ΛΕΩΝ ΤΟΛΣΤΟΙ "Πόλεμος και Ειρήνη " (Μυθιστόρημα)
Το Πόλεμος και Ειρήνη (ρωσ.: Война и миръ, Βόινα ι μιρ) είναι ένα μυθιστόρημα από τον Ρώσο συγγραφέα Λέοντα Τολστόι, που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1869.
Έργο επικής διάστασης, θεωρείται ως ένα από τα πιο σημαντικά έργα της
παγκόσμιας λογοτεχνίας, που σκιαγραφεί με πολλές λεπτομέρειες τα
γεγονότα που διαδραματίστηκαν εξαιτίας της γαλλικής εισβολής στη Ρωσία περιγράφοντας συνάμα και το αντίκτυπο της εποχής τουΝαπολέοντα
στην τσαρική κοινωνία, όπως φαίνεται μέσα από τα μάτια των πέντε
ρωσικών αριστοκρατικών οικογενειών. Τμήματα της προηγούμενης έκδοσης του
μυθιστορήματος, τότε γνωστό ως «Η χρονιά του 1805», δημοσιεύονταν σε
συνέχειες στο ρωσικό περιοδικό: «Russkiy Vestink» μεταξύ 1865 και 1867.
Το μυθιστόρημα εκδόθηκε για πρώτη φορά στο σύνολό του το 1869 και κατέλαβε την πρώτη θέση στον κατάλογο των πρώτων σε πωλήσεις βιβλίων
Η
προετοιμασία για το έργο Πόλεμος και Ειρήνη αρχίζει με τα στρατιωτικά
διηγήματα του Τολστόι και προπάντων με τους Κοζάκους που εμφανίστηκαν
ύστερα από τα Διηγήματα της Σεβαστούπολης: «Σεβαστούπολη, Δεκέμβρης
1854», «Σεβαστούπολη, Μάης 1855» και εξέδιδε μεσούντος του Κριμαϊκού
πολέμου συμμετέχοντας ο ίδιος στις επιχειρήσεις με το βαθμό του λοχαγού.
Το Πόλεμος και Ειρήνη ο συγγραφέας το δούλεψε από το 1863 ως το 1869.
Αρχικά σκόπευε να γράψει ένα μυθιστόρημα γύρω από τους Δεκεμβριστές που η
ρωσική κυβέρνηση τους επέτρεψε το 1856 να επιστρέψουν από την εξορία.
Για να το γράψει όμως έπρεπε να γυρίσει πίσω χρονικά, στην εποχή που
εκδηλώθηκε η στάση των Δεκεμβριστών (1825). Και ν΄αποδώσει καλύτερα την
ψυχολογία των κεντρικών ηρώων, έπρεπε ακόμα να φτάσει στον Πατριωτικό
πόλεμο του 1812 κατά του Ναπολέοντα. Στη διάρκεια όμως της συγγραφικής
πορείας του αναγκάστηκε ν΄αλλάξει τη σύλληψη του έργου του: κυριάρχησε
πάνω του περισσότερο το ενδιαφέρον για την εποχή του 1812 και τη δράση
των λαϊκών μαζών και λιγότερο για τους στασιαστές του Δεκέμβρη 1825.
Έτσι άρχισε το Πόλεμος και Ειρήνη, που υποδιαιρείται σε τέσσερα βιβλία ή
τόμους, το καθένα με επιμέρους τμήματα που περιέχουν πολλά κεφάλαια. Τα
πρόσωπα που δρουν αριθμούνται σ΄εκατοντάδες. Κανένα από αυτά δεν
επαναλαμβάνεται πιο κάτω, στη εσωτερική ή εξωτερική περιγραφή ενός άλλου
καινούργιου προσώπου. Μεγάλα τμήματα του έργου, ειδικά στα τελευταία
κεφάλαια, είναι φιλοσοφική συζήτηση και όχι αφήγηση.Βιβλίο.
 |
| Εξώφυλλο από την ιταλική μετάφραση (1899) |
πρώτος τόμος
Το περιεχόμενο του πρώτου βιβλίου του έργου είναι συγκεντρωμένο γύρω από
τα γεγονότα που συνδέονται με τον πόλεμο του 1805. Το πολεμικό θέμα
παρουσιάζεται με τις συζητήσεις των αυλικών. Κανένας του δεν μιλάει για
την επιδρομή του Ναπολέοντα· όμως, και μόνο το άκουσμα του ονόματός του
κάνει τον τσάρο και τους κυριότερους εκπροσώπους της ρωσικής
αριστοκρατίας να τρέμουν, με μόνη τη σκέψη πως απειλείται η απολυταρχική
τους εξουσία και το καθεστώς της δουλοπαροικίας. Είναι ένας σημαντικός
λόγος που η τσαρική κυβέρνηση αρχίζει τον πόλεμο κατά του Ναπολέοντα,
στέλνοντας ρωσικά στρατεύματα στο εξωτερικό. Η εκστρατεία του 1805
τελειώνει για τη Ρωσία με ολοκληρωτική αποτυχία εξαιτίας της προδοσίας
της συμμάχου Αυστρίας και της ανικανότητας του Αλεξάνδρου Α΄ που ανέλαβε
να κατευθύνει τον πόλεμο παραμερίζοντας τον Κουτούζωφ. Το πρώτο βιβλίο
του έργου κλείνει με τη σκηνή της διάλυσης του ρωσικού στρατού στο πεδίο
της Μάχης του Άουστερλιτς. Οι σκέψεις για μια ειρηνική γαλήνια ζωή που
έρχονται στο μυαλό του τραυματισμένου Αντρέϊ Μπολόνσκη στο πεδίο της
Μάχης του Άουστερλιτς, αποτελούν το συνδετικό νήμα του πρώτου βιβλίου με
το δεύτερο
 |
| Εξώφυλλο από την αγγλική μετάφραση (1869) |
δεύτερος τόμος
Το δεύτερο βιβλίο τοποθετείται χρονικά ανάμεσα στους πολέμους του 1805
και του 1812. Στο πρώτο βιβλίο, οι σκηνές της ειρηνικής ζωής συνδέονται
πολύ με τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα της πρωτεύουσας. Στο δεύτερο όμως
βιβλίο τα στρώματα αυτά μπαίνουν σε δεύτερο πλάνο. Την πρώτη θέση
παίρνουν τώρα ο Πιέρ Μπεζούχωφ κι ΄ο Αντρέϊ Μπολόσνσκη, μαζί με τις
οικογένειες των Ροστώφ και των Μπολόνσκη. Ο συγγραφέας μας δίνει εδώ
εμβόλιμα μια εξαιρετική απεικόνιση της Ρωσίας που δοκιμάζεται και
ταυτόχρονα μας δίνει μεγαλειώδεις περιγραφές της ρωσικής φύσης.
τρίτος και τέταρτος τόμος
Στο τρίτο και το τέταρτο βιβλίο του Πόλεμος και Ειρήνη επικρατεί πέρα ως
πέρα το ηρωϊκό στοιχείο, το επικό. Η εικόνα της μάχης του Μποροντίνο
τόσο έντονα ζωγραφισμένη στο τρίτο βιβλίο, αποτελεί, από κάθε πλευρά, το
κέντρο ολόκληρου του έργου. Στη μάχη αυτή μπαίνει σε δράση ολόκληρο το
δυναμικό του ρωσικού λαού για να αποκαλυφθεί η ουσία του βαθύτερου είναι
του- η φιλοπατρία.
