Αναδημοσίευση άρθρου από Νέα Ακρόπολη
Η ανάγκη της φιλοσοφίας
της
Delia Steinberg Guzman Διεθνής Διευθύντρια της "Νέας Ακρόπολης" Σταυρός
των Παρισίων σε Επιστήμες, Τέχνες και Γράμματα, από το Πανεπιστήμιο της
Σορβόνης.
Είναι
πολλά αυτά που μας χρειάζονται σ' αυτές τις στιγμές. Πράγματι, είμαστε
φτωχοί μέσα σε τόση αφθονία και στις ανέσεις που μας παρέχει μία
τεχνολογία στην υπηρεσία των πραγματικών και υποτιθέμενων αναγκών του
ανθρώπου. Ομως, επαληθεύουμε ότι όσο περισσότερα έχουμε, τόσο
περισσότερα χρειαζόμαστε και αυτό αποτελεί έναν φαύλο κύκλο που είναι
δύσκολο να σταματήσει, εκτός κι αν καταφέρουμε αυτό που πραγματικά μας
χρειάζεται. Γι' αυτό λέμε: Χρειαζόμαστε περισσότερο Φιλοσοφία.
Οταν εξηγούμε τους σκοπούς της Νέας Ακρόπολης, δίνουμε έμφαση στα
σεμινάρια Φιλοσοφίας που αναπτύσσουμε με τον κλασικό τρόπο. Και είναι
εκεί όπου βάζουμε τον τόνο, δηλαδή στον κλασικό τρόπο, όπου η Φιλοσοφία
με την ευρεία έννοια συμπεριλαμβάνει όλο το φάσμα της ζωής και προσπαθεί
να απαντήσει όλα τα ερωτήματά της, χωρίς να περιοριστεί στα άκαμπτα
πλαίσια που σήμερα την εγγράφουν.
ΣΗΜΕΡΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ΑΛΛΑ...Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς: Μήπως δεν υπάρχει Φιλοσοφία στους σημερινούς καιρούς
για να πρέπει να προστρέξουμε στο κλασικό στιλ; Ναι, υπάρχει, αλλά...
Δεν θα μπούμε σε λεπτομέρειες των πανεπιστημιακών προγραμμάτων ούτε σ'
αυτά που υπαγορεύουν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Υπάρχουν μαθήματα
Φιλοσοφίας, αλλά αυτή η ύλη γεμίζει ή όχι τη ζωή όσων τη διδάσκονται,
όχι τόσο σύμφωνα με τα προγράμματα, αλλά σε σχέση με τους καθηγητές που
τη διδάσκουν. Μόνο αυτοί που αφοσιώνονται με πραγματική αγάπη στη
δουλειά τους καταφέρνουν να γίνουν κατανοητοί από τους μαθητές και
ξυπνούν ένα συναίσθημα αναζήτησης και συνάντησης.Οι
υπόλοιποι δημιουργούν ένα θλιβερό νοητικό χάος που καταλήγει στους
γνωστούς τρόπους που χρησιμοποιούνται για να χαρακτηριστεί η Φιλοσοφία:
ασυναρτησίες περίεργων λέξεων και ανυπόφορων και άχρηστων εννοιών. Αυτή
είναι η βαριά και άδικη κατάρα που υποφέρει η Φιλοσοφία: να είναι
άχρηστη.
Δεν χρειάζεται για τίποτα το πρακτικό ούτε δίνει λεφτά.
Δηλαδή, για να τα βγάλει πέρα στη ζωή σ' αυτό το έδαφος πρέπει να
ασχοληθεί κανείς με τον εκπαιδευτικό τομέα (και όχι πάντα με καλή
διάθεση) ή να έχει την απίστευτη τύχη να εκδώσει κάποιο βιβλίο που να
διαβαστεί και να γίνει αποδεκτό. Ακόμη αντηχούν οι ήχοι της πολεμικής
που έγινε στην Ισπανία όταν αποφασίστηκε να βγει αυτή η ύλη από τα
προγράμματα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Χωρίς να ειπωθεί ξεκάθαρα,
αφηνόταν να διαφαίνεται η ιδέα "αχρηστίας". Διαμαρτυρήθηκαν καθηγητές
και μαθητές και ήταν ευχάριστο το γεγονός ότι μερικοί τόλμησαν να
βεβαιώσουν ότι χωρίς Φιλοσοφία οι νέοι δεν θα μάθαιναν να σκέπτονται.
