«Όσα
όντα υπάρχουν γύρω μας, άλλα τα εξουσιάζουμε και άλλα όχι. Εξουσιάζουμε
τη γνώμη μας, την ψυχική μας διάθεση, την επιθυμία μας για απολαύσεις,
την προσπάθεια να αποφύγουμε άσχημες καταστάσεις, δηλαδή όσο εξαρτώνται
από τις προσωπικές μας ενέργειες. Δεν εξουσιάζουμε το σώμα, τα υλικά
αγαθά, τη δόξα, τα αξιώματα, δηλαδή όσα δεν αποτελούν δικά μας έργα. Όσα
εξουσιάζουμε είναι από τη φύση τους ελεύθερα, ανεξάρτητα, ανεμπόδιστα,
εκείνα που δεν εξουσιάζουμε είναι από τη φύση τους ασθενή υποτακτικά
μπορούν εύκολα...
να αποτραπούν και είναι αλλότρια από εμάς» Στωiκός φιλόσοφος Επίκτητος (50 μ.Χ.)
Συνεχίζοντας εξηγεί ότι η
δυστυχία του ανθρώπου βρίσκεται στο γεγονός ότι θεωρεί δικά του όσα δεν
εξουσιάζει. Αυτό που πραγματικά αξίζει λοιπόν είναι να αγωνιστεί για όσα
εξουσιάζει, να τα μελετήσει και να τα βελτιώσει. Και τα συναισθήματα
ανήκουν σ΄ αυτή την κατηγορία.
Τι είναι το συναίσθημα;
Ανατρέχοντας σε ένα λεξικό
βρίσκουμε τον παρακάτω ορισμό: «Ψυχική κατάσταση, δυσάρεστη ή ευχάριστη,
εντύπωση ζωηρή που μένει στη συνείδηση και προκαλείται από χαρά,
έκπληξη, φόβο κτλ». Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Μήπως τα συναισθήματα
έχουν κάποια σχέση με το πνεύμα; Τα συναισθήματα είναι διαρκή, ήσυχα
και βαθιά, βασίζονται στην συνείδηση γεγονός που τους επιτρέπει μία
περισσότερο αυθεντική και συνεχή εξωτερική έκφραση. Η διαρκής τους φύση
επιτρέπει να γυαλιστούν τα ελαττώματα και να δυναμωθούν οι αρετές.
Το συναίσθημα είναι μία μίμηση
προς τα έξω, μία δύναμη που γεννιέται στο εσωτερικό του εαυτού μας και
μιλάει στο περιβάλλον, μία αίσθηση που μας λέει ποιοι ήμαστε και
δημιουργεί τη σχέση μας με τον κόσμο. Μας πληροφορεί για τον κόσμο γύρω
μας ποιο γρήγορα από τη σκέψη, μας καθοδηγεί, θυμίζοντας μας τι αγαπάμε
και τι αισθανόμαστε, μας εξατομικεύει, δίνοντας μας τη δυνατότητα να
αποκτήσουμε συνείδηση του ίδιου μας του εαυτού.
Ο ρόλος των συναισθημάτων είναι
να αποδεικνύουν τα γεγονότα που είναι σημαντικά για το άτομο και να
θέσουν σε κίνηση τη συμπεριφορά που θα του επιτρέψει να τα χειριστεί.
Πόσα συναισθήματα υπάρχουν;
Έχουν
εντοπιστεί σίγουρα τέσσερα είδη συναισθημάτων σε όλες τις κουλτούρες:
θυμός, φόβος, χαρά και αποστροφή. Οι ηλεκτροεγκεφαλογραφικές μετρήσεις
χωρίζουν απλώς τα συναισθήματα σε θετικά και αρνητικά. Εκτός όμως από
αυτά τα τέσσερα συναισθήματα υπάρχουν και άλλα. Υπάρχουν διαβαθμίσεις
των συναισθημάτων που ξεκινάνε από τα ένστικτα, τις συναισθήσεις, τα
πάθη και τις συγκινήσεις και φτάνουν μέχρι τα ανώτερα συναισθήματα τις
ομορφιάς, του αγαθού και του καλού.
Χρήσιμες αντιδράσεις
Ο φόβος οξύνει τις αισθήσεις
(ακοή πιο λεπτή, όραση πιο καθαρή, το σώμα σε εγρήγορση, ο εγκέφαλος σε
κατάσταση εκτάκτου ανάγκης). Το πρωταρχικό καθήκον του φόβου είναι να
εξασφαλίσει την προστασία μας, π.χ. το να στρίψουμε εγκαίρως το τιμόνι
για να αποφύγουμε ένα ατύχημα. Όταν όμως είναι υπερβολικός το άτομο μας
παραλύει π.χ. ο φόβος κινδύνου στο σκοτάδι ή σε ένα έρημο δρόμο.
