Tώρα ξέρω ότι «Εβραίοι»υπάρχουν σε όλες
τις φυλές. Είναι οι «διαφορετικοί», οι «αλλιώτικοι», οι «ξένοι». Όπως
ήταν κάποτε οι Εβραίοι». Αυτή η φράση μπορεί να ανήκει μόνο σε κάποιον
που κάποτε αποσχίσθηκε με τον πιο βίαιο και απεχθή τρόπο από την μήτρα
της πληρότητας, και συνεπώς μπορεί να την αναστοχάζεται ως την πλέον ,ας
μου επιτραπεί η κατάχρηστικός όρος πραγματική, πραγματικότητα, ενώ
συγχρόνως δεν παύει να κλείνει τα μάτια της στο βέβηλο και ανίερο του
κόσμου. Σε κάποιον, σαν την Εσθήρ Φράνκο, που όλα τα παιχνίδια ρόλων που
έπαιξε αποσκοπούσαν σ’ένα και μοναδικό πράγμα’ θαρρώ στο κατεξοχήν
αίτημα όλων όσων θέλουν να λέγονται άνθρωποι: τη μετατροπή της φύσης μας
σε σχέση. Για αυτό, διαβάζω το εξαιρετικό της βιβλίο, Το Παιχνίδι των
Ρόλων και η δεύτερη Γενιά του Ολοκαυτώματος, περίπου όπως διαβάζω το
ανώτερο ποιητικό στολίδι της Εβραικής κληρονομιάς στον κόσμο, το Ασμα
Ασμάτων. Σαν μια εναγώνια αναζήτηση αυτού του αιτήματος. Βλέπετε, ο
θάνατος, το έσχατον αυτό οράν της ύπαρξης, κάποτε μας εγκλωβίζει μέσα
στον ίδιο μας τον εαυτό. Τότε αδυνατούμε να μετατρέψουμε τη φύση σε
σχέση. .Τότε το Λάζαρε, δεύρο έξω δεν πιάνει τόπο. Ούτε η μετάνοια ως
μοίρασμα ψυχής και σώματος. Μια δροσοσταλίδα άνοιξης μόνο, και έπειτα
πάλι:
Άνοιξα στον αγαπημένο μου
Μα εκείνος είχε φύγει.
Αίφνης, η φύση όλη συσκοτίζεται.Το βαθύσκιωτο χορτάρι, οι κέδροι και τα
κυπαρίσσια θυμίζουν αυτό που κάποτε ήταν των αγαπημένων το κρεβάτι, το
σπίτι και η σκέπη. Ο κόσμος γίνεται ξανά ένας κόσμος πολλαπλών και
ανίοικειων μεταξύ τους υποστάσεων. Κόσμος που ανήκει σε πολλούς. Η
μοναξιά είναι το αντιστραμμένο όνομα της πληρότητας του. Αλλά το τραγικό
δεν είναι αυτό: είναι ότι ο Νόμος της απρόσωπης πόλης, κι όχι αυτός της
καρδιάς, νόμος που εξουσιάζει την αναγκαιότητα της κοινωνικής
συμβίωσης, αδιαφορεί για τα αιτήματα της Αγάπης:
Mε συναντήσανε οι φύλακες
Την πόλη που περιπολούν
Με χτύπησαν, με μάτωσαν
Έσχισαν το σάλι μου
Οι φύλακες των τειχών.
Ορκίζω σας κορίτσια,
Κορίτσια της Ιερουσαλήμ,
Αν βρείτε τον αγαπημένο μου
Τί θα του πείτε;
Ότι λαβωμένη της Αγάπης είμαι εγώ.
