ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ~ POLITEIA BOOKSTORE
Ανεξάρτητο βιβλιοπωλείο
ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ~ POLITEIA BOOKSTORE
ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ
το βραβευμένο με Booker μυθιστόρημα της Anna Burns «Ο Γαλατάς» που
μόλις κυκλοφόρησε σε μετάφραση της Μαρίας Αγγελίδου από τις εκδόσεις
Gutenberg.
Ο Γαλατάς μπορεί να εκτυλίσσεται –αν και δεν αναφέρεται επακριβώς πουθενά στο κείμενο– κατά τη διάρκεια των «Ταραχών» σε μια ελεγχόμενη από τους ρεπουμπλικάνους (Καθολικοί, εθνικιστές) ζώνη του Μπέλφαστ στα τέλη της δεκαετίας του 1970, αλλά ως μια έξοχα σχεδιασμένη μεταφορά για ένα απολυταρχικό κράτος, θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε από την Ανατολική Γερμανία της Στάζι, στη Χιλή του Πινοσέτ, στην χώρα των Κιμ, στους Ταλιμπάν.
Στο κέντρο του βιβλίου είναι μια 18χρονη κοπέλα. Είναι η αφηγήτρια και παρουσιάζεται να αδιαφορεί για την σταθερά άσχημη και αμείωτα τεταμένη κατάσταση του περιβάλλοντός της - κάτι που σίγουρα εκπλήσσει δεδομένου του ιστορικού πλαισίου. Απορροφάται ολοκληρωτικά από τη λογοτεχνία και τη γλώσσα άλλων καιρών και τόπων, αποτελώντας, παρά τη θέλησή της, μια αταίριαστη και τελικά προκλητική φιγούρα. Όπως και με κάθε χαρακτήρα του μυθιστορήματος αυτού που βρίθει πνεύματος, χιούμορ και επινοητικής, τρομερά διασκεδαστικής πολυλογίας, η αφηγήτρια είναι ανώνυμη και απλώς πηγαίνει από το ένα παρωνύμιο στο άλλο, ανάλογα με το ποια είναι σε σχέση με κάποιον τρίτο: «τρίτη κόρη», «μεσαία αδερφή», «ίσως φίλη», «πιο παλιά φίλη». Η Burns αποικίζει ολόκληρο το βιβλίο με παρόμοια παρωνύμια, όπως τον βίαιο stalker Τάδε Μακ Τάδε και τον μικρότερο αδερφό του το «πυρηνικό αγόρι», το τραγικά και ανεπανόρθωτα κατεστραμμένο «κορίτσι με τα χάπια» που έχει μια ακμάζουσα καριέρα ως δηλητηριάστρια, τον «ίσως φίλο» της αφηγήτριας. Και τον ίδιο τον Γαλατά.
«Δεν ήξερα τίνος γαλατάς ήταν. Δικός μας δεν ήταν. Δεν έπαιρνε παραγγελίες για γάλα. Δεν είχε γάλα.»
Φημολογούμενος ηγέτης μιας παραστρατιωτικής ομάδας (των εθνικιστών), αυτός ο μοχθηρός μεσήλικας, ο Γαλατάς, παραμονεύει από το άσπρο βανάκι του, εμφανίζεται από το πουθενά, της προσφέρεται ο αζήτητος – αυτή δεν δέχεται τίποτα ποτέ. Δεδομένης, ωστόσο, της επίμονης εγγύτητάς του, της αναπόφευκτης πανταχού παρουσίας του στην ζωή της, των έμμεσων απειλών του να σκοτώσει το «ίσως φίλο» της, σύντομα γίνεται σιωπηρά αποδεκτό στην κοινότητα (που πάντα κρυφοκοιτάζει τα πάντα) ότι η αφηγήτρια βρίσκεται σε σχέση με τον Γαλατά - κάτι το οποίο δεν ισχύει. Ο μύλος του κουτσομπολιού, των πλαστών διαδόσεων και των υπαινιγμών της γειτονιάς είναι ένας μικρόκοσμος (η δικτατορία του προλεταριάτου;) εντός της μεγαλύτερης απειλής της ανεπιθύμητης στρατιωτικής παρουσίας.