Ο θυμός είναι μία αντίδραση στην
απογοήτευση και στην αδικία. Προσφέρει την ενέργεια της
αυτοεπιβεβαίωσης. Χρησιμεύει στην διατήρηση των σωματικών, ψυχολογικών ή
κοινωνικών ορίων και στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων μας. Εμφανίζεται
στην έλλειψη σεβασμού όσον αφορά την ακεραιότητα μας, μας προειδοποιεί
για τις ανάγκες μας, τόσο τις σωματικές όσο και τις ψυχικές επιτρέποντας
μας να εναρμονίζουμε τις σχέσεις μας με τους άλλους.
Ο θυμός υπηρετεί την αρμονία
(στην μυθολογία η Αρμονία ήταν κόρη του Άρη του θεού του πολέμου και
της σύγκρουσης και της Αφροδίτης, τη θεάς του έρωτα και της ομορφιάς).
Είναι σημαντικό να μη συγχέουμε τον θυμό με την βιαιότητα και την
επιβολή της εξουσίας πάνω στους άλλους.
Η λύπη συνοδεύει την διεργασία
του πένθους. Ξυπνάει από μία απώλεια, έναν χωρισμό. Υπογραμμίζει το κενό
και την έλλειψη. Η λύπη δεν είναι κατάθλιψη. Τα δάκρυα της αληθινής
λύπης δεν κρατούν πολύ και ανακουφίζουν. Η λύπη είναι μια θετική
διεργασία, ενώ η κατάθλιψη μας φυλακίζει και συντηρεί μία νοσηρή
κατάσταση.
Κυρίως ας μην ξεχάσουμε τη χαρά
που κάνει τους χτύπους της καρδιάς πιο δυνατούς, πιο αργούς, μία γλυκιά
ζεστασιά μας κυριεύει, το αίμα κυκλοφορεί, ποτίζει το σώμα, ελευθερώνει
από τις εντάσεις. Η χαρά είναι αγαλλίαση του σώματος και του πνεύματος.
Νιώθεις ολοκληρωμένος, ενωμένος, συγκεντρωμένος. Επικοινωνείς με όλα τα
μέρη του εαυτού σου, τα χέρια ανοίγουν για να δεχτούν τον άλλον ή τον
κόσμο ολόκληρο. Η χαρά είναι επίσης επικοινωνία με τον περίγυρο, με το
σύμπαν.
Ο Αντόνιο Νταμάλιο (διευθυντής
του τμήματος νευρολογίας του πανεπιστημίου της Άνοβα) μετά από είκοσι
χρόνια παρατήρησης καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «η ικανότητα να
εκφράζουμε και να νιώθουμε συγκινήσεις αποτελεί μέρος του μηχανισμού
της λογικής».
Βέβαια σε ορισμένες περιπτώσεις,
τα συναισθήματα μπορούν να διαταράξουν τη διαδικασία της κρίσης. Αλλά η
ανικανότητα μας να εκφραζόμαστε και να αισθανόμαστε μπορεί να αλλοιώσει
σοβαρά την ικανότητα να σκεφτόμαστε. Στη λήψη των αποφάσεων μας, τα
συναισθήματα είναι συχνά οι πλέον αποφασιστικοί παράγοντες, έστω και αν
παραμένουν ασυνείδητα. Η λογική από μόνη της δεν επιτρέπει να
αντιμετωπίσουμε την πολυπλοκότητα και την αβεβαιότητα της ζωής μας. Όσο
πιο συνειδητά είναι τα συναισθήματα μας, τόσο ποιο ελεύθεροι είμαστε στη
ζωή.
Τα συναισθήματα, μας τρομάζουν
γιατί μας φέρνουν αντιμέτωπους με μίαπραγματικότητα που θα προτιμούσαμε
να μην ξέρουμε, μας υποχρεώνουν να δούμε την αλήθεια. Η μεγάλη
αποστασιοποίηση αναισθητοποιεί. Καταστέλλοντας ή μεταμφιέζοντας τα
συναισθήματα μας για να τα κάνουμε ομοιόμορφα και αποδεκτά από την
κοινωνία, χάνουμε πολύτιμες πληροφορίες γύρω από τα ψυχικά μας βιώματα,
τα θάβουμε στο υποσυνείδητο μας και ζούμε μία ζωή που υπαγορεύουν οι
περιστάσεις και οι συμβατικότητες.
