Πάπυρος - Cyperus papyrus

https://www.valentine.gr/linkOfTheMonth_gr-august2005.php

Γνωρίζετε ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ξεκίνησαν την παραγωγή χαρτιού από το φυτό του πάπυρου, Cyperus papyrus, πριν από πέντε χιλιάδες χρόνια και πλέον;

Πάπυρος - Cyperus papyrus

Πάπυρος - Cyperus papyrus

Ο Πάπυρος Cyperus papyrus είναι υδρόβιο φυτό της οικογένειας Cyperaceae, εύρωστο, άφυλλο και το ύψος του μπορεί να φτάσει τα 4-5 μ. Οι τριγωνικοί πράσινοι μίσχοι του προβάλλουν κολακευτικά σαν μια δέσμη από χόρτα που αναπτύσσονται επάνω από τα χοντρά, ξυλώδη ριζώματα. Κάθε μίσχος σκεπάζεται στην κορυφή του από μια πυκνή συστάδα λεπτών, ανοιχτοπράσινων ακτινών σα νήματα με μήκος περίπου 10-30 εκατ. Αυτή η συστάδα μοιάζει σα ξεσκονόπανο από φτερά, όταν το φυτό είναι νεαρό. Οι πρασινωπό-καφετιές συστάδες λουλουδιών εμφανίζονται στις άκρες των ακτινών. Τα λουλούδια δίνουν τη θέση τους στους καφέ, σαν καρύδι, καρπούς.

Τα νεώτερα τμήματα του ριζώματος καλύπτονται από κόκκινο-καφέ, λείες, τριγωνικές διαβαθμίσεις, που καλύπτουν επίσης τη βάση των καλαμιών και εκπροσωπούν τη λιγοστή φυλλωσιά τους. Επομένως είναι αναληθές να αποκαλούμε αυτά τα φυτά "άφυλλα".

Ο πάπυρος μεγαλώνει από τις ημιτροπικές περιοχές μέχρι την τροπική έρημο με τα υγρά δάση, έχει ετήσια ανοχή σε θερμοκρασίες 20- 30°C και το pH του κυμαίνεται μεταξύ 6,0 - 8.5. Ανθίζει στα τέλη του καλοκαιριού και προτιμά ημισκιερές συνθήκες ή πλήρη ηλιοφάνεια. Είναι ευαίσθητο στον παγετό, όπως τα περισσότερα τροπικά φυτά.

Ο πάπυρος είναι ενδημικός στις λίμνες και τους ποταμούς της βόρειας Αφρικής και ιδιαίτερα στην Αίγυπτο και το Σουδάν. Διαμορφώνει απέραντες εκτάσεις από έλη, ρηχές λίμνες και όχθες ρεμάτων στα υγρότερα μέρη της Αφρικής, αν και τελευταία έχει γίνει σπάνιος στο Δέλτα του Νείλου. Στα πιο βαθιά νερά αποτελεί το βασικό στοιχείο της βλάστησης καθώς επιπλέει και μπλέκεται με τα υπόλοιπα υδρόβια φυτά. Επίσης, θα τον συναντήσουμε στη Μαδαγασκάρη και σε μερικές περιοχές της Μεσογείου, περιοχές όπως οι ακτές της Σικελίας και της Παλαιστίνης, στην ανατολική ακτή της Μεσογείου.

Οι ανθικές τούφες του φυτού, που μοιάζουν σα φτερά ξεσκονόπανου, είναι ιδανικές φωλιές για πολλά κοινωνικά είδη πουλιών. Στους περισσότερους πάπυρους, η γονιμοποίηση επιτυγχάνεται με τον αέρα και όχι με τα έντομα και οι ώριμοι καρποί, αφού απελευθερωθούν, διασκορπίζονται με τη βοήθεια του νερού.

Οι μίσχοι του φυτού Cyperus papyrus έχουν τριγωνικό σχήμα και αυτό τους βοηθά να αντέχουν στους ισχυρούς ανέμους, χωρίς να σπάνε. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ξεκίνησαν την παραγωγή χαρτιού από το φυτό του πάπυρου πριν από πέντε χιλιάδες χρόνια και πλέον.

Η αγγλική λέξη paper (χαρτί) προέρχεται από τη λέξη Papyrus που είναι λατινική. Ομως ο πάπυρος δεν είναι πραγματικό χαρτί, με την έννοια ότι τα φύλλα του δεν σχηματίζονται από ίνες που έχουν εμποτιστεί. Η χρήση του παπύρου σαν υλικό κατάλληλο για γραφή μας οδηγεί πολλές χιλιάδες χρόνια πριν. Κάποτε αποτελούσε την πιο διαδεδομένη επιφάνεια γραφής στον κόσμο. Οι σελίδες από πάπυρο σχηματίζονταν αφού έκοβαν την ψίχα από το εσωτερικό του φυτού Cyperus papyrus σε λεπτές λωρίδες, που τις τοποθετούσαν διαδοχικά σε σειρά, με τις άκρες κάθε λωρίδας να αλληλοεπικαλύπτονται ελαφρά. Σχημάτιζαν μετά μια άλλη σειρά, ξεκινώντας από τη δεξιά γωνία και πάνω από το πρώτο στρώμα. Τα στρώματα υγραίνονταν με νερό και σφυροκοπούνταν σε σελίδα με τη βοήθεια ενός σφυριού. Η σελίδα έμπαινε σε πρέσα και έπειτα στέγνωνε. Στην Αίγυπτο χρησιμοποιούσαν σαν κόλλα, ένα διάλυμα από νερό και ξίδι.

