Η ερειπωμένη Μονή Βαρσαμόνερου βρίσκεται περίπου 53km νοτιοδυτικά του Ηρακλείου, στις νότιες υπερώιες του Ψηλορείτη. Ήταν κτισμένη σε μια πανοραμική περιοχή κοντά στα Βορίζια, με απεριόριστη θέα στην πεδιάδα της Μεσαράς.
Η μονή Βαρσαμόνερου, από τις παλαιότερες στην Κρήτη, δεν λειτουργεί από τον 18ο αιώνα και αποτελεί μετόχι της Μονής Βροντησίου. Στην ακμή της ήταν σπουδαίο κέντρο μελέτης συγγραμμάτων και είχε διάφορα μετόχια, ανάμεσα τους και η μονή Βροντησίου. Ο πλούτος της αντανακλάται στις τοιχογραφίες της, από τα σπουδαιότερα δείγματα της Ενετοκρατίας στην Κρήτη.
Σήμερα διασώζεται μόνον ο κατάγραφος ενετικός ναός του Αγίου Φανουρίου. Ο ναός είναι ένα πολύ σπάνιο παράδειγμα εκκλησίας με δύο νάρθηκες στην είσοδο και οι δύο στις δεξιές γωνιές των δύο κλιτών. Περιέχει ενδιαφέρουσες διακοσμήσεις με τούβλα και οι πόρτες και τα γύρω παράθυρα είναι ανάγλυφα με γοτθικές επιρροές.
Αρχικά ο ναός αποτελούνταν από το βόρειο κλίτος (πριν το 1332) που ήταν αφιερωμένο στην Παναγία Οδηγήτρια, τοιχογραφημένος με τις παραστάσεις των 24 Οίκων του Ακαθίστου Ύμνου. Λόγου του αρχικού αυτού ναού, η μονή κατά την Ενετοκρατία ήταν γνωστή με το όνομα Chiesa della Madonna di Varsamonero, δηλαδή ναός Παναγίας Βαρσαμόνενου. Το νότιο κλίτος κτίστηκε αργότερα, αφιερώθηκε στον Άγιο Ιωάννη και διακοσμήθηκε με εντυπωσιακές παραστάσεις της Σταύρωσης και του Επιτάφιου Θρήνου. Δίπλα υπάρχει και το μικρότερο κλίτος του Αγίου Φανουρίου (εορτ. 27 Αυγούστου), που έγινε κι ο προστάτης της μονής.
Ο ναός είναι πολύ σημαντικός για τις παμπάλαιες τοιχογραφίες του, που χρονολογούνται στον 14ο και 15ο αιώνα. Είναι αντιπροσωπευτικά δείγματα μιας σπουδαίας τέχνης που ήκμασε την εποχή της Ενετοκρατίας σε ολόκληρη την Κρήτη και που αργότερα έφτασε στο απόγειο της με τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο (El Greco).
Κοντά στη μονή Βαρσαμόνερου υπάρχει η βυζαντινή Εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, με τις παλιές τοιχογραφίες και το ανάγλυφο παράθυρο. Στο ιστορικό μουσείο Κρήτης στο Ηράκλειο βρίσκεται σήμερα το εξαιρετικής εκκλησιαστικής και ξυλογλυπτικής τέχνης τέμπλο της μονής.
Η Βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Φανουρίου βρίσκεται μέσα στο χωριό. Η εκκλησία ανήκε στο μοναστήρι της Παναγίας της Ελεούσας που κι αυτό ανήκε στο μοναστήρι της Αγίας Ειρήνης. Η εκκλησία που είναι τοποθετημένη σε μια εύφορη κοιλάδα κάτω από τους λόφους του Κρουσώνα, φαίνεται στα δεξιά καθώς μπαίνετε στο χωριό. Σταθμεύστε μέσα στο χωριό και ακολουθήστε τον πεζόδρομο προς τη γραφική εκκλησία του νεκροταφείου. Ο Άγιος Φανούριος είναι μία από τις πιο ενδιαφέρουσες από αρχιτεκτονικής άποψης εκκλησίες της Κρήτης. Aποτελείται από τρία κλίτη κι ένα νάρθηκα που είναι τοποθετημένος μπροστά από το ιερό. Πάνω από αυτό το κομμάτι της εκκλησίας βρίσκονται τρεις τρούλοι, ένας για κάθε κλίτος. Είναι πολύ σπάνιο να συναντήσετε τρούλους πάνω από το ιερό της εκκλησίας κι αυτή είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Το εξωτερικό της είναι διακοσμημένο με κυκλικά σχήματα σε ασυνήθιστο μέγεθος (συχνά είναι τόσο μεγάλα όσο ένα πιάτο), καθώς και με επίσης σπάνιες ζωγραφιές, συμπεριλαμβανόμενων και πουλιών.
