1
Μαϊου 1941: Η ταινία Πολίτης Κέιν, στην οποία πρωταγωνιστεί και
σκηνοθετεί ο Όρσον Ουέλς, κάνει πρεμιέρα στη Νέα Υόρκη. Ακόμα και σήμερα
θεωρείται από πολλούς η κορυφαία ταινία της 7ης τέχνης.
Η ταινία Πολίτης Κέιν (Πρωτότυπος Τίτλος Citizen Kane) είναι δράμα παραγωγής 1941, σε σκηνοθεσία Όρσον Γουέλς. Ήταν η πρώτη ταινία που σκηνοθέτησε ο Γουέλς κι εκτός από τη σκηνοθεσία ανέλαβε την παραγωγή, συνέγραψε το σενάριο μαζί με τον Χέρμαν Μάνκιεβιτς και πρωταγωνίστησε. Πλάι στον Γουέλς εμφανίζονται οι ηθοποιοί με τους οποίους εμφανιζόταν στο θέατρο κι αποτελούσαν την ομάδα του Mercury Theatre: Τζόζεφ Κότεν, Ντόροθι Κάμινγκορ, Τζορτζ Κουλούρης, Άγκνες Μούρχεντ, Έβερετ Σλόαν, Πολ Στιούαρτ, Ρέι Κόλινς, Ρουθ Γουόρικ, Έρσκιν Σάνφορντ και Γουίλιαμ Άλλαντ. Η ταινία έλαβε 9 υποψηφιότητες για βραβείο Όσκαρ μεταξύ των οποίων και για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας και κέρδισε Όσκαρ Πρωτότυπου Σεναρίου. Επί σειρά 5 δεκαετιών η ταινία λάμβανε την πρώτη θέση στη λίστα με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών που θεσπίζεται από τους μεγαλύτερους κριτικούς από όλο τον κόσμο σε ψηφοφορία που διοργανώνει το περιοδικό Sight & Sound[1]. Για πρώτη φορά το 2012 έχασε την πρώτη θέση από την ταινία του Άλφρεντ Χίτσκοκ Δεσμώτης του Ιλίγγου (Vertigo, 1958)[2]. Ο Πολίτης Κέιν έχει επαινεθεί για την νεωτεριστική φωτογραφία, τη μουσική και την αφηγηματική του δομή.
Η ταινία είναι ένα film à clef (φιλμ με κλειδί) που ερευνά τη ζωή του Τσαρλς Φόστερ Κέιν, ένα μεγιστάνα του τύπου, τον οποίο υποδύεται ο Γουέλς. Ο χαρακτήρας του Κέιν βασίζεται εν μέρει στη ζωή και στην περσόνα του Γουίλιαμ Ράντολφ Χερστ, Αμερικανού μεγαλοεκδότη, καθώς επίσης και στη ζωή των επιχειρηματιών Σάμιουελ Ίνσαλ και Χάρολντ ΜακΚόρμικ. Ο Γουέλς έδωσε στον Κέιν στοιχεία και από τον δικό του χαρακτήρα.
Μετά την επιτυχημένη του πορεία στο θέατρο με το θίασο Mercury, καθώς και την εκφώνηση του αμφιλεγόμενου ραδιοφωνικού δράματος Ο Πόλεμος των Κόσμων το 1938, ο ηθοποιός και σκηνοθέτης προσεγγίστηκε από παραγωγούς του Χόλιγουντ και υπέγραψε συμβόλαιο με την εταιρία R.K.O. το 1939. Ο Γουέλς έλαβε πλήρη καλλιτεχνική ελευθερία από την εταιρία, πράγμα ασυνήθιστο για πρωτοεμφανιζόμενο σκηνοθέτη, ώστε να γράψει τη δική του ιστορία να χρησιμοποιήσει ηθοποιούς της επιλογής του και να έχει τον πρώτο λόγο στο μοντάζ. Μετά από δυο αποτυχημένες προσπάθειες να υλοποιήσει τα σχέδια του κατάφερε τελικά να ολοκληρώσει το σενάριο του Πολίτη Κέιν με τη βοήθεια του Χέρμαν Μάνκεβιτς (αδελφού του σκηνοθέτη Τζόζεφ Μάνκιεβιτς). Τα γυρίσματα ξεκίνησαν το 1940 και η ταινία έκανε πρεμιέρα το Μάιο του 1941.
Παρά την επευφημία που έλαβε από τους κριτικούς η ταινία δεν έκανε εμπορική επιτυχία. Η ταινία ξεχάστηκε για πολύ καιρό μετά την προβολή της, αλλά το ενδιαφέρον των κριτικών και ο μύθος της αναζωογονήθηκε, εφόσον έλαβε επαίνους από Γάλλους κριτικούς, μεταξύ των οποίων και του κριτικού και συγγραφέα Ζαν-Πωλ Σαρτρ κι ακόμα περισσότερο μετά την επαναπροβολή του το 1956. Πέρα από την αναγνώριση που έλαβε από τους κριτικούς ανά τον κόσμο στη λίστα του περιοδικού Sight & Sound, έλαβε επίσης την πρώτη θέση στη λίστα των 100 καλύτερων ταινιών όλων των εποχών που θεσπίστηκε από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου.
