12 μυστικά για την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης
enallaktikidrasi.com
Μετάφραση: Άννα Παππά
Απόψεις για τη δημιουργική σκέψη που, συνήθως, δε διδάσκονται.
1. Είσαι δημιουργικός. Ο καλλιτέχνης δεν
είναι κάποιο ειδικό άτομο. Ο κάθε ένας από εμάς είναι ένα ξεχωριστό
είδος καλλιτέχνη. Ο καθένας μας γεννήθηκε για να σκέπτεται δημιουργικά
και αυθόρμητα. Η μόνη διαφορά μεταξύ ενός δημιουργικού ανθρώπου και ενός
μη δημιουργικού είναι μια μικρή δοξασία: Οι δημιουργικοί πιστεύουν ότι
όντως είναι δημιουργικοί. Αντίθετα, αυτοί που νομίζουν ότι δεν είναι
δημιουργικοί, τελικά, δεν είναι δημιουργικοί. Από τη στιγμή που θα
πιστέψεις στον εαυτό σου αρχίζεις να αναζητάς τις δεξιότητες που
χρειάζεσαι ώστε να εκφράσεις την ταυτότητά σου και τα πιστεύω σου. Να
γιατί αυτοί που πιστεύουν ότι είναι δημιουργικοί, τελικά γίνονται
δημιουργικοί. Αν όμως πιστεύεις ότι δεν είσαι δημιουργικός δεν υπάρχει
λόγος να διδαχθείς και να μάθεις πώς θα γίνεις δημιουργικός, απλά γιατί
δεν πρόκειται να γίνεις. Στην πραγματικότητα, πιστεύοντας ότι δεν είσαι
δημιουργικός απαλλάσσεις τον εαυτό σου από την προσπάθεια ή τη δοκιμασία
για κάτι καινούριο. Όταν κάποιος σου λέει ότι δεν είναι δημιουργικός,
τότε μιλάς με κάποιον που δεν έχει ενδιαφέρον και ούτε θα κάνει κάποια
προσπάθεια να γίνει.
2. Η δημιουργική σκέψη είναι (ήδη) έργο.
Πρέπει να διακατέχεσαι από πάθος και αποφασιστικότητα για να βρεις τον
τρόπο της πραγματοποίησης νέων και διαφορετικών ιδεών. Μετά πρέπει να
έχεις υπομονή και εγκαρτέρηση απέναντι σε κάθε εναντιότητα. Όλες οι
δημιουργικές μεγαλοφυΐες εργάζονται σκληρά και με πάθος για να
πραγματοποιήσουν απίστευτο αριθμό ιδεών, οι περισσότερες από τις οποίες
είναι κακές. Πράγματι, περισσότερα κακά ποιήματα γράφτηκαν από μεγάλους
ποιητές, παρά από μικρούς. Ο Tomas Edison υλοποίησε 3,000 διαφορετικές
ιδέες για συσκευές φωτισμού προτού τις αξιολογήσει για την πρακτικότητα
και την ωφελιμότητά τους. Ο Wolfgang Amadeus Mozart συνέθεσε περισσότερα
από 600 μουσικά έργα, μεταξύ των οποίων 41 συμφωνίες, και κάπου 40
όπερες και (θρησκευτικές) λειτουργίες, κατά τη διάρκεια της σύντομης
ζωής του. Ο Rembrandt παρήγαγε γύρο στους 650 πίνακες και 2,000 άλλα
σχέδια και ο Picasso εκπόνησε περισσότερες από 20,000 δημιουργίες. Ο
Shakespeare έγραψε 154 σονέτα. Μερικά ήταν αριστουργήματα, μερικά δεν
ήταν καλύτερα από αυτά που οι σύγχρονοί του θα μπορούσαν να γράψουν, και
μερικά ήταν απλώς κακά.