Επίλογος σε δύο μέρη
Το πρώτο μέρος του επιλόγου αρχίζει με το γάμο του Πιέρ (Pierre) και της
Νατάσας το 1813. Είναι το τελευταίο χαρμόσυνο γεγονός για την
οικογένεια Ροστώφ, η οποία διέρχεται μια μεταβατική φάση. Ο Ροστώφ
πεθαίνει λίγο μετά, αφήνοντας το μεγαλύτερο γιο του Νικολάι να αναλάβει
τη διατήρησης της οικογένειας στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, αλλά ενόψει
ενός καλού γάμου.
Το δεύτερο μέρος του επιλόγου (σελίδες 46) περιέχει κριτική του Τολστόι
που θέτει έξι ερωτήματα και εξηγεί σχετικά τα διάφορα ιστορικά γεγονότα:
Τι είναι το Πόλεμος και Ειρήνη
Ποιο είναι το αντικείμενο της ιστορίας
Ο ιδιαίτερος χρακτήρας κάθε ιστορικής εποχής
Η ασυμφωνία για τα ιστορικά γεγονότα που υπάρχουν ανάμεσα στη δική του περιγραφή και τους ιστορικούς.
Γιατί πολεμάει ο άνθρωπος.
Ο μηδαμινός ρόλος που παίζουν- κατά την αντίληψή του (sic)- αυτοί που
αποκαλούνται μεγάλοι άνδρες στην εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων.
Ο πιο ισχυρός, ο πιο αδιάρρρηκτος, ο πιο αβάσταχτος κι΄ο πιο σταθερός
δεσμός που μας συνδέει με τους συνανθρώπους μας είναι αυτό που
ονομάζουμε «εξουσία». Η εξουσία, με το βαθύτερο νόημα, δεν είναι παρά
έκφραση της πιο μεγάλης εξάρτησης του ενός απέναντι στους άλλους. Είναι
πολύ δύσκολο να καθορίσει κανείς τα όρια της περιοχής μεταξύ ελευθερίας
και αναγκαιότητας κι ο καθορισμός αυτού του ορόσημου αποτελεί το
θεμελιώδες πρόβλημα της ψυχολογίας.
— Λέων Τολστόι.
Το Πόλεμος και Ειρήνη αποτελεί το επιστέγασμα μιας ολόκληρης περιόδου
ιδεολογικής και λογοτεχνικής εξέλιξης του Τολστόι. Ένα από τα κυριότερα
σημεία του τολστοϊκού ρεαλισμού στην περίοδο αυτή είναι ότι ο ψυχικός
κόσμος του κυριώτερου ήρωα κάθε έργου που αποκαλύπτεται με το μέσο του
συσχετισμού του προς το ψυχικό κόσμο του λαού και με ξεκάθαρη σαφήνεια
της θέσης του ήρωα πάνω στα ιστορικά και κοινωνικά προβλήματα της Ρωσίαςhttps://el.wikipedia.org
 |
| Ο Λέων Τολστόι διαβάζει γραπτά του σε φίλους 1910. |
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ
1. [Να σκοτώσουν εμένα που όλοι μ' αγαπούν τόσο;]
Ο ΝΑΠΟΛΕΩΝ μετά τη μάχη στην Ουλμ (1805), αφού κατέλαβε τη Βιέννη,
επιχειρεί να αποκόψει την καταπονημένη ρωσική στρατιά από τις ενισχύσεις
που έρχονταν από τη Ρωσία. Ο Ρώσος αρχιστράτηγος Κοντούζοφ, για να
εμποδίσει το σχέδιο του εχθρού, διατάζει το στρατό του να σπεύσει με
κατεύθυνση τα περίχωρα της Βιέννης, για να ενωθεί με τα στρατεύματα που
έρχονταν από τη Ρωσία. Σε σύγκρουση των δύο στρατιών έξω από το χωριό
Σεντγράμπεν ο δόκιμος αξιωματικός Νικολάι Ροστόβ, που υπηρετεί σε ένα
σύνταγμα ουσάρων*, θα αποκτήσει την πρώτη του πολεμική εμπειρία.
— Ας γίνει, τέλος, μια ώρα αρχήτερα, κείνο που 'ναι να γίνει, —
σκεφτόταν ο Ροστόβ νιώθοντας πως έφτασε τέλος η στιγμή να ζήσει την
απόλαυση της εφόδου, που γι' αυτήν τόσα και τόσα του διηγόνταν οι
συνάδελφοι του ουσάροι.
— Εμπρός, ο Θεός μαζί σας! —ακούστηκε η φωνή του Ντενίσοβ— απάνω τους! Μαγς!
Στην πρώτη γραμμή αναταράχτηκαν τα κορμιά των αλόγων. Ο Γράτσικ
τεντώθηκε και κάλπασε, χωρίς να περιμένει την παρακίνηση του Ροστόβ.
Ο Νικολάι έβλεπε δεξιά του τις πρώτες γραμμές των ουσάρων του
συντάγματός του και μπροστά, πιο πέρα, διέκρινε μια σκούρα λουρίδα που
δεν μπορούσε να ξεχωρίσει τι ήταν και που νόμιζε πως ήταν ο εχθρός.
Ντουφεκιές ακούγονταν, όμως από μακριά.
— Ταχύτερα! — ακούστηκε το πρόσταγμα, κι ο Ροστόβ ένιωσε πως ο Γράτσικ
άρχισε ν' ανατινάζεται, έτοιμος να περάσει απ' τον τριποδισμό στον
καλπασμό.
Μάντευε την κάθε κίνηση του ζώου και γινόταν κι ο ίδιος ολοένα και πιο
ζωηρός, ολοένα και πιο χαρούμενος. Είχε διακρίνει κάποιο απομονωμένο
δέντρο παραμπρός. Το δέντρο αυτό στην αρχή βρισκόταν μπροστά, στη μέση
της γραμμής, του ορίου* που φαινόταν τόσο τρομερό. Όμως να, που τη
γραμμή αυτή την πέρασαν κι όχι μόνο τίποτα το τρομερό δε συνέβη, μα
αντίθετα η ζωηρότητα και το κέφι γίνονταν όλο και πιο έντονα.
— Πώς θα τον πετσοκόψω κείνον που θα φανεί μπροστά μου! — σκεφτόταν ο Ροστόβ σφίγγοντας στο χέρι του τη λαβή του σπαθιού του.
— Ζή-τω-ω-ω-ω!! — βούιξαν οι φωνές.
— Ε, ας βρεθεί τώρα μπροστά μου, όποιος να 'ναι! — σκεφτόταν ο Ροστόβ
και σπιρουνίζοντας αλύπητα τον Γράτσικ, και προσπερνώντας τους
συντρόφους του όρμησε μπροστά με ασυγκράτητο καλπασμό. Πιο μπρος
διακρινόταν κιόλας ο εχθρός. Ξαφνικά μια δυνατή πνοή, σαν κάποια
τεράστια σκούπα να κινήθηκε στον αέρα, χτύπησε πάνω στον ουλαμό. Ο
Νικολάι ύψωσε το σπαθί του, έτοιμος να χτυπήσει, μα την ίδια στιγμή ο
στρατιώτης Νικήτιενκο, που κάλπαζε μπροστά του, αποκόπηκε απ' αυτόν κι ο
Ροστόβ αισθάνθηκε, σα μέσα σ' όνειρο, πως εξακολουθούσε να τρέχει με
ιλιγγιώδη ταχύτητα και ταυτόχρονα πως μένει ακίνητος στην ίδια θέση.
Πίσω του, ο γνώριμος ουσάρος Μπανταρτσούκ παρ' ολίγο να πέσει πάνω του
και στράφηκε και τον κοίταξε θυμωμένος. Το άλογο του Μπανταρτσούκ
ξαφνιάστηκε και προσπέρασε καλπάζοντας.
