ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ
Για
το Δεκέμβριο λένε “Βαρύς χειμώνας, βαρύ καλοκαίρι” και αντίθετα
“ελαφρύς χειμώνας, ελαφρύ καλοκαίρι”, που σημαίνει πως αν δεν έχουμε
χιόνια και κρύο το χειμώνα τότε και τ” αμπάρια θα είναι άδεια, γιατί το
λένε και παροιμίες:
“Ο Δεκέμβρης, κρύο αντρεώνει”.
“Χιόνι του Δεκεμβρίου, χρυσάφι του καλοκαιριού”.
“Ο Αγι Αντρέας έφτασε το κρύο αντρειεύει”
“Δικέμβρης, δικιος σπόρος.” ή “Δεκέμβρη δίκαια σπέρνε”
“Του Δεκέμβρη η μέρα καλημέρα , καλησπέρα”
“Δεκέμβριος, Χριστού γέννηση και καλός μας Χρόνος”
“Αγια Βαρβάρα μίλησε κι ο Σάββας απεκρίθη :
- Μαζέψτε ξύλα κι άχυρα και σύρτε και στο μύλο,
γιατί Αι - Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος.”
“Αν λείπω τ' Άγια των Αγιών,
τ' Άη Νικολοβάρβαρα είμαι εδώ.”
“Αν πρώιμα η αμυγδαλιά
ανθίσει τον Δεκέμβρη,
βαρύς χειμώνας κι όψιμος
θε να 'ρθει να μας εύρει.”
“Απ' τα Νικολοβάρβαρα
αρχίζει κι ο χειμώνας.”
“Δεκέμβρης μας επλάκωσε,
το κρύο μας φαρμάκωσε.”
“Μέχρι τ' Άη Νικόλα
οι τοίχοι βράζουνε.”
“Ο Άη Νικόλας
ασπρίζει τα γένεια του.”
“Ο Δεκέμβρης κι ο Γενάρης
του διαβόλου το ζευγάρι.”
“Όποιον καιρό κάνει τσ' Αγιάς Βαρβάρας
θα τον κάνει όλο τον Δεκέμβρη.”
“Πρώιμος χειμώνας
ακολουθείται από πρώιμη άνοιξη.”
“Τ' Άη Νικολοβάρβαρα
κάνει νερά και χιόνια.”
“Τ' Άη Σάββα
τρώνε φάβα.”
ΕΠΙΣΗΣ ΠΙΝΑΚΕΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΕΔΩ
ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΕΔΩ
December: 1898 by Alphonse Mucha
ΤΟ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΗΛΙΟΣΤΑΣΙΟ
Το
Χειμερινό Ηλιοστάσιο είναι όρος της αστρονομίας που χρησιμοποιείται για
να χαρακτηρίσει μία συγκεκριμένη στιγμή του έτους, όταν ο ήλιος
βρίσκεται στη μεγαλύτερη δυνατή απόσταση νοτίως του ισημερινού.
Ο
ίδιος όρος χρησιμοποιείται και για να χαρακτηρίσει το αντίστοιχο σημείο
από τη μεγαλύτερη δυνατή απόκλιση της εκλειπτικής από τον ουράνιο
ισημερινό.
Το
χειμερινό ηλιοστάσιο συμβαίνει κάθε χρόνο στο Βόρειο Ημισφαίριο της Γης
στις 21 ή 22 Δεκεμβρίου, οπότε παρατηρείται η μικρότερη ημέρα του
χρόνου και ορίζεται ως η επίσημη έναρξη του χειμώνα το λεγόμενο
Χειμερινό Ηλιοστάσιο.
Αντίστροφα,
στο Νότιο Ημισφαίριο παρατηρείται η μεγαλύτερη ημέρα του χρόνου και
ορίζεται ως η επίσημη έναρξη του καλοκαιριού, το λεγόμενο Θερινό
Ηλιοστάσιο
Ηλιοστάσιο
ονομάζεται η χρονική στιγμή κατά την οποία ο άξονας της Γης εμφανίζεται
στραμμένος όσο περισσότερο προς ή μακριά από τον Ήλιο συμβαίνει κατά
την ετήσια τροχιά της Γης γύρω από αυτόν. Αυτό ισοδυναμεί με τον Ήλιο να
βρίσκεται στο βορειότερο ή στο νοτιότερο σημείο του ουρανού που
βρίσκεται το μεσημέρι, όπως εμφανίζεται σε εμάς πάνω στην επιφάνεια της
Γης.