Η ασυνήθης διακόσμηση της εκκλησίας του Αγίου Φανουρίου στην Κιθαρίδα
Όμως ποιος είναι ο βίος του Αγίου Φανουρίου, ενός από τους πιο αγαπητούς άγιους σε όλο τον ελληνικό λαό, που κάθε χρόνο τιμά και πανηγυρίζει την μνήμη του στις 27 Αυγούστου;
Αυτός ο τόσο αγαπητός άγιος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί χωρίς αμφιβολία ως δώρο Θεού, διότι ήταν και παράμενε άγνωστος για πολλούς αιώνες και μόνο το 1500 μ.Χ. βρέθηκε η Ιερή εικόνα του, που μας αποκάλυψε την ύπαρξή του την παρρησία του ενώπιον του Θεού, ο οποίος τον έχει χαριτώσει με τόσο μεγάλη θαυματουργική δύναμη. Δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα για τον Άγιο Φανούριο, μόνο το όνομά του που ήταν γραμμένο πάνω στην εικόνα που βρέθηκε και ήταν στρατιωτικός, όπως φανερώνει η στολή που φορά και μάλιστα κατά τους πρώτους αιώνες των μεγάλων διωγμών της Χριστιανοσύνης.
Επίσης πάνω στην εικόνα του, εικονίζονται και τα μεγάλα μαρτύρια που υπέστη ο Άγιος. Αυτά βέβαια είναι αρκετά, διότι μία εικόνα μας εξιστορεί όσα πράγματα θα μα εξιστορούσε και ένα βιβλίο.
Πριν από 500 περίπου χρόνια, όταν οι Τούρκοι είχαν κυριεύσει την Βυζαντινή Αυτοκρατορία, από ένα εντελώς τυχαίο γεγονός, βρέθηκε η ιερά και σεβάσμια εικόνα του Αγίου.
Τον καιρό που οι Αγαρηνοί, περίπου δηλαδή το 1500, κατέλαβαν το νησί της Ρόδου, θέλησαν να το οχυρώσουν και να ξαναφτιάξουν τα τείχη της πόλης, που είχαν σε πολλά σημεία καταστραφεί. Πήραν λοιπόν σαν εργάτες πολλούς χριστιανούς, κι εκείνοι, καθώς έσκαβαν στα χαλάσματα
Κάποιων σπιτιών και παλαιών γκρεμισμένων ναών, βρήκαν μία θαυμάσια εικόνα, ολοκάθαρη και άφθαρτη που φαινόταν σαν να είχε αγιογραφηθεί την ίδια μέρα, πράγμα αξιοπερίεργο και που αποδεικνύει ότι η ανεύρεση της εικόνας δεν είναι τυχαία, αλλά δωρεά του Θεού.
Η εικόνα έδειχνε τον Άγιο Φανούριο νέο στην ηλικία, ντυμένο στρατιωτικά, να κρατάει ένα σταυρό και μαζί μια λαμπάδα αναμμένη. Ολόγυρα από την εικόνα, κατά την συνήθεια των αγιογράφων τότε, υπήρχαν 12 παραστάσεις από τα μαρτύρια του Αγίου.
Τα μαρτύρια που απεικονίζονται είναι μεγάλα και σκληρά και αποκαλύπτουν ότι πρόκειται για μεγάλο και γενναίο αθλητή της πίστεως.
Στη πρώτη παράσταση:
Εμφανίζεται ο Άγιος να απολογείται με παρρησία μπροστά στο Ρωμαίο άρχοντα.
Στη δεύτερη :
Ο Άγιος εικονίζεται ανάμεσα σε στρατιώτες που τον χτυπούν με πέτρες στο κεφάλι και στο στόμα.
Στη τρίτη :
Δείχνει τη συνέχεια αυτών των βασανιστηρίων, όπου έχουν ρίξει τον Άγιο πλέον στο χώμα και τον χτυπούν μανιασμένα με ρόπαλα και ξύλα, ενώ προσεύχεται.