Ο μεγαλοεκδότης Τσαρλς Φόστερ Κέιν (Όρσον Γουέλς), ένας από τους πλουσιότερους άνδρες των Η.Π.Α. κι ίσως και της υφηλίου, πεθαίνει. Η τελευταία λέξη που βγαίνει από τα χείλη του πριν ξεψυχίσει είναι η λέξη Rosebud (Ροδάνθος).... Η είδηση του θανάτου του μεταδίδεται σε όλο τον κόσμο κι ο Τζέρι Τόμπσον (Γουίλιαμ Άλαντ) δημοσιογράφος της εφημερίδας Newsreel προσπαθεί να ανακαλύψει πληροφορίες για την ιδιωτική ζωή του Κέιν και προπάντων τη σημασία της τελευταίας του λέξης. Ο δημοσιογράφος παίρνει συνεντεύξεις από φίλους και συνεργάτες του μεγαλοεπιχειρηματία και η ζωή του Κέιν ξεδιπλώνεται στην οθόνη σε μια σειρά από φλας μπακ. Ο Τόμπσον επισκέπτεται επίσης τη δεύτερη σύζυγο του Κέιν, τη Σούζαν Αλεξάντερ (Ντόροθι Κάμινγκορ), η οποία είναι πλέον αλκοολική κι έχει στην κατοχή της ένα κέντρο διασκέδασης. Η Αλεξάντερ δεν αποκαλύπτει τίποτα στο δημοσιογράφο. Έπειτα ο Τόμπσον βρίσκει το ιδιωτικό αρχείο του Γουόλτερ Παρκς Θάτσερ (Τζορτζ Κουλούρης), του τραπεζίτη που είχε πάρει υπό την προστασία του τον Κέιν, όταν ήταν ακόμη παιδί. Ο Τόμπσον μαθαίνει πολλά για την παιδική ηλικία του Κέιν από το αρχείο του Θάτσερ. Πληροφορείται για την φτώχεια που βίωσε ως παιδί, μέχρι τη στιγμή που βρέθηκε το τρίτο κατά σειρά μεγαλύτερο χρυσορυχείο σε ένα κτήμα της μητέρας του (Άγκνες Μούρχεντ). Η μητέρα του τον αποχωρίστηκε αναθέτοντας την ανατροφη και την εκπαίδευσή του στο Θάτσερ. Ο Τόμπσον έπειτα παίρνει συνέντευξη από τον επιχειρηματικό σύμβουλο του Κέιν, κύριο Μπέρνσταϊν (Έβερετ Σλόαν), από τον καλύτερο φίλο του Κέιν, Τζεντεντάια Λίλαντ (Τζόζεφ Κότεν), για δεύτερη φορά από τη Σούζαν και από τον μπάτλερ του Κέιν, Ρέιμοντ (Πολ Στιούαρτ).
Η δημοτικότητα του Γουέλς εκτοξεύτηκε στα ύψη μετά τη ραδιοφωνική μετάδοση του Ο Πόλεμος των Κόσμων, προσαρμογή του ομώνυμου μυθιστορήματος του Χ. Τζ. Γουέλς. Η επιτυχία του τον οδήγησε σε προνομιούχο συμβόλαιο με την εταιρία παραγωγής Radio Keith Orpheum (R.K.O.). Ο σκηνοθέτης υπέγραψε συμφωνητικό με τον διευθυντή της R.K.O. Τζορτζ Σάφερ, στο οποίο του δινόταν η ευκαιρία να κάνει την παραγωγή, να σκηνοθετήσει, να γράψει το σενάριο και να πρωταγωνιστήσει σε δυο ταινίες[3][4]. Η εταιρία έπρεπε να εγκρίνει το σενάριο και τον προϋπολογισμό εφόσον ξεπερνούσε τα 500.000 δολάρια. Ο Γουέλς είχε την ελευθερία να αναπτύξει την υπόθεση του σεναρίου χωρίς καμιά ανάμειξη, να προσλάβει τους ηθοποιούς και τους τεχνικούς και να έχει τον έλεγχο του τελικού μοντάζ, κάτι ανήκουστο για πρωτοεμφανιζόμενο σκηνοθέτη. Πέρασαν 5 μήνες στην R.K.O. προσπαθώντας να υλοποιήσει διάφορα εγχειρήματα χωρίς επιτυχία. Μάλιστα το περιοδικό Hollywood Reporter έγραψε: Τα στοιχήματα δίνουν και παίρνουν στην R.K.O. η συμφωνία του Γουέλς θα λήξει, χωρίς να καταφέρει ο Όρσον να πραγματοποιήσει ταινία εκεί. Η πρώτη του προσπάθεια ήταν να διασκευάσει το μυθιστόρημα του Τζόζεφ Κόνραντ Καρδιά του σκότους, αλλά είχε αμφιβολίες για την τεχνική που θα χρησιμοποιούσε κάποιες λήψεις. Έπειτα σκέφτηκε να διασκευάσει το μυθιστόρημα του Σέσιλ Ντέι Λιούις The Smiler With The Knife, αλλά στο τέλος κατάλαβε ότι θα ήταν καλύτερα να γράψει ένα πρωτότυπο σενάριο[5].
Ο σεναριογράφος Χέρμαν Μάνκιεβιτς ανάρρωνε από αυτοκινητιστικό δυστύχημα και ο Γουέλς τον είχε τον είχε προσλάβει αρχικά για να γράψει κάποια επεισόδια για τη ραδιοφωνική σειρά στην οποία πρωταγωνιστούσε ο Γουέλς με τίτλο The Campbell Playhouse. Ο σεναριογράφος είχε γράψει σενάρια μόνο για δυο ταινίες μεταξύ του 1935 και του 1940 και χρειαζόταν τη δουλειά. Για τα χρόνια που ακολούθησαν υπήρχε διαμάχη μεταξύ του Γουέλς και του Μάνκιεβιτς για το ποιος από τους δυο είχε την ιδέα να χρησιμοποιήσει τον Γουίλιαμ Ράντολφ Χερστ ως πρότυπο για το χαρακτήρα του Κέιν. Ο Γουέλς δήλωνε ότι ήταν δική του ιδέα, ενώ η κριτικός κινηματογράφου Πωλίν Κάελ και ο πρώην συνέταιρος του Γουέλς, Τζον Χάουσμαν, υποστήριζαν ότι ήταν του Μάνκιεβιτς[6]. Για πολύ καιρό ο Μάνκιεβιτς ήθελε να γράψει σενάριο με θέμα κάποιο δημόσιο πρόσωπο (ίσως για κάποιο γκάνγκστερ), του οποίου την ιστορία να διηγούνταν κοντινά του πρόσωπα[7].
