Σαπωνοποίηση

Ο χρήστης Maria Dimitriou κοινοποίησε τη δημοσίευση του χρήστη ΕΛΛΑΝΙΑ ΠΥΛΗ.

Σαπωνοποίηση: Ότι χρειάζεται να γνωρίζεις για να φτιάξεις το δικό σου Μοναδικό Φυτικό Σαπούνι!

Σαπωνοποίηση: Ότι χρειάζεται να γνωρίζεις για να φτιάξεις το δικό σου Μοναδικό…

ellaniapili.blogspot.com

https://ellaniapili.blogspot.gr/2017/01/blog-post_675.html

Σαπωνοποίηση: Ότι χρειάζεται να γνωρίζεις για να φτιάξεις το δικό σου Μοναδικό Φυτικό Σαπούνι!

Το βασικό λάδι διατροφής στην Ελλάδα είναι πολύ κατάλληλο για σαπούνι όπως γνωρίζουν οι παλαιότερες γενιές. Το ελαιόλαδο φαίνεται κερδίζει σε δημοτικότητα και σε πολλές άλλες χώρες όπως οι ΗΠΑ, Αυστραλία, Βρετανία, Γερμανία.

Τι είναι λοιπόν το ελαιόλαδο; Είναι το έλαιο της ελιάς που παράγεται με την μέθοδο της ψυχρής πίεσης. Τα πρώτα κλάσματα όταν πιέζονται οι ελιές λέγονται έξτρα παρθένο ελαιόλαδο και είναι η καλύτερη ποιότητα για φαγητό. Το δεύτερο κλάσμα λέγεται γνήσιο και είναι χαμηλότερης ποιότητας λόγω μεγαλύτερης περιεκτικότητας σε ελεύθερα οξέα.

Μετά το δεύτερο κλάσμα δεν εξάγεται άλλο λάδι και χρησιμοποιείται διαλύτης εξάνιο για να εξαχθεί και το τελευταίο λάδι, ακόμα χαμηλότερης ποιότητας.

Τέλος το πυρηνέλαιο είναι ακόμα χαμηλότερης ποιότητας και εξάγεται από τα κουκούτσια (πυρήνες) της ελιάς.

Σε αντίθεση με το μαγείρεμα στην σαπωνοποίηση μπορείτε να χρησιμοποιήσετε χαμηλότερης ποιότητας ελαιόλαδο όπως πυρηνέλαιο χωρίς αρνητικές συνέπειες. Μερικοί το προτιμούν γιατί σαπωνοποιείται πιο γρήγορα. Σε αντίθεση με τα άλλα λάδια όπου απαιτείται η καλύτερη ποιότητα με το ελαιόλαδο συμβαίνει το αντίθετο. Και βέβαια το κόστος είναι χαμηλότερο. Με το πυρηνέλαιο δεν θα χρειαστεί να ανακατεύετε με τις ώρες. Αν χρησιμοποιείτε μπλέντερ χειρός είναι καταλληλότερο το γνήσιο για πιο αργή σαπωνοποίηση ενώ με το παρθένο είναι πολύ αργή.

Πολλοί θέλουν σαπούνι με 100% ελαιόλαδο (λέγεται Castille ή Μασσαλίας) χωρίς άλλα λάδια. Το ελαιόλαδο θα δώσει σαπούνι αρχικά μαλακό με λίγο αφρό σαν γλίτσα. Μετά από την ωρίμανση (6 μήνες) θα σκληρύνει αλλά πάλι ο αφρός θα είναι φτωχός. Για καλύτερα αποτελέσματα συνδυάστε το με έλαιο καρύδας, ακόμα και 5% (της συνολικής ποσότητας) βελτιώνει πολύ τον αφρό ενώ σας επιτρέπει να ισχυρίζεστε ότι είναι σαπούνι ελαιολάδου.

Σε τι ωφελεί λοιπόν το ελαιόλαδο;

Το σαπούνι ελαιολάδου είναι πολύ ήπιο, είναι τόσο ήπιο ώστε να το χρησιμοποιούμε στα μωρά για τις ανεπανάληπτες ενυδατικές ιδιότητες και γιατί φροντίζει την ευαίσθητη επιδερμίδα. Η δε ενυδάτωση που κάνει δεν βουλώνει τους πόρους του δέρματος.

