Η λατινική ονομασία του
φυτού είναι Helianthus anuus (Ηλίανθος ο ετήσιος) και ανήκει στην
οικογένεια των Συνθέτων. Το συναντούμε με τα ονόματα ηλιοτρόπιο,
λιοτρόπι, λιοδρόμι, κολοκάσι, κονδυλόριζο, ηλιοστρόφι κ.α.
Ο ηλίανθος
όταν δεν έχει ανθίσει ακόμη παρουσιάζει το φαινόμενο του ηλιοτροπισμού.
Το ξημέρωμα οι δίσκοι των ηλίανθων είναι στραμμένοι προς την Ανατολή.
Καθώς η μέρα προχωρά παρακολουθούν την πορεία του ήλιου προς την Δύση
στρέφοντας τα κεφάλια προς το μέρος του. Όταν ο ήλιος δύσει το βράδυ, τα
ηλιοτρόπια στρέφουν τα κεφάλια τους προς την ανατολή και πάλι. Όταν το
φυτό ανοίξει τα μπουμπούκια του δεν παρουσιάζει πλέον το φαινόμενο αυτό.
Ο
ήλιος καλλιεργείται για τους σπόρους του που τρώγονται ως πασατέμπος
και για το έλαιο που εξάγεται από αυτούς. Βρώσιμα είναι και τα άνθη του
φυτού τα οποία όμως έχουν πικρή γεύση και αν θέλουμε να τα φάμε ωμά
καλύτερα να τα βάλουμε για μερικά δευτερόλεπτα σε ατμό για να φύγει η
πικρίλα. Τα μπουμπούκια του φυτού όταν δεν έχουν ανοίξει τρώγονται όπως
οι αγκινάρες.
Σε μερικές χώρες όπως η Κίνα, τα κεφάλια τρώγονται σαν
σνακ αφού τα ψήσουν στο φούρνο (εδώ που τα λέμε για τους Κινέζους είδηση
θα ήταν, τι δεν τρώνε και όχι αν τρώνε κάτι!).
Είναι φυτό ιθαγενές στην Κεντρική Αμερική αλλά ευδοκιμεί σε όλα τα εδάφη και αναπτύσσεται εύκολα.
Στη
χώρα μας καλλιεργείται κύρια στην περιοχή του Έβρου. Είναι φυτό που
αγαπούν οι μέλισσες και το μέλι που παράγεται σε μεγάλες ποσότητες από
τα άνθη του ηλίανθου είναι ανοιχτόχρωμο. Η μέλισσες όμως πληρώνουν πολύ
ακριβά την αγάπη τους για τους χυμούς του ηλίανθου, γιατί γρήγορα χάνουν
το τρίχωμά τους, μαυρίζουν και τα σμήνη μειώνονται. Για τον λόγο αυτό,
οι μελισσοκόμοι αφήνουν τα μελίσσια τους λίγο χρόνο κοντά στις
καλλιέργειες αυτές και μετά τα απομακρύνουν σε άλλες περιοχές με
γυρεοφόρες ανθοφορίες.
Συστατικά-χαρακτήρας:
Το
άνθος περιέχει ένα φλαβονικό γλυκοσίδιο, την κουρσιμετρίνη, που
συνοδεύεται από μία δεκάδα ακόμη χημικών ενώσεων μεταξύ των οποίων είναι
η ιστιδίνη. Οι σπόροι περιέχουν έλαιο σε ποσοστό 25-40%, πρωτεΐνες,
κυτταρίνη, τανίνη, λεκιθίνες, μεθειονίνη, ασβέστιο, μαγνήσιο, σίδηρο,
κάλιο,φώσφορο, σελήνιο, ψευδάργυρο βιταμίνες A, B, C, Ε, Κ, νιασίνη κ.α.
Ιστορικά στοιχεία:
Ο
ηλίανθος πήρε το όνομά του από τις λέξεις ήλιος και άνθος. Όπως
υπολογίζεται το φυτό χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά γύρω στα 2.600 π.Χ.