— Μα τι συμβαίνει; Δεν κινούμαι; Δεν προχωρώ; Έπεσα, είμαι σκοτωμένος, —
την ίδια στιγμή ρώτησε και αποκρίθηκε ο Ροστόβ. Ήταν πια μονάχος μέσα
στον κάμπο. Αντίς για τα άλογα που κάλπαζαν και τις πλάτες των ουσάρων,
έβλεπε γύρω του να εκτείνεται μονάχα η ακίνητη γης κι ο θερισμένος
κάμπος. Αισθάνθηκε κάτωθέ του ζεστό αίμα.
— Όχι, είμαι πληγωμένος και τ' άλογο σκοτωμένο, — στοχάστηκε. Ο Γράτσικ
έκανε ν' ανασηκωθεί στα μπροστινά του πόδια, μα έπεσε και ζούλιξε το
πόδι του αναβάτη. Απ' το κεφάλι του ζώου έτρεχε άφθονο αίμα. Το άλογο
παράδερνε και δεν μπορούσε να σηκωθεί. Ο Ροστόβ θέλησε να σηκωθεί, μα
έπεσε κι κείνος. Η ζώνη του είχε σκαλώσει στη σέλα. Πού βρίσκονταν οι
δικοί μας, πού βρίσκονταν οι Γάλλοι — δεν ήξερε. Γύρω του δεν ήταν
κανείς.
Αφού με χίλια βάσανα κατόρθωσε να ξαγκιστρώσει το πόδι του, ο Νικολάι μπόρεσε κι ανασηκώθηκε.
— Πού, από ποια μεριά είναι τώρα εκείνη η γραμμή, το όριο, που χώριζε τα
δυο στρατόπεδα; — αναρωτήθηκε και δεν μπόρεσε να δώσει απάντηση.
— Μην έπαθα τάχα κάτι κακό; Να τυχαίνουν τάχα τέτοιες περιπτώσεις, και
τι πρέπει να κάνει κανείς σ' αυτές; — αναρωτήθηκε πάλι καθώς σηκωνόταν.
Και κείνη τη στιγμή αισθάνθηκε σαν κάτι ξένο να κρεμόταν απ' τ' αριστερό
του χέρι που το 'νιωθε τρομερά μουδιασμένο. Ο καρπός του χεριού ήταν
σαν ξένος. Ο Νικολάι κοίταξε καλά καλά το χέρι, μάταια αναζητώντας να
βρει πάνω του ίχνη από αίματα.
— Α, να κι άνθρωποι, — σκέφτηκε με χαρά, βλέποντας μερικούς ανθρώπους που έτρεχαν προς το μέρος του. — Αυτοί θα με βοηθήσουν.
Μπροστά μπροστά απ' όλους εκείνους τους ανθρώπους έτρεχε ένας με καπέλο
περίεργο, με μπλε μαντύα, μαυριδερός, ηλιοψημένος, με μύτη καμπουρωτή.
Τον ακολουθούσαν δυο ακόμα και πολλοί άλλοι παραπίσω. Ένας απ' αυτούς
είπε κάτι σε μια παράξενη γλώσσα, όχι ρωσικά. Ανάμεσα στους παραπίσω,
που όλοι φορούσαν όμοια περίεργα καπέλα, στεκόταν ένας ρώσος ουσάρος.
Τον κρατούσαν απ' τα χέρια, κι άλλοι πιο πίσω κρατούσαν τ' άλογό του.
— Κάποιος δικός μας αιχμάλωτος, φαίνεται... Ναι. Τάχα θα με πιάσουν και
μένα; Τι άνθρωποι είναι αυτοί; — όλο σκεφτόταν ο Ροστόβ, χωρίς να
πιστεύει στα μάτια του. — Να 'ναι Γάλλοι, τάχα; — Κοίταξε τους Γάλλους
που κοντοζύγωναν και μολονότι πριν από 'να λεπτό κάλπαζε με μόνο σκοπό
να φτάσει αυτούς τους Γάλλους και να τους πετσοκόψει, τώρα που
πλησιάζανε του φαίνονταν τόσο τρομεροί, που δεν πίστευε τα μάτια του.
— Ποιοι είν' αυτοί; Γιατί τρέχουν; Για μένα έρχονται τάχα; Για μένα
τρέχουν έτσι; Και γιατί; Για να με σκοτώσουν, Εμένα, που όλοι μ' αγαπούν
τόσο;
Αναθυμήθηκε την αγάπη που του είχε η μητέρα του, η οικογένειά του όλη,
οι φίλοι του, και του φάνηκε πως θα 'ταν αδύνατο να 'χουν οι εχθροί του
την πρόθεση να τον σκοτώσουν...
— Ίσως ίσως και να με σκοτώσουν...
Στεκόταν παραπάνω από δέκα δευτερόλεπτα χωρίς να σαλέψει καθόλου και
χωρίς να κατανοεί τη θέση του. Ο πρώτος Γάλλος με την καμπουρωτή μύτη
είχε κοντοζυγώσει τόσο που ο Νικολάι διέκρινε πια τη φυσιογνωμία του και
την έκφρασή του. Κι η ξαναμμένη, η ξενική φυσιογνωμία του ανθρώπου που
με τη λόγχη μπροστά, κρατώντας την ανάσα του, έτρεχε ανάλαφρα προς το
μέρος του, τον τρόμαξε. Άρπαξε το πιστόλι και, αντίς να πυροβολήσει, το
πέταξε με φόρα ενάντια στο Γάλλο κι ο ίδιος μ' όλες του τις δυνάμεις
έτρεξε κατά τα χαμόκλαδα. Τώρα δεν έτρεχε πια όπως έτρεχε στη γέφυρα του
Ενς, με κείνο το συναίσθημα της μαχητικότητας και της αμφιβολίας, μα με
το συναίσθημα του λαγού που ξεφεύγει απ' τα σκυλιά. Ένα ολοκληρωτικό
συναίσθημα φόβου για τη νεαρή, για την ευτυχισμένη του ζωή, είχε
κυριέψει ολόκληρο το είναι του. Πηδώντας γοργά τα χαντάκια, με την ορμή
που 'τρεχε όταν ήταν παιδί κι έπαιζε κρυφτό, πετούσε στον κάμπο,
γυρίζοντας κάπου κάπου το χλομό, το αγαθό νεανικό πρόσωπό του, και ρίγος
παγερό περνούσε τη ραχοκοκαλιά του.
— Όχι, είναι προτιμότερο να μην κοιτάξω, — σκέφτηκε, μα σα βρέθηκε κοντά
στα πυκνά χαμόκλαδα, ξανακοίταξε άλλη μια φορά. Οι Γάλλοι είχαν μείνει
παραπίσω και, μάλιστα τη στιγμή που ο Ροστόβ κοίταξε, ο πρώτος είχε
κάνει το βήμα του πιο αργό και μισογυρισμένος προς τα πίσω, κάτι φώναξε
στο σύντροφό του. Ο Νικολάι σταμάτησε.
— Όχι. Δεν μπορεί. Κάτι άλλο θα συμβαίνει, — στοχάστηκε. — Δεν είναι δυνατό να 'θελαν να με σκοτώσουν.
Στο αναμεταξύ ένιωθε τόσο βαρύ το αριστερό του χέρι, σαν να 'χαν
κρεμασμένο απ' αυτό κάποιο βάρος εικοσιπέντε οκάδες. Δεν μπορούσε να
τρέξει άλλο. Ο Γάλλος σταμάτησε και σκόπευσε. Ο Νικολάι έσκυψε
μισοκλείνοντας τα μάτια. Δυο σφαίρες, η μια ύστερ' απ' την άλλη,
σφυρίζοντας, πέρασαν πάνωθέ του. Συγκέντρωσε τις τελευταίες του
δυνάμεις, με το δεξί του χέρι κράτησε τ' αριστερό και τρέχοντας έφτασε
τέλος στα χαμόκλαδα. Κει μέσα υπήρχαν Ρώσοι ακροβολιστές.