Ο Μάνκιεβιτς είχε ήδη γράψει ένα θεατρικό έργο για τον περιβόητο γκάνγκστερ Τζον Ντίλιντζερ με τίτλο The Tree Will Grow. Η ιδέα του να χρησιμοποιηθούν διαφορετικές απόψεις κι οπτικές γωνίες πάνω στο χαρακτήρα του κεντρικού ήρωα άρεσε στον Γουέλς, αλλά δεν τον ενδιέφερε να ενσαρκώσει τον Ντίλιντζερ. Τότε ο Μάνκιεβιτς και ο Γουέλς επέλεξαν τον Χερστ, ως μοντέλο για τον κεντρικό ήρωα. Ο Μάνκιεβιτς είχε παραβρεθεί σε πολλές δεξιώσεις στο σπίτι του Χερστ, μέχρι που του απαγορεύτηκε η είσοδος λόγω του χρόνιου αλκοολισμού του[7]. Ο σεναριογράφος απεχθανόταν την ιδέα κι είχε ψύχωση με τον Χερστ[7]. Ο Χερστ είχε μεγάλη ισχύ και επιρροή στους κύκλους του Χόλιγουντ και μπορούσε να τη χρησιμοποιήσει ώστε να διακοπεί η συγγραφή του σεναρίου και γι' αυτό το λόγο ο Γουέλς κι ο Μάνκιεβιτς δούλευαν εκτός Χόλιγουντ. Λόγω του αλκοολισμού του Μάνκιεβιτς, υπήρχαν φορές που είχε πρόβλημα συγκέντρωσης κι ο Χάουσμαν πήγαινε για να βρει τους δυο σεναριογράφους και να βοηθήσει τον Μάνκιεβιτς. Ο Γουέλς άντλησε την έμπνευση από τον Χάουαρντ Χιουζ κι από τον Σάμιουελ Ίνσαλ (που έχτισε ανάκτορο όπερας για τη σύζυγό του). Παρά το γεγονός ότι ο Χάουσμαν κι ο Μάνκιεβιτς είχαν καλές σχέσεις με τον Γουέλς, ενσωμάτωσαν κάποια στοιχεία του χαρακτήρα του στον Κέιν, όπως τη νευρικότητά του[5].
Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας του, ο Πολίτης Κέιν αναφερόταν ως RKO 281. Τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν μεταξύ της 29ης Ιουνίου και της 23ης Οκτωβρίου του 1940 στα στούντιο της Paramount. Για κάποιες σκηνές πραγματοποιήθηκαν εξωτερικά γυρίσματα όπως το πάρκο Balboa στο Σαν Ντιέγκο και ο ζωολογικός κήπος του Σαν Ντιέγκο[8], ενώ χρησιμοποιήθηκαν φωτογραφίες του κάστρου Οχέκα στο Χάντινγκτον της Νέας Υόρκης για να αναπαραστηθεί το ανάκτορο Ζάναντου, στο οποίο διέμενε ο Κέιν[9][10]. Ο Γουέλς είχε απαγορεύσει στους ανθρώπους της R.K.O. να επισκέπτονται τα πλατό των γυρισμάτων, καταλάβαινε την επιθυμία τους να έχουν τον έλεγχο της παραγωγής κι ότι περίμεναν ότι θα δημιουργούσε κάτι το συγκλονιστικό που θα ανταποκρινόταν στην επιτυχία του Ο Πόλεμος των Κόσμων. Το συμβόλαιο που είχε υπογράψει όμως του έδινε γενικό έλεγχο πάνω στην παραγωγή και τη δημιουργία της ταινίας, κάτι που δεν επρόκειτο να έχει ποτέ ξανά στο μέλλον όσο συνέχισε να σκηνοθετεί ταινίες. Σύμφωνα με τα αρχεία της R.K.O. η ταινία ξεπέρασε τον αρχικό προϋπολογισμό των 723.800 δολαρίων κατά περίπου 110.000 δολάρια.
Διχογνωμία πριν την πρεμιέρα
Ο Γουέλς είχε τον έλεγχο ενός κινηματογραφικού πλατό στο οποίο επιτρεπόταν είσοδος σε ελάχιστα άτομα, επιτυγχάνοντας έτσι να κρατήσει κρυφή την επιρροή που είχε στην ταινία η ιδιωτική ζωή του Χερστ. Διαφημιστικά έντυπα δήλωναν ότι η έμπνευση για την ταινία δόθηκε από τον Φάουστ του Γκέτε[5]. Η εταιρία R.K.O. υπολόγιζε να κυκλοφορήσει την ταινία στα μέσα του Φεβρουαρίου του 1941. Οι δημοσιογράφοι των διαφόρων περιοδικών της Αμερικής κλήθηκαν για μια δοκιμαστική πρώτη προβολή της ταινίας. Το περιοδικό Friday έπειτα δημοσίευσε ένα άρθρο με θέμα τις ομοιότητες στο χαρακτήρα του Κέιν με εκείνο του Χερστ και ανέφερε ότι ο Γουέλς εξευτέλησε δημόσια τη Λουέλα Πάρσονς, κοσμικογράφο σε ένα από τα περιοδικά του Χερστ. Η Πάρσονς ήταν εξαγριωμένη με τη μυστικότητα κι είχε ζητήσει επανειλημμένα να γίνει δοκιμαστική προβολή της ταινίας. Όταν τελικά παρευρέθηκε στην προβολή, εξαγριώθηκε ακόμα περισσότερο κι έφυγε στα μισά της ταινίας. Στη συνέχεια η Πάρσονς πήρε τηλέφωνο τον Σάφερ της R.K.O. και τον απείλησε με μήνυση αν επέτρεπε την κυκλοφορία του Κέιν. Την επόμενη μέρα το πρωτοσέλιδο της Daily Variety έγραφε: Ο Χερστ εξοστρακίζει την R.K.O. από τις εφημερίδες του[11]. Δυο εβδομάδες αργότερα η απαγόρευση είχε αποσυρθεί για όλα εκτός από το θέμα της κυκλοφορίας του Κέιν.
Τα άρθρα που δημοσιεύονταν από τις εφημερίδες του Χερστ μετά την δοκιμαστική προβολή της ταινίας είχαν ως σκοπό να ασκήσουν πιέσεις στην R.K.O. ώστε να παρεμποδιστεί η κυκλοφορία του Πολίτη Κέιν. Μετά από ένα άρθρο που είχε ως στόχο όλες τις εταιρίες του Χόλιγουντ, ο Λούις Μπι Μάγιερ της Metro-Goldwyn-Mayer έστειλε απεσταλμένο για να μιλήσει με τον Σάφερ, προσφέροντάς του αποζημίωσε σε περίπτωση που κατέστρεφε το φιλμ. Ο Σάφερ έμεινε ακλόνητος όμως κι όταν πήρε πράσινο φως από τους νομικούς του συμβούλους, ανακοίνωσε ότι η ταινία επρόκειτο να κυκλοφορήσει στην προκαθορισμένη ημερομηνία, με μια από τις μεγαλύτερες διαφημιστικές εκστρατείες στην ιστορία της R.K.O. Ο Σάφερ κανόνισε μια ιδιωτική προβολή στη Νέα Υόρκηγια λογαριασμό όλων των προέδρων των μεγάλων εταιριών του Χόλιγουντ και των δικηγόρων τους. Δεν υπήρχε καμιά αμφιβολία ότι η ταινία χρειαζόταν κάποιες αλλαγές, όπως την αφαίρεση αναφορών που θα μπορούσαν να προσβάλλουν τον Χερστ. Ο Γουέλς συμφώνησε και τότε ανατέθηκε στον μοντέρ (Κι έπειτα διάσημο σκηνοθέτη του Χόλιγουντ) Ρόμπερτ Γουάιζ να κάνει περικοπές. Το τελικό μοντάζ είχε ως αποτέλεσμα αφαίρεση τρεισημίσυ λεπτών κι ικανοποίησε τους δικηγόρους των υπόλοιπων εταιριών του Χόλιγουντ.
