Παράκελσος
Μια από τις πιο εκπληκτικές κι
αινιγματικές φυσιογνωμίες του 16ου αιώνα στην Ευρώπη είναι και ο
Φίλιππος Αυρήλιος Θεόφραστος Μπομπάστους φον Χοχενχάϊμ, διάσημος
αλχημιστής, ερμητικός φιλόσοφος, γιατρός και χημικός, περισσότερο
γνωστός σαν Παράκελσος, όπως ο ίδιος προτιμούσε να ονομάζεται.
Γεννήθηκε
το 1493 στο χωριό Αϊνζίντελντ της Ελβετίας και ήταν γιος ενός γιατρού
και μιας διευθύνουσας νοσοκομείου. Τα πρώτα χρόνια της ζωής του
εκπαιδεύτηκε από τον πατέρα του, που τον δίδαξε τις στοιχειώδεις γνώσεις
γύρω από την αλχημεία, τη χειρουργική και την ιατρική. Για κάποιο
διάστημα είχε δάσκαλό του το διάσημο ουμανιστή κι αλχημιστή Ιωάννη
Τριθέμιο, ηγούμενο του Σπανχάιμ.
Από το 1507 και για πέντε χρόνια
παρακολούθησε διαδοχικά μαθήματα στα πανεπιστήμια Βασιλείας, Τύμπιγκεν,
Βιέννης, Λειψίας, Χαϊδελβέργης και Κολωνίας, αλλά απογοητεύθηκε απο
όλα. Το 1510 πήρε δίπλωμα ιατρικής από το πανεπιστήμιο της Βιέννης και
λίγα χρόνια αργότερα επίσης δίπλωμα ιατρικής από το πανεπιστήμιο της
Φεράρας. Αυτή την εποχή άρχισε να χρησιμοποιεί το όνομα Παράκελσος,
"para-Celsus"(πάνω ή πέρα από τον Κέλσο), τον περίφημο Ρωμαίο γιατρό του
1ου αιώνα μ.Χ., που στο έργο του "De Medicina" κωδικοποίησε τις
ιατρικές γνώσεις των Ρωμαίων.
Είκοσι χρονών άρχισε μια σειρά από
ταξίδια που κράτησαν δώδεκα περίπου χρόνια. Επισκέφθηκε πολλές
ευρωπαϊκές χώρες, Γερμανία, Ιταλία, Γαλλία, Κάτω Χώρες, Δανία, Σουηδία,
Αγγλία, Ρωσία, Ουγγαρία, κ.α. Λέγεται ότι έφτασε μέχρι την Ινδία, όπου
μυήθηκε σε εσωτερικές διδασκαλίες από τους Βραχμάνους, κι ότι εκεί
διδάχτηκε για τα πνεύματα της φύσης και για τους κατοίκους του αόρατου
κόσμου που αναφέρει αργότερα στα βιβλία του. Σύμφωνα με τον Βαν Χέλμοντ,
το 1521 πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου έμαθε το μεγάλο μυστικό της
φιλοσοφικής λίθου από έναν αραβα μύστη.
Το 1515 βρίσκεται στην
Ισπανία σαν κουρέας-χειρούργος στο στρατό του Καρόλου του Α και λίγο
αργότερα στην Ιταλία, όπου ακολουθεί τα στρατεύματα της Δημοκρατίας της
Βενετίας σα στρατιωτικός γιατρός.
Πηγαίνει στο Σάλτσμπουργκ στη
διάρκεια της εξέγερσης των χωρικών και, επειδή συμπαθεί τις επιδιώξεις
τους και τους νοσηλεύει, κατηγορείται για συμμετοχή σε επαναστατικές
ενέργειες. Συλλαμβάνεται μετά την αποτυχία της εξέγερσης, αλλά γλιτώνει
από την αγχόνη χάρις σε μαρτυρίες ότι ποτέ δεν έλαβε τα όπλα.
Αναγκάζεται όμως από τις Αρχές να εγκαταλείψει την πόλη.
Στις
περιπλανήσεις του αυτές συγκέντρωνε πολλές γνώσεις και πληροφορίες όχι
μόνο από γιατρούς, χειρούργους κι αλχημιστές, αλλά κι από δήμιους,
κουρείς, τσιγγάνους, βοσκούς, πράγμα που προκαλούσε πολλά δυσμενή σχόλια
και κατηγορίες σε βάρος του από τους εχθρούς του.