ουσάρος: αυτός που υπηρετεί σε ιππικό που αποτελείται από ελαφρά οπλισμένους ιππείς.
το όριο: η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στα δύο αντίπαλα στρατεύματα.
 |
| Ο Λέων Τολστόι με τη γυναίκα του Σοφία |
2 [Τι θαύμα σου είναι αυτή η Νατάσα μου]
OΝΕΑΡΟΣ Νικολάι Ροστόβ, διοικητής μιας ίλης ουσάρων, επιστρέφει με άδεια
στο οικογενειακό του αγρόκτημα στο Ατράντνογιε, για να επιβλέψει
προσωπικά στην οικονομική διαχείριση της περιουσίας του, που δεν ήταν
καλή. Αφού προσπάθησε στην αρχή να βάλει κάποια τάξη στις ατασθαλίες του
επιστάτη τους, γρήγορα κατάλαβε ότι δε θα μπορούσε να τα καταφέρει
καλύτερα από τον πατέρα του. Γι' αυτό αποφασίζει να επιδοθεί στο κυνήγι,
μια διασκέδαση ασυνήθιστη γι' αυτόν. Στο παρακάτω απόσπασμα ο Νικολάι
και η αδελφή του Νατάσα φιλοξενούνται, μετά από το κυνήγι, στη φτωχική
αγροικία ενός μακρινού θείου τους που δεν είχε δική του οικογένεια. Στην
ειρηνική αυτή σκηνή του πατροπαράδοτου ρωσικού γλεντιού παρατηρούμε με
πόση τέχνη ο μεγάλος συγγραφέας απεικονίζει τη μετάδοση της εύθυμης
διάθεσης από τον ένα στον άλλο και τους ψυχικούς δεσμούς που ενώνουν τα
πρόσωπα. Κυρίαρχη μορφή στο απόσπασμα είναι η Νατάσα, που συγκεντρώνει
όλες τις χάρες της νεαρής της ηλικίας καθώς και πολλά κοινά στους Ρώσους
χαρακτηριστικά.
— Εξακολουθήστε ακόμα, πολύ σας παρακαλώ, — είπε η Νατάσα απ' την πόρτα,
μόλις έπαψε η μουσική. Ο Μίτκα* κούρντισε την μπαλαλάικά* του και
ξανάπαιξε τη «Μπάρινια»* με διάφορα σκέρτσα και παραλλαγές. Ο θείος
καθόταν κι άκουγε με το κεφάλι γερμένο απ' τη μια μεριά και μ' ένα
αδιόρατο χαμόγελο. Το μοτίβο αυτό επαναλήφτηκε καμιά εκατοστή φορές.
Συχνά ο Μίτκα ξανακούρντιζε την μπαλαλάικα και κάτω απ' τα μαστορικά του
δάχτυλα ντιντίνιζαν οι ίδιοι ήχοι που οι ακροατές του δε βαριόνταν ποτέ
να τους ακούνε. Η Ανίσια Φιοντόροβνα* μπήκε και στήλωσε το ογκώδες
κορμί της στην κορνίζα της πόρτας.
— Σας αρέσει, — είπε στη Νατάσα, μ' ένα χαμόγελο που 'μοιαζε πολύ με το χαμόγελο του θείου. — Ο Μίτκα παίζει πολύ όμορφα.
- Να, όμως, σε τούτο το σημείο, δεν το πάει σωστά — παρατήρησε ξαφνικά,
με μια επεξηγηματική χειρονομία, ο θείος. — Εδώ πρέπει να το παίξει πιο
μπιχλιμπιδωτά, τη δουλειά μας, μαρς! μπιχλιμπιδωτά.
— Παίζετε μήπως και σεις; — ρώτησε η Νατάσα.
Ο θείος δεν αποκρίθηκε παρά μονάχα στράφηκε στην Ανίσια Φιοντόροβνα και της είπε χαμογελώντας.
— Για δες, Ανίσιουσκα*, είναι όλες οι κόρδες της κιθάρας μου εντάξει;
Έχω τόσον καιρό να την πιάσω, τη δουλειά μας, μαρς! Τα παράτησα!
Η Ανίσια Φιοντόροβνα έτρεξε πρόθυμα με το ανάλαφρο βάδισμά της να
εκτελέσει την παραγγελία του κυρίου της και γύρισε σε λίγο με την
κιθάρα.
Ο θείος, χωρίς να κοιτάξει κανένα, φύσηξε τη σκόνη, χτύπησε ύστερα με τα
κοκαλιάρικα δάχτυλά του το όργανο, το κούρντισε και ταχτοποιήθηκε στην
πολυθρόνα του. Έπιασε, με κάπως θεατρική χειρονομία, τεντώνοντας τον
αγκώνα τ' αριστερού του χεριού, την κιθάρα απ' το χέρι κι αφού έγνεψε με
τρόπο της Ανίσιας Φιοντόροβνας, κι αφού έκρουσε μιαν ηχερή και καθάρια
συγχορδία, άρχισε να παίζει σα να λάξευε, ρυθμικά, ήσυχα, σταθερά, όχι
τη «Μπάρινια», μα το γνωστό τραγούδι «Στο δρόμο το λιθόστρωτο». Με το
χρόνο, το ρυθμό, με κείνη τη μετρημένη και συγκρατημένη ευθυμία, την
ίδια που ανάδινε όλο το είναι της Ανίσιας Φιοντόροβνας, αντήχησε ο ήχος
του τραγουδιού μέσα στην ψυχή του Νικολάι και της Νατάσας. Η Ανίσια
Φιοντόροβνα είχε κατακοκκινίσει και, κρύβοντας το πρόσωπό της στο
μαντίλι της, έφυγε, γελώντας. Ο θείος εξακολούθησε όμορφα, με προσοχή
και με σταθερότητα, να παίζει, κοιτάζοντας μ' ένα βλέμμα συνεπαρμένο,
εμπνευσμένο, στο σημείο απ' όπου εξαφανίστηκε η Ανίσια Φιοντόροβνα.
Αδιόρατα, ανάλαφρα, κάποιο χαμόγελο παιχνίδιζε στο πρόσωπό του απ' τη
μια μεριά, κάτω απ' τ' άσπρο μουστάκι του και γινόταν πιο έντονο όσο
προχωρούσε το τραγούδι, όσο ο ρυθμός του γινόταν πιο γοργός και στα
τσακίσματα, σαν κάτι να κοβόταν.
- Θαύμα, θαύμα, θείε! Εξακολουθήστε ακόμα! — ξεφώνισε η Νατάσα, μόλις
εκείνος έπαψε, και χωρίς να χάσει καιρό, τινάχτηκε απ' τη θέση της,
έτρεξε, τον αγκάλιασε και τον φίλησε. — Νικόλινκα, Νικόλινκα! — συνέχισε
κοιτάζοντας τον αδελφό της και σα να τον ρωτούσε: Τι είναι τούτο δω;
Και στο Νικολάι άρεσε, το ίδιο πολύ, το παίξιμο του θείου. Το
χαμογελαστό πρόσωπο της Ανίσιας Φιοντόροβνας πρόβαλε πάλι στην πόρτα και
πίσωθέ της κι άλλα πρόσωπα ακόμα... «Νερό δροσάτο της πηγής. Της λέει:
ομορφονιά μου στάσου!» έπαιξε ο θείος πάλι ένα πετυχημένο σκέρτσο* και
τινάζοντας ψηλά τα δάχτυλα και κουνώντας χαρακτηριστικά τους ώμους του
σταμάτησε.