Όταν επιβάλλουμε τη σιωπή στον
εσώτερο εαυτό μας, είναι σαν να αποκηρύσσουμε ένα μέρος της ελευθερίας
μας. Όταν υποτασσόμαστε είναι σαν να αποκοβόμαστε από τη προσωπική μας
δύναμη. Η πολύ μεγάλη δυστυχία, μας κάνει να μην ανεχόμαστε την ευτυχία
.Το καμουφλάζ των συναισθημάτων γίνεται με τίμημα μία υπερβολικά μεγάλη
εσωτερική ένταση. Η υπερβολική κούραση είναι μία ένδειξη της
συναισθηματικής καταπίεσης.
Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι
οι άνθρωποι που φαίνονται ανέκφραστοι, εμφανίζουν στην πραγματικότητα
περισσότερες σωματικές αντιδράσεις από τους άλλους. Η ανάγκη να
εξουσιάζει κανείς τον άλλο, είναι τόσο πιο σημαντική όσο πιο μεγάλη
είναι η εσωτερική του αδυναμία. Τρομοκρατεί για να φοβάται λιγότερο τον
εαυτό του. Κάνουμε συνέχεια κριτική, περισσότερο απ’ όσο τολμάμε να
φανταστούμε, έτσι κρίνουμε τους άλλους ή τον εαυτό μας;
Πρέπει
να σταθούμε αντίκρυ στον εαυτό μας, για να αντιμετωπίσουμε τα
συναισθήματα που κρύβουν υποτιμήσεις του τύπου: είμαι ευαίσθητος,
άχρηστος κτλ. Να τολμήσουμε να αναγνωρίσουμε τα συναισθήματα μας και να
μιλήσουμε γι’ αυτά, για να βρούμε το βαθύτερο νόημα του εαυτού μας.
Συναισθάνομαι σημαίνει ότι γίνομαι πιο ευαίσθητος στην αδικία στην
δυστυχία του κόσμου, όλο και πιο ζωντανός.
Το κουράγιο είναι μία από τις
διαστάσεις της νοημοσύνης της καρδιάς. Ένα συναίσθημα μπορεί να κρύβει
ένα άλλο, π.χ. κρύβουμε το φόβο μας με θυμό, μαθημένοι να κρύβουμε το
αληθινό μας εγώ, απαλλασόμαστε από τις εντάσεις μας μεταμφιέζοντας τα
συναισθήματα μας. Επίσης ίσως μπούμε στον πειρασμό να δείξουμε μερικά
συναισθήματα αν αποκομίσουμε από αυτά οφέλη για την σχέση μας. Κάποιες
φορές αντιλαμβανόμαστε ότι το συναίσθημα μας είναι υπερβολικό και
άκαιρο. Η ένταση των συναισθημάτων δείχνει ότι η αιτία πάει πολύ πιο
πίσω από τη σημερινή κατάσταση. Πως θα απελευθερωθούμε; Με το να
αισθανθούμε ξανά και με το να εκφράσουμε τα αληθινά μας συναισθήματα.
Τα
συναισθήματα δεν είναι τόσο παράλογα όσο θα θέλαμε να πιστεύουμε καμιά
φορά. Η αποκωδικοποίηση των «άκαιρων εξόδων» μας μπορεί να μας αποτρέψει
από το να καταστρέψουμε τις σχέσεις με τους δικούς μας. Ο μόνος τρόπος
για να μην μεταβιβάσουμε στους άλλους τις απογοητεύσεις, τους θυμούς,
τους τρόμους, ή τις απελπισίες μας είναι να τα μοιραζόμαστε.
Ο συναισθηματικά ώριμος άνθρωπος
χαρακτηρίζεται από τη νοημοσύνη της καρδιάς: δεν μπορεί πλέον να
αδιαφορήσει για την τύχη του άλλου, δεν μπορεί πλέον να ανεχτεί την
αδικία, τον κυνισμό ή τη δυστυχία και, κυρίως, δεν μπορεί να συμμετέχει.
Όταν αποκτά κανείς αυτογνωσία
και γνωρίζει τις συνέπειες των πράξεων του, όταν αποκτά μεγαλύτερη
συναισθηματική και κοινωνική ωριμότητα, όταν αναπτύσσει τη νοημοσύνη της
καρδιάς, υπάρχουν πράγματα που δεν μπορεί να κάνει πια.
