Η Ειρήνη υπήρξε Ηγουμένη της μονής Χρυσοβαλάντου κατά το δεύτερο μισό
του 9ου και τις αρχές του 10ου αιώνα. Είχε αποκτήσει πολύ μεγάλη φήμη
για τις αρετές της και τιμάται ως οσία από την Ανατολική Ορθόδοξη
Εκκλησία μας .
Στα μέσα του 9ου αιώνα μ.Χ., όταν αυτοκράτορας του
Βυζαντίου ήταν ο εικονομάχος Θεόφιλος και σύζυγός του η εικονολάτρισσα
Θεοδώρα, όταν η περίοδος της
Εικονομαχίας, που για περισσότερο από 100 χρόνια ταλάνισε την
αυτοκρατορία, βρισκόταν στην τελευταία φάση της, στην Καππαδοκία της
Μικράς Ασίας, γεννήθηκε και έζησε την πρώτη της νεότητα η οσία Ειρήνη η
Χρυσοβαλάντου. Πατέρας της οσίας ήταν ο πατρίκιος Φιλάρετος ο
Καππαδόκης. Ήταν από την Καισαρεία της Καππαδοκίας, ευνοούμενος του
αυτοκράτορα Θεόφιλου και έμπιστος της συζύγου του Θεοδώρας. Ήταν ο
στρατιωτικός διοικητής του εξαιρετικής σημασίας θέματος της Καππαδοκίας.
Μητέρα της η πατρικία Ζωή, γυναίκα όμορφη και σεβαστή σε όλη την
Καισαρεία για τον ενάρετο βίο της. Το ανδρόγυνο είχε αποκτήσει δυο
κόρες, την Καλλινίκη και την Ειρήνη. Η Καλλινίκη γεννήθηκε το 825 μ.Χ.
Οφείλει το όμορφο όνομά της στις θριαμβευτικές νίκες που πέτυχε ο
πατέρας της εναντίον των Σαρακηνών τη χρονιά που γεννήθηκε. Τρία χρόνια
αργότερα, το 828, γεννήθηκε η Ειρήνη. Ο Φιλάρετος όμως έχασε τη γυναίκα
του, όταν εκείνη ήταν ακόμη πολύ νέα. Έτσι, η ανατροφή των δύο κορών
τους ανατέθηκε στην πατρικία Σοφία, τη μεγαλύτερη αδερφή του στρατηγού.
ην άνοιξη του 839 μ.Χ., ο Φιλάρετος φιλοξένησε στο ανάκτορό του το
νεαρό καίσαρα Βάρδα, αδερφό της Αυγούστας Θεοδώρας, ο οποίος είχε
μεταβεί στην Καισαρεία για κρατική υπόθεση, απεσταλμένος του αυτοκράτορα
Θεόφιλου. Εκεί γνώρισε τη δεκατετράχρονη Καλλινίκη, γοητεύτηκε από την
καλλονή της και τη ζήτησε σε γάμο. Λίγους μήνες αργότερα, ολόκληρη η
Καππαδοκία παρέστη στους υπέρλαμπρους γάμους της Καλλινίκης και του
Βάρδα, όπου ο ίδιος ο αυτοκράτορας Θεόφιλος συμμετείχε ως παραγαμπρός
του γυναικαδερφού του.
Το χειμώνα του 843, η αυτοκράτειρα
Θεοδώρα, χήρα πια και επίτροπος του γιου της Μιχαήλ Γ΄, κάλεσε τον
πατρίκιο Φιλάρετο στην Κωνσταντινούπολη. Είχε αποφασίσει να θέσει
οριστικό τέλος στην Εικονομαχία και γι’ αυτό το εγχείρημα χρειαζόταν τη
βοήθεια και του στρατού και των ιερέων. Εμπιστεύτηκε λοιπόν το Φιλάρετο
και τον Ομολογητή Μάξιμο (μετέπειτα Πατριάρχη). Όταν επιτεύχθηκε ο
σκοπός της και οι ιερές εικόνες αναστηλώθηκαν (19 Φεβρουαρίου 843 μ.Χ.),
ζήτησε από το Φιλάρετο να φέρει στην Κωνσταντινούπολη την όμορφη
θυγατέρα του, προκειμένου να την παντρέψει με το γιο της Μιχαήλ. Έψαχνε
κατάλληλη νύφη, η οποία θα συνέτιζε το νεαρό αυτοκράτορα από τα ξέφρενα
γλέντια και θεωρούσε ότι η φημισμένη για την ενάρετη ζωή της καλλονή θα
εξυπηρετούσε το σκοπό της. Ο Φιλάρετος μήνυσε αμέσως στην αδερφή του να
στείλει την Ειρήνη, που τότε ήταν 15 χρονών, στη Βασιλεύουσα με τη
συνοδεία του πατρικίου στρατηγού Νικηφόρου, αδερφού της μακαρίτισσας
συζύγου του. Τα νέα ότι η Ειρήνη θα παντρευόταν τον αυτοκράτορα και θα
φορούσε το στέμμα της αυτοκρατορίας διαδόθηκαν σαν αστραπή σε όλη την
Καππαδοκία.