από τους ιθαγενείς της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής. Αυτοί μάζευαν τους
μεγαλύτερους σπόρους του φυτού και τους ξαναφύτευαν και έτσι κατάφεραν
να παράγουν μεγαλύτερους σπόρους από ότι είχε αρχικά το φυτό. Οι
Ατζτέκοι του Μεξικού, οι Ίνκας του Περού και οι Οτόμοι λάτρευαν τις
εικόνες του ηλίανθου που για αυτούς συμβόλιζαν τον Θεό Ήλιο. Οι
πολεμιστές των ιθαγενών έπαιρναν μαζί τους ένα προσεκτικά δεμένο βώλο
φτιαγμένο από σπόρους του φυτού για να τρώνε όταν είναι κουρασμένοι,
ώστε να επανακάμπτουν γρήγορα.
Τον 16ο αιώνα ομοιώματα από χρυσάφι
εμφανίστηκαν στην Ισπανία. Τότε ήταν η εποχή που το φυτό μεταφέρθηκε
στην Ευρώπη, το 1514. Οι Ρώσοι όμως ήταν αυτοί που το καλλιέργησαν σε
μεγάλη κλίμακα. Και όχι μόνο αυτό, αλλά κατάφεραν να ανεβάσουν την
απόδοση σε έλαιο από 28% που ήταν στην Αμερική στο 50% περίπου. Αυτό
είχε ως αποτέλεσμα οι αμερικανοί να επανεισάγουν το 1870 τους σπόρους
από την Ρωσία και να καλλιεργήσουν και αυτοί στη συνέχεια την βελτιωμένη
ποικιλία των Ρώσων. Σήμερα το φυτό καλλιεργείται σε όλο τον κόσμο για
φαγητό, λάδι, καύσιμο και ίνες.
Στη Ρωσία χρησιμοποιούσαν τους
πολτοποιημένους βλαστούς και άνθη του φυτού σε βότκα για ένα σκεύασμα
ενάντια στην ελονοσία. Το ίδιο σκεύασμα το χρησιμοποιούσαν για να
αυξήσουν την εφίδρωση, ενάντια στον πυρετό.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Οι
άψητοι σπόροι του φυτού είναι θρεπτικοί, έχουν λίγες θερμίδες και
ηρεμούν το νευρικό σύστημα. Προστατεύουν από τον σχηματισμό πέτρας στα
νεφρά και τη χολή. Βοηθούν τη λειτουργία του προστάτη και γενικά του
πεπτικού, του ουροποιητικού και του αναπαραγωγικού συστήματος.
Προλαμβάνουν και ανακουφίζουν από τη ρευματοειδή αρθρίτιδα και
βελτιώνουν την όραση. Βοηθούν στην απόχρεμψη, στο βήχα, το κρυολόγημα
και τις ασθένειες των βρόγχων. Το ηλιέλαιο που παράγεται με ψυχρή πίεση,
αλλά όχι του εμπορίου, κατεβάζει τη χοληστερίνη και προστατεύει από την
αρτηριοσκληρυνση.
Από τη δεύτερη έκθλιψη των σπόρων του φυτού,
λαμβάνεται λάδι κατάλληλο για τη σαπωνοποιία, τη χρωματουργία, την
επεξεργασία μάλλινων υφασμάτων κ.α. Η πίτα που μένει μετά την δεύτερη
έκθλιψη χρησιμοποιείται ως ζωοτροφή.
Παρασκευή και δοσολογία:
Τα
άνθη παρασκευάζονται ως έγχυμα. Σε μια κουταλιά του φαγητού με
θρυμματισμένα άνθη ρίχνουμε ένα ποτήρι βραστό νερό, το σκεπάζουμε για 15
λεπτά, σουρώνουμε και πίνουμε 2 φορές την ημέρα.
Ηλίανθος: Το φυτό που παράγει οικολογικά καύσιμα
Τα
μυστικά της ενεργειακής καλλιέργειας που εγγυάται σίγουρο εισόδημα για
όσους αγρότες την επιλέγουν. Ολοένα και περισσότεροι παραγωγοί
στρέφονται στον «Ηelianthus».
Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό
Τροφίμων και Γεωργίας (στοιχεία 2010), η παραγωγή του ηλιελαίου
παρουσιάζει αυξητικές τάσεις τα τελευταία χρόνια, ξεπερνώντας παγκοσμίως
τους 10 εκατομμύρια τόνους, ενώ η Ευρώπη αντιπροσωπεύει πάνω από το 60%
της παγκόσμιας παραγωγής. Στην Ε.Ε., οι χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή
ηλιελαίου, όπως επισημαίνεται στην εργασία του Γεωπονικού, είναι η
Γαλλία, η Ισπανία και η Ρουμανία και ακολουθούν η Ολλανδία, η Ουγγαρία, η
Ιταλία, η Γερμανία και η Βουλγαρία.