Αυτά τα φύλλα πωλούνταν σε μακριά ρολά ή σε δέματα. Τα ρολά σχηματίζονταν με την ένωση των φύλλων στις άκρες τους, χρησιμοποιώντας για τη συγκόληση μια κόλλα από άμυλο. Τα ρολά θα μπορούσαν έπειτα να κοπούν σε μεμονωμένα φύλλα ανάλογα με τις απαιτούμενες ανάγκες. Είχαν μήκος 7 με 10 ίντσες και κάθε ρολό αποτελούνταν από 20 φύλλα πάπυρου περίπου. Οι καλύτεροι σε ποιότητα πάπυροι ήταν οι πιο σκουρόχρωμοι. Παράγοντας καλής ποιότητας ήταν η προέλευση της ψίχας από την καρδιά του φυτού. Οταν έγραφαν επάνω σε πάπυρο, προτιμούσαν την πλευρά με τις οριζόντιες στρώσεις.

Ο πάπυρος ήταν ένα ακριβό υλικό, γιατί η παραγωγή και η πώλησή του ελέγχονταν από το βασιλικό μονοπώλιο. Γι' αυτό και το εμπόριο του πάπυρου ήταν προσοδοφόρα δραστηριότητα. Κατά καιρούς το εμπορικό μονοπώλιο του πάπυρου το έλεγχαν οι Αιγύπτιοι, οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι ή οι Βυζαντινοί. Ο πάπυρος είχε τη μέγιστη χρήση του μεταξύ του 4ου αιώνα μ.Χ. και του 4ου αιώνα π.Χ. Καθώς η τεχνολογία κατασκευής χαρτιού εξαπλωνόταν, ο πάπυρος αντικαταστάθηκε τελικά από το χαρτί, σαν το κυρίαρχο υλικό γραφής.

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι φαίνεται να χρησιμοποιούν τον πάπυρο με πάρα πολλούς τρόπους. Ξέρουμε ότι έφτιαχναν χαρτί από πάπυρο, αλλά τον χρησιμοποιούσαν επίσης για να φτιάχνουν σανδάλια, τον ύφαιναν στα χαλιά, έφτιαχναν καλάθια και περιφράξεις, τον χρησιμοποιούσαν σα σχοινί και επίσης κάποια μέρη τού φυτού ήταν χρήσιμα για τροφή, ενώ είχε και ιατρική χρήση.

Εκτός από τον πάπυρο, διάφορα άλλα είδη του γένους Cyperus μπορεί στην πραγματικότητα να είχαν συμπεριληφθεί μέσα στις πολλαπλές χρήσεις που βρήκαν οι Αιγύπτιοι για το φυτό αυτό. Οι ανθισμένες κορυφές του συνδέθηκαν με τις κατασκευές γιρλάντας για την ευγνωμοσύνη των θεών. Η ψίχα των νεαρών φυτών καταναλώθηκε μαγειρεμένη και ωμή. Από τις ξυλώδεις ρίζες του έφτιαξαν κούπες και άλλα εργαλεία, ενώ άλλες φορές χρησίμευε σαν καύσιμη ύλη για τη φωτιά. Με τα στελέχη έφτιαξαν βάρκες από καλάμια, καθώς κοιλανάγλυφα γλυπτά της Τέταρτης Δυναστείας παρουσιάζουν άνδρες να κόβουν πάπυρους για να κατασκευάσουν μια βάρκα, που παρόμοιές τους γίνονται ακόμη και σήμερα στο νότιο Σουδάν. Έφτιαξαν ακόμα πανιά, χαλιά, ύφασμα, σκοινί και σανδάλια. Ο Θεόφραστος δηλώνει ότι ο βασιλιάς Αντίγονος έκανε τα ξάρτια του στόλου του με πάπυρο, μια παλιά τεχνική που αναφέρεται στα παλαμάρια του πλοίου και στην Οδύσσεια, όπου ο Οδυσσέας ασφάλισε τις πόρτες του σπιτιού με τους επίδοξους μνηστήρες μετά το ταξίδι της επιστροφής του.

Σήμερα, ο πάπυρος καλλιεργείται κυρίως σαν υδρόβιο διακοσμητικό φυτό. Είναι από τα πιο δημοφιλή φυτά που κοσμούν τοπία όπως λίμνες με ψάρια ή χωρίς, σε περιοχές που δεν είναι ψυχρές, σε όλο τον κόσμο! Υπάρχει ένας νάνος συγγενής αυτού του φυτού, που ονομάζεται C. nanus ή C. profiler και το ύψος του φθάνει μόνο το 1 μέτρο.

Πηγή: http://aic.stanford.edu/sg/bpg/annual/v13/bp13-10.html
http://eoluk.co.uk/papyrus/papyrus_1.htm
http://www.absoluteastronomy.com/ encyclopedia/c/cy/cyperus_papyrus.htm