Η μόνη που έμεινε παγερά αδιάφορη σε όλη αυτήν την
αναστάτωση ήταν και η άμεσα ενδιαφερόμενη: η Ειρήνη. Από πολύ νωρίς είχε
ποθήσει το μοναχικό βίο και οι λόγοι που δέχτηκε με χαρά αυτό το ταξίδι
προς τη Βασιλεύουσα απείχαν πολύ από αυτό που όλοι νόμιζαν: Ταξίδευε
στην Πόλη για να αποχαιρετήσει την πολυαγαπημένη της αδερφή, την οποία
δεν είχε ξαναδεί από την ημέρα των λαμπρών γάμων της (είχαν περάσει
τέσσερα χρόνια από τότε) και για να αποσπάσει την ευχή του πατέρα της,
ώστε να αποσυρθεί στη μονή που τόσο διακαώς ποθούσε.
Η Ειρήνη
και οι συνοδοί της έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη ένα ανοιξιάτικο πρωινό,
για να πληροφορηθούν εκεί ότι μόλις πριν λίγες μέρες είχαν τελεστεί οι
γάμοι του αυτοκράτορα με την Ευδοκία τη Δεκαπολίτισσα. Ο πατέρας της, η
αδερφή της, ο θείος της με δυσκολία έκρυβαν την απογοήτευσή τους. Η
Ειρήνη αντίθετα αισθανόταν αγαλλίαση για την τροπή των γεγονότων και
περίμενε την κατάλληλη ευκαιρία να μιλήσει του πατέρα της και να πάρει
την ευχή του, καθώς δεν ήθελε να τον λυπήσει με κρυφή της αναχώρηση.
Η ευκαιρία δεν άργησε να παρουσιαστεί. Ο Φιλάρετος γνώρισε σε μια
αποστολή του στην Αδριανούπολη το γιο του Έπαρχου της πόλης Νικήτα,
πατρίκιο Φωτεινό. Ο Φιλάρετος θεώρησε ότι ήταν ο πιο κατάλληλος για να
ευτυχίσει στο πλευρό του η Ειρήνη και αμέσως μίλησε στον πατέρα του
νέου. Οι δύο πατεράδες έδωσαν λόγο να αρραβωνιάσουν τα παιδιά τους. Η
Ειρήνη όμως, όταν ο πατέρας της ανακοίνωσε τους προαποφασισμένους
αρραβώνες της, τον πληροφόρησε για την αμετάκλητη απόφασή της να λάβει
το μοναχικό σχήμα. Ακολούθησε έντονη συναισθηματική σύγκρουση πατέρα και
κόρης, έπειτα από την οποία η ευαίσθητη Ειρήνη ασθένησε σοβαρά και
κινδύνεψε ακόμη και η ζωή της. Όταν η υγεία της αποκαταστάθηκε, ο
πατρίκιος Φιλάρετος, συνειδητοποιώντας ότι η Ειρήνη είχε λάβει μια
απόφαση ζωής, την οδήγησε ο ίδιος στη γυναικεία κοινοβιακή μονή των
Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ & Γαβριήλ του Χρυσοβαλάντου, η οποία
βρισκόταν στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης.
Στη μονή αυτή, σε
ηλικία περίπου 15 ετών, η Ειρήνη εκάρη μοναχή και έξι χρόνια αργότερα
Ηγουμένη της μονής Χρυσοβαλάντου. Οι συναξαριστές αναφέρουν πολλά
θαύματα τα οποία επιτέλεσε η Ειρήνη ως Ηγουμένη, τρία όμως από αυτά
θεωρήθηκαν ιδιαίτερα σημαντικά, ώστε επηρέασαν άμεσα την ορθόδοξη
αγιογραφία
Η Ειρήνη έδινε πολύ μεγάλη σημασία στην εξομολόγηση. Κάθε
πρωί προσκαλούσε τις αδελφές στον ιερό ναό των Αρχαγγέλων και τις
εξομολογούσε, ενώ πολλές φορές πήγαιναν και λαϊκοί να την επισκεφθούν
και να ζητήσουν την καθοδήγησή της. Η Ειρήνη ζήτησε στην προσευχή της το
διορατικό χάρισμα, για να γνωρίζει τι κρύβει ο εξομολογούμενος στην
καρδιά του.