Πρεμιέρα και υποδοχή
Ο Πολίτης Κέιν επρόκειτο να κάνει πρεμιέρα στο θέατρο της R.K.O. Radio City Music Hall, αλλά αυτό δεν έγινε, εφόσον η Λουέλα Πάρσονς απείλησε ότι η American Weekly επρόκειτο να δημοσιεύσει συκοφαντικό άρθρο πάνω στη γιαγιά του μετόχου της εταιρίας Νέλσον Ρόκφελερ. Κάποιοι διανομείς φοβήθηκαν εξοστρακισμό και αρνήθηκαν να προβάλουν την ταινία. Ο Σάφερ συμφώνησε με κάποια θέατρα, αλλά ο Γουέλς ήταν ανυπόμονος κι απείλησε την εταιρία με αγωγή. Οι εφημερίδες του Χερστ αρνούνταν να διαφημίσουν την ταινία, η οποία έκανε τελικά πρεμιέρα στη Νέα Υόρκη την 1 Μαΐου του 1941, ενώ ακολούθησαν προβολές σε Σικάγο και Λος Άντζελες. Η ταινία τα πήγε καλά στα μεγάλα αστικά κέντρα, αλλά δεν κατάφερε να έχει επιτυχία σε υπαίθριες πόλεις. Η R.K.O. είχε ακόμη προβλήματα με το να βρει διανομείς για την ταινία. Μια αλυσίδα κινηματογράφων έλεγχε περισσότερες από 500 αίθουσες, αλλά αρνούνταν να προβάλει την ταινία. Ο εκφοβισμός από τις εφημερίδες του Χερστ είχε πιάσει τόπο κι η ταινία είχε ζημία για την R.K.O. κατά την πρώτη της προβολή[12]:164[13].
Οι κριτικές της ταινίας ήταν διθυραμβικές, παρά το γεγονός ότι κάποιοι κριτικοί διχάστηκαν από τη ριζοσπαστική σκηνοθεσία του Γουέλς που απέκλεινε από τα χολιγουντιανά στερεότυπα[14]. Ο Τζον Ο' Χάρα της Newsweek την αποκάλεσε την καλύτερη ταινία που είδε ποτέ[15]. Ο Μπόσλεϊ Κράουδερ των New York Times έγραψε ότι επρόκειτο ίσως για την καλύτερη ταινία που φτιάχτηκε ποτέ στο Χόλιγουντ"[15]. Ο Ότις Φέργκιουσον στην κριτική του για την New Reppublic έγραψε ότι επρόκειτο για την πιο τολμηρή μεγάλη παραγωγή από την περίοδο που γύριζαν ταινίες μεγάλοι κινηματογραφιστές όπως ο Γκρίφιθ κι ο Μπλίτσερ[16]. Η Κέιτ Κάμερον της New York Daily-News έγραψε ότι επρόκειτο για την πιο ενδιαφέρουσα και τεχνικά ανώτερη ταινία που γυρίστηκε ποτέ από εταιρία του Χόλιγουντ[17].
Βραβεία
Ο Πολίτης Κέιν προτάθηκε για 9 βραβεία όσκαρ, μεταξύ των οποίων και για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας. Το βράδυ της απονομής, σύμφωνα με τον Ρόμπερτ Γουάιζ, κάθε φορά που γινόταν αναφορά στην ταινία το κοινό αποδοκίμαζε. Τα περισσότερα στελέχη του Χόλιγουντ δεν ήθελαν να προβληθεί η ταινία δεδομένες τις απειλές του Χερστ. Σύμφωνα με το περιοδικό Variety συστηματική καταψήφιση του Γουέλς από κομπάρσους που έλαβαν μέρος στην ψηφοφορία στοίχισε στον Γουέλς το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας,Σκηνοθεσίας και Α' Ανδρικού Ρόλου[18]. Η ταινία κέρδισε τελικά το Όσκαρ Πρωτότυπου Σεναρίου, ενώ το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας πήγε στην ταινία του Τζον Φορντ, Η κοιλάδα της κατάρας (How Green was my Valley, 1941).
Βραβεία Ακαδημίας Κινηματογράφου (Όσκαρ)
Βράβευση:
Πρωτότυπου Σεναρίου – Όρσον Γουέλς & Χέρμαν Μάνκιεβιτς
Υποψηφιότητα:
Καλύτερης Ταινίας – Όρσον Γουέλς
Σκηνοθεσίας – Όρσον Γουέλς
Α’ Ανδρικού Ρόλου – Όρσον Γουέλς
Φωτογραφίας, Ασπρόμαυρη Ταινία – Γκρεγκ Τόλαντ
Μοντάζ – Ρόμπερτ Γουάιζ
Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης - Πέρι Φέργκιουσον, Βαν Νεστ Πόλγκλεϊς, Α. Ρόλαντ Φιλντς & Ντάρελ Σιλβέρα
Μουσικής Επιμέλειας - Μπέρναρντ Χέσμαν
Ήχου - Τζον Ο. Άαλμπεργκ
Περαιτέρω αναγνώρισεις που έλαβε η ταινία τη χρονιά της προβολής της ήταν το βραβείo Καλύτερης Ταινίας από το Σωματείο των Κριτικών της Νέας Υόρκης καθώς και τα βραβεία καλύτερης ερμηνείας για τους Όρσον Γουέλς και Τζορτζ Κουλούρης από το National Board of Review. Το National Board of Review συμπεριέλαβε την ταινία στη λίστα με τις δέκα καλύτερες ταινίες του 1941.