Στη τέταρτη:
Είναι γυμνός και ματωμένος μέσα στη φυλακή, όπου οι δήμιοί του του καταξεσκίζουν τις σάρκες με σιδερένια εργαλεία. Εκείνος υπομένει ατάραχος με το βλέμμα στραμμένο στον ουρανό.
Στη πέμπτη:
Ο Άγιος βρίσκεται μπροστά στο σκληρό τύραννο με μία έκφραση που δείχνει τον πόνο και το μαρτύριο.
Στη έκτη:
Προσεύχεται μόνος του μέσα στη φυλακή έχοντας υψώσει τα χέρια ικετευτικά προς τον Ουρανό.
Στη έβδομη :
Εικονίζεται ένα ακόμη μαρτύριο, όπου είναι γυμνός και καταματωμένος, ενώ γύρω του καίνε το σώμα του με αναμμένες λαμπάδες.
Στην όγδοη :
Εμφανίζεται καταπλακωμένος κάτω από μια μεγάλη πέτρα και ολόγυρά του βρίσκονται άγρια θηρία, έτοιμα να τον κατασπαράξουν, ωστόσο μοιάζουν να είναι καθηλωμένα από την αγιότητά του.
Στην ένατη:
Βρίσκεται μπροστά σε ένα ακόμα μαρτύριο, αφού τον έχουν στήσει μπροστά στα είδωλα με αναμμένα κάρβουνα στα χέρια, αλλά εκείνος προτιμά να κρατά τα κάρβουνα στα χέρια και να καίγεται, παρά να τα πετάξει στα είδωλα και να λυτρωθεί.
Στη δέκατη:
Δέεται με τα χέρια υψωμένα στον ουρανό, ενώ γαλήνη και το θείο φως είναι ζωγραφισμένα στο πρόσωπό του.
Στη ενδέκατη:
Η κορύφωση του μαρτυρίου του!
O Άγιος στέκεται στη μέση και οι βασανιστές του τον έχουν τοποθετήσει σ’ ένα μεγάλο μάγκανο και του τσακίζουν τα κόκαλα. Το πρόσωπο του παραμένει ήρεμο και υπομένει και υπομένει με καρτερία το φρικτό μαρτύριο. Στη τελευταία παράσταση εικονίζεται το φοβερό τέλος του μαρτυρίου του. Οι δήμιοί του τον έκαψαν ζωντανό, αφού μέχρι τέλους, στο Κύριό μας.
Εικονίζεται λοιπόν μέσα σ’ ένα λάκκο με αναμμένα ξύλα, περιτριγυρισμένος από αναμμένες φλόγες και καπνούς.
Πάλι όμως το πρόσωπό του εξακολουθεί να είναι ήρεμο και ατάραχο, εστραμμένο με πίστη και αγαλλίαση προς τον αγαπημένο του Χριστό.
Και μόνο τα μαρτύρια που εικονίζονται στην εικόνα του Αγίου, τον καθιστούν μεγαλομάρτυρα.
Παράλληλα όμως και τα αναρίθμητα θαύματα που Χάριτι Θεού επιτελεί, επιβεβαιώνουν ότι ο Άγιος έχει μεγάλη παρρησία προς τον Θεό.
Στα ερείπια λοιπόν εκείνα, ο επίσκοπος της Ρόδου, αναστήλωσε το ναό του Αγίου Φανουρίου, ο οποίος σώζεται μέχρι σήμερα, όπως και η εικόνα που βρέθηκε 500 χρόνια πριν. Τα θαύματα που από τότε άρχισε να τελεί ο Άγιος έγιναν αφορμή να συντρέχουν στη Ρόδο πολλού χριστιανοί για να ζητούν τις μεσιτείες του.
Η πιο χαρακτηριστική παράδοση στο λαό μας είναι βέβαια το εορταστικό Έθιμο της φανουρόπιτας που γίνεται συνήθως τη παραμονή της εορτής του. Η πίτα αυτή είναι συνήθως μικρή και στρογγυλή σαν μικρός άρτος, μοιράζεται στους πιστούς και γίνεται άλλοτε για να φανερώσει κάποιο χαμένο αντικείμενο ή κάποια χαμένη υπόθεση ή ακόμα να φανερώσει την υγεία σε κάποιον ασθενή.