Τα λάδια (υγρά) και τα λίπη (στερεά) είναι εστέρες της γλυκερίνης με λιπαρά οξέα.

Η γλυκερίνη είναι αλκοόλη που μπορεί να ενωθεί (να σχηματίσει εστέρα) με 3 διαφορετικά λιπαρά οξέα. Τα λιπαρά οξέα διαιρούνται σε κεκορεσμένα (στεατικό, παλμιτικό, μυριστικό), σε μονοακόρεστα (ελαϊκό) και σε δι- και πολυακόρεστα (λινολενικό, λινελαϊκό κλπ). Όσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό ακόρεστων τα έλαια είναι υγρά, όταν έχουν μεγάλο ποσοστό κεκορεσμένων πχ στεατικό είναι στερεά.

Για να φτιάξετε σαπούνι μπορείτε να χρησιμοποιήσετε όλα τα φυτικά και ζωικά έλαια, στερεά ή ρευστά. Όμως το κάθε έλαιο έχει διαφορετική σύνθεση, σε είδος και αναλογία λιπαρών οξέων και έχει τις δικές του ιδιότητες και ιδιομορφίες στη σαπωνοποίηση.

Για παράδειγμα το ελαιόλαδο αποτελείται κυρίως από ελαϊκό οξύ (62-85%), από παλμιτικό (7%) και από λινολεϊκό (5%). Ένα σαπούνι από 100% ελαιόλαδο είναι σκληρό, ανθεκτικό, παράγει λίγο αφρό, έχει μέτριας ισχύος καθαριστικές ιδιότητες και αργεί πολύ να ωριμάσει, είναι υγροσκοπικό, δηλαδή συγκρατεί την υγρασία στην επιδερμίδα και την περιποιείται, δεν την ξηραίνει.

Tο λάδι καρύδας αποτελείται κυρίως από λαυρικό οξύ (48%), από μυριστικό (17%), και από παλμιτικό (9%). Ένα σαπούνι από 100% λάδι καρύδας δίνει ένα σαπούνι ανθεκτικό με πλούσιο αφρό, ισχυρές καθαριστικές ιδιότητες αλλά ενδέχεται να προκαλέσει ξηρότητα στις ευαίσθητες επιδερμίδες.

Γνωρίζοντας λοιπόν την σύνθεση και τις ιδιότητες κάθε ελαίου, προσαρμόζουμε την κάθε συνταγή στα μέτρα μας.

Σύμφωνα με δοκιμές που κάναμε αλλά και δεδομένου ότι στην Ελλάδα η χρήση ελαιολάδου είναι διαδεδομένη προτείνομε συνταγές με βάση το ελαιόλαδο (ποσοστό 50-80%). Για βελτίωση των ιδιοτήτων συστήνουμε προσθήκη ελαίου καρύδας.

Για την κατασκευή σαπουνιού στο σπίτι χρησιμοποιείται η ψυχρή σαπωνοποίηση (cold process soap making), είναι αντίδραση του ελαίου με καυστική σόδα (προσοχή στη χρήση της!). Η διαδικασία αυτή διασπά τους εστερικούς δεσμούς και ελευθερώνει τα λιπαρά οξέα σε μορφή άλατος νατρίου και γλυκερίνης. Για την κατασκευή υγρού σαπουνιού αντί για καυστική σόδα χρησιμοποιούμε καυστική ποτάσα (καυστικό κάλλιο).

Η διαφορετική σύνθεση του κάθε ελαίου απαιτεί διαφορετική ποσότητα καυστικής σόδας για να σαπωνοποιηθεί (SAP value). Για παράδειγμα:

100γρ. ελαιολάδου απαιτούν 13,45γρ. NaOH για πλήρη σαπωνοποίηση.

100γρ. ελαίου καρύδας απαιτούν 18,39 γρ. NaOH για πλήρη σαπωνοποίηση.

Πως υπολογίζουμε την απαιτούμενη ποσότητα σόδας;

Η υπολογίζουμε μόνοι μας την ποσότητα του NaOH βασιζόμενοι στις πληροφορίες της λίστας τιμών Σαπωνοποίησης (παρακάτω) αφού καταγράψουμε την SAP value κάθε ελαίου. Πολλαπλασιάζουμε την ποσότητα του ελαίου με τον αντίστοιχο συντελεστή και θα προκύψει η ποσότητα σόδας. Είναι σημαντικό στην επιλογή των ελαίων το ¼ να είναι στερεά σε θερμοκρασία δωματίου.

