλειτουργίες και με
τη συνοδεία μη φυσιολογικού εγκεφαλογραφήματος". Βασικό γεγονός
παραμένει η ικανότητα του σαμάνου να προκαλεί θεληματικά τον επιληπτικό
τρόμο. Και κάτι ακόμα πιο σημαντικό, οι σαμάνοι που φαινομενικά είναι
τόσο όμοιοι με τους επιληπτικούς και τους υστερικούς, δείχνουν μια
νευρική συγκρότηση κάτι περισσότερο από φυσιολογική : επιτυγχάνουν να
συγκεντρώνονται με μια ένταση απρόσιτη για τους κοινούς θνητούς,
αντέχουν σε εξαντλητικές προσπάθειες, ελέγχουν τις εκστατικές τους
δυνάμεις, κ.λ.π.
Ο Βογούλος σαμάνος παρουσιάζει ζωηρή εξυπνάδα, ένα ευέλικτο κορμί, μια ενεργητικότητα που μοιάζει να μην έχει όρια. Εν
όψει της μελλοντικής του δουλειάς, ο νεοφώτιστος προετοιμάζεται
προσπαθώντας να δυναμώσει το σώμα του και να τελειοποιήσει τις
πνευματικές του ικανότητες. Ο τέλειος σαμάνος για τους Γιακούτες "πρέπει
να είναι σοβαρός, διακριτικός, να ξέρει να πείθει το περιβάλλον του,
κυρίως δεν πρέπει να δείχνει υπεροπτικός, υπερήφανος, παράφορος.. Πρέπει
να νιώθει κανείς σ' αυτόν μια εσωτερική δύναμη που δεν ενοχλεί, αλλά
που έχει επίγνωση της ισχύος της. Δύσκολα αναγνωρίζει κανείς σ' ένα
τέτοιο πορτραίτο τον επιληπτικό που έχει πλάσει σύμφωνα με άλλες
περιγραφές.
Αν
και οι σαμάνοι εκτελούν τον εκστατικό τους χορό σε έναν αυστηρά
περιορισμένο χώρο με κουστούμια που σηκώνουν πάνω από 15 κιλά σίδερο υπό
μορφή κύκλων και διαφόρων άλλων αντικειμένων, κανείς δεν πληγώθηκε
ποτέ. Έστω και αν κατά την έκσταση ρίχνεται προς όλες τις μεριές
με κλειστά μάτια, εν τούτοις βρίσκει όλα τα αντικείμενα που χρειάζεται.
Αυτή η εκπληκτική ικανότητα ελέγχου ακόμη και των εκστατικών κινήσεων προσδίδει μια θαυμαστή νευρική συγκρότηση. Γενικά
ο σιβηρός και βορειοασιάτης σαμάνος δεν δείχνει σημάδια διανοητικής
διάλυσης. Η μνήμη του και η ικανότητά του στον αυτοέλεγχο είναι φανερά
ανώτερες από το μέσο όρο. Κατά τον Κάι Ντόνερ, "μπορούμε να
υποστηρίξουμε για τους Σαμογέτες, τους Οστιάκους και σε μερικές άλλες
φυλές. ότι ο σαμάνος είναι συνήθως υγιής και από διανοητική άποψη συχνά
ανώτερος από το περιβάλλον του". Στους Μπουριάτ, οι σαμάνοι είναι οι
βασικοί φύλακες της πλούσιας προφορικής επικής φιλολογίας. Το ποιητικό
λεξιλόγιο ενός Γιακούτη σαμάνου περιλαμβάνει 12.000 λέξεις, ενώ η
συνηθισμένη γλώσσα δεν περιλαμβάνει περισσότερες από 4.000 λέξεις. Στους
Κιργίσιους - Καζάκ ο σαμάνος, τραγουδιστής, ποιητής, μουσικός, μάντης,
ιερέας και γιατρός, φαίνεται να είναι ο φύλακας των θρησκευτικών και
λοιπών παραδόσεων, ο φύλακας των παλιών μύθων πολλών αιώνων.
Οι
σαμάνοι Ταουλιπάγκ, είναι γενικά έξυπνα άτομα και με μεγάλη δύναμη
χαρακτήρα, γιατί κατά τη διαμόρφωση και άσκηση του λειτουργήματός τους,
έχουν ανάγκη να αποδεικνύουν ενεργητικότητα και αυτοκυριαρχία. Στους
σαμάνους του Αμαζονίου καμιά ανωμαλία 'η φυσικό ή φυσιολογικό
χαρακτηριστικό δεν φαίνεται να διαλέχτηκε σαν σύμπτωμα μιας ειδικής
προδιάθεσης στην άσκηση του σαμανισμού. Στους Βιντού, η μετάδοση και η
τελειοποίηση της θρησκευτικής σκέψης είναι στα χέρια των σαμάνων. Η
διανοητική προσπάθεια του προφήτη - σαμάνου είναι τεράστια και
αποδεικνύει μια κατά πολύ ανώτερη διανοητική ικανότητα. Δεν υπάρχει
σαμάνος που να μην είναι στην καθημερινή του ζωή, ένα φυσιολογικό άτομο,
που να είναι νευρασθενικός ή παρανοϊκός. Αν ήταν δεν θα τον σέβονταν
σαν ιερέα. Τελικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο σαμανισμός δεν μπορεί να
εξισωθεί με κάποια ανωμαλία εκδηλωμένη η λανθάνουσα. Στην Αυστραλία τα
πράγματα είναι ακόμα πιο ξεκάθαρα : οι γιατροί πρέπει να είναι τελείως
υγιείς και φυσιολογικοί και έτσι είναι ως επί το πλείστον.
