http://agioideka-gortyna.gr/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1/
Άγιοι Δέκα
Οι Άγιοι Δέκα είναι ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της επαρχίας Καινουργίου του Νομού Ηρακλείου Κρήτης και βρίσκεται στο 44ο χλμ της εθνικής οδού Ηράκλειο – Αγία Γαλήνη.
Αεροφωτογραφία έτους 2001
Το χωριό είναι χτισμένο σε γραφική
τοποθεσία, σε υψόμετρο 170 μέτρων, με θαυμάσια θέα, ανατολικά του
ελαιώνα της αρχαίας Γόρτυνας, στη βόρεια πλευρά της πεδιάδας της
Μεσσαράς, πάνω σε ερείπια των νοτιοανατολικών διαμερισμάτων της αρχαίας
Γόρτυνας και των νεκροπόλεων της.
Εντοιχισμένη 
επιγραφή σε πρόσοψη οικίας
Πολλά από τα παλιά σπίτια του χωριού
έχουν χτιστεί με οικοδομικό υλικό από τα ερείπια της αρχαίας πόλης. Σε
πολλές προσόψεις κτιρίων υπάρχουν εντοιχισμένα αρχαία λείψανα, όπως
επιγραφές, κιονόκρανα, κλπ.
Το χωριό οφείλει το όνομά του στους Δέκα
Κρητικούς χριστιανούς, που μαρτύρησαν εκεί κατά τη διάρκεια των διωγμών
του Ρωμαίου Έπαρχου Δεκίου το 250 μ.Χ. Στο σημείο όπου μαρτύρησαν, στη
θέση «Αλώνιον», βρίσκεται σήμερα η κεντρική εκκλησία του χωριού η οποία
κτίστηκε τον 12ο αιώνα. Οι Άγιοι Δέκα μάρτυρες ήταν αλφαβητικά οι:
Αγαθόπους, Βασιλείδης, Γελάσιος, Ευάρεστος, Ευνικιανός, Εύπορος,
Ζωτικός, Θεόδουλος, Πόμπιος και Σατορνίνος. Το μάρμαρο που γονάτισαν οι
Εσωτερικό Ιερού Ναού Αγ. Δέκα
Άγιοι Δέκα για να αποκεφαλιστούν,
φυλάσσεται σε ειδική προθήκη στον κεντρικό Ναό του χωριού. Αξίζει να
σημειωθεί ότι πάνω στο μάρμαρο είναι αποτυπωμένες οι γονατιές των
Αγίων. Το χωριό πανηγυρίζει στις 23 Δεκεμβρίου, ημέρα αφιερωμένη στη
μνήμη των Αγίων Δέκα μαρτύρων. Την ημέρα αυτή κάθε χρόνο τελείται
πολυαρχιερατική Θεία Λειτουργία με την παρουσία Μητροπολιτών από όλη την
Κρήτη, ιερέων της γύρω περιοχής και πλήθους πιστών.
Η παλαιότερη γραπτή μαρτυρία για τους
Αγίους Δέκα μάρτυρες περιλαμβάνεται στην επιστολή – ομολογία ορθόδοξης
πίστης που απέστειλαν το 457/8 οι επίσκοποι της Κρήτης προς τον
αυτοκράτορα Λέοντα Α΄, στην οποία αναφέρονται οι Άγιοι Δέκα μάρτυρες ήδη
ως προστάτες της Κρήτης.
Από τους Αγίους Δέκα κατάγονταν οι
οπλαρχηγοί Νικόλαος, Μιχάλης και Μανούσος από την οικογένεια
Μαλικούτη, που έδρασαν στις επαναστάσεις του 19ου αιώνα. Ο
Νικόλαος Μαλικούτης ήταν αυτός που σκότωσε το 1828 το γενίτσαρο της
Μεσσαράς Αγριολίδη, αλλά αργότερα σκοτώθηκε και ο ίδιος από τους
Τούρκους. Από το χωριό καταγόταν επίσης ο Μαθιός Πρεκατσούνης
(1828-1902), που έδρασε κάτω από τις διαταγές του Μ. Κόρακα.
Η αρχαιότερη μνεία του τοπωνυμίου του
χωριού είναι σε έγγραφο του Δουκικού αρχείου του Χάνδακα του
1374.Παρακάτω παρατίθενται δημογραφικά στοιχεία του χωριού που έχουν
καταγραφεί κατά καιρούς:
Το 1583 από τον Καστροφύλακα ως «Agius Dheca» με 308 κάτοικους
Το 1671 στην Τούρκικη απογραφή αναφέρεται ως «Ayus Deca» με 77 χαράτσια
Στον πίνακα της «τύχης των
επαναστατημένων, κατά το 1821 (σελ 322) του βιβλίου «Ο Κώδικας των
θυσιών» των Πανεπιστημιακών εκδόσεων Κρήτης, αναφέρεται για το χωριό των
Αγίων Δέκα ο αριθμός 20 ανθρώπων, από τους οποίους 3 άνδρες σκοτώθηκαν,
5 πέθαναν, 4 έφυγαν, 5 αιχμαλωτίστηκαν, 1 χάθηκαν τα ίχνη του και από
τις γυναίκες 1 έφυγε και 1 πέθανε. Επίσης στον πίνακα της «τύχης των
περουσιώντων επαναστατημένων κατά το 1821» αναφέρεται (σελ 332) ότι
στους Αγίους Δέκα δημεύτηκαν 17 περιουσίες χριστιανών.
Το 1837 από τον Pashley με 10 χριστιανικές και 10 τούρκικες οικογένειες
Το 1881 στην Τούρκικη απογραφή με όνομα «Άγιοι Δέκα» με 254 κατοίκους (247 χριστιανοί και 7 μουσουλμάνοι κάτοικοι)
Το 1920 στην Εθνική απογραφή με 610 κατοίκους
Το 1928 στην Εθνική απογραφή με 682 κατοίκους
Το 1981 στην Εθνική απογραφή με 766 κατοίκους
Τέλος στην Εθνική απογραφή του 2011 με 861 κατοίκους (785 στους Αγίους Δέκα και 76 στον οικισμό Βουρβουλίτη)
πρώην Επισκοπικό Μέγαρο
Στους Αγίους Δέκα υπήρξε η έδρα της
επισκοπής Αρκαδίας κατά την περίοδο που ήταν Επίσκοπος (1902-1940) και
στη συνέχεια τοποτηρητής (1940-1946) ως Μητροπολίτης Κρήτης ο Βασίλειος
Μαρκάκης, οπότε η έδρα μεταφέρθηκε στις Μοίρες από τον Επίσκοπο Αρκαδίας
Ευγένιο Ψαλλιδάκη.
Από το 1999 ο οικισμός των Αγίων Δέκα
αποτέλεσε έδρα του Καποδιστριακού Δήμου Γόρτυνας ενώ σήμερα
εξακολουθεί να αποτελεί την έδρα του Καλλικρατικού πλέον Δήμου
Γόρτυνας.
Στο χωριό λειτουργούν νηπιαγωγείο,
Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο, περιφερειακό ιατρείο, ταχυδρομείο, τράπεζα,
Κ.Ε.Π., Πολιτιστικός Σύλλογος και το αθλητικό σωματείο, με το όνομα
«Γόρτυς».
Στα τέλη του 2010 παραδόθηκε προς χρήση το νέο δημαρχείο, που τώρα στεγάζει τις υπηρεσίες του νέου διευρυμένου Δήμου Γόρτυνας.
Σε διαδικασία ολοκλήρωσης βρίσκεται η κατασκευή οίκου ευγηρίας βόρεια
του χωριού στη θέση «Βρυσίδια», αλλά και η κατασκευή του αρχαιολογικού
μουσείου Μεσαράς, ένα χιλιόμετρο δυτικά του οικισμού, επί της εθνικής
οδού.
Στον παλιό οικισμό (συνεκτικό τμήμα)
βρίσκεται ο αρχαίος βυζαντινός ναός των Αγίων Δέκα μαρτύρων και στη
θέση «Αγιά Λίμνη» το προσφάτως ανακαινισθέν παρεκκλήσι των Αγίων Δέκα
κάτω από το οποίο βρίσκονται οι τάφοι τους.
Στα νοτιοδυτικά του χωριού και δυτικά
της Αγίας Λίμνης βρίσκεται το Φυλακείον, όπου φυλάσσονται αγάλματα,
επιγραφές, γλυπτά και άλλα ευρήματα από την αρχαία Γόρτυνα.
Το χωριό συνεχίζοντας την λαμπρή
χριστιανική παράδοση της αρχαίας Γόρτυνας, διαθέτει δραστήρια ενορία η
οποία συμβάλει θετικά στην ανάπτυξη του χωριού. Στην ενορία εκτός από
τις κεντρικές εκκλησίες των Αγίων Δέκα, του Αγίου Νεκταρίου και του
ναού στην τοποθεσία «Αγία Λίμνη» που βρίσκονται εντός του χωριού, ανήκει
πλήθος από παρεκκλήσια και ξωκλήσια με κυριότερα:
Παναγία Κερά
Την Παναγία την Κερά που βρίσκεται 1
χιλιόμετρο δυτικά του χωριού, εντός του αρχαιολογικού χώρου της
Γόρτυνας. Ο ναός είναι γνωστός και ως Άγιος Τίτος . Είναι ένα από τα
ποιο επιβλητικά μνημεία της βυζαντινής αρχιτεκτονικής στην Κρήτη.
Ιδρύθηκε στα χρόνια του Ιουστινιανού ή του Ηράκλειτου τον 6ο μ. χ. αιώνα
και έχει πολλές ομοιότητες με την Εκατονταπυλιανή της Πάρου.
Λειτουργείται την Τρίτη του Πάσχα.
Ο Μιχαήλ Αρχάγγελος και η Αγία Μαρίνα
που βρίσκονται δυτικά του Λυκείου, μέσα σε χώρο που έχει φυτευτεί τα
τελευταία χρόνια με πλήθος δέντρων. Ο Προφήτης Ηλίας που βρίσκεται στην
κορυφή του ομώνυμου λόφου, στους πρόποδες του οποίου είναι κτισμένο το
χωριό. Ο Άγιος Στυλιανός που βρίσκεται 1,5 χιλιόμετρο έξω από το χωριό,
στον δρόμο προς Ηράκλειο. Ο Άγιος Γεώργιος που βρίσκεται μέσα στον παλιό
ελαιώνα της αρχαίας Γόρτυνας δυτικά του οικισμού.
Επίσης η ενορία διαθέτει το παλαιό
πνευματικό κέντρο, δίπλα στην εκκλησία των Αγίων Δέκα αλλά και νέο,
ακριβώς δίπλα στο περιφερειακό ιατρείο, στο κέντρο του χωριού με μεγάλη
χωρητικότητα. Όσον αφορά το θρησκευτικό κομμάτι του οικισμού, αλλά και
θέματα που αφορούν γενικά την ενορία, πλούσιο υλικό μπορείτε να βρείτε
στην ιστοσελίδα της ενορίας www.ag-deka.gr
περισσότερα στο σύνδεσμο πηγή