Μοιάζουν αυτά τα λόγια της δικής μας Εσθήρ κι όχι μόνο της μακρινής μα
γλυκειάς ακόμη Σουλαμίτιδος του Σολωμόντα.Αφήνω σε εσας να ανακαλύψετε
τη μαγεία του βιβλίου αυτού. Να αφεθείτε στο άρωμά του. Στον πόνο του
και στην αγάπη που το διαπερνά από τα χρόνια της Τούμπας και μιας
Ελλαδας που έφυγε ανεπιστρεπτί, της φτώχειας, της γειτονιάς, της
προσφυγιάς,μα συνάμμα της ταπεινότητας και της αυτάρκειας, έως τα
χρόνια της Αμερικής και της επανόδου της Εσθήρ στην Ελλάδα. Εγώ
προσπάθησα να διαγράψω αυτό που αντιληφθήκα να είναι ο γενικός ορίζοντας
του έργου. Θέλω όμως προτου κλείσω να πω το εξής:τα ερωτήματα που
απεύθυνε η μικρή εσθήρ σε ηλικία 6 χρονών προς τον εαυτό της, Ποιοί
είναι αυτοί, Ποιά είμαι εγώ, Τι συμβαίνει; είναι τα ερωτήματα που μας
απευθύνει η εποχή μας. Η φράση «εθνική εκκαθάριση» δεν εκπλήσσει πλέον
κανένα. Όχι μόνο συνηθίσαμε να στεκόμαστε αμέτοχοι απέναντι σε κάθε
είδους φρικαλεότητα γιατί υποκαταστήσαμε την ηθική μας με την τηλεοπτική
αφήγηση, όχι μόνο καταφέραμε και αποβάλλαμε το στοιχείο του αρνητικού
από τις ζωές μας μετατέθοντάς το σε έναν άλλον χώρο, ενδεχομένως του
πλατωνικού μη όντος, για να μην ανατρέπονται κάθε τόσο οι ισσοροπίες μας
μέσα στον κόσμο που φτιάξαμε, αυτόν με τα πολλά καθρεφτάκια και τις
πολύτιμές χάντρες, αλλά κυρίως καταφέραμε και δαιμονοποίησαμε τον ίδιο
τον θάνατο και την πτώση του ανθρώπου από το κακό και στο κακό. Τώρα
που ο κόσμος που φτιάξαμε αλλάζει και δείχνει το πραγματικό το πρόσωπο,
καλούμαστε να δούμε όσα μας τρομάζουν ως δυνατότητες. Ο Χίτλερ υπήρξε
έκγονο της εποχής του. Το ίδιο μπορούμε να πούμε για τον Γκάντι. Τα
πρόσφατα εκλογικά στη χώρα μας, που εδραίωσαν την κοινοβουλευτική
εκπροσώπηση της Χρυσής Αυγής, μου έφεραν στο νου τον διάσημο πίνακα του
Ισπανού ζωγράφου Βελάσκεθ, Λας Μενίνας. Το θέμα του πίνακα είναι
αδιάφορο, η βασιλική οικογένεια της Ισπανίας. Η βαρύτητά του έγκειται
στο γεγονός ότι όλα τα πρόσωπα του πίνακα αυτού κοιτάζουν τον θεατή. Ο
πίνακας προσδιορίζεται μέσω του βλέμματος εκείνου που τον κοιτάζει. Με
άλλα λόγια υπάρχει όταν τον βλέπεις. Κατ’ αντιχτοιχία, ένα κόμμα σαν τη
ΧΑ, οι νεοναζί στη Γερμανία, στην Αυστρία, και αλλού, η βία κατά
μουσουλμάνων λαθρομεταναστών, εκφράζουν κάποιο απο τα πολλά δαιμονικά
μας πρόσωπα . Υπάρχουν γιατί υπάρχουμε ως άνθρωποι κι είμαστε φτιαγμένοι
έτσι όπως είμαστε. Μόνο αν το αντιληφθούμε αυτό θα μπορέσουμε να
δημιουργήσουμε άμυνες αποτελεσματικές, άμυνες που δεν θα χτίζονται πάνω
στο φόβο και τη φιλυποψία αλλά πάνω σε μια ηθική στέρεα και συμπαγή,
τέτοια που οι κάνόνες της δεν θα οδηγούν στην ανελευθερία και συνεπώς
στην άρση της ηθικής αυτής καθεαυτής. Άλλωστε, δεν χρειάζεται να πάμε
πολύ μακρυά. Ανάμεσα στις γενοκτωνίες, το Ολοκαύτωμα κατέχει περίπτη
θέση εξαιτίας της μοναδικότητάς του. Ο λόγος;Ήταν προσχεδιασμένο, καλά
μελετημένο και επιστέφθηκε με επιτυχία. Το ολοκαύτωμα δεν θα ήταν δυνατό
δίχως τη στήριξη μιας πλειάδας εκδοτών, νομικών, τραπεζιτών, γιατρών,
στρατιωτών, σιδηροδρομικών υπαλλήλων, επιχειρηματιών. Οι αιτίες δε του
ολοκαυτώματος δεν οφείλονται σε κάποιον παραλογισμό, αλλά σε μια αλλαγή
του τρόπου σκέπτεσθαι των ανθρώπων για το τί είναι άνθρωπος. Εξαιτίας
αυτής της αλλαγής, οι εβραίοι έγινα παράσιτα και ορίσθηκαν ως μη
άνθρωποι. Ως εκ τούτου, τους αφαιρέθηκε η ύψιστη δυνατότητα του
ανθρώπου: να έχει την ελευθερία του θανάτου του. Η επιβίωση αυτομάτως
μπήκε σε δεύτερη μοίρα, το ουσιώδες στα στρατόπεδα ήταν η απώλεια της
ελευθερίας αυτής. Η νίκη των καταραμένων δεν ήταν ότι κατάφεραν να
εξοντώσουν έξι εκκατομύρια Εβραίους, αλλά από ένα άλμα της λογικής να
καταστήσουν την ίδια την ύπαρξη παράλογη με το να της απαγορεύουν να
πεθαίνει το δικό της θάνατο. Ποιός ή τί σήμερα μας προστατεύει από αυτό
το άλμα; Τα ερωτήματα της μικρής Εσθήρ γίνονται και δικά μας ερωτήματα.
Και το ποίημα του Τσέλαν, Νυχτερινή Αχτίδα, δικό μας ποίημα.
Βασίλης Ζηλάκος
σημ. Αν δεν ανοίγουν οι σύνδεσμοι κάντε τους μαρκάρισμα, αντιγραφή, επικόλληση πάνω