Κρητικό σαπούνι με ελαιόλαδο & βότανα

Η Maria Dimitriou κοινοποίησε ένα σύνδεσμο.

 

Κρητικό σαπούνι με ελαιόλαδο & βότανα: Φτιάξ’το μόνος σου!

Κρητικό σαπούνι με ελαιόλαδο & βότανα: φτιάξ’το μόνος σου!

cretazine.com|Από τη Στέλλα Μελίνα Βασιλάκη

 

Όσο κι αν ακούγεται απίστευτο,  κάποτε το κρητικό σαπούνι ήταν εξίσου ξακουστό με  το σαπούνι της Μασσαλίας και η Κρήτη έκανε εξαγωγές σαπουνιών σε όλη τη Μεσόγειο. Φυσικά το μυστικό της επιτυχίας του οφείλεται στα οφέλη του βασικού συστατικού του που δεν είναι άλλο από το κρητικό ελαιόλαδο.

Cretazine Tips

• Η λέξη σαπούνι ίσως προέρχεται και από τη Λατινική λέξη "sapo" που εμφανίζεται στο Historia Naturalis του Πλινίου του Πρεσβύτερου, όπου περιγράφει την κατασκευή σαπουνιού από ζωικό λίπος και στάχτη. 
• Το κρητικό σαπούνι ήταν τόσο δημοφιλές τον 18ο και 19ο αιώνα ώστε πολλοί σαπωνοποιοί από άλλες περιοχές της Ελλάδας ή και στο εξωτερικό αντέγραφαν αυτή τη στάμπα ώστε να πουλήσουν τα σαπούνια τους ως κρητικά. 
• Ειδικά για το Ηράκλειο, οι εξαγωγές σαπουνιού τον 17ο και 18ο αιώνα αντιπροσώπευαν το μισό εξαγωγικό εμπόριο της πόλης.
• Στο Ηράκλειο υπήρχαν πολλές σαπωνοποιίες, ιδιαίτερα στην περιοχή της Αγίας Τριάδας. Ένα από τα λίγα που σώζονται μέχρι σήμερα βρίσκεται πίσω από το ξενοδοχείο «Ηράκλειο». Επίσης στη λεωφόρο Ικάρου (απέναντι από τα MacDonalds) μπορείς να δεις το κτίριο της σαπωνοποιίας Αλεπουδέλη (δηλαδή του πατέρα του Οδυσσέα Ελύτη), που είναι ένα από τα τελευταία εργοστάσια που έκλεισαν.
• Το σαπούνι συνήθως το φτιάχνουμε τους χειμερινούς μήνες (που έχουμε και βρόχινο νερό!)
• Αν ακολουθήσεις πιστά τις ποσότητες των υλικών θα πετύχεις πλήρη σαπωνοποίηση, δηλαδή τέλεια χημική ένωση χωρίς υπολείμματα.
• Μπορείς να φτιάξεις και σαπούνι από φετσόλαδο για χρήση μέσα στο σπίτι, για να πλύνεις ρούχα, χαλιά, κτλ. Απόφυγε όμως το τηγανόλαδο.
• Μια ωραία συμβουλή που μας έδωσε η Δέσποινα είναι ότι μπορείς να περάσεις ένα σκοινάκι κάνοντας μια τρύπα στο σαπούνι πριν τη φάση της ωρίμανσης, ώστε μετά να μπορείς να το κρεμάσεις όπου θέλεις.
• Αν θέλεις να μάθεις περισσότερα για την κατασκευή χειροποίητου σαπουνιού, μπορείς να επικοινωνήσεις με το «Κουκούτσι» για να μάθεις πότε θα πραγματοποιηθεί το επόμενο σεμινάριο  (email: tokukutsi@gmail.com)
• Αν θέλεις να αγοράσεις χειροποίητα σαπούνια από βιολογικό ελαιόλαδο, 100% φυσικά το "Εργαστήριο Αθός" είναι η πρόταση μας!