Υπάρχει επίσης και παράδοση ότι με τη πίτα αυτή γίνεται μνεία της μητέρας του, αλλά άγνωστο για ποιο λόγο.
Ο Άγιος αποτελεί έναν από τους πιο αγαπητούς και προσφιλείς αγίους, στον οποίο, ακόμη και σήμερα, προστρέχουν πλήθος πιστών και εκείνος σπεύδει γρήγορα να εκπληρώσει ότι του ζητήσουμε.
Ο Άγιος Μεγαλομάρτυς Φανούριος ο Νεοφανής
Ο ένδοξος του Χριστού μεγαλομάρτυς Φανούριος ιστορικά δεν είναι γνωστός. Τον γνωρίσαμε μετά από τυχαία εύρεση της εικόνας του το δέκατο τέταρτο αιώνα στη Ρόδο. Τότε την ανασκαφή παλαιών οίκων στο νότιο μέρος του παλαιού τείχους βρέθηκε αρχαίος ναός με πολλές κατεστραμμένες εικόνες. Μεταξύ αυτών βρέθηκε και αυτή του αγίου Φανουρίου, στην οποία ο άγιος εικονίζεται νεαρός στρατιώτης που κρατεί στο δεξί χέρι σταυρό με αναμμένη λαμπάδα. Η εικόνα περιβάλλεται από δώδεκα μαρτύρια.
Πολλοί έχουν συνδυάσει τη μνήμη του με φανερώματα και τον θεωρούν ως τον άγιο που φανερώνει χαμένα αντικείμενα ή κρυμμένα μυστικά. Και τούτο γιατί ο άγιος έγινε γνωστός από την φανέρωση της εικόνας του. Ας ευχηθούμε να φανερώσει ο μεγαλομάρτυς Φανούριος σε όλους μας την αγάπη του Θεού, το λόγο του Ευαγγελίου Του, το δρόμο της μετανοίας και της σωτηρίας μας.
Προστάτης της Νήσου Ρόδου
O Άγιος Φανούριος είναι ο πολιούχος και προστάτης Άγιος ολοκλήρου του νησιού τής Ρόδου. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας σκάβο¬ντας οι Αγαρηνοί για να ανακαινίσουν το κάστρο τής Ρόδου βρήκαν θεμέλια παλαιάς Εκκλησίας με πολλές εικόνες κατεστραμμένες ανάμεσα στις οποίες ξεχώριζε και μία παλαιά εικόνα πού έμοιαζε καινούργια και φρεσκοβαμμένη και τριγύρω στο πλαίσιο της, ήσαν ζωγραφισμένα όλα τα μαρτύρια του εικονιζόμενου Αγίου, ο οποίος φαινόταν πολύ νέος στην ηλικία, ντυμένος στρατιωτικά και κρατώντας στο δεξί του χέρι Σταυρό πάνω στον οποίο στηριζόταν αναμμένη λαμπάδα. Στον Άγιο Φανούριο καταφεύγουν οι πιστοί, για να επικαλεστούν την βοήθεια του στις διάφορες ανάγκες της ζωής τους και μάλιστα όταν χάσουν ο,τιδήποτε ζητούν την παρέμβαση του και αμέσως το βρίσκουν. Ανάμεσα στα άλλα δώρα πού προσφέρουν στον Άγιο οι πιστοί είναι και ή φανουρόπιτα, την οποίαν τάζουν στον Άγιο, για να τους φανερώσει το αντικείμενο πού έχασαν ή κάποια λύση σε οποιοδήποτε πρόβλημα τους.
Στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας τον Ναό του Αγίου τον εξουσίαζε ένας Τούρκος ο όποιος τον είχε κάμει στάβλο και έβαζε μέσα τα χόρτα και τα άχυρα για τα ζώα του. Μία μικρή χριστιανή γειτόνισσα είχε φτιάξει από ντενεκίδι ένα μικρό ακίνδυνο κανδήλι και το άναβε κάθε μέρα από ένα παράθυρο του τρούλου μη δίνοντας σημασία στις απειλές του Τούρκου.
Στον Συναξαριστή της Εκκλησίας αναφέρονται ορισμένα από τα θαύματα του Αγίου πού έκανε σε παλαιότερες εποχές. Είναι αδύνατο όμως να περιγράψει κάποιος τα θαύματα που κάνει καθημερινά ο Άγιος αυτός Μεγαλομάρτυρας του Χριστού σε όσους με πίστη επικαλούνται την μεσιτεία του στις ανάγκες και τις δυσκολίες της ζωής τους.