Και δεν είναι εκεί, ίσως, ο κόμπος του ζητήματος; Ισως αυτό που πράγματι
ενδιαφέρει -δεν θα μπορούσα να πω ποιους, αλλά πρέπει να υπάρχουν πάνω
από ένας- είναι να μη σκέπτεται ο νεαρός κόσμος και να αφήνεται να
παρασυρθεί από τα αποβλακωτικά ρεύματα της μόδας. Δεν θα ήταν μήπως
πολύπλοκο να χειραγωγηθεί μία νεολαία με ικανότητα να σκέπτεται; Σε ποια
κατάσταση μένουν αυτοί που, επιτέλους, καταφέρνουν να τελειώσουν την
πανεπιστημιακή φιλοσοφική σχολή; Μετά από κάποια χρόνια εργασίας, στο
νου τους βράζουν εκατοντάδες αντιφατικές ιδέες στοχαστών διαφόρων
εποχών, χωρίς να μπορεί κανείς να βρει το νήμα που ενώνει τις ιστορικές
περιόδους και τις σκέψεις που προκύπτουν.
Ο νέος σημερινός φιλόσοφος
(μπορεί όμως να ονομαστεί φιλόσοφος όποιος τελειώνει αυτές τις
σπουδές;) ζει στη σύγχυση, ή τείνει για εκείνες τις δοξασίες που με
επιδέξιο τρόπο του παρουσιάστηκαν ως οι "καλύτερες". 'Η νιώθει ανίκανος
με τόσα επιχειρήματα που δεν του προσφέρουν λύσεις στα προβλήματα που
αντιμετωπίζει καθημερινά. Γι' αυτό, το θέμα δεν είναι ότι λείπει εντελώς
η Φιλοσοφία, αλλά...
ΑΛΛΑ ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ;Εχουμε
διαβάσει τόσους ορισμούς διαφόρων προελεύσεων, που δεν είναι απλό να
μείνουμε με έναν άλλο ακόμα. Ούτε θέλουμε να μπλεχτούμε στην πολεμική
που έχουν κατά καιρούς αναπτύξει οι διάφοροι στοχαστές μεταξύ τους. Είτε
θεωρηθεί μία ξεχωριστή επιστήμη, είτε μία επιστήμη όλων των επιστημών, ή
μία μη-επιστήμη, οι σημερινές έννοιες είναι τόσο μπλεγμένες που
δυστυχώς δίνουν το δίκιο σ' όσους είναι της γνώμης ότι η Φιλοσοφία δεν
έχει σχέση με την ίδια τη ζωή και, επομένως, δεν προσφέρει άλλη
χρησιμότητα από μία σκέτη διανοητική άσκηση. Και ούτε μας ενδιαφέρει να
αναπτύσσουμε το σύνολο των περιστάσεων που μετάλλαξαν την έννοια και το
σκοπό της Φιλοσοφίας. Ας αρκεστούμε στο να επισημάνουμε ότι αν σήμερα
μπορεί να φανεί κάτι το απρόσιτο και άγονο, όμως στις κλασικές εποχές
Ανατολής και Δύσης, η Φιλοσοφία προσπάθησε να ξεδιαλύνει τις μεγάλες
ερωτήσεις για το Σύμπαν και τον Ανθρωπο, και κυρίως προσπάθησε να
εδραιώσει έναν τρόπο ζωής, μία σημαντική βοήθεια για τον Ανθρωπο ως
μέρος του Σύμπαντος.
Αν βασιζόμαστε στις αρχαίες ελληνικές παραδόσεις, αυτός που διατύπωσε πρώτος τον όρο λέγεται ότι ήταν ο Πυθαγόρας,
ισχυριζόμενος ότι ο ίδιος δεν ήταν ένας σοφός, αλλά απλώς ένας εραστής
της Σοφίας, ένας "φιλόσοφος". Αυτή είναι η πιο απλή και πιο βαθιά
εξήγηση που βρίσκουμε. Είναι η Αγάπη στη Σοφία αυτή που νικάει τους
ανθρώπους, που ανοίγει τα μάτια στον κόσμο, που τον βγάζει από μία
εγωιστική απομόνωση, και είναι αυτή που τον κάνει να είναι με υγιή τρόπο
ανήσυχος στην αναζήτηση και συνάντηση κάποιων χρήσιμων αληθειών για την
ύπαρξή του. Η Αγάπη είναι
ένας ισχυρός κινητήρας και, όταν η Αγάπη οδηγεί στη Σοφία, πολλές
εσωτερικές πόρτες, πριν απαγορευμένες και άγνωστες για τον ίδιο τον
εαυτό του, ανοίγονται. Δεν αναζητάει κανείς "την Αλήθεια", τη
μεγάλη και μοναδική Αλήθεια, επειδή είναι γνωστό ότι οι άνθρωποι
υπόκεινται σε σφάλματα. Αλλά ο καθένας, ο κάθε φιλόσοφος με τον τρόπο
του, προσπάθησε να βρει κάποια κλειδιά που να επέτρεπαν σε όλους τους
ανθρώπους -όχι μόνο τους ίδιους, ατομικά- να φτάσουν κάποιο μέρος,
κάποια απόχρωση της Αλήθειας.