— Ελάτε, ελάτε, θείε μου, χρυσέ μου, — αναστέναξε με μια τόσο ικετευτική
φωνή η Νατάσα, σάμπως όλη της η ζωή να εξαρτιόταν απ' αυτό. Ο θείος
σηκώθηκε και σα να βρισκόταν μέσα του δυο άνθρωποι: ο ένας απ' αυτούς
χαμογέλασε σοβαρά, ειρωνευόμενος το γλεντζέ κι ο γλεντζές πήρε με
αφέλεια, κανονικότατα, τη στάση του για το χορό.
- Έλα, ανιψιά! Μπρος! — ξεφώνισε, κινώντας προς το μέρος της Νατάσας το χέρι που 'χε αποσπαστεί απ' τις χορδές.
Η Νατάσα πέταξε το μαντίλι που είχε στις πλάτες της, έτρεξε μπροστά του
και στηρίζοντας τα χέρια της στη μέση, έκανε μια κίνηση με τους ώμους
και στάθηκε.
Πού, πώς και πότε βύζαξε αυτή τη ρωσική ατμόσφαιρα, που απόπνεε εκείνη η
μικρή κόμισσα, η αναθρεμμένη από μια γαλλίδα εμιγκρέ*, αυτόν τον αέρα,
αυτά τα τσακίσματα, που τα pas de châtle* θα 'πρεπε να τα 'χαν από καιρό
εκτοπίσει ολοκληρωτικά; Όμως ο αέρας και τα τσακίσματα ήταν εκείνα
ακριβώς τα αμίμητα που δε διδάσκονται, τα καθαρά ρούσικα, που τέτοια τα
περίμενε απ' αυτήν ο θείος της. Μόλις η Νατάσα άρχισε, κι αφού
χαμογέλασε θριαμβευτικά, περήφανα, πονηρά και κεφάτα, ο πρώτος φόβος που
κυρίεψε το Νικολάι κι όλους τους άλλους μην τυχόν δεν θα τα κατάφερνε
καλά, διαλύθηκε μονομιάς.
Τα κατάφερε με τόση ακρίβεια, με τόση απόλυτη ακρίβεια, που η Ανίσια
Φιοντόροβνα, που της είχε φέρει το απαραίτητο για το χορό αυτό
μαντιλάκι, δάκρυσε μέσ' από τα γέλια της, βλέποντας εκείνη τη λεπτούλα,
τη χαριτωμένη, την τόσο ξένη γι' αυτή κόμισσα, την αναθρεμμένη μέσα στα
βελούδα και στα μετάξια, να κατανοεί τόσο τέλεια όλα εκείνα που είχε
μέσα της η Ανίσια κι ο πατέρας της Ανίσιας, κι η θεία της κι η μάνα της
κι ο κάθε Ρώσος.
— Μωρέ μπράβο κόμισσα, τη δουλειά μας, μαρς! — Είπε ο θείος γελώντας
χαρούμενα, όταν τέλειωσε το χορό του. — Μπράβο, κόμισσα, να μου ζήσεις,
ανιψιά! Μονάχα να σου βρούμε κι ένα λεβέντη, που να σου ταιριάζει.
— Έχει βρεθεί πια, — είπε χαμογελώντας ο Νικολάι.
— Ω; — έκανε ο θείος με κατάπληξη κοιτάζοντας ερωτηματικά τη Νατάσα. Η
Νατάσα κίνησε καταφατικά το κεφάλι της, μ' ένα ευτυχισμένο χαμόγελο.
— Και να ξέρατε ποιος! — είπε η νέα. Όμως, μόλις ξεστόμισε αυτή τη
φράση, μια άλλη σειρά από σκέψεις και συναισθήματα ορθώθηκε μέσα της. —
Τι να σήμαινε το χαμόγελο του Νικολάι, όταν είπε «έχει βρεθεί πια»; —
στοχάστηκε. — Είναι τάχα ή δεν είναι ευχαριστημένος; Μοιάζει σα να
σκέφτεται πως οΜπαλκόνσκι* μου δε θα επιδοκίμαζε, δε θα κατανοούσε τούτη
μας εδώ τη χαρά. Μα όχι, όχι. Εκείνος θα τα καταλάβαινε τόσο καλά όλα.
Πού να βρίσκεται τώρα; — και το πρόσωπό της έγινε μεμιάς σοβαρό πάνω στη
σκέψη αυτή. Μα αυτό δεν κράτησε, παρά μια στιγμή. Ας μη σκέφτουμαι, ας
μην τολμώ να το σκέφτουμαι αυτό — είπε μέσα της και, χαμογελώντας,
κάθισε πάλι κοντά στο θείο και τον παρακάλεσε να παίξει ακόμα.
Ο θείος έπαιξε άλλο ένα τραγουδάκι κι ένα βαλς. Ύστερα, αφού σώπασε
λίγο, ξερόβηξε και τραγούδησε τ' αγαπημένο του κυνηγετικό τραγούδι:
Τί όμορφα που αποβραδίς
έπεφτε το πρωτόχιονο...
Ο θείος τραγουδούσε έτσι ακριβώς που τραγουδάει ο λαός, με κείνη την
απόλυτη και αφελέστατη πεποίθηση πως όλη η σημασία του τραγουδιού
βρίσκεται μονάχα στα λόγια και πως ο ήχος έρχεται από μόνος του και πως ο
ήχος είναι έτσι μονάχα για συνοδεία. Και για τούτο ακριβώς, αυτή η
ασυναίσθητη μελωδία, όπως και στο κελάηδισμα των πουλιών, έτσι και στο
τραγούδι του θείου ήταν εξαιρετικά πετυχημένη. Η Νατάσα ήταν
κατενθουσιασμένη απ' το τραγούδι του. Πήρε την απόφαση πως θα σταματούσε
πια τα μαθήματα της άρπας και θα εξακολουθούσε μονάχα κιθάρα. Πήρε την
κιθάρα του θείου κι αμέσως βρήκε το ακομπανιαμέντο του τραγουδιού.
Κατά τις δέκα τη νύχτα ήρθαν δυο αμάξια και τρεις καβαλαρέοι να τους
παραλάβουν. Ο κόμης κι η κόμισσα δεν ήξεραν πού βρίσκονταν κι
ανησυχούσαν πολύ.
Τον Πιέτια* τον πήραν στα χέρια και τον απίθωσαν κοιμισμένον στο ένα
αμάξι. Η Νατάσα με τον Νικολάι κάθισαν στο άλλο. Ο θείος βοήθησε τη
Νατάσα να καθίσει στ' αμάξι και τη σκέπαζε απ' όλες τις μεριές με μια
εντελώς καινούρια τρυφερότητα. Τους συνόδεψε πεζός ίσαμε τη γέφυρα, που
έπρεπε να την παρακάμψουν, για να περάσουν με τα πόδια απ' τα ρηχά του
ποταμού, και πρόσταξε τους κυνηγούς να προπορευτούν με φανάρια.
— Γεια-χαρά, ανιψιά, αγαπημένη, — ακούστηκε μέσ' απ' το σκοτάδι η φωνή
του, μα όχι εκείνη που ήξερε πάντα η Νατάσα, παρά η φωνή που τραγούδησε
το κυνηγετικό τραγουδάκι.
Στο χωριό, που πέρασαν, ήταν αναμμένες φωτιές και μύριζε χαρούμενα ο καπνός.
— Τι θαύμα αυτός ο θείος! είπε η Νατάσα, σα βγήκαν στο μεγάλο δρόμο.