(Στο σημείο αυτό αξίζει ν' αναφερθεί σ' αυτή τη μπερδεμένη παρένθεση ότι το «ίσως» καθεστώς της σχέσης εξηγείται πολύ ωραία, με πολλούς τρόπους, όλοι οι τρόποι πολύ ανθρώπινοι, σαφείς κι ωραίοι, ένα «ίσως» ως αναπόδραστο γεγονός, ως αξίωμα, ότι εν ολίγοις θα ήταν απάνθρωπο, εκτός από σχεδόν αδύνατο, να σφυρηλατηθεί οποιαδήποτε κατάσταση μονιμότητας, ομορφιάς και ευτυχίας, μέσα σε τόσο πιεστικές συνθήκες, σε μια καταδικασμένη σε βίαιο και παράλογο θάνατο ζωή).
Ο πραγματικός γαλατάς – γνωστός πολύ βοηθητικά ως «πραγματικός γαλατάς» καθώς και ως «άνθρωπος που δεν αγαπούσε κανέναν» (η Burns παραθέτει ακριβείς και πλούσια τεκμηριωμένες ιστορίες για τους χαρακτήρες της, κάτι που εκτίμησα πάρα πολύ καθώς με άφησε με την αίσθηση μιας υπαρκτής κοινότητας, μιας ζωντανής ιστορίας ) - είναι ένας πραγματικά καλός άνθρωπος, περιφρονημένος ωστόσο από την κοινότητα σχεδόν από συνήθεια, μόνο και μόνο επειδή είναι ο μόνος που δεν επιτρέπει στους παραστρατιωτικούς να θάψουν (κρύψουν) τα όπλα τους στον κήπο του. Αυτή η σιωπηρή ανυπακοή τού «πραγματικού γαλατά», μαζί με την ανήκουστη συνήθεια της αφηγήτριάς μας να διαβάζει ενώ περπατά, την παρότρυνση (παράκληση, σχεδόν ικεσία) μιας καθηγήτριας γαλλικών προς τους μαθητές της να απολαύσουν τα χρώματα του ηλιοβασιλέματος, και έναν μίνι φεμινισμό (στο εμβρυϊκό ακόμα στάδιο) μιας ολιγάριθμης ομάδας γυναικών, είναι οι μόνες μικρές, αλλά σημαντικές επαναστατικές πράξεις που αποκλίνουν από την αποδεκτή συμπεριφορά, από τον άγραφο κώδικα αυτής της εκτός-πραγματικότητας πραγματικότητας που συντηρεί την κατασπαραγμένη από την άλογη βία κοινότητα.
Ωστόσο, στο βιβλίο δεν παρουσιάζεται παραστρατιωτική ή κρατική βία. Οι στόχοι της Burns είναι οι πιο ύπουλες δυνάμεις: η τυραννία της υπακοής, της θρησκείας, της πατριαρχίας, του κουτσομπολιού, της διαβίωσης με δυσπιστία διαρκείας και μόνιμο φόβο.
Η βία, που υπάρχει, και υπάρχει διαρκώς, συμβαίνει ως επί το πλείστον εκτός σκηνής.
Αλλά όταν συμβαίνει μια μη πολιτική δολοφονία ή όταν το πυρηνικό αγόρι αυτοκτονεί - όχι ως αποτέλεσμα των ταραχών αλλά λόγω του φόβου του για τον πυρηνικό πόλεμο - χαιρετίζεται με ομαδικό πανικό:
«Οποιοδήποτε άλλο είδος φόνου, πλην του πολιτικού, προκαλούσε στην κοινότητα αμηχανία και αγωνία• επειδή δεν ήξερε ούτε τι να σκεφτεί ούτε τι να κάνει.»
Η συγγραφέας οικοδομεί έξοχα μια κοινωνία υπό πολιορκία από τις πιο καλά συγκαλυμμένες ομάδες καταπίεσης – τους «δικούς μας».
Η αφηγήτρια του Γαλατά είναι από τους ήρωες βιβλίων εκείνους που μένουν κοντά μας για πολύ καιρό. Είναι ο απόλυτος αντι-ήρωας. Ένα διαβαστερό κορίτσι που καταφέρνει να διαταράξει το στάτους κβο χωρίς πολιτικές, χωρίς ηρωισμούς, χωρίς ίχνος βίας, αλλά με το να είναι απλώς αφοπλιστικά πρωτότυπη, τρομερά αστεία, αλλόκοτη, μοναδική. Το ίδιο ακριβώς μπορεί να λεχθεί και για ολόκληρο το βιβλίο.