ΣΕ ΤΙ ΜΑΣ ΧΡΗΣΙΜΕΥΕΙ;Μετά
από πολλά χρόνια που προσπαθούν να μας πείσουν ότι η Φιλοσοφία δεν
χρησιμεύει σε τίποτα, ούτε έχει να κάνει με την πραγματική ζωή, κοστίζει
πολύ να ξαναπάρουμε την ιδέα της χρησιμότητάς της. Είναι φανερό ότι σαν
άσκηση νοητικής οξυδέρκειας δεν αξίζει άλλο παρά για να αναπτύσσει τους
διανοητικούς "μυς", για να ακονίζει τις γλώσσες και τις πένες, για να
μπορεί να εκφράζεται ή να γράφει κανείς με τρόπο όλο και περισσότερο
συγκεχυμένο αν και φαινομενικά μορφωμένο. Αυτή η μορφή Φιλοσοφίας δεν
μπορεί να μας βοηθήσει ως ανθρώπους. Αλλά ας γυρίσουμε στην πρακτικότητα
που προσπαθούμε να παραχωρούμε στη ζωη. Ποιος δεν έχει κάνει στον εαυτό
του ερωτήσεις στην παιδική ηλικία, στην εφηβεία, στη νιότη και ακόμα
και στην ωριμότητα, μερικές φορές κρυμμένες για να μην αποδείξουμε
αδυναμία ή άγνοια; Πόσες φορές αυτές οι ερωτήσεις δεν έμειναν
αιωρούμενες στην διάσταση του αδύνατου και απρόσιτου; Πόσες φορές δεν
έχουμε βασανιστεί σκεπτόμενοι τη γέννηση και το θάνατο, την αρρώστια και
τα γηρατειά; Πόσες φορές δεν έχουμε ψάξει μία απάντηση για τον κόσμο
και την παρουσία μας σ' αυτόν; Πόσες φορές δεν έχουμε περιφερθεί γύρω
από την ιδέα του Θεού, μερικές φορές για να την αρνηθούμε εξαιτίας της
περιπλοκότητάς της, μερικές άλλες φορές για να την αφήσουμε να ζει σαν
ένα αδύνατο για μετάφραση συναίσθημα; Πόσες φορές δεν έχουμε χρειαστεί
τη Φιλοσοφία για να βοηθηθούμε μέσα στις αμφιβολίες, την αγωνία και την
απελπισία;
Ξέρουμε ότι η Φιλοσοφία δεν χρησιμεύει για να μας
κάνει σοφούς ούτε για να βρούμε το κλειδί όλων των μυστηρίων του
Σύμπαντος. Αλλά ξέρουμε ότι μας χρησιμεύει για να ξεκαθαρίσουν κάποιες αβεβαιότητες,
για να χρησιμοποιήσουμε το δικό μας νου, για να θέσουμε στον εαυτό μας
όχι μόνο ερωτήσεις, αλλά και να τολμήσουμε να σκιαγραφήσουμε απαντήσεις.
Ξέρουμε ότι δεν ξέρουμε, όπως καλά έλεγε ο Σωκράτης, αλλά γι' αυτό η
Φιλοσοφία μας βάζει στο δρόμο της γνώσης. Σιγά σιγά, χωρίς βιασύνη,
χωρίς άγχος, αποδεχόμενοι την άπειρη ποικιλία βεβαιοτήτων που αποκτούμε.
Η Φιλοσοφία χρησιμεύει για να ζούμε.