Ήταν τριάντα
τριών χρονών όταν διορίστηκε καθηγητής της Φυσικής και της Ιατρικής στο
Πανεπιστήμιο της Βασιλείας και θέλησε να αναθεωρήσει την ιατρική
επιστήμη, με βάση τις γνώσεις που είχε συγκεντρώσει από τα ταξίδια του
και τις εμπειρίες του. Σύντομα, φοιτητές απο όλη την Ευρώπη έρχονται για
να διδαχτούν από αυτόν και οι θεραπείες, ανίατων μέχρι τότε ασθενειών,
που πέτυχε τον έκαναν να αποκτήσει μεγάλη φήμη και πολλούς οπαδούς.
Όμως
οι νεωτεριστικές αντιλήψεις του, οι πετυχημένες θεραπείες του, η
αντίθεσή του προς τη σχολαστική ιατρική και την τυφλή αποδοχή της
αυθεντίας του Γαληνού και του Αβικέννα, ο εριστικός του χαρακτήρας, τον
έκαναν να βρεθεί σε ρήξη με το ιατρικό κατεστημένο και με τους
φαρμακοποιούς της πόλης. Έτσι αναγκάστηκε να φύγει από τη Βασιλεία και
να αρχίσει μια νέα σειρά περιπλανήσεων, ακολουθούμενος συχνά από μεγάλο
αριθμό μαθητών.
Τελικά
εγκαταστάθηκε στο Σάλτσμπουργκ, όπου πέθανε το 1541 σε ηλικία σαράντα
οκτώ χρονών κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες. Λέγεται ότι, στη διάρκεια
ενός συμποσίου, δέχτηκε επίθεση από κάποιους που είχαν μισθώσει μερικοί
γιατροί που ήταν εχθροί του, με αποτέλεσμα να πέσει και να πάθει κάταγμα
στο κρανίο, που προκάλεσε το θάνατό του μετά από μερικές ημέρες.
Πράγματι
αυτός ο παράξενος, αινιγματικός και ιδιοφυής άνθρωπος που διέτρεξε όλη
την Ευρώπη κάνοντας θαυματουργές θεραπείες και που συνετέλεσε - όπως
άλλωστε κι ο Κορνήλιος Αγρίππας - στην εξάπλωση του θρύλου του Φάουστ,
είχε πολλούς ενθουσιώδεις οπαδούς αλλά και πολύ περισσότερους φανατικούς
εχθρούς, κυρίως ανάμεσα στους γιατρούς. Ήταν ένας άνθρωπος που χτύπησε
όλες τις ιατρικές και φιλοσοφικές αυθεντίες της εποχής του, διακήρυξε
καινούργιες ιδέες και τις υπερασπίστηκε με τρόπο βίαιο, προκαλώντας έτσι
πολλές αντιδράσεις.
Ο Παράκελσος μελέτησε σα γιατρός το
κοινωνικό περιβάλλον και την επαγγελματική απασχόληση των ανθρώπων (όπως
των μεταλλωρύχων) καθώς και τα κοσμικά φυσικά φαινόμενα ως ασθενογόνους
παράγοντες. Παράλληλα έδωσε μεγάλη σημασία στα ηθικά και κοινωνικά
προβλήματα του καιρού του κι ήταν αμείλικτος απέναντι σε όλους εκείνους -
από τον αυτοκράτορα μέχρι τον Πάπα και τους κοινούς τοκογλύφους -που
εκμεταλλεύονταν τους φτωχούς και που υπάρχουν και ζουν "ενάντια στο
Θεό". Ως γιατρός και ως φιλόσοφος δεν μπορούσε να ανεχθεί το ψέμα, την
υποκρισία, τη σοφιστεία.
Κατηγορήθηκε για ματαιοδοξία και
κομπορρημοσύνη, και είναι γεγονός ότι ήταν περήφανος για τις ικανότητες
και τα επιτεύγματά του, δε δόξαζε όμως τον ίδιο του τον εαυτό αλλά μόνο
το πνεύμα που ανύψωνε την ψυχή του. Έλεγε: "Δεν επαινώ τον εαυτό μου,
αλλά η Φύση μου δίνει τον έπαινο, γιατί γεννήθηκα από τη Φύση και την
ακολουθώ. Με γνωρίζει και τη γνωρίζω".
Υπερόπτης ήταν απέναντι
στους μεγάλους και τους ισχυρούς και καυστικός απέναντι σε αυτούς που
θεωρούσε διεφθαρμένους ή αγράμματους, αν και διέθεταν πανεπιστημιακά
διπλώματα. Εκδήλωνε όμως αθόρυβα και έμπρακτα την ανθρωπιά του στους
άρρωστους και στους φτωχούς, από τους οποίους δεν έπαιρνε χρήματα
προκαλώντας έτσι την οργή των συναδέλφων του.