— Ναι, — αποκρίθηκε ο Νικολάι. — Μήπως κρυώνεις;
— Καθόλου. Είμαι λαμπρά, περίφημα, Είμαι τόσο καλά, — είπε η Νατάσα με κάποια απορία μάλιστα.
Πολλήν ώρα σώπαιναν και οι δυο τους. Η νύχτα ήταν σκοτεινή και υγρή. Τ'
άλογα δεν τα 'βλεπαν, μονάχα τ' άκουγαν να τσαλαβουτάνε μέσα σε αθώρητες
λάσπες.
Τι να γινόταν τάχα μέσα σε κείνη την παιδιάστικη, την ευαίσθητη ψυχή,
που τόσο αχόρταγα συλλάμβανε κι αφομοίωνε όλες τις πιο πολυποίκιλες
εντυπώσεις της ζωής; Πώς όλ' αυτά συνταιριάζονταν μέσα της; Όμως εκείνη
ήταν κατενθουσιασμένη. Κι όταν πια πλησίασαν στο σπίτι τους, τραγούδησε
ξαφνικά το κυνηγετικό τραγουδάκι, που τη μελωδία του, σ' όλο το δρόμο
προσπαθούσε να τη θυμηθεί, και στο τέλος τη βρήκε.
— Α, το 'μαθες κιόλας! — παρατήρησε ο Νικολάι.
— Τι σκεφτόσουν τώρα δα, Νικόλινκα; — ρώτησε η Νατάσα. Συνήθιζαν και τους άρεσε πολύ να κάνουν αυτή την ερώτηση αναμεταξύ τους.
— Εγώ; — έκανε ο Νικολάι, προσπαθώντας να θυμηθεί. Να, στην αρχή
σκεφτόμουν πως ο Ρουγάι, το κόκκινο σκυλί, μοιάζει με το θείο και πως,
αν ήταν άνθρωπος, δε θ' αποχωριζόταν στιγμή το θείο, θα τον κρατούσε
πάντα κοντά του, αν όχι για τίποτ' άλλο, τουλάχιστο για την καλή του
καρδιά. Αλήθεια· τι λεβεντάνθρωπος αυτός ο θείος! Δε βρίσκεις; Καλά, και
συ, τι σκεφτόσουν;
— Εγώ; Στάσου, στάσου! Ναι, στην αρχή σκεφτόμουν πως να, προχωράμε με τ'
αμάξι και νομίζουμε πως πάμε σπίτι, ενώ εμείς ποιος ξέρει πού πάμε μέσα
σ' αυτό το σκοτάδι και ξαφνικά θα φτάσουμε κάπου και θα δούμε πως δε
φτάσαμε στο Ατράντνογιε, μα σε κάποιο μαγεμένο βασίλειο. Κι ύστερα
σκεφτόμουν ακόμα... Μα όχι. Τίποτ' άλλο.
— Ξέρω, σίγουρα σκεφτόσουν εκείνον, — είπε ο Νικολάι, χαμογελώντας, όπως κατάλαβε η Νατάσα απ' τον ήχο της φωνής του.
— Όχι, — αποκρίθηκε εκείνη, μολονότι, πραγματικά, μέσα σ' όλα σκέφτηκε
και τον πρίγκιπα Αντριέι και για το πώς θα του φαινόταν ο θείος. — Κι
ακόμα όλο λέω και ξαναλέω όλο αυτό το διάστημα τι όμορφα που φέρθηκε η
Ανίσιουσκα... — συμπλήρωσε η Νατάσα κι ο Νικολάι άκουσε το ηχηρό, το
αναίτιο, το ευτυχισμένο γέλιο της. — Ξέρεις όμως, Νικόλινκα*, —πρόσθεσε
ξαφνικά— ξέρω πως ποτέ πια δε θα 'μαι τόσο ευτυχισμένη, τόσο ήρεμη, όπως
τώρα.
— Άσε τις ανοησίες· αυτά είναι σαχλαμάρες, ψευτιές! — έκανε ο Νικολάι,
μα μέσα του στοχάστηκε: — Τι θαύμα σού είναι αυτή η Νατάσα μου! Άλλη
τέτοια φίλη μήτε έχω, μήτε θα 'χω. Και για ποιο λόγο τώρα να παντρευτεί;
Θα γυρίζαμε όλο μαζί οι δυο μας παντού!
— Θαύμα είν' αυτός ο αδελφός μου! — σκεφτόταν την ίδια στιγμή η Νατάσα
και πρόσθεσε δυνατά δείχνοντας τα παράθυρα της έπαυλης που έλαμπαν
όμορφα μέσα στην υγρή, τη βελουδένια σκοτεινιά της νύχτας. — Ω, κοίτα!
Ακόμα τα φώτα είναι αναμμένα μέσα στο σαλόνι!
Μίτκα: ο αμαξάς του θείου της Νατάσας.
μπαλαλάικα: είδος έγχορδου μουσικού οργάνου.
Μπάρινια: η κυρά.
Ανίσια Φιοντόροβνα: η οικονόμος του σπιτιού.
Ανίσιουσκα: υποκοριστικό της Ανίσια.
σκέρτσο: είδος ελαφρού και εύθυμου μουσικού κομματιού.
εμιγκρέ: ξένος, μετανάστης,
pas de châtle: βήμα γαλλικού χορού.
Μπαλκόνσκι: ο πρίγκιπας Αντριέι Μπαλκόνσκι, υπασπιστής του αρχιστράτηγου Κουτούζοφ και μνηστήρας της Νατάσας.
Πιέτια: ο μικρότερος αδελφός της Νατάσας.
Νικόλινκα: υποκοριστικό του Νικολάι.
,
ΛΕΩΝ ΤΟΛΣΤΌΙ
Portrait of Leo Tolstoy by Ilya Repin
Ο
Λέων Νικολάγιεβιτς Τολστόι θεωρείται -και δικαίως- ένας από τους
κορυφαίους συγγραφείς όλων των εποχών, ο άνθρωπος που επέδρασε
καταλυτικά στον ευρωπαϊκό, αλλά και αμερικάνικο λογοτεχνικό ρεαλισμό, ο
ουμανιστής, ο οποίος αποτέλεσε το πνευματικό σημείο αναφοράς της
«αφρόκρεμας» της παγκόσμιας διανόησης του καιρού του, από τη μια, αλλά
και του λαού του, από την άλλη. Ο Ρομέν Ρολάν, ο Ερνεστ Χέμινγουέι, ο
Μπέρναρντ Σω, ο Ρίλκε, ο Στρίνμπεργκ, ακόμη και ο Γκάντι, είναι μερικά
από τα μεγάλα ονόματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, φιλοσοφίας και
πολιτικής, τα οποία δέχτηκαν την επίδραση του Ρώσου διανοητή. Τα έργα
του διασκευάστηκαν πάμπολλες φορές για την τηλεόραση και τον
κινηματογράφο, ενώ τα θεατρικά του ανεβάστηκαν και ανεβάζονται σε όλα τα
θέατρα του κόσμου. Οσο για τα βιβλία του, μπορούμε να πούμε πως
αποτελούν από τις λίγες, δυστυχώς, περιπτώσεις, όπου το επιχείρημα, ότι η
επικής έκτασης και περιεχομένου λογοτεχνία δεν «ταιριάζει» στους
σύγχρονους ρυθμούς, καταρρίπτεται. Η δε λογοτεχνική κριτική, ασχολήθηκε
μαζί του ενώ ακόμη ζούσε, με σημαντικούς σταθμούς για την ανάλυση του
έργου του, τα γραπτά του Γ. Β. Πλεχάνοφ και τη μελέτη τουΓκόρκι του
1919.