Η συναισθηματική ωριμότητα
οδηγεί, φυσικά, στην πνευματικότητα. Ο όρος καλύπτει εκτός από τη
θρησκευτικότητα, τη συνείδηση μας σε ένανα πιο διευρυμένο κόσμο και τη
θέση μας σ’ αυτό το σύμπαν. Ο αυτόνομος και συναισθηματικά ώριμος
άνθρωπος στρέφεται προς τον άλλο, θέλει να εκπληρώσει την «αποστολή»
του, να ενεργοποιήσει το δυναμικό του, να χρησιμοποιήσει τις πηγές του
για να δώσει σάρκα και οστά στις αξίες του, να θέσει τις ικανότητες του
στην υπηρεσία μίας υπόθεσης που έχει κάποιο νόημα στο σύμπαν.
Η καρδιά είναι ένα πέρασμα
ανάμεσα στον ουρανό και στη γη. Το να ζούμε τη ζωή με τη καρδιά, το να
είμαστε όσο γίνεται περισσότερο ο εαυτός μας, το να πάρουμε τη θέση μας,
το να έχουμε συνείδηση του ρόλου μας μέσα στο σύμπαν και να τον
παίξουμε, όλα αυτά φανερώνουν τη νοημοσύνη της καρδιάς.
Οι άνθρωποι είναι αυτoί που
κάνουν τις κοινωνίες, έστω κι αν αυτές δεν προσαρμόζονται με τους
ανθρώπους που τις αποτελούν. Το να αλλάξουμε την κοινωνία χωρίς να
αλλάξουμε τον άνθρωπο είναι ουτοπία.
Οι καρδιές μας οφείλουν να
γνωρίσουν τον κόσμο της λογικής και η λογική πρέπει να έχει ως οδηγό μία
συνειδητή καρδιά. Το συναίσθημα, όπως κάθε γλώσσα, διαθέτει μία
γραμματική. Μπορούμε να μάθουμε να εκφραζόμαστε, να δείχνουμε τα
συναισθήματα μας και να ακούμε τον άλλον. Μπορούμε να μάθουμε να
δαμάζουμε τους φόβους μας, να μοιραζόμαστε τις χαρές μας, να ξεπερνάμε
ένα πένθος, να ελέγχουμε τους θυμούς μας χωρίς να τους θάβουμε μέσα μας
και να τους μετατρέπουμε σε αγωνίες, κατάθλιψη ή αρρώστια. Μπορούμε να
μάθουμε να συνεργαζόμαστε, να εμψυχώνουμε μία ομάδα (ή να εμψυχωνόμαστε
σε μία ομάδα) και να λύνουμε τις διαμάχες με μη-βίαιο τρόπο. Το
συναισθηματικό αλφαβητάρι είναι η πρόκληση των ημερών μας. Ας ακούμε τις
καρδιές μας, μαζί.
Η συνείδησή μας, σαν
αυτοοργανώσιμο σύστημα, διαμορφώνει τις σκέψεις και πράξεις μας. Αυτό
σημαίνει ότι είμαστε ελεύθεροι από κάθε άποψη, και ταυτόχρονα υπεύθυνοι
για οποιαδήποτε στιγμιαία σκέψη και πράξη. Άρα τα συναισθήματα είναι
τυπικά απαραίτητα στη λήψη λογικών αποφάσεων. Μας υποδεικνύουν τη σωστή
κατεύθυνση, όπου η στεγνή λογική μπορεί να είναι η καλύτερη επιλογή.
"Η αγάπη είναι η ακριβής
αντανάκλαση της συνείδησης της αληθινής φύσης μας. Γεννιόμαστε
αβοήθητοι. Αμέσως μόλις συνειδητοποιούμε τους εαυτούς μας
συνειδητοποιούμε τη μοναξιά. Χρειαζόμαστε τους άλλους ανθρώπους,
φυσιολογικά, συναισθηματικά, πνευματικά’ τους χρειαζόμαστε, αν θέλουμε
να γνωρίζουμε κάτι, ακόμα και τους εαυτούς μας. " C. S. Lewis
Η
ακαδημαϊκή ευφυϊα δεν έχει και πολλή σχέση με τη συναισθηματική ζωή.