Η
λέξη προέρχεται από το «ήλιος» και το «στέκομαι» - «στάση» επειδή κοντά
στα ηλιοστάσια (λίγες ημέρες πριν ή μετά) ο Ήλιος φαίνεται να
επιβραδύνει τη φαινομενική κίνησή του προς τα βόρεια ή προς τα νότια
(κίνηση στην απόκλιση), μέχρι που την ημέρα του ηλιοστασίου αυτή η
κίνηση μηδενίζεται και αντιστρέφεται.
Εξίσου
σωστό ετυμολογικά είναι και το συνώνυμο «ηλιοτρόπιο». Με την ευρύτερη
σημασία, ο όρος «ηλιοστάσιο» σημαίνει και την ημέρα που παρατηρείται
αυτό το φαινόμενο, δύο φορές τον χρόνο, τον Ιούνιο και τον Δεκέμβριο.
Τα ηλιοστάσια, όπως και οι ισημερίες, συνδέονται αναπόσπαστα με τις εποχές του έτους.
 |
| Winter Sun by Marina Likholat |
Το Χειμερινό Ηλιοστάσιο στη Λαογραφία
Οι
Ρωμαίοι στις 25 Δεκεμβρίου γιόρταζαν τα Βρουμάλια (Brumalia < bruma =
η τροπή του Ηλίου), που ήταν αφιερωμένα στη μικρότερη ημέρα του χρόνου
και στα γενέθλια του Μίθρα, του ανίκητου Ήλιου (Dies Natalis Solis
Invicti), που είχε καθιερωθεί επί αυτοκράτορα Αυρηλιανού το 275.
Νωρίτερα,
οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Σατουρνάλια (17-23 Δεκεμβρίου), όπου
επικρατούσε κλίμα γενικής ευφορίας και ανταλλάσσονταν δώρα. Και οι δύο
αυτές γιορτές είχαν αναφορές στα αρχαιοελληνικά Κρόνια.
Στα
βυζαντινά χρόνια τα Βρουμάλια διαρκούσαν από τις 24 Δεκεμβρίου έως τις
17 Ιανουαρίου. Τις ημέρες αυτές οι αυτοκράτορες προσέφεραν δώρα στους
συγγενείς τους φίλους και στο προσωπικό των ανακτόρων. Η Σύνοδος της
Ρώμης το 743 κατάργησε τις γιορτές, θεωρώντας τες ειδωλολατρικές. Οι
Χριστιανοί ήδη από τον έκτο αιώνα γιόρταζαν στις 25 Δεκεμβρίου αντί του
Μίθρα τον «Ήλιο της Δικαιοσύνης» Ιησού Χριστό και τη γέννησή του.
Οι
αγγλοσαξωνικοί λαοί τιμούσαν το χειμερινό ηλιοστάσιο με παγανιστικές
ηλιολατρικές γιορτές, όπως το άναμμα φωτιάς (Yule Log), για να
χαιρετίσουν την επάνοδο του ήλιου στο βόρειο ημισφαίριο.
Ένα
ενδιαφέρον εθιμικό δρώμενο του χειμερινού ηλιοστασίου τηρείται μέχρι
σήμερα στο Σάλτσμπουργκ της Αυστρίας. Οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε δύο
ομάδες, στους Καθαρούς και τους Ακάθαρτους.
Οι
Καθαροί, ντυμένοι με την τοπική ενδυμασία -σκουροπράσινο σακάκι και
μαύρο δερμάτινο παντελόνι- φορούν στο κεφάλι ένα είδος ψεύτικης κόμμωσης
σε διάφορα σχήματα, που πολλές φορές φτάνει σε ύψος τα τρία μέτρα και
σε βάρος τα είκοσι πέντε κιλά!
Οι
Ακάθαρτοι φορούν προβιές και στα πρόσωπά έχουν άγριες μάσκες. Η γιορτή
αυτή, κατά την παράδοση, έλκει την καταγωγή της από τη λατρεία της
τευτονικής θεάς της γονιμότητας Πέρτχα ή Πέρχθα.