Λίγη ιστορία

Σύμφωνα με το μύθο το σαπούνι προέρχεται από την Αρχαία Ελλάδα και πήρε το όνομα του από την ποιήτρια Σαπφώ.  Η σαπωνοποιία λέγεται ότι εφευρέθηκε στη Λέσβο κατά τύχη όταν οι βροχές παρέσυραν το ζωικό λίπος και τις στάχτες (υπολείμματα από θυσίες ζώων στους αρχαίους θεούς) και έδωσαν ένα κιτρινωπό χρώμα στο ποτάμι. Τότε οι νοικοκυρές που έπλεναν τα ρούχα τους εκεί παρατήρησαν ότι αυτά καθάριζαν καλύτερα. Η διάσημη λεσβία ποιήτρια Σαπφώ ήταν η πρώτη που κατέγραψε το γεγονός και έτσι η σαπωνοποίηση πήρε το όνομα της. 
Πέρασαν πολλοί αιώνες από την εποχή της Σαπφούς και η διαδικασία της σαπωνοποιίας εξελίχθηκε και βελτιώθηκε με νέες γνώσεις και εργαλεία. Στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα, η παραγωγή σαπουνιού είχε εξαπλωθεί στην Ευρώπη αλλά οι πιο δημοφιλείς σαπωνοποιίες ήταν στη Γαλλία (ιδιαίτερα στη Μασσαλία) και στο Λονδίνο. Το σαπούνι της Μασσαλίας παραμένει μέχρι σήμερα πολύ δημοφιλές, αλλά αυτό που δεν γνωρίζουμε οι περισσότεροι είναι ότι για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα η σαπωνοποιία της Μασσαλίας χρησιμοποίησε το κρητικό ελαιόλαδο λόγω των καταστροφών της ελαιοπαραγωγής στη Γαλλία στα τέλη του 17ου αιώνα. Είναι η εποχή που η Κρήτη βρίσκεται υπό οθωμανική κυριαρχία και οι πρώτες βιοτεχνίες σαπουνιού ανήκουν σε Τούρκους. Η υψηλή ζήτηση για κρητικό ελαιόλαδο διπλασίασε τις εξαγωγές του κατά τον 18ο και 19ο αιώνα και παράλληλα αναπτύχθηκε η σαπωνοποιία στην Κρήτη, με περίπου 45 βιοτεχνίες σαπουνιού στο νησί και εξαγωγές στη Συρία, τη Μικρά Ασία και πολλές άλλες περιοχές της Μεσογείου.

Ωστόσο η χρήση ελαιόλαδου για την προσωπική περιποίηση δεν ήταν κάτι καινούργιο για τους ανθρώπους του νησιού. Ήδη από τη μινωική εποχή οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν ελαιόλαδο για καλλωπιστικούς λόγους. 
Το ελαιόλαδο χρησιμοποιήθηκε λοιπόν για την κατασκευή σπιτικού σαπουνιού για πολλούς αιώνες στην Κρήτη, ειδικά στις εποχές που οι άνθρωποι είχαν περιορισμένους πόρους για να καλύψουν τις καθημερινές τους ανάγκες. Όχι πολύ παλιά, οι γυναίκες της Κρήτης συγκέντρωναν το «φετσόλαδο» (το λάδι που έχει μείνει σαν κατακάθι στον πάτο των βαρελιών) κι έφτιαχναν μεγάλες ποσότητες σπιτικού σαπουνιού. Με αυτή την έννοια η έννοια της ανακύκλωσης δεν είναι ακριβώς κάτι νέο. Πολύ συχνά αυτή ήταν μια συλλογική δραστηριότητα, στην οποία συμμετείχαν όλες οι γυναίκες του χωριού, οι οποίες στη συνέχεια μοιράζονταν το σαπούνι. 