Άνθρωποι με υψηλό δείκτη νοημοσύνης μπορεί να χειρίζονται εντυπωσιακά
άστοχα την προσωπική τους ζωή. Καίριες συναισθηματικές ικανότητες
μπορούν πράγματι να διδαχθούν και να βελτιωθούν στα παιδιά – αν βέβαια
μπούμε στον κόπο να τις διδάξουμε. Η συναισθηματική σφαίρα είναι ένα
πεδίο το οποίο, όσο και τα μαθηματικά ή η ανάγνωση, μπορεί να χειριστεί
κανείς με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιδεξιότητα, και απαιτεί το δικό της
μοναδικό σύνολο ικανοτήτων. Οι άνθρωποι που δεν είναι σε θέση να βάλουν
σε τάξη και να ελέγξουν τη συναισθηματική τους ζωή, δίνουν εσωτερικές
μάχες που υπονομεύουν την ικανότητά τους για σωστά προσανατολισμένη
εργασία και καθαρή σκέψη.
Ο Χάουαρντ Γκάρντνερ, ψυχολόγος στην Παιδαγωγική Σχολή του Χάρβαρντ,
εισήγαγε τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης και έδωσε με δυο λόγια
αυτούς τους ορισμούς για τα δυο είδη προσωπικής νοημοσύνης:
Διαπροσωπική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να καταλαβαίνουμε τους άλλους
ανθρώπους. Ο πυρήνας της διαπροσωπικής νοημοσύνης περιλαμβάνει «την
ικανότητα του ανθρώπου να διακρίνει και να ανταποκρίνεται κατάλληλα στις
διαθέσεις, στην ψυχοσύνθεση, στα κίνητρα και στις επιθυμίες των άλλων
ανθρώπων». Στην ενδοπροσωπική νοημοσύνη, κλειδί για την αυτοεπίγνωση,
συμπεριέλαβε την «πρόσβαση του ανθρώπου στα προσωπικά του αισθήματα και
την ικανότητα να τα διακρίνει μεταξύ τους και να αντλεί από αυτά
στοιχεία που θα καθοδηγούν τη συμπεριφορά του»
Πόσο έξυπνα μπορεί να είναι τα συναισθήματα;
Ο Πίτερ Σάλοβι, ψυχολόγος από το
Γέηλ, εντάσσει τα είδη της προσωπικής νοημοσύνης στο βασικό ορισμό του
περί συναισθηματικής νοημοσύνης, επεκτείνοντας αυτές τις ικανότητες σε
πέντε βασικούς τομείς:
α) Γνώση των συναισθημάτων μας. Η αυτοεπίγνωση – η αναγνώριση ενός
συναισθήματος την ώρα που δημιουργείται. Η τυχόν ανικανότητά μας να
παρατηρήσουμε τα πραγματικά μας αισθήματα μας αφήνει στο έλεός τους.
Στον τομέα αυτό περιλαμβάνονται οι παρακάτω ικανότητες: 1. Αναγνώριση
και βελτίωση των συναισθημάτων, 2. Μεγαλύτερη ικανότητα κατανόησης των
αιτιών των συναισθημάτων και 3. Αναγνώριση της διαφοράς μεταξύ
συναισθημάτων και πράξεων.
β) Έλεγχος των συναισθημάτων. Το να χειραγωγούμε και να ελέγχουμε τα
συναισθήματά μας έτσι ώστε να είναι τα κατάλληλα ανά πάσα στιγμή, είναι
μια ικανότητα που οικοδομείται πάνω στην αυτοεπίγνωση. Άτομα που
στερούνται αυτής της ικανότητας μάχονται πάντα τα αισθήματα της
κατάθλιψης, ενώ όσοι διακρίνονται γι’ αυτή τους την ικανότητα μπορούν
πολύ πιο γρήγορα να ξεπεράσουν τα πισωγυρίσματα της ζωής. Στον τομέα
αυτό περιλαμβάνονται οι παρακάτω ικανότητες: 1. Μεγαλύτερη ανοχή στην
απογοήτευση και αποτελεσματικός έλεγχος του θυμού. 2. Λιγότερες
φραστικές προσβολές, καβγάδες, και διασπαστικές ενέργειες στην ομάδα
γενικά. 3.Μεγαλύτερη ικανότητα εκδήλωσης του θυμού με σωστό τρόπο χωρίς
καυγάδες. 4.Λιγότερο αυτοκαταστροφική και επιθετική συμπεριφορά. 5.Πιο
θετικά συναισθήματα για τον εαυτό, το σχολείο την οικογένεια, τη
δουλειά. 6. Καλύτερος χειρισμός του άγχους. 7. Λιγότερη μοναξιά και
κοινωνικό άγχος.