Παλαιότερα
συνηθιζόταν την ημέρα του χειμερινού ηλιοστασίου να τοποθετείται στο
αναμμένο τζάκι ένα αρκετά μεγάλο ξύλο, που ονομαζόταν μαμμή ή μπάμπω.
 |
| Maryanne JAcobsen - December Snow |
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Κωνσταντίνος Π. Καβάφης - Ο Δεκέμβρης του 1903
Κι’ αν για τον έρωτά μου δεν μπορώ να πω —
αν δεν μιλώ για τα μαλλιά σου, για τα χείλη, για τα μάτια·
όμως το πρόσωπό σου που κρατώ μες στην ψυχή μου,
ο ήχος της φωνής σου που κρατώ μες στο μυαλό μου,
οι μέρες του Σεπτέμβρη που ανατέλλουν στα όνειρά μου,
ταις λέξεις και ταις φράσεις μου πλάττουν και χρωματίζουν
εις όποιο θέμα κι’ αν περνώ, όποιαν ιδέα κι αν λέγω.
 |
| Eugène Grasset (1841 - 1917) Decembre (December) |
Ρένα Καρθαίου - Δεκέμβριος
Όταν έρθει εκείνη η ώρα
ο Αι – Βασίλης με τα δώρα .
Τώρα η πλάση όλη ησυχάζει ,
κάποιο θάμα μας τοιμάζει .
Στο άγιο σπήλαιο της νυκτός ,
φως , γεννήθηκε ο Χριστός .
Άρχοντες , καλήν ημέρα !
Έρχομαι απ’ το δάσος πέρα .
Από χιόνι έχω παιχνίδια
κι από κρύσταλλα στολίδια .
Ciclo dei mesi (dicembre)
Κωστής Παλαμάς - Δεκέμβριος…
Η μητερούλα στον κόρφο της κοιμίζει
Το ακριβό της, το μόνο της παιδί.
Έξω με χιόνια Δεκέμβρης τριγυρίζει,
Κι αυτή το σφίγγει, και σαν να τραγουδεί,
Σιγομιλάει με γέλιο και τρεμούλα
Η μητερούλα:
Άγιε Νικόλα, που ξέγνοιαστα χτενίζεις
Τ' άσπρα σου γένια ψηλά στον ουρανό,
Και πέφτουν κάτου σωρός και μας χιονίζεις,
Μην το κρυώσεις, λυπήσου τ' ορφανό.
Λαμπάδα τρέχω σ' εσέ ν' ανάψω κιόλα,
Άγιε Νικόλα!
Να ο Χριστός σου γεννιέται σε λιγάκι,
Που αγαπάει, μικρό μου, τα παιδιά.
Ζεστό σου φέρνει, καινούργιο φουστανάκι,
Και την ευχή του πιστή σου συνοδειά.
Κοιμήσου τώρα και θα 'ρθει στ' όνειρό σου.
Να ο Χριστός σου!
Κι αφού μας φύγει, δεν μας ξεχνά, θ' αφήσει
Στον Αϊ-Βασίλη για σε παραγγελιά
Χίλια παιγνίδια λαμπρά να σου χαρίσει
Και ζαχαράτα και χάδια και φιλιά.
Με τη χαρά σου η χάρη του θα σμίγει,
Κι αφού μας φύγει!
Τι θα μου μένει αν 'γράφθη μαύρη μέρα
Για να το χάσω από την αγκαλιά;..
Χωρίς παιδάκι τι είναι η μητέρα;
Χωρίς πουλάκι τι θέλει η φωλιά;
Αν μου πετάξει ας πέσω χαλασμένη...
Τι θα μου μένει!
Ενα ψηφιδωτό από τον αρχαίο Θύσδρο,
το σημερινό el Djem της Τυνησίας. Το ψηφιδωτό, που χρονολογείται τον 3ο
αι. μ.Χ., διακρίνεται σε τετράγωνα διάχωρα που γεμίζουν το πεδίο μαζί
με φυτικά διακοσμητικά μοτίβα. Σε τέσσερις σειρές και τρεις στήλες
διατάσσονται οι δώδεκα μήνες του χρόνου. Στην αρχή κάθε σειράς
εικονίζεται το σύμβολο κάθε εποχής. Πηγή: www.lifo.gr
Το Δεκέμβριο, στα μέσα του μήνα, γιορτάζονταν τα Saturnalia.
ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ
Σε
μία επίδειξη ισχύος, το ΕΑΜ διοργανώνει την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου ένα
μεγάλο παναθηναϊκό συλλαλητήριο στην Πλατεία Συντάγματος, παρά την
κυβερνητική απαγόρευση. Υπολογίζεται ότι πήραν μέρος πάνω από 100.000
άνθρωποι, ενώ κάποιοι ιστορικοί τους ανεβάζουν και στις 500.000. Το
συλλαλητήριο βάφτηκε στο αίμα, καθώς οι διαδηλωτές δέχθηκαν καταιγισμό
πυρών από την πλευρά των δυνάμεων ασφαλείας, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν
30 άτομα και να τραυματισθούν 148.
 |
| Δεκέμβριος – Γκλούσεστερ – Paul Cornoyer – περίπου 1916 |
Ο όρος Δεκεμβριανά αναφέρεται σε μία σειρά ένοπλων συγκρούσεων που
έλαβαν χώρα στην Αθήνα το Δεκέμβριο 1944 - Ιανουάριο 1945, ανάμεσα στις
δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και τις Βρετανικές και Κυβερνητικές δυνάμεις που
ανήκαν σε ένα ευρύ πολιτικό φάσμα, από την σοσιαλδημοκρατία (όπως ο
πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου ηγέτης του Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού
Κόμματος) έως την φιλομοναρχική δεξιά και τους πρώην συνεργάτες των
κατακτητών.
Η έναρξή τους, στις 3 Δεκεμβρίου του 1944, σηματοδοτείται από τους
πυροβολισμούς των Αστυνομικών δυνάμεων μπροστά στο μνημείο του άγνωστου
στρατιώτη ενάντια στη διαδήλωση του ΕΑΜ, που είχε οργανωθεί ως απάντηση
στο τελεσίγραφο της κυβέρνησης εθνικής ενότητας (1-12-1944) για τον
αφοπλισμό όλων των αντάρτικων ομάδων, με αποτέλεσμα το θάνατο 33
διαδηλωτών και τον τραυματισμό άλλων 148. Παράλληλα ο στρατηγός Σκόμπυ
προέβη σε διάγγελμα, ενώ άμεσες προσπάθειες για πολιτική λύση
απαγορεύτηκαν από τον Τσώρτσιλ.
Οι μάχες κράτησαν 33 μέρες και τερματίστηκαν στις 5-6 Ιανουαρίου 1945.
Επισημαίνεται ότι τα Δεκεμβριανά, όπως καταγράφηκαν στη συλλογική μνήμη
οι μάχες του Δεκεμβρίου 1944, ήταν η μοναδική περίπτωση κατά την οποία
σημειώθηκαν πολεμικές συγκρούσεις τέτοιας έκτασης στην ελληνική
πρωτεύουσα από δημιουργίας του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους (1830).
Ήταν επίσης, η μόνη περίπτωση στο Β΄Π.Π. κατά την οποία συγκρούσθηκαν
μεταξύ τους συμμαχικές δυνάμεις (ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και βρετανοί).https://el.wikipedia.org/
 |
| Χαρακτικό του Σπύρου Βασιλείου |
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Από την Ομόνοια ως το Σύνταγμα ένας κόσμος γονατισμένος να τραγουδάει το
«Επέσατε θύματα…». Κι άρχισε ο Δεκέμβρης. Τριάντα τρεις μέρες… Νιώθω
σαν να είμαι οπερατέρ και γυρίζω καρέ καρέ τις στιγμές της φρίκης.
Άλκη Ζέη, «Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο»
Δεκέμβρης – Peder Mork Mønsted – 1924
Έτσι ήρθε τότε εκείνη η Πέμπτη. Η 7 του Δεκέμβρη 1944. Είχαν έρθει κι
Εγγλέζοι τότε μες στην Αθήνα για να τη σεργιανίσουνε. Ήτανε μια μεγάλη
μάχη. Ο δρόμος λέγονταν η οδός Άνδρου. Πόσες φορές πόσοι δεν την πέρασαν
μ’ ένα ταψί απ’ το φούρνο. Την περνούσανε χρόνια. Πόσα παιδάκια με
ξυλίκι δεν πήρανε τη φόρα τους πάνω σ’ εκείνον τον ανήφορο. Ήταν ήσυχος
δρόμος. Κείνη τη μέρα όμως εστοίχειωσε. Είχαν έρθει και τον κατοίκησαν
πολλοί διαόλοι από τον κάτω κόσμο. Είχανε φτιάσει στέκι τους στην οδός
Άνδρου οι χωροφύλακες. Ήταν ζωσμένοι από χακί κι από σκληρό καπέλο, τα
δυο πράματα εκείνα που ’καναν την Αθήνα στον ύπνο και στον ξύπνιο της να
τρέμει και να δέρνεται από δω κι οχτώ χρόνια. Οχτώ χρόνια συνέχεια.