Είναι μία τέχνη πολύ δύσκολη με την οποία κανείς δεν ασχολείται και της
οποίας κανείς δεν φαίνεται να γνωρίζει την τεχνική. Απλώς ερχόμαστε στη
ζωή και αφήνουμε το ένστικτο να υπαγορεύει τους κανόνες του παιχνιδιού,
ή τους παραμορφώνουμε σύμφωνα με συγκεκριμένες παροδικές αποδοχές. Αλλά
το Ζην, με κεφαλαία, είναι κάτι διαφορετικό. Είναι να ξέρουμε ποιοί
είμαστε, ότι δεν είμαστε οι μοναδικοί, ότι αυτές που μας φαίνονται
οδυνηρές δοκιμασίες και δυσκολίες δεν είναι άλλο παρά σκαλοπάτια για να
μάθουμε να τα καταφέρουμε μόνοι μας, να τα βγάλουμε πέρα με τα δικά μας
μέσα. Είναι να διαισθανθούμε ότι πηγαίνουμε προς κάποιον άλλο χρόνο-χώρο
και ας μην είναι αυτός που τώρα γνωρίζουμε. Είναι να αντιλαμβανόμαστε
ένα νήμα συνάφειας που μπορούμε να ονομάσουμε -αν θέλουμε- αιωνιότητα.
Η Φιλοσοφία χρησιμεύει για να αιτιολογήσουμε τη Ζωή
και όχι να αφηνόμαστε να παρασυρθούμε από αυτή. Χρησιμεύει για να
αξιολογήσεις όλα τα ζωντανά όντα και όχι μόνο τα ανθρώπινα. Χρησιμεύει
για να κοιτάζεις τον ουρανό και τη γη, για να σκαλίζεις στο βάθος της
γης και για να τρυπήσουμε τη βαθύτητα του ουρανού, για να δούμε γύρω
γύρω, για να αισθανθούμε, για να σκεφτούμε. Για να είμαστε φιλόσοφοι
συνειδητοί των ερωτήσεών τους και των απαντήσεών τους, μη οριστικών,
αλλά που οδεύουν προς μία βαθμιαία κατανόηση της Αλήθειας. Κανείς δεν θα
μας πληρώσει γι' αυτό. Δεν θα κερδίσουμε τα προς το ζην με αυτό τον
τρόπο, αλλά θα κερδίσουμε το να ξέρουμε να ζούμε και θα είμαστε αρκετά
πλήρεις με την ίδια τη δική μας εσωτερική σιγουριά και αυτοπεποίθηση.
ΠΟΙΟΙ ΤΗ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ;Ολοι.
Η Φιλοσοφία δεν είναι ιδιοκτησία αυτών που μπορούν να σχηματίσουν
θεωρίες περισσότερο ή λιγότερο καλά εκθετειμένες, χειριζόμενοι μία
γλώσσα που δε συνηθίζει να είναι προσιτή σ' αυτούς που δεν έχουν κάνει
ειδικές μελέτες. Η Φιλοσοφία, ως τρόπος ζωής, ως αναζήτηση της γνώσης, είναι για όλους και σε όλους χρειάζεται αυτή η δυνατότητα να αναρωτηθούν ελεύθερα
πάνω στις διάφορες όψεις του όντος και του κόσμου. Να αναρωτηθεί κανείς
είναι ένας τρόπος ζωής. Και αν, αφού βρήκαμε κάποιες βασικές απαντήσεις
βάσης που προσαρμόζονται στις ανάγκες μας, μπορούμε να τις εφαρμόσουμε
καθημερινά, καλύτερα. Αυτό είναι που μας μετατρέπει όλους σε φιλοσόφους
και όχι οι πανεπιστημιακοί τίτλοι που, το πολύ, βεβαιώνουν ότι έχουμε
παρακολουθήσει μαθήματα σε μία σχολή, αλλά όχι ότι έχουμε μάθει να
σκεπτόμαστε και να ζούμε. Ούτε μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η Φιλοσοφία
είναι μία απασχόληση που ταιριάζει στους ενήλικες. Ως ζωτική έκφραση
εκδηλώνεται στα παιδιά και στα πρώτα τους "γιατί", και στους νεαρούς,
τους γεμάτους ερωτηματικά και έκπληξη μπρος στη δική τους ανάπτυξη και
μπρος σε ένα περιβάλλον που τους είναι ελκυστικό και συνάμα ταραχώδες.Η
απόδειξη αυτής της πολυποίκιλης χρησιμότητας της Φιλοσοφίας βρίσκεται
στην επιτυχία που γνώρισε το βιβλίο "ο Κόσμος της Σοφίας" του Jostein
Gaarder, κρατώντας στη διάρκεια περισσοτέρων από 40 συνεχόμενες
εβδομάδες -τουλάχιστον στην Ισπανία- την πρώτη θέση ανάμεσα στα