Η παράδοση (ευτυχώς) συνεχίζεται

Ευτυχώς οι παραδοσιακές τεχνικές και συνταγές για την παρασκευή σαπουνιού δεν χάθηκαν χάρη σε γυναίκες όπως η Δέσποινα Μαθιουδάκη που έμαθε τα μυστικά της τέχνης από τη γιαγιά της και τώρα διοργανώνει εργαστήρια και εκπαιδευτικά σεμινάρια για την κατασκευή σαπουνιού και την Κρητική Διατροφή. 
Είχαμε την τύχη να βρεθούμε σε ένα από τα εργαστήρια της στο συνεταιριστικό χώρο «Το Κουκούτσι» και πλέον μπορούμε να φτιάξουμε σπιτικό μοσχοσάπουνο με αγνά κρητικά υλικά!
Η συνταγή που ακολουθεί βασίζεται στην «ψυχρή μέθοδο» που θεωρείται καλύτερη από την «θερμή μέθοδο» που χρησιμοποιείται στην βιομηχανία για τον λόγο ότι έτσι παραμένει η γλυκερίνη στο σαπούνι (που συνήθως απομακρύνεται από το βιομηχανικό σαπούνι και πωλείται στις βιομηχανίες καλλυντικών), η οποία ενυδατώνει το δέρμα. Το «κρητικό σαπούνι» κρατάει τις φυσικές ενυδατικές ιδιότητες του ελαιόλαδου, είναι απαλό, υγιεινό, χωρίς χημικά και είναι πλούσιο σε βιταμίνη Ε και αντιοξειδωτικά, και κατάλληλο για όλα τα δέρματα. Μπορεί να εμπλουτιστεί με βότανα (λεβάντα, χαμομήλι κ.ά.), αιθέρια έλαια και άλλα έλαια, ανάλογα με τις ανάγκες του δέρματος ή τις προτιμήσεις του καθένα. 