γ) Εξεύρεση κινήτρων για τον εαυτό μας. Να βάλουμε τα συναισθήματα μας
να εργάζονται για ένα καλύτερο στόχο που έχουμε θέσει. Στον τομέα αυτό
είναι η δημιουργική χαλιναγώγηση των συναισθημάτων και περιλαμβάνονται
οι παρακάτω ικανότητες: 1. Περισσότερη υπευθυνότητα, 2.Μεγαλύτερη
εστίαση στο καθήκον και προσοχή σε αυτό. 3. Λιγότερες παρορμήσεις.
δ) Αναγνώριση των συναισθημάτων των άλλων. Η ενσυναίσθηση όπως
ονομάζεται έχει άμεση σχέση με τον αλτρουισμό. Οι άνθρωποι που έχουν
αυτή τη δεξιότητα μπορούν να γνωρίζουν τι θέλουν οι άλλοι και έτσι
μπορούν να λειτουργούν σωστότερα. Στον τομέα αυτό περιλαμβάνονται οι
παρακάτω ικανότητες: 1. Μεγαλύτερη ικανότητα κατανόησης των απόψεων του
άλλου. 2.Βελτιωμένη ενσυναίσθηση και ευαισθησία στα συναισθήματα των
άλλων. 3. Πιο προσεκτική ακρόαση των άλλων.
ε) Χειρισμός των σχέσεων. Είναι ουσιαστικά ο χειρισμός των συναισθημάτων
των άλλων ανθρώπων. Στον τομέα αυτό περιλαμβάνονται οι εξής ικανότητες:
1. Πιο ικανοί στο να αναλύσουμε και να κατανοήσουμε τις σχέσεις μας. 2.
Καλύτεροι στο να λύσουμε τις διαφορές και να ρυθμίσουμε τις διαφωνίες
μας. 3.Καλύτεροι στο να λύσουμε τα προβλήματα στις σχέσεις μας. 4. Πιο
θετικοί και πιο επιδέξιοι στην επικοινωνία. 5. Πιο δημοφιλείς και
εξωστρεφείς, φιλικοί και κοινωνικοί με τους συνομήλικους. 6.Πιο
συμπονετικοί και πιο ευαίσθητοι. 7. Πιο κοινωνικοί και εναρμονισμένοι
μέσα στις ομάδες. 8. Ικανότεροι στις συνεργασίες να βοηθάμε και να
μοιραζόμαστε. 9. Πιο δημοκρατικοί στις συναναστροφές μας με τους άλλους.
Επτά ικανότητες μας βοηθούν να αυξήσουμε την συναισθηματική μας
νοημοσύνη: η εμπιστοσύνη, η περιέργεια, η πρόθεση, ο αυτοέλεγχος, η
αρμονικότητα, η ικανότητα επικοινωνίας και η συνεργασιμότητα.
ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ
Η
ρήση του Σωκράτη «γνώθι σαυτόν» εκφράζει ακριβώς αυτόν το θεμέλιο λίθο
της συναισθηματικής νοημοσύνης: να αντιλαμβάνεσαι τα συναισθήματά σου
μόλις γεννηθούν μέσα σου. Ο συγγραφέας της «Συναισθηματικής Νοημοσύνης»
Daniel Goleman, προτιμά τον όρο αυτοεπίγνωση, με την έννοια της συνεχούς
προσοχής του ατόμου στις εσωτερικές του καταστάσεις. Σ’ αυτήν την
αυτοανακλαστική επίγνωση ο νους παρατηρεί και διερευνά την ίδια την
εμπειρία, η οποία συμπεριλαμβάνει το συναίσθημα. ( Νους ορά και Νους
ακούει, κατά τον Αριστοτέλη).
Η συναισθηματική ζωή είναι πιο πλούσια για αυτούς που παρατηρούν
περισσότερο. Το κλειδί προς μια πιο σταθερή βάση προσωπικής λήψης
αποφάσεων είναι η εναρμόνισή μας με τα συναισθήματά μας. Υπάρχουν
άπειρες ενδείξεις ότι συναισθηματικές δεξιότητες, όπως ο έλεγχος των
παρορμήσεων και η ακριβής μελέτη μιας κοινωνικής συγκυρίας, μπορούν να
διδαχθούν.