Λίστα Τιμών Σαπωνοποίησης

Ο κάθε αριθμός αντιπροσωπεύει έναν παράγοντα. Απλά πολλαπλασιάστε τα γραμμάρια του κάθε ελαίου με τον αντίστοιχο παράγοντα και θα βρείτε την ποσότητα καυστικής σόδας που απαιτείται για πλήρη σαπωνοποίηση. Αθροίστε μετά τις επιμέρους ποσότητες αν χρησιμοποιείτε συνδυασμό ελαίων.

• Αμυγδαλέλαιο 0.136
• Λάδι Αβοκάντο: 0.133
• Καστορέλαιο: 0.1286
• Βούτυρο κακάο (Cocoa Butter): 0.137
• Έλαιο καρύδας: 0.190
• Καλαμποκέλαιο: 0.136
• Έλαιο από κουκούτσια : 0.1265
• Λάδι Jojoba: 0.069
• Λαρδί: 0.138
• Ελαιόλαδο: 0.134
• Φοινικοπυρηνέλαιο: 0.156
• Φοινικέλαιο: 0.141
• Αραχιδέλαιο: 0.136
• Έλαιο από φλοιό ριζιού: 0.129
• Ηλιέλαιο: 0.134
• Σησαμέλαιο: 0.133
• Βούτυρο καριτέ(Shea Butter): 0.128
• Σογιέλαιο: 0.135

Υπερλίπανση (Superfatting Level)

Εάν δοκιμάσουμε να φτιάξουμε σαπούνι με ποσότητα σόδας τόση ώστε τα έλαια να σαπωνοποιηθούν πλήρως, το αποτελέσμα θα είναι ένα υπερβολικά αλκαλικό προϊόν, ένα προϊόν με πολύ υψηλό Ph που θα ερεθίσει την επιδερμίδα και θα είναι καυστικό. Για να το αποφύγετε αυτό συστήνομε ένα ποσοστό υπερλίπανσης τουλάχιστον 5%. Δηλαδή χρησιμοποιούμε την ποσότητα της σόδας μειωμένη κατά 5%-10% οπότε ένα ποσοστό των ελαίων θα παραμείνει ασαπωνοποίητο. Το τελικό προϊόν θα είναι ήπιο για την επιδερμίδα, με Ph χαμηλότερο και τα ασαπωνοποίητα έλαια θα του προσδώσουν μαλακτικές και περιποιητικές ιδιότητες.

Ένας άλλος τρόπος για επιπλέον υπερλίπανση είναι να προσθέσουμε μια μικρή ποσότητα ελαίων όταν το μίγμα έχει ήδη παρουσιάσει «ίχνη» σαπωνοποίησης (tracing).

Η συνηθέστερη αναλογία νερού που προτείνεται είναι ένα ποσοστό 30%-35% επί των ελαίων. Ανάλογα με τη σύνθεση των ελαίων, τα σαπούνι θα χρειαστεί να παραμείνει στα καλούπια από 1-7 ημέρες. Το κριτήριο για το ξεκαλούπωμα είναι η σκληρότητα, αν είναι αρκετά σκληρό μπορεί να αφαιρεθεί από το καλούπι.

Ωρίμανση:

Στην ψυχρή μέθοδο η σαπωνοποίηση συνεχίζεται για ένα αρκετό χρονικό διάστημα. Το φρέσκο σαπούνι είναι αλκαλικό άρα μη χρησιμοποιήσιμο και πέρα από αυτό το σαπούνι θα πρέπει να αποβάλει την περισσότερη υγρασία που περιέχει. Η περίοδος αναμονής διαρκεί τουλάχιστον 4-6 εβδομάδες ενώ περισσότερος χρόνος ωρίμανσης μέχρι και 6 μήνες βελτιώνει την ποιότητα ειδικά του σαπουνιού με μεγάλο ποσοστό ελαιολάδου.

Τα σαπούνια της θερμής μεθόδου δε χρειάζονται χρόνο ωρίμανσης, γιατί η σαπωνοποίηση ολοκληρώνεται κατά το μαγείρεμα και όχι με την αναμονή στα καλούπια.