Μεγάλος εκφραστής της εποχής του
Ο ίδιος ο Λένιν ασχολήθηκε με τον Τολστόι ήδη από το 1908, προσδίδοντάς
του την πραγματική, όσο και σημαντική διάσταση του έργου του: «… οι
αντιφάσεις στις απόψεις και στις θεωρίες του Τολστόι δεν είναι τυχαίες,
αλλά είναι έκφραση των αντιφατικών συνθηκών που επικρατούσαν στη ρωσική
ζωή το τελευταίο τρίτο του 19ου αιώνα… Ο Τολστόι είναι μεγάλος ως
εκφραστής εκείνων των ιδεών και εκείνων των διαθέσεων που διαμορφώθηκαν
στα εκατομμύρια της ρώσικης αγροτιάς τον καιρό του ερχομού της αστικής
επανάστασης στη Ρωσία».
Πράγματι, η αντιφατικότητα της ιδεολογίας του μεγάλου συγγραφέα ήταν η
αιτία να δεχτεί από τη μια, τη μαρξιστική κριτική και από την άλλη να
αφορίζεται από την εκκλησία, ενώ, ακόμη και σήμερα, τον διεκδικούν ως
πνευματικό τους πρόγονο, ένα ευρύ, όσο και ανομοιογενές φάσμα διαφόρων
ιδεολογιών, από τους μεταφυσικούς έως τους αναρχικούς. Οπως και να έχουν
όμως τα πράγματα, για τους Ρώσους θα μείνει για πάντα κάτι σαν τον
συλλογικό «παππού» τους, η ασκητική μορφή του οποίου ρίχνει ακόμη τη
βαριά της σκιά – ως μέτρο σύγκρισης – στη λογοτεχνική περιπέτεια του
καιρού μας.
Ο Τολστόι γεννήθηκε στις 28 Αυγούστου (9 Σεπτέμβρη με το νέο ημερολόγιο)
του 1828 στη Γιάσναγια Πολιάνα, περιοχή Τούλας, δυτικά της Μόσχας, στο
κτήμα της αριστοκρατικής του οικογένειας, η οποία του κληρονόμησε και
τον τίτλο του κόμη. Τίτλο, που μαζί και με την άλλη κληρονομιά, ο
συγγραφέας θα αρνούνταν στην πράξη. Ο πατέρας του είχε πάρει μέρος στον
πόλεμο κατά του Ναπολέοντα το 1812, όταν ο τελευταίος είχε επιχειρήσει
την, αποτυχημένη τελικά, εισβολή στη Ρωσία.
Φοίτησε για τρία χρόνια στο Πανεπιστήμιο του Καζάν, χωρίς να το
τελειώσει και το 1851 ταξιδεύει στον Καύκασο, όπου υπηρετούσε στο στρατό
ο αδερφός του. Στο ημερολόγιο εκείνης της χρονιάς εμφανίζονται τα πρώτα
λογοτεχνικά του στοιχεία («Ιστορίες της χτεσινής μέρας» κ.ά.), ενώ
συμμετέχει (αρχικά ως εθελοντής και αργότερα ως αξιωματικός) σε
πολεμικές επιχειρήσεις στην περιοχή. Το 1854 στέλνεται στη στρατιά του
Δούναβη και στον Κριμαϊκό πόλεμο υπερασπίζεται την πολιορκημένη
Σεβαστούπολη. Εμπειρίες οι οποίες θα μετατραπούν σε διηγήματα.
Στα 1862 ο Τολστόι παντρεύτηκε τη Σοφία Αντρέγιεβνα Μπερς. Το 1863
τέλειωσε το διήγημά του «Οι Κοζάκοι», στο οποίο απεικόνισε τους
ανθρώπους και τη φύση του Καυκάσου. Από το 1863 ως το 1869 ασχολήθηκε με
τη συγγραφή του μυθιστορήματος «Πόλεμος και Ειρήνη». Το έργο αυτό
αποτελεί έξοχη απεικόνιση της ζωής και των συνθηκών της Ρωσίας στην
περίοδο των ναπολεόντειων πολέμων. Το βάθος της ψυχολογικής ανάλυσης, η
αριστοτεχνική απεικόνιση ανθρώπινων μορφών και τοπίων και ο πλούτος της
γλώσσας, κάνουν το «Πόλεμος και Ειρήνη» ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα
της ρεαλιστικής πεζογραφίας του 19ου αιώνα. Στο άλλο του μεγαλειώδες
μυθιστόρημα, την «Άννα Καρένινα» (1873), αντικατοπτρίζεται ανάμεσα στα
άλλα η τραγωδία μιας γυναίκας που έπεσε θύμα της ψεύτικης και απάνθρωπης
ηθικής της κοινωνίας. Η δύναμη του κριτικού ρεαλισμού του Τολστόι
εκδηλώθηκε στις σελίδες του μυθιστορήματός του «Ανάσταση» (1889). Ο
Τολστόι έγραψε και θεατρικά έργα όπως «Το κράτος της ζόφου», «Το ζωντανό
πτώμα», «Οι καρποί της Παιδείας» (κωμωδία). Άλλα έργα του στα οποία
εκφράζεται η ιδιότυπη θρησκευτικότητά του είναι «Ο θάνατος του Ιβάν
Ιλίτς» (1884), «Αφέντης και δούλος» (1895), «Τι πιστεύω», «Τι να κάνουμε
λοιπόν» και η περίφημη πραγματεία του «Τι είναι τέχνη».
 |
Η τελευταία φωτογραφία
του ζεύγους Τολστόι, την ημέρα
που γιόρτασαν
τη 48η επέτειό τους.... πηγή |
Πνευματική αναζήτηση
Αν και καταγόταν από πλούσια οικογένεια, αφοσιώθηκε με μεγάλη αγάπη
στους μουζίκους, βοηθώντας τους και μελετώντας τη ζωή τους. Γεμάτος
θρησκευτική έξαρση και δεμένος με τα προβλήματα της εποχής του,
προσπάθησε να βρει γιατί υποφέρουν οι άνθρωποι και προσπάθησε να
απελευθερώσει τον άνθρωπο και να αποκαταστήσει την ανθρώπινη
αξιοπρέπεια. Ως καλλιτέχνης ο Τολστόι διακρίνεται για τη βαθιά γνώση των
κρυφών πτυχών της ψυχής και την άμεση καθαρότητα του αισθήματος. Το
έργο του είχε τεράστια σημασία και άσκησε γόνιμη επίδραση στη ρωσική και
στην παγκόσμια λογοτεχνία.Το 1855 πηγαίνει στην Πετρούπολη, όπου
συνεργάζεται με το περιοδικό «Σύγχρονη Επιθεώρηση» και γνωρίζεται με τον
Νεκράσοφ, τον Τουργκένιεφ, τον Τσερνισέφσκι κ.ά. Είναι μια περίοδος
λογοτεχνικών πειραμάτων και ιδεολογικών αναζητήσεων, ενώ ήδη, στα
διηγήματά του εκείνης της περιόδου, εμφανίζεται η απέχθειά του προς την
κοινωνική αδικία και την αστική υποκρισία. Το 1860, θεωρώντας μάλλον ότι
οι κοσμικοί κύκλοι της μεγαλούπολης δεν είναι γι’ αυτόν και τις
πνευματικές ανάγκες του, επιστρέφει στη γενέτειρά του, στη Γιάσναγια
Πολιάνα, όπου επιδίδεται σε έντονη κοινωνική δραστηριότητα. Ανάμεσα σε
άλλα θα ιδρύσει ένα σχολείο για τα παιδιά των χωρικών, θα εκδώσει ένα
παιδαγωγικό περιοδικό και, εμπνευσμένος από τον Ρουσώ, θα εφαρμόσει ένα
σύστημα μόρφωσης απαλλαγμένο από τη στείρα πειθαρχία και τον
εκπαιδευτικό καταναγκασμό. Το 1862 παντρεύτηκε τη Σοφία Αντρέγιεβνα
Μπερς και αρχίζει το αριθμητικό μεγάλωμα της οικογένειάς του.