Πολλές φορές κατά τη διάρκεια κρίσιμων στιγμών στη ζωή μας, όπως
εξετάσεις, παρατηρούμε μεγάλο αριθμό ανησυχητικών σκέψεων. Αν
κατατρυχόμαστε από την ανησυχία της αποτυχίας, η προσοχή μας παύει να
στρέφεται στην εξεύρεση των απαντήσεων. Οι ανησυχίες μας
αυτοεκπληρώνονται και μας ωθούν προς την ίδια την καταστροφή που
προφητεύουν.
Οι καλές διαθέσεις βελτιώνουν την ικανότητα της ευέλικτης και πιο
σύνθετης σκέψης, κάνοντας κατά συνέπεια ευκολότερη την εξεύρεση λύσεων
στα προβλήματα είτε πνευματικά είτε διαπροσωπικά. Το να ελπίζει κανείς
σημαίνει ότι δεν υποχωρεί στο άγχος που τον συντρίβει, δεν υιοθετεί
ηττοπαθή στάση ούτε καταβάλλεται από την κατάθλιψη μπροστά σε δύσκολες
προκλήσεις ή εμπόδια.
Η αισιοδοξία ως κινητήρια δύναμη
Ο Μάρτιν Σέλιγκμαν, ψυχολόγος
στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια ορίζει την αισιοδοξία ως τον τρόπο με
τον οποίο οι άνθρωποι επεξηγούν στον εαυτό τους τις επιτυχίες και τις
αποτυχίες τους. Οι αισιόδοξοι άνθρωποι πιστεύουν ότι η αποτυχία
οφείλεται σε κάτι που μπορεί ν’ αλλάξει, ώστε την επόμενη φορά να
πετύχουν, ενώ οι απαισιόδοξοι θεωρούν την αποτυχία ως μομφή και την
ανάγουν σε διαρκές χαρακτηριστικό τους γνώρισμα, το οποίοι είναι
ανίκανοι ν’ αλλάξουν. Οι άνθρωποι που έχουν την αίσθηση της
αυτοαποτελεσματικότητας συνέρχονται από τις αποτυχίες. Προσεγγίζουν τα
πράγματα με στόχο να τα αντιμετωπίσουν και όχι να στενοχωρηθούν με το τι
μπορεί να πάει στραβά».
Ροή: Η νευροβιολογία της τελειότητας
Ο Μιχάλι Τζικτζεντμιχάλι,
ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, περέγραψε με τη λέξη «ροή» τη
χαρισματική κατάσταση κατά την οπποία η τελειότητα έρχεται αβίαστα. Η
ροή αντιπροσωπεύει ίσως το ζενίθ της χειραγώγησης των συναισθημάτων,
υποτάσσοντάς τα στην υπηρεσία της επίδοσης και της μάθησης. Στη ροή τα
συναισθήματα δεν περιέχονται ούτε και διοχετεύονται. Είναι θετικά,
ενεργοποιημένα και ευθυγραμμισμένα με το συγκεκριμένο καθήκον. Όταν
εγκλωβίζεται κανείς στην ανία της κατάθλιψης ή στην αναστάτωση του
άγχους, η ροή αυτή εμποδίζεται.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να μπει κανείς σε ροή. Ένας τρόπος είναι η
σκόπιμη εστίαση της προσοχής στο συγκεκριμένο έργο. Συνήθως
συγκεντρωνόμαστε περισσότερο όταν απαιτηθεί από μας λίγα περισσότερα από
τα συνηθισμένα. Αν απαιτούνται πάρα πολλά επέρχεται άγχος. Η ροή
επέρχεται σ’αυτή τη λεπτή ζώνη μεταξύ πλήξης και άγχους.
Ο Simonov (1970) πιστεύει ότι τα θετικά συναισθήματα είναι πολύ πιο
παραγωγικά από τα αρνητικά. Χωρίς ερεθίσματα, δεν εμφανίζονται θετικά
συναισθήματα.
Γενικά, όταν οι άνθρωποι δουν ένα χαμογελαστό ή θυμωμένο πρόσωπο,
δείχνουν και κείνοι ίχνη της ίδιας διάθεσης μέσα από ανεπαίσθητες
μεταβολές των μυών του προσώπου τους.