Μέτρηση του ph του σαπουνιού: 

Η μέτρηση του ph γίνεται με τις πεχαμετρικές ταινίες. Υγραίνουμε λίγο το σαπούνι αφού ήδη έχει ωριμάσει, εφαρμόζουμε την ταινία και βλέπουμε το αποτέλεσμα. Το Ph θα πρέπει να είναι 7-9.

Χρωματισμός του σαπουνιού:

Ίσως η καλύτερη επιλογή είναι οι φυσικές χρωστικές η φυσικά χρωματισμένα βότανα:

Σκόνη κανέλλας – Μπεζ

Σκόνη κακάο – καφέ

Κάρυ σε σκόνη – Κίτρινο-ώχρα

Πάπρικα – Ροδακινί

Κούρκουμα – Χρυσαφί

Κομμάτια μαύρη σοκολάτα – Καφέ

Σπιρουλίνα σκόνη– Ανοικτό πράσινο

Το πλεονέκτημα των φυσικών χρωστικών είναι η εμπορικότητα, ότι φυσικό είναι πάντα καλύτερο. Το μειονέκτημα είναι ότι δεν μπορείτε πάντα να πετύχετε το χρώμα που επιθυμείτε.

Για να χρησιμοποιήσετε μπαχαρικά ή βότανα για τον χρωματισμό απλά ανακατέψτε τα με λίγο νερό και μετά προσθέστε το μίγμα αυτό στη υπόλοιπη σαπουνόμαζα και ανακατέψτε καλά.

Αρώματα σαπουνιών – αιθέρια έλαια:

Η πιο φυσική μέθοδος είναι τα αιθέρια έλαια. Για ένα πολύ διακριτικό άρωμα η αναλογία αιθέριων ελαίων προς τα φυτικά έλαια είναι 1%. Για ένα μεσαίας έντασης άρωμα είναι 2% και για έντονο άρωμα 3%. Η χρήση αιθέριου ελαίου στα σαπούνια τα κάνει προϊόν πολυτελείας. Τα πιο δυνατά αιθέρια έλαια είναι μέντα, δενδρολίβανο, κανέλλα, γαρύφαλλο, δυόσμος και πικραμύγδαλο.

Αντί για νερό μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε έγχυμα, χυμούς φρούτων, γάλα, τσάι, καφέ. Κάθε αλλαγή όμως θέλει και άλλη διαδικασία. Το γάλα ή οι χυμοί π.χ. πρέπει πρώτα να παγώσουν για να μην καταστραφούν από την καυστική σόδα, η οποία όταν διαλύεται στο νερό αναπτύσσει υψηλές θερμοκρασίες (μέχρι και 90 βαθμούς) και καταστρέφει τα ευαίσθητα υλικά.

Ψυχρή μέθοδος σαπωνοποίησης

Πάμε να δούμε πως φτιάχνεται το χειροποίητο αγνό σαπούνι, με τη μέθοδο της ψυχρής σαπωνοποίησης. Η διαδικασία είναι απλή, αρκεί να προσέξουμε κάποια σημεία που θα τονίσουμε στη συνέχεια.

Απαραίτητα Εργαλεία:

• Μια ξύλινη κουτάλα
• Μια κατσαρόλα
• Ένα πλαστικό σκεύος
•  Ένα θερμόμετρο (μαγειρικής) ή ένα θερμόμετρο που μετράει από απόσταση (θα το δείτε στο βίντεο).
• Ένα ηλεκτρικό αναδευτήρα (π.χ. μίξερ) (προαιρετικό)
• Ζυγαριά ακριβείας
• Και καλούπια. Τα καλούπια μπορεί να είναι πλαστικά, ξύλινα, από σιλικόνη, αλλά ποτέ μεταλλικά (αν χρειαστεί να χρησιμοποιήσουμε μεταλλικά πρέπει να ντυθούν με μεμβράνη ή λαδόκολλα.