Φτιάξε το Μοσχοσάπουνο σου

Ξεκινάμε με τα βασικά. Επειδή η σαπωνοποιία συνεπάγεται χημεία, απαιτούνται ακριβείς μετρήσεις και άρα το πρώτο που θα χρειαστείς είναι μια ζυγαριά ακριβείας. Επίσης χρειάζεσαι καθαρό ελαιόλαδο (όχι χρησιμοποιημένο από το τηγάνι σου!) εφόσον θέλουμε να χαρίσουμε τις καλύτερες ιδιότητες του για το δέρμα μας, και αποξηραμένα βότανα (όχι φρέσκα). Όσο για το νερό, οι γιαγιάδες μας χρησιμοποιούσαν βρόχινο νερό. Αν δεν έχεις τρόπο να μαζέψεις το νερό της βροχής, μπορείς εναλλακτικά να χρησιμοποιήσεις σταχτόνερο ή απιονισμένο νερό το οποίο είναι μαλακό και χωρίς άλατα – που είναι και το ζητούμενο. 
Τα συστατικά και τα εργαλεία που θα χρειαστείς για τη συνταγή του «Μοσχοσάπουνου» είναι τα εξής: μια λεκάνη που θα αναμείξεις όλα τα συστατικά (περίπου 4-5 λίτρα), μια κουτάλα (ξύλινη, πλαστική, μεταλλική αλλά όχι αλουμινένια!), 810 γρ. νερό, 292 γρ. καυστική σόδα (θα την αγοράσεις από καταστήματα για υδραυλικά ή με μπαχαρικά), 2410 γρ. καθαρό ελαιόλαδο, βότανα ή / και αιθέρια έλαια της επιλογής σου, μια κατσαρόλα και ένα καλούπι (μπορείς να χρησιμοποιήσεις ένα ταψί ή μικρές ατομικές αυτοσχέδιες φόρμες π.χ. κεσεδάκια από γιαούρτια). Και οπωσδήποτε: ένα ζευγάρι γάντια για να προστατεύσεις τα χέρια σου από την καυστική σόδα. Τα παραπάνω υλικά είναι αρκετά για να φτιάξεις περίπου 30 σαπούνια! 
Βήμα 1ο: Ζέστανε το νερό. 
Βήμα 2ο: Βγάλε το νερό από τη φωτιά, πρόσθεσε τα βότανα (περίπου μια - δυο χούφτες). Τα αφήνεις στο νερό ώστε απορροφήσει τις ιδιότητες τους για ένα περίπου τέταρτο. Στο τέλος, αφού το νερό κρυώσει αφαιρείς τα βότανα και κρατάς το έκχυμα (δηλ. το «τσάι»).
Βήμα 3ο: Προσθέτεις την καυστική σόδα με προσοχή (μην ξεχνάς να φοράς τα πλαστικά γάντια σου, και μην προσθέτεις τη σόδα όταν το νερό είναι ακόμα καυτό!) και ανακατεύεις για λίγη ώρα. Σε αυτή τη φάση φρόντισε να είσαι σε χώρο που αερίζεται καλά και κράτα το πρόσωπο σου μακριά από τις αναθυμιάσεις (οι έγκυες ας το αποφύγουν).
* Αυτά τα πρώτα βήματα ιδανικά τα κάνεις από το προηγούμενο βράδυ για να αφήσεις το μείγμα να «ξεκουραστεί». Την επόμενη το πρωί συνεχίζεις με τα υπόλοιπα. 
Βήμα 4ο: Στο μείγμα προσθέτεις το ελαιόλαδο. 
Βήμα 5ο: Αρχίσεις να ανακατεύεις μέχρι το μείγμα να αρχίσει να πήζει, ώσπου να μοιάζει με μια καλομαγειρεμένη μπεσαμέλ! Αν είσαι παραδοσιακός τύπος και ανακατεύεις με την κουτάλα, θα σου πάρει περίπου 2 ώρες. Από την άλλη με τη βοήθεια της τεχνολογίας, δηλαδή με ένα μίξερ χειρός η διαδικασία επισπεύδεται σε περίπου μισή ώρα!
Βήμα 6ο: Στο τελικό στάδιο του ανακατέματος προσθέτεις το αιθέριο έλαιο – εφόσον θέλεις να χρησιμοποιήσεις βέβαια. Θα χρειαστείς περίπου 5 ml από το έλαιο της προτίμησης σου (ιδανικά πρέπει να είναι ίδιο με το βότανο που χρησιμοποίησες πχ λεβάντα). Έπειτα αδειάζεις το μείγμα που πλέον είναι αρκετά πηκτό στο καλούπι σου. Μπορείς να χρησιμοποιήσεις ένα καθαρό ταψί στο οποίο έχεις στρώσει λαδόκολλα. Ή μικρά ατομικά καλούπια (όπως πχ οι φόρμες που κάνουν τα παιδιά σχήματα στην άμμο), ή ακόμα και άδεια κεσεδάκια από γιαούρτια. 

Το μοσχοσάπουνο σου είναι έτοιμο!  Ή μάλλον, όχι ακριβώς, μη βιάζεσαι. Το τοποθετείς σε μέρος δροσερό και σκιερό και θα πρέπει να περιμένεις περίπου 10 μέρες μέχρι να το ξεκαλουπώσεις αναποδογυρίζοντας το σε ένα τραπέζι. Το κόβεις σε πλάκες και τις  τοποθετείς τη μία δίπλα στην άλλη και πάλι σε ένα μέρος χωρίς υγρασία και ήλιο όπου θα μείνουν να ωριμάσουν τους επόμενους 3 μήνες (ενδιάμεσα αν θες μπορείς να γυρίσεις τις πλάκες από την άλλη μεριά μία φορά). Όταν μετά από αυτό το διάστημα δεις ότι τα σαπούνια σου έχουν καλυφθεί από μια στρώση λευκής πούδρας, μην ανησυχήσεις, κάθε άλλο: είναι σημάδι ωρίμανσης. 
Καλή επιτυχία και καλό καλλωπισμό με σπιτικά υλικά!