Ένα πρωί λοιπόν, όταν η Ειρήνη έμπαινε στο ναό για
να προσκυνήσει και να αρχίσει το ποιμαντικό έργο της, βλέπει μπροστά της
έναν άγγελο και τον ακούει να της απευθύνει τον εξής χαιρετισμό: «Χαίρε
δούλη του Υψίστου, Ειρήνη. Εκείνος μ’ έστειλε να σε διακονώ χάρις
εκείνων που μέλλουν δια μέσου εσού να σωθούν. Έχω διαταγή, σύμφωνα με
την αίτησή σου, να βρίσκομαι πάντα πλησίον σου και να σου αποκαλύπτω τα
μυστικά που κρύβουν οι ανθρώπινες καρδιές».
Από εκείνη τη
στιγμή ο άγγελος ήταν πάντα πλάι της και της φανέρωνε μύχιες σκέψεις των
ανθρώπων που κατέφευγαν στη συμβουλή της. Μάλιστα, με τόση λεπτότητα
διόρθωνε τα σφάλματα και συμβούλευε, που όλοι, μοναχές και λαϊκοί, από
όλες τις κοινωνικές τάξεις της Πόλης, την αποζητούσαν συνεχώς, ώστε να
διδαχθούν και να διορθωθούν. Για τον Άγγελο τούτο που την καθοδηγούσε
(σύμφωνα με μαρτυρίες του τότε, και τους βιογράφους της), λέγεται ότι
είναι ο 'Αρχων Φιλάρετος ένας Αρχάγγελος από τις τάξεις των Σεραφείμ.
Το δεύτερο θαύμα, η συναξαριστική παράδοση μας το μεταφέρει ως εξής:
Τις έναστρες νύχτες, η οσία Ειρήνη στεκόταν έξω από το κελί της και
προσευχόταν. Μία από τις βραδιές αυτές, κάποια αδελφή αγρυπνούσε έξω από
το κελί της και είδε το εξής παράδοξο: Τα δύο πανύψηλα κυπαρίσσια, τα
οποία ορθώνονταν αριστερά και δεξιά στην είσοδο του Καθολικού, λύγιζαν
μπροστά στην προσευχόμενη αγία σαν να την προσκυνούσαν και η ίδια η
Ειρήνη δεν πάταγε στη γη αλλά αιωρούνταν περίπου ένα μέτρο πάνω από το
έδαφος. Όταν η οσία ολοκλήρωσε την προσευχή της, σταύρωσε τα δυο
κυπαρίσσια και εκείνα επανήλθαν στη φυσιολογική τους θέση. Η μοναχή
κατάπληκτη, με ανάμειχτα συναισθήματα φόβου και θαυμασμού, συγκρατήθηκε
και δεν είπε τίποτα στην υπόλοιπη αδελφότητα. Το επόμενο βράδυ
παραφύλαξε πάλι έξω από το κελί της και το ίδιο παράδοξο γεγονός
επαναλήφθηκε˙ και ξανά το ίδιο, το τρίτο κατά σειρά βράδυ. Την επόμενη
νύχτα, η μοναχή, χωρίς να την αντιληφθεί η Ηγουμένη της, έτρεξε στα
λυγισμένα κυπαρίσσια, έδεσε από ένα λευκό μαντήλι στις κορυφές τους και
επέστρεψε στο κελί της.
Το επόμενο πρωί, η ήρεμη ατμόσφαιρα του
κοινοβίου αναστατώθηκε, όταν οι μοναχές είδαν τα δεμένα μαντήλια και
κατάπληκτες ρωτούσαν η μια την άλλη ποιος ήταν αυτός που έδεσε τόσο ψηλά
δέντρα, για ποιο λόγο το έπραξε και προπάντων με ποιο τρόπο. Η αδελφή
που υπήρξε μάρτυρας στα θαυμάσια αυτά περιστατικά αποκάλυψε όλη την
αλήθεια και τότε όλες έκλαιγαν από χαρά και συγκίνηση και
παραπονιόντουσαν γιατί δεν τις ξύπνησε να δουν και εκείνες το θαύμα της
Ηγουμένης τους. Πάνω στην ώρα κατέφθασε και η Ειρήνη. Όταν κατάλαβε τι
συνέβη και πώς μαθεύτηκε ένα μυστικό που εκείνη κρατούσε επτασφράγιστο
για χρόνια ολόκληρα, επέπληξε αυστηρά την αδελφή που το μαρτύρησε με τα
παρακάτω λόγια: «Αν με έβλεπες να αμαρτάνω σαν άνθρωπος, θα εφανέρωνες
την αμαρτία μου»; Έθεσε λοιπόν βαρύ επιτίμιο για όποια τολμούσε να
φανερώσει οτιδήποτε παράδοξο έβλεπε, όσο ήταν η ίδια εν ζωή. Έτσι, πολλά
από τα θαύματα της αγίας εξαφανίστηκαν στη σιωπή της συνοδείας της.
