Η Πόλις Εάλω...
(Χειρόγραφο Βατοπεδίου):
...... "Και όταν έπεσεν η Πόλη και οι Τούρκοι εμπήκαν μέσα, ως
διακόσιες χιλιάδες περίπου Ταχτικοί και Αταχτοι, άλλοι από την
Κιρκόπορτα και άλλοι από το ρήγμα του Αγίου Ρωμανού, και όλοι οι
πολεμάρχοι εγκατέλειψαν τας θέσεις των δια να σωθούν, εις τα πλοία ή
οπουδήποτε αλλού, μονάχα η τούρμα της Κρήτης, όσοι εζούσαν, με αρχηγόν
τον Καπετάν Γραμματικόν, αν και τραυματισμένον και αυτόν σε πολλά μέρη
του κορμιού του, εσκέφτηκεν ότι θα ήτον καλύτερον να μείνει στα πόστα
της και να εξακολουθήση να πολεμά μέχρις ότου σκοτωθούν ούλοι, παρά να
παραδώσουν τα όπλα. Κι όταν προς το βράδυ πλέον ο Σουλτάνος είδεν και
εκατάλαβεν ότι εμείς δεν είχαμε σκοπόν να παραδοθούμε, έστειλεν ένα πασά
με δυό αξιωματικούς, που ο ένας εκρατούσε λευκή σημαία και ο άλλος ήταν
δραγουμάνος, και μας είπε "ότι επειδής - λέγει - ο Σουλτάνος εκτιμά την
αντρειά μας, μας αφήνει ελεύθερους να φύγωμε για το νησί μας, με τα
όπλα μας και με ένα από τα καράβια μας........."
(Κώδικας της Μονής Αγκαράθου):
"Εις τους αονγ΄, Ιουνίου θ΄ και ημέρα Σαββάτου, ήρθαν από την
Κωνσταντινούπολιν καράβια τρία Κρητικά του Σγουρού, Υαλινά και
Φιλομμάτου, λέγοντες ότι εις την κθ΄ του Μαϊου μηνός, της Αγίας
Θεοδοσίας, ημέρα Τρίτη, ώρα γ΄ της ημέρας, εσέβησαν οι Αγαρηνοί εις την
Κωνσταντινούπολιν, το φουσσάτον του Τούρκου Τζελεπή Μεμέτη. Και είπον
ότι απέκτειναν τον βασιλέα κυρ Κωνσταντίνον τον Δραγάσην και
Παλαιολόγον. Και εγένετο ουν θλίψις και πολύς κλαυθμός εις την Κρήτην
δια το θλιβερόν μήνυμα όπερ ήλθε, ότι χείρον τούτου ου γέγονεν, ούτε
γενήσεται. Και Κύριος ο Θεός ελεήσαι ημάς της φοβεράς αυτού απειλής...."