Ο Γιούνγκ έλεγε ότι ο
Παράκελσος είναι ο επαναστάτης που έφερε στη ζωή τη νέα ιατρική κι ότι
έβλεπε σε αυτόν "τον πρωταγωνιστή όχι μόνο του τομέα της χημικής
ιατρικής, αλλά και του τομέα της εμπειρικής ψυχολογικής θεραπείας".
Ο
Παράκελσος πράγματι συνέβαλε ουσιαστικά στην πρόοδο της σύγχρονης
ιατρικής. Το 1530 έγραψε την καλύτερη κλινική μελέτη για τη σύφιλη κι
έκανε χρήση υδραργύρου για τη θεραπεία της. Υποστήριζε ότι η "αρρώστια
των μεταλλωρύχων" (σιλίκωση) προέρχεται από την εισπνοή μεταλλικών
ατμών. Ήταν ο πρώτος που εισήγαγε τη μέθοδο της φαρμακολογικής δόσης, τη
χορήγηση σε μικρές δόσεις, μια εντελώς νέα αντίληψη για εκείνη την
εποχή, που προκαταλαμβάνει τη σύγχρονη πρακτική της οποιοπαθητικής.
Έλεγε
ότι ο άνθρωπος είναι για το σύμπαν ότι είναι ο μικρόκοσμος για το
μακρόκοσμο. Και οι δύο αποτελούνται από τα ίδια στοιχεία, βασικά άλατα,
θείο και υδράργυρο. Υποστήριζε επίσης ότι τα φαινομενικά άψυχα μέταλλα
και ορυκτά είναι γεμάτα από ζωή. Η χημειοθεραπεία είναι ο τρόπος με τον
οποίο ο μακρόκοσμος θεραπεύει το μικρόκοσμο. Ο άνθρωπος είναι, όσον
αφορά το σώμα του, μια χημική σύνθεση και η αρρώστια είναι μια
δυσαρμονία όχι των "χυμών" του Γαληνού, αλλά των χημικών στοιχείων τα
οποία αποτελούν το σώμα. Εδώ υπάρχει η πρώτη σύγχρονη θεωρία για το
μεταβολισμό.
Ήταν επίσης ο πρώτος που συνέδεσε τη βρογχοκήλη με
τα μέταλλα, ιδιαίτερα το μόλυβδο, στο πόσιμο νερό. Μελέτησε τη
θεραπευτική δράση διάφορων χημικών στοιχείων και παρασκεύασε και
χρησιμοποίησε χημικά φάρμακα που περιείχαν υδράργυρο, θείο, σίδηρο και
θειικό χαλκό, συνενώνοντας έτσι την ιατρική με τη χημεία. Παρασκεύασε
επίσης φάρμακα από φυτά καθώς και εκχυλίσματα και ελιξίρια, συνδυάζοντας
πειραματικές παρατηρήσεις με αλχημικές αντιλήψεις. Υποστήριζε ότι
υπάρχουν φυτά που προσελκύουν τις επιρροές των άστρων με τα οποία είναι
συμπαθητικά συνδεδεμένα κι ότι, χρησιμοποιώντας αυτά τα φυτά για
φάρμακο, μπορούμε να προσελκύσουμε τις πλανητικές επιρροές που
χρειάζονται για να αποκαταστήσουμε την ζωτικότητα στα άρρωστα μέρη.
Συνέβαλε στην πρόοδο για την κατανόηση της επιληψίας και συσχέτισε την
παράλυση και τις διαταραχές της ομιλίας με τραύματα της κεφαλής.
Ο
ίδιος ο Παράκελσος δεν έγραψε πολλά έργα. Συνήθως υπαγόρευε αυτά που
ήθελε στους μαθητές του κι ελάχιστα απο αυτά τυπώθηκαν όσο ζούσε, όπως η
"Μεγάλη Χειρουργική", έργο που το αφιέρωσε στο βασιλιά Φερδινάνδο και
γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Τα έργα του αφορούν θέματα ιατρικής, αλχημείας,
φυσικής ιστορίας, φιλοσοφίας, μαγείας.