Αξιώτη Μέλπω, «Ανάμνηση»
 |
| Ενας ανεμοδαρμένος παγερός Δεκέμβρης του William Lamb Picknell – 1887 |
Μέσα Δεκέμβρη ήταν, τις ημέρες που συμπτύχθηκε ο ΕΛΑΣ από όλη τη
νοτιοδυτική Αθήνα. Το κρύο δάγκωνε. Μαζί με τον ΕΛΑΣ φύγαμε κι εμείς.
Είχανε μείνει τώρα πια δώδεκα πολιτοφύλακες και τρεις χήρες χωροφυλάκων.
Είχαν σηκώσεις τους άνδρες τους την προηγούμενη. Με το πρόσχημα ότι τα
εγγλέζικα τανκς πλησίαζαν, τους πήγαμε σε ένα άλλο κτίριο όπου
μαγειρεύαμε, κι εκεί τους ανέλαβαν οι εκτελεστές.
Μ. Φάις, «Πορφυρά Γέλια»
Κι απέ Δεκέμβρη, στην Αθήνα και Φωτιά. / Τούτο της Γης το θαλασσόδαρτο
αγκωνάρι, / Λικνίζει κάτου απ΄ το Δρυ και την Ιτιά / το Διάκο, τον
Κολοκοτρώνη και τον Άρη.
Ν. Καββαδίας, «Αντίσταση»
Δεκέμβριος του Hans Thoma.
Τον Δεκέμβρη του ΄44 τον συνέλαβε η ΟΠΛΑ και τον πήγε στο Περιστέρι για
εκτέλεση. Με θυμάμαι να τριγυρίζω, κρατώντας τη μητέρα μου από το χέρι,
όλο το Περιστέρι ―που ήταν γεμάτο πτώματα― για να βρούμε τον πατέρα μου.
Περάσαμε μερικές τραγικές ημέρες. η μάνα μου έκλαιγε συνέχεια... Και
κάποια μέρα, τέλος του Δεκέμβρη, όταν πια οι Άγγλοι είχαν υπερισχύσει,
είχαν κερδίσει την Αθήνα, έτσι όπως έπαιζα στον δρόμο με τους φίλους μου
―παίζαμε με κάλυκες από σφαίρες τότε―, τον είδα να ΄ρχεται από το βάθος
του δρόμου. Περπατούσε αργά… τον είχαν απελευθερώσει οι Άγγλοι κάπου
κοντά στη Θήβα, είχε περπατήσει μέσα στα χιόνια… έτρεξα και το είπα στη
μητέρα μου και θυμάμαι τη συνάντησή τους στη μέση του δρόμου. Ήταν
τέτοια η συγκίνηση που δεν μιλούσε κανένας. Μπήκαμε στο σπίτι, καθήσαμε
γύρω απ΄ το τραπέζι ―κανένας δεν μιλούσε―, η μητέρα μου έφερε σούπα κι
αρχίσαμε να τρώμε χωρίς να μιλάμε. Αυτή είναι η πρώτη σκηνή της
«Αναπαράστασης»
Θόδωρος Αγγελόπουλος, σκηνοθέτης (απόσπασμα συνέντευξης)
 |
Μια μέρα του Δεκέμβρη – Albert Edelfelt |
Είχαμε μια βδομάδα να τον δούμε και δεν ξέραμε αν ήταν ζωντανός ή
πεθαμένος. Την εποχή εκείνη εμαίνοντο οι μάχες στους δρόμους. Η Αθήνα
ήταν χωρισμένη σε δύο περιοχές. Στη μία ήταν οι Ελασίτες και στην άλλη
οι Εγγλέζοι και οι Εθνοφύλακες. Σε μερικές πολυκατοικίες ήταν
ταμπουρωμένοι οι Ελασίτες, σε άλλες ομάδες «εθνικοφρόνων», και
νύχτα-μέρα κελαϊδούσαν τα οπλοπολυβόλα. Κι όπως έτρεχε από πόρτα σε
πόρτα για να φτάσει στο σπίτι, αισθάνθηκε ξαφνικά έναν σουβλερό πόνο
κάτω απ’ το γόνατο. Έχασε την ισορροπία του κι έπεσε.
Κώστας Ταχτσής, «Το τρίτο στεφάνι»