Οι ιδεολογικές του αναζητήσεις, η αριστοκρατική, πατριαρχική
διαπαιδαγώγησή του και η επαφή με το λαό και τις ανάγκες του,
δημιούργησαν ένα αντιφατικό ιδεολογικό κράμα, το οποίο όμως ενισχύθηκε
σημαντικά προς την κατεύθυνση της υπεράσπισης των λαϊκών συμφερόντων,
ιδιαίτερα κατά τη δεύτερη, ώριμη εγκατάστασή του στη Γιάσναγια Πολιάνα.
Παράλληλα, αυτές οι αναζητήσεις, σε λογοτεχνικό επίπεδο, θα οδηγούσαν σε
ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, του επικού
μυθιστορήματος, «Πόλεμος και Ειρήνη». Το έργο άρχισε να γράφεται το
1863, ολοκληρώθηκε το 1869 και άρχισε να δημοσιεύεται από το 1865.
Αξεπέραστα έργα
Με επίκεντρο την εποποιία του 1812, οπότε και αναδεικνύεται η ιστορική
δύναμη του ενωμένου και αποφασισμένου λαού, ξεδιπλώνεται μια πολύπτυχη
λογοτεχνική προβληματική με ψυχολογικό βάθος, σε ατομικό και συλλογικό
επίπεδο. Παράλληλα, το μυθιστόρημα, αποτελεί και μια ψυχογραφία πιο
ειδικά του ρώσικου λαού, ο οποίος εν τέλει αναδεικνύεται στον πραγματικό
ήρωα του πολέμου, τον οποίο ο Τολστόι χαρακτηρίζει ως «λαϊκό πόλεμο».
Η δεκαετία του 1870 είναι για τον Τολστόι η περίοδος της «αποκάλυψης»
της αδυναμίας του να συγχρονίσει το ηθικό και φιλοσοφικό του οικοδόμημα
(το οποίο κατέχει τη δική του θέση στη φιλοσοφική σκέψη με το όνομα
«τολστοϊσμός») με το πέρασμα της Ρωσίας στην αστική ανάπτυξη. Το
μυθιστόρημα «Αννα Καρένινα» (1873 -’77) αποτυπώνει αυτό το πέρασμα
(ανησυχητικό για τον Τολστόι όπου βλέπει το πατριαρχικό τοπίο της
παιδικής του ηλικίας να μετατρέπεται σε ανταλλάξιμη αξία), ενώ θα
αποτελέσει και την καμπή της ιδεολογικής μετάβασης του συγγραφέα σε
θέσεις κατά του κράτους και της εκκλησίας, ως γραφειοκρατικού θεσμού που
καταπιέζει τα λαϊκά στρώματα. Ο Τολστόι θα επιχειρήσει να «καθαρίσει»
τον χριστιανισμό από την εκκλησιαστική παραμόρφωση, να κηρύξει την ένωση
των ανθρώπων με βάση την αγάπη, αλλά και την τακτική της «παθητικής
αντίστασης» (η οποία θα μετατραπεί σε κύριο όπλο του Γκάντι κατά των
Βρετανών ιμπεριαλιστών), ενώ θα συνεχίζει πάντα να ασκεί την έντονη
κοινωνική του κριτική. Στη θέση του οργανωμένου πολιτικού αγώνα για την
πρόοδο της ανθρωπότητας, έβαζε την προσωπική πνευματική και ηθική
τελείωση.
Το 1863 τέλειωσε το διήγημά του «Οι Κοζάκοι», στο οποίο απεικόνισε τους
ανθρώπους και τη φύση του Καυκάσου. Από το 1863 ως το 1869 ασχολήθηκε με
τη συγγραφή του μυθιστορήματος «Πόλεμος και Ειρήνη». Το έργο αυτό
αποτελεί έξοχη απεικόνιση της ζωής και των συνθηκών της Ρωσίας στην
περίοδο των ναπολεόντειων πολέμων. Το βάθος της ψυχολογικής ανάλυσης, η
αριστοτεχνική απεικόνιση ανθρώπινων μορφών και τοπίων και ο πλούτος της
γλώσσας, κάνουν το «Πόλεμος και Ειρήνη» ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα
της ρεαλιστικής πεζογραφίας του 19ου αιώνα. Στο άλλο του μεγαλειώδες
μυθιστόρημα, την «Άννα Καρένινα» (1873), αντικατοπτρίζεται ανάμεσα στα
άλλα η τραγωδία μιας γυναίκας που έπεσε θύμα της ψεύτικης και απάνθρωπης
ηθικής της κοινωνίας. Η δύναμη του κριτικού ρεαλισμού του Τολστόι
εκδηλώθηκε στις σελίδες του μυθιστορήματός του «Ανάσταση» (1889). Ο
Τολστόι έγραψε και θεατρικά έργα όπως «Το κράτος της ζόφου», «Το ζωντανό
πτώμα», «Οι καρποί της Παιδείας» (κωμωδία). Άλλα έργα του στα οποία
εκφράζεται η ιδιότυπη θρησκευτικότητά του είναι «Ο θάνατος του Ιβάν
Ιλίτς» (1884), «Αφέντης και δούλος» (1895), «Τι πιστεύω», «Τι να κάνουμε
λοιπόν» και η περίφημη πραγματεία του «Τι είναι τέχνη».
Από το 1880 και μετά, ο Τολστόι θα αδιαφορήσει για τη λογοτεχνία, θα
υποτιμήσει τα προηγούμενα έργα του και θα αρχίσει μια φυσική ζωή με
δουλιά στα χωράφια, με φυσική διατροφή, με το να φτιάχνει τα ρούχα και
τα παπούτσια του μόνος του. Δραστηριότητες οι οποίες επίσης επέδρασαν
σημαντικά στον Γκάντι. Ωστόσο, φυσικά, επιστρέφει στη συγγραφή και
μάλιστα δίνει τα πρώτα του δραματουργικά δείγματα. Τη δεκαετία του 1890
επιχειρεί να κωδικοποιήσει τις απόψεις του για την τέχνη, ενώ, κύριο
λογοτεχνικό γεγονός αυτής της περιόδου είναι το μυθιστόρημα «Ανάσταση»,
που στηρίχτηκε σε μια πραγματική δικαστική υπόθεση. Στο μυθιστόρημα αυτό
ο Τολστόι θα εκφράσει ό,τι σκέφτεται για την Εκκλησία και την εξουσία
της, με αποτέλεσμα η τελευταία να απαντήσει αφορίζοντάς τον.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, αν και είναι αναγνωρισμένος
λογοτεχνικός και πνευματικός ηγέτης εντός και εκτός της Ρωσίας,
σημαδεύονται από τις άθλιες σχέσεις με τη σύζυγό του. Προσπαθώντας να
αποδράσει από αυτή τη ζωή και από την αδυναμία του να ζήσει όπως ήθελε,
φεύγει από τη Γιάσναγια Πολιάνα στις 28 Οκτωβρίου 1910, κρυολογεί και
αφήνει την τελευταία του πνοή στο σιδηροδρομικό σταθμό Αστάποβο,
βυθίζοντας το λαό του σε απέραντη θλίψη.https://blondiesthoughts.wordpress.com/
Η οικογένεια Τολστόι