Τι είναι Μαγεία για τον
Παράκελσο; Η μεγαλύτερη από όλες τις φυσικές επιστήμες, γιατί
περιλαμβάνει γνώσεις γύρω από την ορατή και την αόρατη φύση. Δεν είναι
μόνο επιστήμη αλλά και τέχνη, γιατί δεν μπορεί να τη μάθει κανείς από τα
βιβλία, αλλά να την αποκτήσει με πρακτική εμπειρία. Το να αποκτήσει
κανείς αυτή την εμπειρία σημαίνει να γίνει σοφός. "Η Μαγεία και η
μαγγανεία είναι δύο τελείως διαφορετικά πράγματα, και υπάρχει τόση
διαφορά ανάμεσά τους όση ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι, ανάμεσα στο
άσπρο και στο μαύρο". Όσον αφορά την τέχνη της θεραπευτικής, μπορούμε να
φτάσουμε σε αυτήν όχι με λογικούς συλλογισμούς, αλλά με "κάποια
αποκάλυψη", που κάνει τον αληθινό γιατρό "μάγο"και την τέχνη του
"Magica". Γιατί οι ασθένειες και τα αποτελεσματικά φάρμακα είναι
πράγματα κρυφά και δεν μπορούν να αποκαλυφθούν παρά με το μέσο που
ονομάζει "Sidereum Corpus", το αστρικό σώμα του εσωτερισμού.
Στο
σημαντικότερο έργο του, που φέρει το λατινικό τίτλο "Philosofia sagax"ή
και "Astronomia magna", αλλά είναι γραμμένο γερμανικά, αναφέρεται στην
επταπλή σύνθεση του ανθρώπου την οποία περιγράφει λεπτομερώς και την
επεξηγεί. Οι αντιλήψεις του για αυτήν είναι παρόμοιες με τις ιδέες που
έχουν πάνω στο ίδιο θέμα οι περισσότεροι παραδοσιακοί πολιτισμοί. Και το
ίδιο ισχύει για τα πνεύματα της φύσης και για άλλα όντα του αόρατου
κόσμου στα οποία αναφέρεται διεξοδικά.
Για τον Παράκελσο υπάρχουν πέντε αόρατες αιτίες από τις οποίες μπορεί να προέρχονται οι ασθένειες.
Υπάρχουν:
1)
ασθένειες που προέρχονται από αστρικές επιδράσεις που δρουν πάνω στο
αστρικό σώμα του ανθρώπου κι από εκεί στο φυσικό του,
2) ασθένειες που προκαλούνται από ξένα σώματα, δηλητηριώδεις ουσίες κι εσωτερικές εμφράξεις,
3) ασθένειες που προκαλούνται από την ανώμαλη κατάσταση φυσιολογικών λειτουργιών,
4) ασθένειες που προέρχονται από ψυχολογικά αίτια ή νοσηρή φαντασία και
5) ασθένειες που οφείλονται σε
πνευματικές αιτίες που δημιουργήθηκαν σε προηγούμενες ζωές από ανυπακοή
στο θεϊκό Νόμο.Τριακόσια περίπου χρόνια πριν από το Μεσμέρ, γνώριζε πολύ
καλά και χρησιμοποιούσε σε διάφορες ασθένειες τις θεραπευτικές δυνάμεις
του μαγνητισμού.
Οι διαμάχες γύρω από τον Παράκελσο συνεχίστηκαν
και μετά το θάνατό του. Πολλοί Γάλλοι και Γερμανοί γιατροί εκτίμησαν το
επιστημονικό του έργο και τον αποκάλεσαν Λούθηρο της ιατρικής, ενώ οι
εχθροί του εξακολουθούσαν να τον χαρακτηρίζουν ως "φιλόσοφο χωρίς
λογική"και τα ιατρικά του συγγράμματα ως προϊόντα διανοητικής
ανισορροπίας. Το έργο του στο σύνολό του δεν έχει ακόμα μελετηθεί κι
εκτιμηθεί. Μόλις στο 1952 επιχειρήθηκε από τον K. Goldammer η
συστηματική έκδοση των συγγραμμάτων του που αναφέρονται στην κοινωνική
ηθική και την κοινωνική πολιτική.
Ο Θεόφραστος φον Χοχενχάιμ
ενέπνευσε και το μεγάλο Αγγλο ποιητή του 19ου αιώνα Ρόμπερτ Μπράουνινγκ
που τον απαθανάτισε στο μεγάλο ποιητικό του έργο "Παράκελσος", βλέποντας
τον περισσότερο σαν ένα είδος Φάουστ.
Joomla SEF URLs by Artio
Αν θέλετε να μας υποστηρίξετε
πατήστε το play στο μαύρο πλαίσιο πάνω δεξιά
σας ευχαριστώ!