http://el.wikipedia.org/
Η ταινία Πολίτης Κέιν (Πρωτότυπος Τίτλος Citizen Kane) είναι δράμα παραγωγής 1941, σε σκηνοθεσία Όρσον Γουέλς. Ήταν η πρώτη ταινία που σκηνοθέτησε ο Γουέλς κι εκτός από τη σκηνοθεσία ανέλαβε την παραγωγή, συνέγραψε το σενάριο μαζί με τον Χέρμαν Μάνκιεβιτς και πρωταγωνίστησε. Πλάι στον Γουέλς εμφανίζονται οι ηθοποιοί με τους οποίους εμφανιζόταν στο θέατρο κι αποτελούσαν την ομάδα του Mercury Theatre: Τζόζεφ Κότεν, Ντόροθι Κάμινγκορ, Τζορτζ Κουλούρης, Άγκνες Μούρχεντ, Έβερετ Σλόαν, Πολ Στιούαρτ, Ρέι Κόλινς, Ρουθ Γουόρικ, Έρσκιν Σάνφορντ και Γουίλιαμ Άλλαντ. Η ταινία έλαβε 9 υποψηφιότητες για βραβείο Όσκαρ μεταξύ των οποίων και για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας και κέρδισε Όσκαρ Πρωτότυπου Σεναρίου. Επί σειρά 5 δεκαετιών η ταινία λάμβανε την πρώτη θέση στη λίστα με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών που θεσπίζεται από τους μεγαλύτερους κριτικούς από όλο τον κόσμο σε ψηφοφορία που διοργανώνει το περιοδικό Sight & Sound[1]. Για πρώτη φορά το 2012 έχασε την πρώτη θέση από την ταινία του Άλφρεντ Χίτσκοκ Δεσμώτης του Ιλίγγου (Vertigo, 1958)[2]. Ο Πολίτης Κέιν έχει επαινεθεί για την νεωτεριστική φωτογραφία, τη μουσική και την αφηγηματική του δομή.
Η ταινία είναι ένα film à clef (φιλμ με κλειδί) που ερευνά τη ζωή του Τσαρλς Φόστερ Κέιν, ένα μεγιστάνα του τύπου, τον οποίο υποδύεται ο Γουέλς. Ο χαρακτήρας του Κέιν βασίζεται εν μέρει στη ζωή και στην περσόνα του Γουίλιαμ Ράντολφ Χερστ, Αμερικανού μεγαλοεκδότη, καθώς επίσης και στη ζωή των επιχειρηματιών Σάμιουελ Ίνσαλ και Χάρολντ ΜακΚόρμικ. Ο Γουέλς έδωσε στον Κέιν στοιχεία και από τον δικό του χαρακτήρα.
Μετά την επιτυχημένη του πορεία στο θέατρο με το θίασο Mercury, καθώς και την εκφώνηση του αμφιλεγόμενου ραδιοφωνικού δράματος Ο Πόλεμος των Κόσμων το 1938, ο ηθοποιός και σκηνοθέτης προσεγγίστηκε από παραγωγούς του Χόλιγουντ και υπέγραψε συμβόλαιο με την εταιρία R.K.O. το 1939. Ο Γουέλς έλαβε πλήρη καλλιτεχνική ελευθερία από την εταιρία, πράγμα ασυνήθιστο για πρωτοεμφανιζόμενο σκηνοθέτη, ώστε να γράψει τη δική του ιστορία να χρησιμοποιήσει ηθοποιούς της επιλογής του και να έχει τον πρώτο λόγο στο μοντάζ. Μετά από δυο αποτυχημένες προσπάθειες να υλοποιήσει τα σχέδια του κατάφερε τελικά να ολοκληρώσει το σενάριο του Πολίτη Κέιν με τη βοήθεια του Χέρμαν Μάνκεβιτς (αδελφού του σκηνοθέτη Τζόζεφ Μάνκιεβιτς). Τα γυρίσματα ξεκίνησαν το 1940 και η ταινία έκανε πρεμιέρα το Μάιο του 1941.
Παρά την επευφημία που έλαβε από τους κριτικούς η ταινία δεν έκανε εμπορική επιτυχία. Η ταινία ξεχάστηκε για πολύ καιρό μετά την προβολή της, αλλά το ενδιαφέρον των κριτικών και ο μύθος της αναζωογονήθηκε, εφόσον έλαβε επαίνους από Γάλλους κριτικούς, μεταξύ των οποίων και του κριτικού και συγγραφέα Ζαν-Πωλ Σαρτρ κι ακόμα περισσότερο μετά την επαναπροβολή του το 1956. Πέρα από την αναγνώριση που έλαβε από τους κριτικούς ανά τον κόσμο στη λίστα του περιοδικού Sight & Sound, έλαβε επίσης την πρώτη θέση στη λίστα των 100 καλύτερων ταινιών όλων των εποχών που θεσπίστηκε από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου.
