Ψαρά, Αγ. Νικόλαος

Ψαρά, Αγ. Νικόλαος

Ο ιστορικός ναός του Αγίου Νικολάου ( Διαστάσεις: 28,60 x 13,60 x 18,20) δεσπόζει επιβλητικά σε χαμηλό αλλά οχυρωμένο, άλλοτε, βραχώδες ύψωμα, λίγο πιο πάνω από το σπίτι του Κανάρη. Κτίστηκε στο διάστημα 1773 - 1793 με ερυθρίζουσες «Θυμιανούσικες» πέτρες και μάρμαρα φερμένα από διάφορα μέρη, καθώς και , όπως λένε, από το Ιερό του Φαναίου Απόλλωνα της Χίου. Εξωτερικά έχει την μορφή ογκώδους διώροφου ορθογώνιου παραλληλεπίπεδου κτίσματος αυστηρής συμμετρίας, στην επίπεδη επιφάνεια της οροφής του οποίου εξέχει το άνω μέρος καμαροσκέπαστου τρουλαίου ναού. Οι επιφάνειες των τοίχων πλουτίζονται με ελαφρά εξέχουσες παραστάδες που τερματίζουν στην οριζόντια γραμμή της στέγης. Στον δυτικό τοίχο και τις πλευρές ανοίγονται 5 πύλες και , αντίθετα με το πνεύμα των μνημείων της Τουρκοκρατίας, 34 ορθογώνια παράθυρα, τα οποία μαζί με τις παραστάδες, τα τυφλά αψιδώματα των τρίπλευρων αψίδων του ιερού και πολλά εντοιχισμένα πινάκια, ελαφρύνουν αισθητά τον όγκο.

Όπως φαίνεται στην κάτοψη και στην τομή, στο μνημείο συνδυάζονται τα χαρακτηριστικά της αμιγούς Ελληνικής κιονοστήριχτης δρομικής βασιλικής με υπερώα και νάρθηκα και της Ανατολικής καμαροσκέπαστης τρουλαίας βασιλικής. Με έξι ζευγάρια κίονες που επιστέφονται από ακόσμητα λεβιτιειδή και 2 πεσσούς, χωρίζεται ο κυρίως ναός σε τρία κλίτη, οπό τα οποία το μεσαίο καλύπτεται με ημικυλινδρική καμάρα και τρούλο, ενώ τα υπερκείμενα υπερώα με χαμηλωμένες ασπίδες επί λοφίων. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα υπερώα συνεχίζονται σε όλο σχεδόν το μήκος του ναού. Οι κίονές τους έχουν όπως στις Ρωμαϊκές και τις παλαιοχριστιανικές βασιλικές, μικρότερες διαστάσεις από εκείνους του ισογείου, με τους οποίους βρίσκονται στους ίδιους κάθετους άξονες. Η καμάρα ενισχύεται εσωτερικά με από ενισχυτικές ζώνες που ξεκινούν από τους κίονες. με την προσθήκη υπερώου αυξάνεται σημαντικά ο ωφέλιμος χώρος, ενώ οι πλευρές του μεσαίου κλίτους αποκτούν κομψότητα και μνημειακή εμφάνιση. Στον ναό κυριαρχούν οι άξονες του μήκους και του ύψους. Στο οκτάπλευρο εξωτερικά τύμπανο του τρούλου αντιστοιχεί εσωτερικά οκτάγωνη βάση, αισθητά επιμηκισμένη σε κάτοψη, που σχηματίζεται στο μεγαλύτερο μέρος από τις οριζόντιες ευθύγραμμες ακμές των τεσσάρων λοφίων. Δίνεται, έτσι, η εντύπωση ότι το τύμπανο είναι και εξωτερικά οκτάπλευρο με στρογγυλεμένες γωνίες. Το βόρειο και νότιο τμήμα του τύμπανου βρίσκεται σε αδιάσπαστη εξωτερικά και εσωτερικά συνέχεια με κάθετους πλευρικούς τοίχους, στους οποίους δεν διαγράφεται εσοχή που θα υποδήλωνε την ανάμνηση σταυρικού σχήματος. Τα παράθυρα του τρούλου έχουν οξυκόρυφο τόξο Μουσουλμανικού χαρακτήρα. Στο ανατολικό τέρμα της κάμαρας του μεσαίου κλίτους διαμορφώνεται τύμπανο με ωοειδή φεγγίτη και , χαμηλότερα, τεταρτοσφαίριο με δυο σφαιρικά τρίγωνα, που τοποθετείται πάνω από το χώρο του Βήματος. Το ιδιόρρυθμο αυτό αποτελεί πιθανόν παραλλαγή κατασκευής αναγόμενης σε παλιά Ανατολικά πρότυπα, την οποία συναντάμε, χωρίς όμως τύμπανο, σε μνημεία της Αθήνας, της Αττικής και άλλων περιοχών της Ελλάδος. Παρόμοια είναι η διαμόρφωση στην κάλυψη της Πρόθεσης και του Διακονικού. Στο μήκος της κάμαρας του μεσαίου κλίτους ανοίγεται φωταγωγός με ωοειδή ανοίγματα.