περισσότερο πουλημένα βιβλία. Και το αξιοπερίεργο και ευχάριστο της
περίπτωσης είναι ότι αυτοί που είναι πιο παθιασμένοι με το έργο, είναι
οι έφηβοι και οι νέοι, που αισθάνονται σαν σε πορτραίτο σ' αυτό το
μυθιστόρημα μυστηριώδους αναζήτησης κάποιων αληθειών που ενδιαφέρουν
όλους. Μπορεί να είναι ότι αυτό το μυθιστόρημα, όπως διευκρινίζει ο
ίδιος ο συγγραφέας του, έχει αποφύγει τις υπερβολικά σοβαρές θέσεις των
φιλοσοφικών δοξασιών ή τη σκοτεινή γλώσσα που χρησιμοποιούν κάποιοι
στοχαστές και καθηγητές. Και εκεί εδρεύει το κλειδί της επιτυχίας του:
το να μπορέσει να απαντήσει σε μία ζήτηση με απλό και χρήσιμο τρόπο,
έτσι όπως μόνο μπορεί να το κάνει η Φιλοσοφία. "Ποιός είσαι;" "Από πού
έρχεται ο κόσμος;" Και ποιός δεν χρειάζεται απάντηση που να τον
ενθαρρύνει να συνεχίζει να ψάχνει σ' αυτές τις όψεις;
ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΟντως,
χρειαζόμαστε πιο πολύ Φιλοσοφία, αλλά πραγματική Φιλοσοφία, τόσο απλή
και τόσο βαθιά όπως η ίδια η ζωή είναι. Δεν χρειαζόμαστε τεχνητές
περιπλοκότητες ούτε κριτικές για όσα οι μεν ή οι δε έχουν γράψει στη
διάρκεια της Ιστορίας. Ποιός έχει τόση σοφία για να μπορέσει να
κριτικάρει τους μεγάλους στοχαστές εν ονόματι μίας Αλήθειας που ούτε καν
έχει φθάσει; Ενα είναι η απλή βαθύτητα του Σύμπαντος και του ανθρώπου
-για να μην εισαγάγουμε το μυστήριο του Θείου- και ένα άλλο πολύ
διαφορετικό είναι το πολύπλοκο δίκτυ θεωριών που δεν οδηγούν πουθενά
ούτε λύνουν τη φυσική ανησυχία όλων όσων χρειαζόμαστε Φιλοσοφία.
Η Φιλοσοφία πρέπει να είναι φυσική,
τόσο όσο είναι όλα όσα υπάρχουν. Πρέπει να συμμορφώνεται προς τη Φύση,
όχι μόνο σαν περιβάλλον αλλά και όσον αφορά τους νόμους που όλα τα
διέπουν, από το Θεό μέχρι ένα μικρόβιο. Σήμερα το πρόβλημα φαίνεται να
εδρεύει στο να κλείσουμε τις ιδέες κάτω από κατανοητά για κάποιους
λίγους μυημένους στην ύλη κλειδιά. Ετσι η Φιλοσοφία γίνεται ψευδώς
εσωτερική και δίνει το δίκαιο σ' αυτούς που δυσφημούν τον εσωτερισμό σαν
μία μορφή αποκρυφισμού. Εσωτερικά είναι όλα όσα αγνοούμε -που είναι
αρκετά- και ο ρόλος της Φιλοσοφίας έγκειται στο να ελαττώνει βαθμιαία το
σκοτάδι της άγνοιας για να το μετατρέψει στη λαμπρότητα της γνώσης.
Πέρα από μόδες ο μεγάλος φιλόσοφος Πλάτων έλεγε στο έργο του "Παρμενίδης" :
"Είναι
όμορφο και θείο η φλογερή ορμή που σε εκτοξεύει στους λόγους των
πραγμάτων. Αλλά εξασκήσου και εκπαιδεύσου σ' αυτές τις ασκήσεις που
φαινομενικά δε χρησιμεύουν για τίποτα, και που ο λαός ονομάζει λεπτή
περιττολογία, ενώ είσαι ακόμα νέος. Αντίθετα, η αλήθεια θα σου φύγει από
τα χέρια".
Δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο κάτω από τον
ήλιο... Ούτε ο χρόνος που περνάει μπορεί να παραμορφώσει αυτό το
πρωταρχικό πνεύμα που μας κάνει να τείνουμε προς τη Φιλοσοφία και που,
όταν εκδηλώνεται, μιλάει ξεκάθαρα για τη νιότη αυτού του πνεύματος, όσα
φυσικά χρόνια και να έχει.
Για κάποιο λόγο επίσης οι κλασικοί
Ελληνες είχαν ανακαλύψει ότι η "Χρυσή Αφροδίτη" -ή η αιώνια νιότη-
σφύζει στις καρδιές που ποτέ δεν κλείνονται στα αινίγματα της Ζωής, αλλά
βγαίνουν αποφασιστικά να τα κατακτήσουν.