Ο μεγαλοεκδότης Τσαρλς Φόστερ Κέιν (Όρσον Γουέλς), ένας από τους πλουσιότερους άνδρες των Η.Π.Α. κι ίσως και της υφηλίου, πεθαίνει. Η τελευταία λέξη που βγαίνει από τα χείλη του πριν ξεψυχίσει είναι η λέξη Rosebud (Ροδάνθος).... Η είδηση του θανάτου του μεταδίδεται σε όλο τον κόσμο κι ο Τζέρι Τόμπσον (Γουίλιαμ Άλαντ) δημοσιογράφος της εφημερίδας Newsreel προσπαθεί να ανακαλύψει πληροφορίες για την ιδιωτική ζωή του Κέιν και προπάντων τη σημασία της τελευταίας του λέξης. Ο δημοσιογράφος παίρνει συνεντεύξεις από φίλους και συνεργάτες του μεγαλοεπιχειρηματία και η ζωή του Κέιν ξεδιπλώνεται στην οθόνη σε μια σειρά από φλας μπακ. Ο Τόμπσον επισκέπτεται επίσης τη δεύτερη σύζυγο του Κέιν, τη Σούζαν Αλεξάντερ (Ντόροθι Κάμινγκορ), η οποία είναι πλέον αλκοολική κι έχει στην κατοχή της ένα κέντρο διασκέδασης. Η Αλεξάντερ δεν αποκαλύπτει τίποτα στο δημοσιογράφο. Έπειτα ο Τόμπσον βρίσκει το ιδιωτικό αρχείο του Γουόλτερ Παρκς Θάτσερ (Τζορτζ Κουλούρης), του τραπεζίτη που είχε πάρει υπό την προστασία του τον Κέιν, όταν ήταν ακόμη παιδί. Ο Τόμπσον μαθαίνει πολλά για την παιδική ηλικία του Κέιν από το αρχείο του Θάτσερ. Πληροφορείται για την φτώχεια που βίωσε ως παιδί, μέχρι τη στιγμή που βρέθηκε το τρίτο κατά σειρά μεγαλύτερο χρυσορυχείο σε ένα κτήμα της μητέρας του (Άγκνες Μούρχεντ). Η μητέρα του τον αποχωρίστηκε αναθέτοντας την ανατροφη και την εκπαίδευσή του στο Θάτσερ. Ο Τόμπσον έπειτα παίρνει συνέντευξη από τον επιχειρηματικό σύμβουλο του Κέιν, κύριο Μπέρνσταϊν (Έβερετ Σλόαν), από τον καλύτερο φίλο του Κέιν, Τζεντεντάια Λίλαντ (Τζόζεφ Κότεν), για δεύτερη φορά από τη Σούζαν και από τον μπάτλερ του Κέιν, Ρέιμοντ (Πολ Στιούαρτ).
Η δημοτικότητα του Γουέλς εκτοξεύτηκε στα ύψη μετά τη ραδιοφωνική μετάδοση του Ο Πόλεμος των Κόσμων, προσαρμογή του ομώνυμου μυθιστορήματος του Χ. Τζ. Γουέλς. Η επιτυχία του τον οδήγησε σε προνομιούχο συμβόλαιο με την εταιρία παραγωγής Radio Keith Orpheum (R.K.O.). Ο σκηνοθέτης υπέγραψε συμφωνητικό με τον διευθυντή της R.K.O. Τζορτζ Σάφερ, στο οποίο του δινόταν η ευκαιρία να κάνει την παραγωγή, να σκηνοθετήσει, να γράψει το σενάριο και να πρωταγωνιστήσει σε δυο ταινίες[3][4]. Η εταιρία έπρεπε να εγκρίνει το σενάριο και τον προϋπολογισμό εφόσον ξεπερνούσε τα 500.000 δολάρια. Ο Γουέλς είχε την ελευθερία να αναπτύξει την υπόθεση του σεναρίου χωρίς καμιά ανάμειξη, να προσλάβει τους ηθοποιούς και τους τεχνικούς και να έχει τον έλεγχο του τελικού μοντάζ, κάτι ανήκουστο για πρωτοεμφανιζόμενο σκηνοθέτη. Πέρασαν 5 μήνες στην R.K.O. προσπαθώντας να υλοποιήσει διάφορα εγχειρήματα χωρίς επιτυχία. Μάλιστα το περιοδικό Hollywood Reporter έγραψε: Τα στοιχήματα δίνουν και παίρνουν στην R.K.O. η συμφωνία του Γουέλς θα λήξει, χωρίς να καταφέρει ο Όρσον να πραγματοποιήσει ταινία εκεί. Η πρώτη του προσπάθεια ήταν να διασκευάσει το μυθιστόρημα του Τζόζεφ Κόνραντ Καρδιά του σκότους, αλλά είχε αμφιβολίες για την τεχνική που θα χρησιμοποιούσε κάποιες λήψεις. Έπειτα σκέφτηκε να διασκευάσει το μυθιστόρημα του Σέσιλ Ντέι Λιούις The Smiler With The Knife, αλλά στο τέλος κατάλαβε ότι θα ήταν καλύτερα να γράψει ένα πρωτότυπο σενάριο[5].
Ο σεναριογράφος Χέρμαν Μάνκιεβιτς ανάρρωνε από αυτοκινητιστικό δυστύχημα και ο Γουέλς τον είχε τον είχε προσλάβει αρχικά για να γράψει κάποια επεισόδια για τη ραδιοφωνική σειρά στην οποία πρωταγωνιστούσε ο Γουέλς με τίτλο The Campbell Playhouse. Ο σεναριογράφος είχε γράψει σενάρια μόνο για δυο ταινίες μεταξύ του 1935 και του 1940 και χρειαζόταν τη δουλειά. Για τα χρόνια που ακολούθησαν υπήρχε διαμάχη μεταξύ του Γουέλς και του Μάνκιεβιτς για το ποιος από τους δυο είχε την ιδέα να χρησιμοποιήσει τον Γουίλιαμ Ράντολφ Χερστ ως πρότυπο για το χαρακτήρα του Κέιν. Ο Γουέλς δήλωνε ότι ήταν δική του ιδέα, ενώ η κριτικός κινηματογράφου Πωλίν Κάελ και ο πρώην συνέταιρος του Γουέλς, Τζον Χάουσμαν, υποστήριζαν ότι ήταν του Μάνκιεβιτς[6]. Για πολύ καιρό ο Μάνκιεβιτς ήθελε να γράψει σενάριο με θέμα κάποιο δημόσιο πρόσωπο (ίσως για κάποιο γκάνγκστερ), του οποίου την ιστορία να διηγούνταν κοντινά του πρόσωπα[7].