Βρείτε τον Γαλατά στην Πολιτεία: https://www.politeianet.gr/…/9789600120097-burns-anna-guten…
Ο Γαλατάς μπορεί να εκτυλίσσεται –αν και δεν αναφέρεται επακριβώς πουθενά στο κείμενο– κατά τη διάρκεια των «Ταραχών» σε μια ελεγχόμενη από τους ρεπουμπλικάνους (Καθολικοί, εθνικιστές) ζώνη του Μπέλφαστ στα τέλη της δεκαετίας του 1970, αλλά ως μια έξοχα σχεδιασμένη μεταφορά για ένα απολυταρχικό κράτος, θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε από την Ανατολική Γερμανία της Στάζι, στη Χιλή του Πινοσέτ, στην χώρα των Κιμ, στους Ταλιμπάν.
Στο κέντρο του βιβλίου είναι μια 18χρονη κοπέλα. Είναι η αφηγήτρια και παρουσιάζεται να αδιαφορεί για την σταθερά άσχημη και αμείωτα τεταμένη κατάσταση του περιβάλλοντός της - κάτι που σίγουρα εκπλήσσει δεδομένου του ιστορικού πλαισίου. Απορροφάται ολοκληρωτικά από τη λογοτεχνία και τη γλώσσα άλλων καιρών και τόπων, αποτελώντας, παρά τη θέλησή της, μια αταίριαστη και τελικά προκλητική φιγούρα. Όπως και με κάθε χαρακτήρα του μυθιστορήματος αυτού που βρίθει πνεύματος, χιούμορ και επινοητικής, τρομερά διασκεδαστικής πολυλογίας, η αφηγήτρια είναι ανώνυμη και απλώς πηγαίνει από το ένα παρωνύμιο στο άλλο, ανάλογα με το ποια είναι σε σχέση με κάποιον τρίτο: «τρίτη κόρη», «μεσαία αδερφή», «ίσως φίλη», «πιο παλιά φίλη». Η Burns αποικίζει ολόκληρο το βιβλίο με παρόμοια παρωνύμια, όπως τον βίαιο stalker Τάδε Μακ Τάδε και τον μικρότερο αδερφό του το «πυρηνικό αγόρι», το τραγικά και ανεπανόρθωτα κατεστραμμένο «κορίτσι με τα χάπια» που έχει μια ακμάζουσα καριέρα ως δηλητηριάστρια, τον «ίσως φίλο» της αφηγήτριας. Και τον ίδιο τον Γαλατά.
«Δεν ήξερα τίνος γαλατάς ήταν. Δικός μας δεν ήταν. Δεν έπαιρνε παραγγελίες για γάλα. Δεν είχε γάλα.»
Φημολογούμενος ηγέτης μιας παραστρατιωτικής ομάδας (των εθνικιστών), αυτός ο μοχθηρός μεσήλικας, ο Γαλατάς, παραμονεύει από το άσπρο βανάκι του, εμφανίζεται από το πουθενά, της προσφέρεται ο αζήτητος – αυτή δεν δέχεται τίποτα ποτέ. Δεδομένης, ωστόσο, της επίμονης εγγύτητάς του, της αναπόφευκτης πανταχού παρουσίας του στην ζωή της, των έμμεσων απειλών του να σκοτώσει το «ίσως φίλο» της, σύντομα γίνεται σιωπηρά αποδεκτό στην κοινότητα (που πάντα κρυφοκοιτάζει τα πάντα) ότι η αφηγήτρια βρίσκεται σε σχέση με τον Γαλατά - κάτι το οποίο δεν ισχύει. Ο μύλος του κουτσομπολιού, των πλαστών διαδόσεων και των υπαινιγμών της γειτονιάς είναι ένας μικρόκοσμος (η δικτατορία του προλεταριάτου;) εντός της μεγαλύτερης απειλής της ανεπιθύμητης στρατιωτικής παρουσίας.