Κάποια χρονιά, ξημερώνοντας η γιορτή του μεγάλου Βασιλείου και μετά την
τέλεση του εσπερινού, η αγία ξαγρυπνούσε προσευχόμενη. Πλησίαζε η ώρα
του όρθρου και τότε η Ειρήνη ακούει κάποια φωνή να της λέει: «Υποδέξου
το ναυτικό που σου φέρνει τα εσπεριδοειδή και φάε να ευφρανθεί η ψυχή
σου». Μετά το πέρας της θείας λειτουργίας, η αγία λέει στην πορτάρισσα
να ανοίξει την πόρτα της μονής και να οδηγήσει τον άνθρωπο που περιμένει
εκεί στον ξενώνα, όπου θα πήγαινε και η ίδια να τον συναντήσει.
Πράγματι, η οσία Ειρήνη του Χρυσοβαλάντου συνάντησε τον άνθρωπο και τον
ακούει να της εξιστορεί την εξής θαυμάσια ιστορία: Ήταν ναυτικός,
πλοιοκτήτης ενός καραβιού, από την Πάτμο. Απέπλευσε με το πλοίο του από
το βόρειο τμήμα του νησιού για την Πόλη και βρισκόταν λίγα μέτρα από τη
στεριά, όταν βλέπει εκείνος και οι ναύτες κάποιον σεβάσμιο γέροντα να
τους φωνάζει να σταματήσουν. Αυτό όμως ήταν αδύνατο, καθώς ο ισχυρός
άνεμος έσπρωχνε το πλοίο στο ανοιχτό πέλαγος. Τότε ο γέροντας φωνάζει με
όλη τη δύναμή του και προστάζει το πλοίο να σταματήσει. Το καράβι
ακινητοποιείται και ο ίδιος αρχίζει να βαδίζει πάνω στα ύδατα. Μπροστά
στους κατάπληκτους ναύτες, επιβιβάζεται στο πλοίο και δίνει στον
καπετάνιο τρία μήλα και του λέει: «Όταν πας στη Βασιλεύουσα, δώσε τα
στον Πατριάρχη και πες του πως του τα στέλνει ο Πανάγαθος Θεός με τον
δούλο Του Ιωάννη, από τον Παράδεισο». Έπειτα δίνει στο ναύκληρο άλλα
τρία μήλα προσθέτοντας: «Αυτά να τα πας της Ειρήνης, της Ηγουμένης του
Χρυσοβαλάντου και να της πεις: φάγε από τους καρπούς του Παραδείσου που η
αγνή ψυχή σου επεθύμησε». Λέγοντας αυτά, ο γέροντας ευλόγησε το πλήρωμα
και το πλοίο ξεκίνησε και πάλι το ταξίδι του, ενώ ο ίδιος εξαφανίστηκε.
Ολοκληρώνοντας τη διήγησή του, ο ναυτικός προσκύνησε την Ειρήνη και της
πρόσφερε τα μήλα. Η αγία τα δέχτηκε με δάκρυα ευλάβειας και
ευγνωμοσύνης ευχαριστώντας τον άγιο ευαγγελιστή και απόστολο Ιωάννη. Στο
κελί της γονάτισε και ευχαρίστησε τον Χριστό για αυτό το δείγμα της
εύνοιάς Του προς τη δούλη Του.
Η αγία Ειρήνη, με την έμφυτη
ευφυΐα της και τη χάρη του αγίου Πνεύματος, εννόησε ότι το θείο αυτό
δώρο ήταν ουράνια πρόσκληση. Όταν έφτασε η μεγάλη Τεσσαρακοστή, έκοψε το
ένα μήλο σε λεπτά κομματάκια και έτρωγε ένα κομμάτι κάθε μέρα,
απέχοντας από οποιαδήποτε άλλη τροφή, ακόμη και από το νερό. Τη Μεγάλη
Πέμπτη, ύστερα από τη θεία λειτουργία και αφού όλες οι μοναχές
κοινώνησαν των Αχράντων Μυστηρίων, η Ειρήνη έκοψε και το δεύτερο μήλο
και έδωσε σε κάθε αδελφή από ένα κομμάτι. Τότε τους αποκάλυψε και την
ιστορία του θείου δώρου. Το τρίτο μήλο η Ειρήνη το φύλαξε για τις
τελευταίες μέρες της επίγειας ζωής της.