Ο Μάρτιν Σέλιγκμαν λέει: «Τα τελευταία χρόνια, υπήρξαμε μάρτυρες της
έντονης διάδοσης του ατομικισμού και της αποδυνάμωσης των ευρύτερων
θρησκευτικών πεποιθήσεων και των στηριγμάτων από την πλευρά της
κοινωνίας και της διευρυμένης οικογένειας. Αυτό σημαίνει ότι χάνεις τις
πηγές από τις οποίες αντλείς δύναμη και οι οποίες σε στηρίζουν στις
αποτυχίες και στις ήττες. Αν όμως έχεις έναν ευρύτερο οπτικό ορίζοντα,
προσδοκίες όπως, πίστη στο Θεό και στη μετά θάνατο ζωή, και τύχει για
παράδειγμα, να χάσεις τη δουλειά σου, το θεωρείς απλώς μια προσωπική
ήττα. Μπορείς, με αυτό που σκέφτεσαι, να αλλάξεις τον τρόπο που νιώθεις.
Οι συναισθηματικές δεξιότητες περιλαμβάνουν αυτοεπίγνωση, αναγνώριση,
έκφραση και χειρισμό συναισθημάτων, έλεγχο της παρόρμησης και υπομονή
για την ανταμοιβή και, φυσικά, αντιμετώπιση του άγχους και του στρες.
Μια βασική ικανότητα που πρέπει να έχει κανείς για να ελέγξει τις
παρορμήσεις του, είναι το να μπορεί να διακρίνει τη διαφορά ανάμεσα στα
συναισθήματα και στις πράξεις, και να μάθει καλύτερες συναισθηματικές
αποφάσεις, πρώτα ελέγχοντας την παρόρμηση για δράση, ύστερα βρίσκοντας
εναλλακτικούς τρόπους δράσης και τέλος, σταθμίζοντας τις συνέπειες πριν
από την ανάληψη της συγκεκριμένης ενέργειας.
Ο φιλόσοφος Τζων Ντιούι εξέφρασε την άποψη ότι μια εκπαίδευση πάνω στην
ηθική είναι πολύ πιο ισχυρή όταν διδάσκεται στα παιδιά με αφορμή
πραγματικά γεγονότα και όχι με αφηρημένο τρόπο. Αυτή είναι η μέθοδος της
συναισθηματικής παιδείας. Το θεμέλιο του χαρακτήρα είναι η
αυτοπειθαρχία. Η ενάρετη ζωή, σύμφωνα με τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη,
βασίζεται στην αυτοεπίγνωση και στον αυτοέλεγχο. Έτσι δίνουμε την
ικανότητα για κίνητρα και καθοδήγηση στον εαυτό μας.
Αξίζει να προσπαθήσουμε για ένα συναίσθημα ισορροπίας μεταξύ των όσων
σκεφτόμαστε, όσων αισθανόμαστε και όσων κάνουμε. Να αναπτύξουμε τα
ανώτερα συναισθήματα, της ομορφιάς, του αγαθού και του δίκαιου.
Χρειάζεται μία προοδευτική ανύψωση των ανώτερων συναισθημάτων εις βάρος
των αρνητικών συγκινήσεων που φρενάρουν την διαίσθηση και αυτή
προέρχεται από την αγάπη. Η αγάπη είναι ικανότητα να αποδεχόμαστε τα
ελαττώματα του άλλου, να δεχόμαστε καλόκαρδα και ώριμα αυτά που
ενστικτωδώς δεν είναι αποδεκτά.
ΠΗΓΕΣ:
- «Η νοημοσύνη της καρδιάς», Isabella Filliza, εκδόσεις ΕΝΑΛΙΟΣ
- «H συναισθηματική Νοημοσύνη», Daniel Goleman, εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
- «Η σοφία των αιώνων», Wayne W. Dyer, εκδόσεις Δυναμική της Επιτυχίας
- «Η ανάπτυξη των θετικών και των αρνητικών συναισθημάτων στον άνθρωπο», Πανεπιστημιακές σημειώσεις του Γιάννη Κουγιουμουτζάκη.
- «Σύγχρονο λεξικό της νεοελληνικής γλώσσας», εκδόσεις Πελεκάνος
- «Το μυστικό μήνυμα του νερού», Dr Madary Emoto, εκδ. Έσοπτρον.
- «Εγχειρίδιο», Επίκτητος, εκδόσεις ΕΝΑΛΙΟΣ
- Σημειώσεις ψυχολογίας Α’ Νέας Ακρόπολης, θέμα 18ο (Αίσθημα, συναίσθημα, αντίληψη) και θέμα 11ο (Τα συναισθηματικά φαινόμενα)
Πηγή: nea-acropoli-heraklio.gr
σημ. Αν δεν ανοίγουν οι σύνδεσμοι κάντε τους μαρκάρισμα, αντιγραφή, επικόλληση πάνω