Χαρακτηριστικό της στροφής στον
ηλίανθο που παρατηρείται στην Ελλάδα είναι το γεγονός ότι, κατά το 2010,
στη Λάρισα η καλλιέργεια του φυτού ανήλθε στα 8.500 στρέμματα, έναντι
3.000 στρεμμάτων, καταγράφοντας αύξηση 80%. Μάλιστα, σύμφωνα με τη
διεύθυνση αγροτικής ανάπτυξης της Λάρισας, εφέτος υπογράφηκαν 274
συμβάσεις για 8.284 στρέμματα, ενώ πέρυσι είχαν υπογραφεί 1 12 συμβάσεις
για 3.280 στρέμματα.
Τι πρέπει να γνωρίζουν οι επίδοξοι καλλιεργητές;
Κατ΄ αρχάς
ότι, εάν έχει προηγηθεί καλλιέργεια σιταριού, η απόδοση του φυτού θα
είναι πολλαπλάσια. Λόγω του μεγάλου βάθους του ριζικού του συστήματος,
επίσης, ο ηλίανθος εκμεταλλεύεται καλύτερα τα αποθέματα του νερού και,
κατά συνέπεια, η παραγωγή μεγιστοποιείται.
Η φυτεία δεν θα πρέπει να
ποτίζεται περισσότερες από τρεις με πέντε φορές σε διάστημα 4060 ημερών,
ενώ το τελευταίο πότισμα θα πρέπει να πραγματοποιείται στα μέσα
Ιουλίου, ώστε τα νερά να καταλήγουν στις αντλίες βαθέων φρεατίων
(πο-μώνες) και το νερό να αξιοποιείται με τον καλύτερο τρόπο.
Το
κόστος ανέρχεται από 30 έως 60 ευρώ το στρέμμα, αποτελεί συνάρτηση των
εισροών και του ύψους του ενοικίου και δεν απαιτεί εργατικά έξοδα, όπως,
επί παραδείγματι, η καλλιέργεια του βαμβακιού, για την οποία
απαιτούνται εκτεταμένες σκαλιστικές ενέργειες. Ενδεικτικά, με εφικτό
στόχο παραγωγής της τάξης των 500 κιλών ανά στρέμμα, ο παραγωγός μπορεί
να εξασφαλίσει εισόδημα από 75 έως 1 25 ευρώ ανά στρέμμα. Σύμφωνα με
τους ειδικούς, η απόδοση των χρημάτων που έχουν επενδυθεί θα κυμανθεί
από 20% μέχρι και 50% και το ανά στρέμμα κέρδος από 1 5 μέχρι και 65
ευρώ.
Ψηλό φυτό, με μεγάλα, ωοειδή, οδοντωτά στην περιφέρεια φύλλα
και τριχωτά. Καθ΄ όλη τη διάρκεια της ημέρας, η κεφαλή του (επιστημονικά
αποκαλείται ταξιανθία) ακολουθεί τον ήλιο και στρέφεται το πρωί προς
την Ανατολή. Η κίνηση αυτή, που οφείλεται σε κάμψη του βλαστού, παύει
μετά την άνθηση και τη γονιμοποίηση των ανθέων και τα κεφάλια παραμένουν
στραμμένα προς την Ανατολή. Η... παραπάνω «χορογραφία» ανήκει στον
ηλίανθο, το φυτό που έχει πάψει να καλλιεργείται μαζικά στην Ελλάδα από
τα μέσα της δεκαετίας του 1970, παρότι αποτελεί πηγή αμύθητων οικονομικών και όχι μόνο υπεραξιών.
Δημοσιογραφική
υπερβολή; Μάλλον όχι, καθώς, χάρη στον «Helianthus», υπάρχει το
ηλιέλαιο αλλά και οι ηλιόσποροι, οι οποίοι χρησιμοποιούνται στην
παρασκευή ψωμιού και σε πολύ μικρό μέγεθος ως πτηνοτροφή.
Οι σπόροι
του, αλεσμένοι, χρησιμοποιούνται για την παρασκευή αφεψήματος που
μοιάζει με τον καφέ, ενώ ωμοί και άψητοι παρουσιάζουν μεγάλες
θεραπευτικές ιδιότητες, με ευεργετικές συνέπειες σε περιπτώσεις βήχα,
φαρυγγίτιδας ή κρυολογήματος.