Βασικά συστατικά:

• Έλαια: Τα έλαια μπορεί να είναι σε υγρή μορφή π.χ. ελαιόλαδο ή σε στερεή π.χ. βούτυρο κακάο
• Νερό: Το νερό πάντα αποσταγμένο (χωρίς άλατα), Μπορεί να αντικατασταθεί ή να συνδυαστεί π.χ. με ανθόνερο, ροδόνερο, χυμούς φρούτων, γάλα, τσάι, καφέ
• NaOH υδροξείδιο του νατρίου (ή καυστική σόδα)

Μέτρα προστασίας:

• Γάντια. Λόγο της χρήσης  NaOH. πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να έρθει σε επαφή με το δέρμα μας, διότι έχει καυστικές ιδιότητες.
• Μπλούζα με μακρύ μανίκι για μεγαλύτερη ασφάλεια.
• Γυαλιά για προστασία των ματιών μας.
• Όλες οι εργασίες γίνονται σε εξωτερικό χώρο ή σε πολύ καλά αεριζόμενο δωμάτιο. Από το NaOH, θα προκληθούν αναθυμιάσεις τις οποίες δεν πρέπει να αναπνεύσουμε.
• Μάσκα ή μαντίλι το οποίο θα καλύπτει στόμα και μύτη.

*Τα προστατευτικά τα φοράμε καθ’ όλη τη διάρκεια, ακόμα και όταν πλένουμε τα σκεύη μας αφού έχουμε τελειώσει την κύρια διαδικασία παρασκευής σαπουνιού.

Ακολούθησε προσεκτικά τις παρακάτω οδηγίες:

1. Παίρνω τις προφυλάξεις μου: φοράω γάντια, μάσκα γυαλιά κτλ και ανοίγω παράθυρα αν δεν βρίσκομαι σε εξωτερικό χώρο.
2. Βάζω το νερό σε ανθεκτικό μπολ ή λεκάνη και στη συνέχεια προσθέτω τη βάση. Ανακατεύω με ξύλινη κουτάλα μέχρι να λιώσει η βάση. Προσοχή η θερμοκρασία του μείγματος είναι μεγάλη και εκλύονται αέρια. Γι’ αυτό ρίχνουμε το NaOH αργά αργά.
3. Όσο ανακατεύουμε,  το νερό σιγά σιγά γίνεται διαυγές. Αφού πέσει όλο το NaOH. Το αφήνουμε να πέσει η θερμοκρασία του.
4. Στην άλλη κατσαρόλα έχουμε τα έλαια. Θα πρέπει να έχουν ακριβός την ίδια θερμοκρασία με αυτή του νερού (νερό- NaOH). Αν χρειαστεί θερμαίνουμε το λάδι. Η θερμοκρασία αυτή βέβαια, να μην υπερβαίνει τους 40^ο .
5. Αφού βεβαιωθούμε ότι έχουμε την ίδια θερμοκρασία, ρίχνουμε σιγά σιγά το νερό (νερό- NaOH) στα έλαια (ποτέ το αντίθετο), ενώ ανακατεύουμε συνέχεια. Θα παρατηρήσουμε ότι το λάδι χάνει τη διαύγειά του. Και σιγά σιγά το χρώμα γίνεται χρυσοκίτρινο.
6. Ανακατεύουμε για 30 με 60 λεπτά συνεχόμενα,  μέχρι να γίνει σαν παχύρρευστος χυλός (ρευστότητα μελιού). Αν όμως χρησιμοποιήσουμε κάποιο ηλεκτρικό αναδευτήρα, στα 10 με 15 λεπτά θα είναι έτοιμο να μπει στα καλούπια (ο χρόνος αυτός ανά περίπτωση μπορεί να διαφέρει).
7. Αφού μπει στα καλούπια σκεπάζουμε με υφάσματα και το αφήνουμε να σφίξει. Μετά από 48 ώρες, μπορούμε να το βγάλουμε από τα καλούπια και να το κόψουμε σε κομμάτια, (αν το καλούπι ήταν μεγάλο).
8. Το σαπούνι σε αυτή τη φάση είναι σχετικά μαλακό και κόβεται πολύ εύκολα.Προσοχή δεν είναι ακόμα έτοιμα προς χρήση.
9. Το αφήνουμε σε ένα ήσυχο και καλά αεριζόμενο σημείο, ενός δωματίου. Μετά από 60 ημέρες περίπου, έχει κατέβει αρκετά το ph του σαπουνιού και μπορούμε να δούμε τον πρώτο του αφρό.

Δεν είναι τόσο δύσκολο όσο φαίνεται., φτιάξτε λοιπόν το δικό σας Φυσικό Σαπούνι με το άρωμα και το χρώμα που επιθυμείτε!

Δείτε επίσης:

"Φτιάξε αγνό σπιτικό σαπούνι" (Βιντεο)

Συνταγή, χρήση και συμβουλές για την παρασκευή σαπουνιού

Πηγή:
hippieteepee.gr