Ο Μάνκιεβιτς είχε ήδη γράψει ένα θεατρικό έργο για τον περιβόητο γκάνγκστερ Τζον Ντίλιντζερ με τίτλο The Tree Will Grow. Η ιδέα του να χρησιμοποιηθούν διαφορετικές απόψεις κι οπτικές γωνίες πάνω στο χαρακτήρα του κεντρικού ήρωα άρεσε στον Γουέλς, αλλά δεν τον ενδιέφερε να ενσαρκώσει τον Ντίλιντζερ. Τότε ο Μάνκιεβιτς και ο Γουέλς επέλεξαν τον Χερστ, ως μοντέλο για τον κεντρικό ήρωα. Ο Μάνκιεβιτς είχε παραβρεθεί σε πολλές δεξιώσεις στο σπίτι του Χερστ, μέχρι που του απαγορεύτηκε η είσοδος λόγω του χρόνιου αλκοολισμού του[7]. Ο σεναριογράφος απεχθανόταν την ιδέα κι είχε ψύχωση με τον Χερστ[7]. Ο Χερστ είχε μεγάλη ισχύ και επιρροή στους κύκλους του Χόλιγουντ και μπορούσε να τη χρησιμοποιήσει ώστε να διακοπεί η συγγραφή του σεναρίου και γι' αυτό το λόγο ο Γουέλς κι ο Μάνκιεβιτς δούλευαν εκτός Χόλιγουντ. Λόγω του αλκοολισμού του Μάνκιεβιτς, υπήρχαν φορές που είχε πρόβλημα συγκέντρωσης κι ο Χάουσμαν πήγαινε για να βρει τους δυο σεναριογράφους και να βοηθήσει τον Μάνκιεβιτς. Ο Γουέλς άντλησε την έμπνευση από τον Χάουαρντ Χιουζ κι από τον Σάμιουελ Ίνσαλ (που έχτισε ανάκτορο όπερας για τη σύζυγό του). Παρά το γεγονός ότι ο Χάουσμαν κι ο Μάνκιεβιτς είχαν καλές σχέσεις με τον Γουέλς, ενσωμάτωσαν κάποια στοιχεία του χαρακτήρα του στον Κέιν, όπως τη νευρικότητά του[5].
Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας του, ο Πολίτης Κέιν αναφερόταν ως RKO 281. Τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν μεταξύ της 29ης Ιουνίου και της 23ης Οκτωβρίου του 1940 στα στούντιο της Paramount. Για κάποιες σκηνές πραγματοποιήθηκαν εξωτερικά γυρίσματα όπως το πάρκο Balboa στο Σαν Ντιέγκο και ο ζωολογικός κήπος του Σαν Ντιέγκο[8], ενώ χρησιμοποιήθηκαν φωτογραφίες του κάστρου Οχέκα στο Χάντινγκτον της Νέας Υόρκης για να αναπαραστηθεί το ανάκτορο Ζάναντου, στο οποίο διέμενε ο Κέιν[9][10]. Ο Γουέλς είχε απαγορεύσει στους ανθρώπους της R.K.O. να επισκέπτονται τα πλατό των γυρισμάτων, καταλάβαινε την επιθυμία τους να έχουν τον έλεγχο της παραγωγής κι ότι περίμεναν ότι θα δημιουργούσε κάτι το συγκλονιστικό που θα ανταποκρινόταν στην επιτυχία του Ο Πόλεμος των Κόσμων. Το συμβόλαιο που είχε υπογράψει όμως του έδινε γενικό έλεγχο πάνω στην παραγωγή και τη δημιουργία της ταινίας, κάτι που δεν επρόκειτο να έχει ποτέ ξανά στο μέλλον όσο συνέχισε να σκηνοθετεί ταινίες. Σύμφωνα με τα αρχεία της R.K.O. η ταινία ξεπέρασε τον αρχικό προϋπολογισμό των 723.800 δολαρίων κατά περίπου 110.000 δολάρια.
Διχογνωμία πριν την πρεμιέρα
Ο Γουέλς είχε τον έλεγχο ενός κινηματογραφικού πλατό στο οποίο επιτρεπόταν είσοδος σε ελάχιστα άτομα, επιτυγχάνοντας έτσι να κρατήσει κρυφή την επιρροή που είχε στην ταινία η ιδιωτική ζωή του Χερστ. Διαφημιστικά έντυπα δήλωναν ότι η έμπνευση για την ταινία δόθηκε από τον Φάουστ του Γκέτε[5]. Η εταιρία R.K.O. υπολόγιζε να κυκλοφορήσει την ταινία στα μέσα του Φεβρουαρίου του 1941. Οι δημοσιογράφοι των διαφόρων περιοδικών της Αμερικής κλήθηκαν για μια δοκιμαστική πρώτη προβολή της ταινίας. Το περιοδικό Friday έπειτα δημοσίευσε ένα άρθρο με θέμα τις ομοιότητες στο χαρακτήρα του Κέιν με εκείνο του Χερστ και ανέφερε ότι ο Γουέλς εξευτέλησε δημόσια τη Λουέλα Πάρσονς, κοσμικογράφο σε ένα από τα περιοδικά του Χερστ. Η Πάρσονς ήταν εξαγριωμένη με τη μυστικότητα κι είχε ζητήσει επανειλημμένα να γίνει δοκιμαστική προβολή της ταινίας. Όταν τελικά παρευρέθηκε στην προβολή, εξαγριώθηκε ακόμα περισσότερο κι έφυγε στα μισά της ταινίας. Στη συνέχεια η Πάρσονς πήρε τηλέφωνο τον Σάφερ της R.K.O. και τον απείλησε με μήνυση αν επέτρεπε την κυκλοφορία του Κέιν. Την επόμενη μέρα το πρωτοσέλιδο της Daily Variety έγραφε: Ο Χερστ εξοστρακίζει την R.K.O. από τις εφημερίδες του[11]. Δυο εβδομάδες αργότερα η απαγόρευση είχε αποσυρθεί για όλα εκτός από το θέμα της κυκλοφορίας του Κέιν.
Τα άρθρα που δημοσιεύονταν από τις εφημερίδες του Χερστ μετά την δοκιμαστική προβολή της ταινίας είχαν ως σκοπό να ασκήσουν πιέσεις στην R.K.O. ώστε να παρεμποδιστεί η κυκλοφορία του Πολίτη Κέιν. Μετά από ένα άρθρο που είχε ως στόχο όλες τις εταιρίες του Χόλιγουντ, ο Λούις Μπι Μάγιερ της Metro-Goldwyn-Mayer έστειλε απεσταλμένο για να μιλήσει με τον Σάφερ, προσφέροντάς του αποζημίωσε σε περίπτωση που κατέστρεφε το φιλμ. Ο Σάφερ έμεινε ακλόνητος όμως κι όταν πήρε πράσινο φως από τους νομικούς του συμβούλους, ανακοίνωσε ότι η ταινία επρόκειτο να κυκλοφορήσει στην προκαθορισμένη ημερομηνία, με μια από τις μεγαλύτερες διαφημιστικές εκστρατείες στην ιστορία της R.K.O. Ο Σάφερ κανόνισε μια ιδιωτική προβολή στη Νέα Υόρκηγια λογαριασμό όλων των προέδρων των μεγάλων εταιριών του Χόλιγουντ και των δικηγόρων τους. Δεν υπήρχε καμιά αμφιβολία ότι η ταινία χρειαζόταν κάποιες αλλαγές, όπως την αφαίρεση αναφορών που θα μπορούσαν να προσβάλλουν τον Χερστ. Ο Γουέλς συμφώνησε και τότε ανατέθηκε στον μοντέρ (Κι έπειτα διάσημο σκηνοθέτη του Χόλιγουντ) Ρόμπερτ Γουάιζ να κάνει περικοπές. Το τελικό μοντάζ είχε ως αποτέλεσμα αφαίρεση τρεισημίσυ λεπτών κι ικανοποίησε τους δικηγόρους των υπόλοιπων εταιριών του Χόλιγουντ.