Το καλύτερο όλων; Οι σπόροι του
αποτελούν ιδανική πρώτη ύλη για την παραγωγή βιοκαυσίμων, που
προέρχονται από κομμάτια ξύλου, οργανικά προϊόντα ή από φυτά. Μάλιστα,
κατά την καύση του βιοντίζελ που προέρχεται από τον ηλίανθο, εκλύεται
στην ατμόσφαιρα μόνο το διοξείδιο του άνθρακα που το φυτό έχει
απορροφήσει κατά τη διάρκεια της ημέρας και, κατά συνέπεια, συμβάλλει
στη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου.
Πλεονεκτήματα
Με
την Ευρωπαϊκή Ένωση να έχει θέσει στόχο έως το 2020 τα βιοκαύσιμα να
αντιπροσωπεύουν το 10% της αγοράς καυσίμων και ένα στρέμμα ηλίανθου να
έχει υπολογιστεί ότι παράγει κατά μέσο όρο από 43 έως 75 λίτρα
βιοντίζελ, η καλλιέργεια του «χρυσοφόρου» αυτού φυτού φαίνεται να
επιστρέφει δυναμικά τα τελευταία χρόνια στον θεσσαλικό κάμπο. Ακόμα ένα
από τα πλεονεκτήματα του ηλιάνθου είναι ότι αποτελεί επένδυση ιδιαίτερα
«χαμηλού ρίσκου» για τους αγρότες, επειδή, όπως αναφέρουν ειδικοί
γεωπόνοι στο «Κ», έχει χαμηλό κόστος. Δεν απαιτείται, δηλαδή, παρά ο
μισός προϋπολογισμός σε σχέση με την καλλιέργεια βαμβακιού και το ένα
τρίτο των χρημάτων σε σύγκριση με το καλαμπόκι.
Και, με δεδομένη
τη μεγάλη ζήτησή του από τη βιομηχανία, όπως και τη στροφή 180 μοιρών
προς τα ενεργειακά φυτά, η καλλιέργεια του ηλιάνθου στις περισσότερες
των περιπτώσεων συμβασιοποιείται, εξασφαλίζοντας σταθερά κέρδη για τον
παραγωγό. Και είναι τόσο μεγάλο το επιχειρηματικό ενδιαφέρον, που, κατά
βάση, οι ενδιαφερόμενες εταιρείες σε συνεργασία με τα γεωπονικά γραφεία
στους κατά τόπους νομούς και τους αγροτικούς συνεταιρισμούς προσεγγίζουν
τους αγρότες, προσφέροντας συμβόλαια. Σε ποια τιμή κλείνονται τα
«deals»; Ενδεικτικά αναφέρεται η περίπτωση της Καλαμπάκας, όπου η τοπική
Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών έχει συμφωνήσει με εταιρεία αποζημίωση
ύψους 42,5 λεπτών ανά κιλό.
Και όχι τυχαία, καθώς οι αποδόσεις
του φυτού είναι κατά 100 κιλά μεγαλύτερες σε σύγκριση με τη μέση απόδοση
του βαμβακιού, ξεπερνούν, δηλαδή, τα 300 κιλά ανά στρέμμα. Την ίδια
στιγμή, όπως προκύπτει από πειραματική καλλιέργεια στην Αττική σε
τέσσερα υβρίδια του ηλιάνθου, που πραγματοποιήθηκε για ερευνητικές
ανάγκες (στο πλαίσιο μεταπτυχιακής διατριβής της Φ. Θ. Μουσταφέρη του
Γεωπονικού Πανεπιστημίου), οι τελικές αποδόσεις σε σπόρο κυμαίνονται από
περίπου 820 κιλό/στρέμμα έως 670 κιλό/ στρέμμα.Όσον αφορά την
περιεκτικότητα σε έλαιο, ξεπερνά το 37% για το σύνολο των τεσσάρων
υβριδίων που καλλιεργήθηκαν.
Και, εάν νομίζετε ότι ο ηλίανθος
μπορεί να καλλιεργηθεί μόνο από αγρότες, απατάστε. Καλλιεργείται εύκολα
σε μια γλάστρα και οι θρεπτικότατοι σπόροι του μπορούν να αποξηρανθούν
στο φως του ήλιου.