Γνωρίζουμε βέβαια ότι ή πηγή του κάθε καλού και της κάθε δωρεάς είναι ο Χριστός. Από τον Χριστό παίρνουν οι Άγιοι και δίνουν σε μας. Δεν είναι ανεξάρτητες μονάδες πού ενεργούν αυτόβουλα και αυτοδύναμα. Είναι μεσίτες ανάμεσα στον Χριστό και τους ανθρώπους, όπως και ο Χριστός είναι Μεσίτης ανάμεσα στον Θεό Πατέρα Του και σε μας.
Η μνήμη του Αγίου Φανουρίου γιορτάζεται στις 27 Αυγούστου στον Ιερό Ναό του στην Ρόδο, με λαμπρότητα και προσέλευση πλήθους λαού.
Από τα πιο λαοφιλή πανηγύρια ήταν του Αγίου Ιωάννη στου Ρέντη, στις 29 Αυγούστου. Τον 19o και τουλάχιστον το πρώτο μισό του 20ού αιώνα χιλιάδες πανηγυριστές συνέρρεαν από παντού στη λαμπρή τοποθεσία του Αγίου Ιωάννη του Ρέντη για να γιορτάσουν κάτω από τα δένδρα όπου στήνονταν προσωρινά καφεπαντοπωλεία. Ζουρνάδες, νταούλια και άφθονος ρητινίτης έρρεε στο όνομα της Αποτομής της Κεφαλής του Προδρόμου. Ελάχιστα έχουν γραφεί για εκείνο το εκκλησάκι των χρόνων της Τουρκοκρατίας
Το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννου τιμάται στην αποτομή της Τιμίας Κεφαλής του Τιμίου Προδρόμου, Προφήτου και Βαπτιστού Ιωάννου στις 29 Αυγούστου και στον Άγιο Μεγαλομάρτυρα Δημήτριο τον Μυροβλίτη. Κτίστηκε γύρω στο 1958 από τον Χατζή Εμμανουήλ Χατζάκη και βρίσκεται τρία χιλιόμετρα έξω από το χωριό προς Ηράκλειο.
Σημειωτέον ότι ο Δημήτρης Τσαγκαράκης από την Αργυρούπολη Ρεθύμνης (κοιμήθηκε γύρω στο 1939 σε ηλικία περίπου 90 ετών) διηγόταν πως, όταν ήταν παιδί, την εποχή της Τουρκοκρατίας, είδε με τα μάτια του δύο Τούρκους να πεθαίνουν αιφνίδια μέσα στο ιερό του εξωκλησιού του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου ανατολικά του Ρεθύμνου, στη «γέφυρα των Μισσιρίων». Ο πρώτος Τούρκος μπήκε μέσα για να ουρήσει και να βεβηλώσει το ναό, ενώ ο δεύτερος, βλέποντάς τον να καταρρέει, μπήκε να τον βοηθήσει. Οι Τούρκοι που μαζεύτηκαν από τη γύρω περιοχή δεν τόλμησαν να μπουν στο ιερό, για να τους βγάλουν, αλλά τους έσυραν με μπαστούνια και πήγαν και τους έθαψαν.
Πολιούχος εκκλησία του χωριού είναι ο Άγιος Ιωάννης. Ρυθμού Βασιλικής που βρίσκεται στην δυτική είσοδο του χωριού.Εδώ στις 29 κάθε Αυγούστου εορτάζεται η αποτομή της κεφαλής του Ιωάννου του Προδρόμου.Οι χωριανοί την ημέρα αυτή νηστεύουν ακόμα και το λάδι. Το απόγευμα όμως με τη δύση του ήλιου ανοίγουν οι ξυλόφουρνοι με το μυρωδάτο ψητό και ακολουθεί το ξακουστό ,στην περιοχή, πανηγύρι του Άϊ – Γιαννιού. Η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Ριγολόγου, είναι βασιλικού ρυθμού, κτισμένη κατά την Τουρκοκρατία πριν το 1800. Ονομάζεται έτσι γιατί, όπως πιστεύουν, αν δε νηστέψει κάποιος τη μέρα της γιορτής του Αγίου, στις 29 Αυγούστου, τον πιάνουν ρίγη και υψηλός πυρετός.