(Στο σημείο αυτό αξίζει ν' αναφερθεί σ' αυτή τη μπερδεμένη παρένθεση ότι το «ίσως» καθεστώς της σχέσης εξηγείται πολύ ωραία, με πολλούς τρόπους, όλοι οι τρόποι πολύ ανθρώπινοι, σαφείς κι ωραίοι, ένα «ίσως» ως αναπόδραστο γεγονός, ως αξίωμα, ότι εν ολίγοις θα ήταν απάνθρωπο, εκτός από σχεδόν αδύνατο, να σφυρηλατηθεί οποιαδήποτε κατάσταση μονιμότητας, ομορφιάς και ευτυχίας, μέσα σε τόσο πιεστικές συνθήκες, σε μια καταδικασμένη σε βίαιο και παράλογο θάνατο ζωή).
Ο πραγματικός γαλατάς – γνωστός πολύ βοηθητικά ως «πραγματικός γαλατάς» καθώς και ως «άνθρωπος που δεν αγαπούσε κανέναν» (η Burns παραθέτει ακριβείς και πλούσια τεκμηριωμένες ιστορίες για τους χαρακτήρες της, κάτι που εκτίμησα πάρα πολύ καθώς με άφησε με την αίσθηση μιας υπαρκτής κοινότητας, μιας ζωντανής ιστορίας ) - είναι ένας πραγματικά καλός άνθρωπος, περιφρονημένος ωστόσο από την κοινότητα σχεδόν από συνήθεια, μόνο και μόνο επειδή είναι ο μόνος που δεν επιτρέπει στους παραστρατιωτικούς να θάψουν (κρύψουν) τα όπλα τους στον κήπο του. Αυτή η σιωπηρή ανυπακοή τού «πραγματικού γαλατά», μαζί με την ανήκουστη συνήθεια της αφηγήτριάς μας να διαβάζει ενώ περπατά, την παρότρυνση (παράκληση, σχεδόν ικεσία) μιας καθηγήτριας γαλλικών προς τους μαθητές της να απολαύσουν τα χρώματα του ηλιοβασιλέματος, και έναν μίνι φεμινισμό (στο εμβρυϊκό ακόμα στάδιο) μιας ολιγάριθμης ομάδας γυναικών, είναι οι μόνες μικρές, αλλά σημαντικές επαναστατικές πράξεις που αποκλίνουν από την αποδεκτή συμπεριφορά, από τον άγραφο κώδικα αυτής της εκτός-πραγματικότητας πραγματικότητας που συντηρεί την κατασπαραγμένη από την άλογη βία κοινότητα.
Ωστόσο, στο βιβλίο δεν παρουσιάζεται παραστρατιωτική ή κρατική βία. Οι στόχοι της Burns είναι οι πιο ύπουλες δυνάμεις: η τυραννία της υπακοής, της θρησκείας, της πατριαρχίας, του κουτσομπολιού, της διαβίωσης με δυσπιστία διαρκείας και μόνιμο φόβο.
Η βία, που υπάρχει, και υπάρχει διαρκώς, συμβαίνει ως επί το πλείστον εκτός σκηνής.
Αλλά όταν συμβαίνει μια μη πολιτική δολοφονία ή όταν το πυρηνικό αγόρι αυτοκτονεί - όχι ως αποτέλεσμα των ταραχών αλλά λόγω του φόβου του για τον πυρηνικό πόλεμο - χαιρετίζεται με ομαδικό πανικό:
«Οποιοδήποτε άλλο είδος φόνου, πλην του πολιτικού, προκαλούσε στην κοινότητα αμηχανία και αγωνία• επειδή δεν ήξερε ούτε τι να σκεφτεί ούτε τι να κάνει.»
Η συγγραφέας οικοδομεί έξοχα μια κοινωνία υπό πολιορκία από τις πιο καλά συγκαλυμμένες ομάδες καταπίεσης – τους «δικούς μας».
Η αφηγήτρια του Γαλατά είναι από τους ήρωες βιβλίων εκείνους που μένουν κοντά μας για πολύ καιρό. Είναι ο απόλυτος αντι-ήρωας. Ένα διαβαστερό κορίτσι που καταφέρνει να διαταράξει το στάτους κβο χωρίς πολιτικές, χωρίς ηρωισμούς, χωρίς ίχνος βίας, αλλά με το να είναι απλώς αφοπλιστικά πρωτότυπη, τρομερά αστεία, αλλόκοτη, μοναδική. Το ίδιο ακριβώς μπορεί να λεχθεί και για ολόκληρο το βιβλίο.
Βρείτε τον Γαλατά στην Πολιτεία: https://www.politeianet.gr/…/9789600120097-burns-anna-guten…