Πρεμιέρα και υποδοχή
Ο Πολίτης Κέιν επρόκειτο να κάνει πρεμιέρα στο θέατρο της R.K.O. Radio City Music Hall, αλλά αυτό δεν έγινε, εφόσον η Λουέλα Πάρσονς απείλησε ότι η American Weekly επρόκειτο να δημοσιεύσει συκοφαντικό άρθρο πάνω στη γιαγιά του μετόχου της εταιρίας Νέλσον Ρόκφελερ. Κάποιοι διανομείς φοβήθηκαν εξοστρακισμό και αρνήθηκαν να προβάλουν την ταινία. Ο Σάφερ συμφώνησε με κάποια θέατρα, αλλά ο Γουέλς ήταν ανυπόμονος κι απείλησε την εταιρία με αγωγή. Οι εφημερίδες του Χερστ αρνούνταν να διαφημίσουν την ταινία, η οποία έκανε τελικά πρεμιέρα στη Νέα Υόρκη την 1 Μαΐου του 1941, ενώ ακολούθησαν προβολές σε Σικάγο και Λος Άντζελες. Η ταινία τα πήγε καλά στα μεγάλα αστικά κέντρα, αλλά δεν κατάφερε να έχει επιτυχία σε υπαίθριες πόλεις. Η R.K.O. είχε ακόμη προβλήματα με το να βρει διανομείς για την ταινία. Μια αλυσίδα κινηματογράφων έλεγχε περισσότερες από 500 αίθουσες, αλλά αρνούνταν να προβάλει την ταινία. Ο εκφοβισμός από τις εφημερίδες του Χερστ είχε πιάσει τόπο κι η ταινία είχε ζημία για την R.K.O. κατά την πρώτη της προβολή[12]:164[13].
Οι κριτικές της ταινίας ήταν διθυραμβικές, παρά το γεγονός ότι κάποιοι κριτικοί διχάστηκαν από τη ριζοσπαστική σκηνοθεσία του Γουέλς που απέκλεινε από τα χολιγουντιανά στερεότυπα[14]. Ο Τζον Ο' Χάρα της Newsweek την αποκάλεσε την καλύτερη ταινία που είδε ποτέ[15]. Ο Μπόσλεϊ Κράουδερ των New York Times έγραψε ότι επρόκειτο ίσως για την καλύτερη ταινία που φτιάχτηκε ποτέ στο Χόλιγουντ"[15]. Ο Ότις Φέργκιουσον στην κριτική του για την New Reppublic έγραψε ότι επρόκειτο για την πιο τολμηρή μεγάλη παραγωγή από την περίοδο που γύριζαν ταινίες μεγάλοι κινηματογραφιστές όπως ο Γκρίφιθ κι ο Μπλίτσερ[16]. Η Κέιτ Κάμερον της New York Daily-News έγραψε ότι επρόκειτο για την πιο ενδιαφέρουσα και τεχνικά ανώτερη ταινία που γυρίστηκε ποτέ από εταιρία του Χόλιγουντ[17].
Βραβεία
Ο Πολίτης Κέιν προτάθηκε για 9 βραβεία όσκαρ, μεταξύ των οποίων και για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας. Το βράδυ της απονομής, σύμφωνα με τον Ρόμπερτ Γουάιζ, κάθε φορά που γινόταν αναφορά στην ταινία το κοινό αποδοκίμαζε. Τα περισσότερα στελέχη του Χόλιγουντ δεν ήθελαν να προβληθεί η ταινία δεδομένες τις απειλές του Χερστ. Σύμφωνα με το περιοδικό Variety συστηματική καταψήφιση του Γουέλς από κομπάρσους που έλαβαν μέρος στην ψηφοφορία στοίχισε στον Γουέλς το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας,Σκηνοθεσίας και Α' Ανδρικού Ρόλου[18]. Η ταινία κέρδισε τελικά το Όσκαρ Πρωτότυπου Σεναρίου, ενώ το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας πήγε στην ταινία του Τζον Φορντ, Η κοιλάδα της κατάρας (How Green was my Valley, 1941).
Βραβεία Ακαδημίας Κινηματογράφου (Όσκαρ)
Βράβευση:
Πρωτότυπου Σεναρίου – Όρσον Γουέλς & Χέρμαν Μάνκιεβιτς
Υποψηφιότητα:
Καλύτερης Ταινίας – Όρσον Γουέλς
Σκηνοθεσίας – Όρσον Γουέλς
Α’ Ανδρικού Ρόλου – Όρσον Γουέλς
Φωτογραφίας, Ασπρόμαυρη Ταινία – Γκρεγκ Τόλαντ
Μοντάζ – Ρόμπερτ Γουάιζ
Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης - Πέρι Φέργκιουσον, Βαν Νεστ Πόλγκλεϊς, Α. Ρόλαντ Φιλντς & Ντάρελ Σιλβέρα
Μουσικής Επιμέλειας - Μπέρναρντ Χέσμαν
Ήχου - Τζον Ο. Άαλμπεργκ
Περαιτέρω αναγνώρισεις που έλαβε η ταινία τη χρονιά της προβολής της ήταν το βραβείo Καλύτερης Ταινίας από το Σωματείο των Κριτικών της Νέας Υόρκης καθώς και τα βραβεία καλύτερης ερμηνείας για τους Όρσον Γουέλς και Τζορτζ Κουλούρης από το National Board of Review. Το National Board of Review συμπεριέλαβε την ταινία στη λίστα με τις δέκα καλύτερες ταινίες του 1941.
http://el.wikipedia.org/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου