ΤΕΡΠΑΝΔΡΟΣ

ΤΕΡΠΑΝΔΡΟΣ (η προτομή του κοντά στο χωριό του, στην Λέσβο).
ο θεμελιωτής των οριστικών βάσεων της ελληνικής μουσικής.

«Σοὶ δ᾽ἡμεῖς τετράγυριν ἀποστέρξαντες ἀοιδάν, ἑπτατόνω φόρμιγγι νέους κελαδήσωμεν ὓμνους».
(Ας τραγουδήσουμε νέους ύμνους με την επτάτονη φόρμιγγα, αφού για χάρη σας απαρνηθήκαμε την τετράτονη ωδή).

Ο Τέρπανδρος ήταν σημαντικός ποιητής και μουσικός της αρχαίας Ελλάδας. Γεννήθηκε στην Άντισσα της Λέσβου και έζησε το πρώτο ήμισυ του 7ου αι. π.Χ. Ο πατέρας του λεγόταν Δέρδενις, γι' αυτό και επονομάζεται Δερδένεος (στο Πάριο Χρονικόστ. 34) ή γενικά Αντισσαίος.
Σύμφωνα μ' ένα μύθο, όταν ο Ορφέας φονεύθηκε από τις Θρακιώτισσες Μαινάδες, η λύρα του ρίχτηκε στην θάλασσα και παρασύρθηκε έως την Άντισσα· εκεί τη βρήκαν μερικοί ψαράδες και την έφεραν στον Τέρπανδρο (Excerpta ex Nicom. 1).
Έλαβε μέρος και βραβεύτηκε σε πολλούς μουσικούς διαγωνισμούς της εποχής του.
Ο Τέρπανδρος πήγε στη Σπάρτη, όπου πρώτος νίκησε στους μουσικούς αγώνες των Καρνείων το 676 και το 673 π.Χ. (Αθήν. ΙΔ', 635Ε, 37). Διαγωνίστηκε επίσης και νίκησε τέσσερις φορές συνέχεια στα Πύθια· υπήρξε απαράμιλλος στην κιθαρωδική τέχνη (Πλούτ. Περί μουσ. 1132Ε, 4).
Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Σπάρτη, όπου έπαιξε συμφιλιωτικό ρόλο στις πολιτικές έριδες και απέκτησε την φήμη του κατεξοχήν μουσικού, του ιδρυτή και θεμελιωτή της μουσικής ζωής της πόλης. Οι Σπαρτιάτες συνήθιζαν να τοποθετούν οποιονδήποτε διακεκριμένο μουσικό "μετά Λέσβιον αοιδόν" (FHG ΙΙ, 130 [Aristotelis Fragmenta], απόσπ. 87). Και ο Ηρακλείδης Ποντικός (Περὶ Πολιτειῶν ΙΙ, Λακεδαιμονίων 6, στα FHG ΙΙ, 210) γράφει: "Λακεδαιμόνιοι τὸν Λέσβιον ὠδόν ἐτίμησαν· τούτου γὰρ ἀκούειν ὁ θεός χρησμωδουμένοις ἐκέλευεν" (οι Λακεδαιμόνιοι ετίμησαν τον Λέσβιο αοιδό [Τέρπανδρο]· γιατί ο θεός τους διέταξε, όταν ζήτησαν χρησμό, να υπακούουν σε αυτόν).
Βραβεύτηκε επίσης τέσσερις φορές στα Πύθια, τα οποία τότε διεξάγονταν κάθε εννέα χρόνια.
Ανάμεσα στις εφευρέσεις και στις καινοτομίες που αποδίδονταν στον Τέρπανδρο, οι κυριότερες ήταν οι ακόλουθες:
1. η επέκταση του επτάχορδου στο οκτάχορδο με παράλειψη της τρίτης στη δωρική αρμονία (τρίτη βαθμίδα από πάνω, [mi - re] - do κτλ.) και προσθήκη της νήτης (8ης mi)·
2. η καθιέρωση και ονομασία των κιθαρωδικών νόμων (Πάριο Χρονικό στ. 34· Πλούτ. 1132C, D, 3 και 4)· ένας από αυτούς τους νόμους έχει το ονομά του (Τερπάνδρειος)·
3. ο μετασχηματισμός της μελωδικής απαγγελίας (τραγουδιστής απαγγελίας) των αοιδών σε πραγματική μελωδία·
4. η εισαγωγή των κιθαρωδικών προοιμίων στα επικά τραγούδια (Πλούτ. Περί μουσ. 1132D, 4)·
5. η εφεύρεση της βάρβιτου (είδους λύρας).
Ο Gevaert (Ι, 182) υποστηρίζει ότι ο Τέρπανδρος έθεσε τις οριστικές βάσεις της ελληνικής μουσικής και αξίζει τον τίτλο του ιδρυτή-θεμελιωτή της. Βλ. BergkPLG III, 7-12 και Anth. Lyr. 165, μερικά αποσπάσματα.

Πηγές
•Σόλων Μιχαηλίδης, Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής, Εκδόσεις Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, Αθήναι, 1999.