Τη Μεγάλη Παρασκευή, οι
αδελφές έψαλαν τα άγια Πάθη και η Ειρήνη, μόνη της μέσα στο ιερό βήμα,
γονατισμένη, είχε παραδοθεί σε προσευχή. Δίπλα της βρισκόταν μόνο ο
άγγελος-οδηγός της, που τόσες φορές την είχε διακονήσει: «Γίνου έτοιμη»
της είπε απλά και εκείνη κατάλαβε ότι πλησίαζε η ώρα να εγκαταλείψει τα
επίγεια.
Το σύντομο διάστημα από το ουράνιο αυτό μήνυμα μέχρι και
την οσιακή της κοίμηση, η αγία προετοίμαζε την ακολουθία της για το
μεγάλο γεγονός. Στον ιερό ναό τον Αρχαγγέλων τις δίδασκε για το μυστήριο
του θανάτου, τη μελλοντική κρίση και την αιωνιότητα. Ο θάνατος είναι
δύσκολο για κάθε ανθρώπινο πλάσμα και όσο πλησίαζε η ώρα, τόσο η ψυχή
της αγίας ένιωθε την επιθανάτια αγωνία.
Τακτοποίησε τις
υποθέσεις του μοναστηριού και υπέδειξε την άξια διάδοχό της. Μια
εβδομάδα πριν τη μεγάλη ημέρα, νήστεψε τρώγοντας μόνο από το
παραδεισένιο μήλο και καθημερινά κοινωνούσε των Αχράντων Μυστηρίων.
Ξημέρωσε τέλος η Κυριακή, όπου για τελευταία φορά η Ειρήνη παρακολούθησε
τη θεία λειτουργία, απάγγειλε το σύμβολο της πίστης (το πιστεύω),
κοινώνησε, αγκάλιασε τις αδελφές και τους ζήτησε συγγνώμη και τέλος
γονάτισε μπροστά στην Ωραία Πύλη, ύψωσε τα χέρια της και προσευχήθηκε
για τελευταία φορά με αυτά τα λόγια: «Δέσποτα, Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ
του Θεού του Ζώντος. Συ ο Ποιμήν ο Καλός που με το Πανάγιο και Πολύτιμο
Αίμα Σου μας ελύτρωσες από τα δεσμά της αμαρτίας, άκουσε την τελυταία
δέησι της ταπεινής Σου δούλης. Στην κραταιά Σου χείρα παραδίδω σήμερα το
μικρό τούτο ποίμνιο. Σκέπασε το με τη θεία σκέπη Σου και διαφύλαξέ το
από τις επιθέσεις του αοράτου εχθρού. Διότι Συ είσαι ο αγιασμός μας και η
απολύτρωσις και Σε θα δοξάζουμε αιωνίως. Αμήν».
Στη συνέχεια,
σιωπηλά και ήρεμα, αποσύρθηκε στο κελί της και πλάγιασε στην ασκητική
της κλίνη. Οι μοναχές της, με ευλαβική σιωπή, την περικύκλωσαν και την
έβλεπαν να χαμογελά. Με αυτό το ουράνιο χαμόγελο, το οποίο αποδείκνυε
την απόλυτη μακαριότητα και γαλήνη της ψυχής της, παρέδωσε το πνεύμα της
η οσία Ειρήνη, Ηγουμένη της μονής Χρυσοβαλάντου, σε ηλικία 104 χρόνων.
Η οσιακή της κοίμηση διαδώθηκε σε όλη τη Βασιλεύουσα αστραπιαία και
χιλιάδες κόσμου συνέρευσαν στο μοναστήρι, για να προλάβουν να
προσκυνήσουν το ιερό σκήνωμα της πνευματικής τους μητέρας. Επικεφαλής
ήταν ο πατριάρχης, ο οποίος με το πλήθος του λαού από όλες τις
κοινωνικές τάξεις και των αρχιερέων και λοιπών κληρικών συνόδευσαν τη
μακαριστή Ηγουμένη στην τελευταία της κατοικία, στο παρεκκλήσι του
μεγαλομάρτυρος αγίου Θεοδώρου