Και
πρέπει να λάβουμε υπόψη μας το γεγονός ότι η καθεαυτό μύηση δεν
περιλαμβάνει μόνο μια εκστατική εμπειρία, αλλά και μια θεωρητική και
πρακτική εκπαίδευση πολύ περίπλοκη για να είναι προσιτή σ' έναν άρρωστο.
Είτε υπόκεινται είτε όχι σε πραγματικές κρίσεις επιληψίας ή
υστερίας, οι σαμάνοι, οι μάγοι, οι γιατροί γενικά δεν μπορούν να
θεωρηθούν σαν απλοί άρρωστοι : η ψυχοπαθολογική τους εμπειρία έχει
θεωρητικό περιεχόμενο. Γιατί, αν θεραπεύτηκαν οι ίδιο και ξέρουν να
θεραπεύουν και τους άλλους, είναι, μεταξύ άλλων, γιατί γνωρίζουν το
μηχανισμό - ή ακόμη καλύτερα, τη θεωρία - της αρρώστιας.
Ο
γιατρός ξεχωρίζει από τον κόσμο των κοινών θνητών ακριβώς γιατί
βρίσκεται σε πιο άμεση επαφή με το θείο και χειρίζεται πιο
αποτελεσματικά τις εκφράσεις του. Αναπηρία, νευρική αρρώστια,
πηγαία ή κληρονομική κλίση, αποτελούν εξωτερικά σημάδια μιας
"προτίμησης", μιας "εκλογής". Μερικές φορές τα σημάδια είναι φυσικά,
άλλοτε πρόκειται για δυστύχημα, ακόμη και από τα πιο συνηθισμένα (π.χ.
πέσιμο από δέντρο, δάγκωμα φιδιού κ.λ.π.). Συνήθως η "εκλογή"
αναγγέλλεται μ' ένα απροσδόκητο ατύχημα : κεραυνό, όραμα, όνειρο κ.λ.π.
Το
ζήτημα, είναι ότι σήμερα βλέπουμε τα πράγματα καθαρά εξωτερικά και έτσι
δεν διστάζουμε να αποδίδουμε παθολογικά χαρακτηριστικά στο φαινόμενο
του σαμανισμού και όχι μόνο. Οι επιστήμες, ακόμη και αυτές που
θεωρούνται ότι βρίσκονται πιο κοντά στον Άνθρωπο, έχουν ισοπεδώσει τα
πάντα και όλα δείχνουν συμπτώματα, παραστάσεις, μετρήσεις, νούμερα.
Αλλά... "Η αληθινή επιστήμη δεν αρνιέται τον άνθρωπο, ούτε τη φυσική
Αρμονία, ούτε το Θεό. Γιατί το να γνωρίζει κανείς δεν έρχεται σε
αντίφαση με το να ξέρει, αλλά είναι η εκλαϊκευμένη έκφραση κάθε σοφίας".
(J.A.Livraga
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Σαμανισμός, M. Eliade, εκδ. Ι Χατζηνικολή
2. Οι Έλληνες και το παράλογο, E. R. Doods, εκδ. Καρδαμίτσα, 1977.
3. Σπόροι φωτός, G. A. Livraga, εκδ. Νέα Ακρόπολη, 1989
4. Λεξικό Ψυχολογίας, Ν. Παπαδόπουλος, Αθήνα 1994.
5. Εισαγωγή στην ψυχιατρική, Π. Χαρτοκόλλης, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1991
6. Βασικά στοιχεία κλινικής ψυχιατρικής, Ν. Μάνος, Θεσαλονίκη 1992.
7. Μεγάλη ελληνική εγκυκλοπαίδεια, Π. Δρανδάκη.
8. Οι ασθένειες στην αυγή του δυτικού πολιτισμού, Mirko, D. Grmek, εκδ Ι. Χατζηνικολή, 1989.
9. Διόνυσος, Ιστορία της λατρείας του Βάκχου, H. Jeanmaire, ββιβλιοπωλείο "Κλειώ", Αθήνα 1985.
\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\