3. Πρέπει να κάνεις τις κινήσεις που θα
σε κάνουν δημιουργό. Όταν παράγεις ιδέες ενεργοποιείς αδρανείς μέχρι την
ώρα εκείνη νευρικές συνάψεις που γυρίζουν τον εγκέφαλό σου από το off
στο on. Όταν συλλαμβάνεις ιδέες αναγκάζεις τον εγκέφαλό σου ώστε να
αυξήσει την επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων του. Όσο πιο πολύ προσπαθείς
να συλλάβεις καινούριες ιδέες τόσο πιο δραστήριος γίνεται ο εγκέφαλός
σου και τόσο πιο δραστήριος γίνεσαι κι εσύ. Αν θέλεις να γίνεις
καλλιτέχνης και το μόνο που κάνεις είναι να ζωγραφίζεις έναν πίνακα κάθε
μέρα, τελικά θα γίνεις καλλιτέχνης. Πιθανόν να μην γίνεις ένας Vincent
Van Gogh, αλλά θα γίνεις σπουδαιότερος καλλιτέχνης από κάποιον που δεν
προσπάθησε ποτέ.
4. Ο εγκέφαλός σου δεν είναι computer. Ο
εγκέφαλός σου είναι ένα δυναμικό σύστημα το οποίο συνεχώς εξελίσσει τα
πρωτόκολλα λειτουργίας του αντί να υπολογίζει, στατικά, όπως κάνει ο
κομπιούτερ. Ο εγκέφαλός σου εξελίσσεται και ανατροφοδοτείται με την
ενέργεια που παράγεται από τις εμπειρίες του, πραγματικές ή φανταστικές.
Μπορείτε λοιπόν να αποκομίσετε εμπειρία, απλά δημιουργήστε την με την
φαντασία σας. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν μπορεί να διακρίνει τη διαφορά
μεταξύ μιας πραγματικής εμπειρίας και μιας εμπειρίας που φαντασιώθηκε
ζωηρά και με λεπτομέρειες. Αυτή η ανακάλυψη είναι που κατέστησε ικανό
τον Albert Einstein να επινοήσει, μέσα από πειράματα με σενάρια καθαρής
φαντασίας, τις επαναστατικές θεωρίες σχετικά με το σύμπαν και το χρόνο.
Κάποια ημέρα, για παράδειγμα, φαντασιώθηκε ότι είναι ερωτευμένος. Δύο
εβδομάδες μετά φαντασιώθηκε μία συνάντηση με τη γυναίκα που ερωτεύτηκε.
Αυτό τον οδήγησε στη σύλληψη της θεωρίας της αναιτιότητας, (ότι δηλ. δεν
υπάρχει προφανής αιτία για κάθε τι που συμβαίνει). Η ίδια διαδικασία
της επεξεργασίας των εμπειριών επέτρεψε στον Walt Disney να δώσει ζωή
στις φαντασιώσεις του.
5. Δεν υπάρχει καμία σωστή απάντηση. Η
πραγματικότητα είναι διφορούμενη. Ο Αριστοτέλης είπε ότι η
πραγματικότητα είναι είτε Α, είτε Β. Δεν μπορεί να είναι και τα δύο. Ο
ουρανός είτε είναι μπλε, είτε δεν είναι. Αυτός όμως ο τρόπος σκέψης,
μαύρο-άσπρο, δεν αντιστοιχεί στην πραγματικότητα αφού ο ουρανός έχει ένα
δισεκατομμύριο διαφορετικές αποχρώσεις του μπλε. Οι φυσικοί ανακάλυψαν
ότι το φως μπορεί να είναι είτε σωματίδιο, είτε κύμα ανάλογα με τον
παρατηρητή. Το μόνο βέβαιο στη ζωή είναι η αβεβαιότητά της. Όταν
προσπαθείτε να βρείτε ιδέες, καλό είναι να μην τις κρίνετε όταν αυτές
έρχονται. Τίποτα δεν σκοτώνει την δημιουργικότητα πιο γρήγορα από την
αυτοκριτική των ιδεών τη στιγμή της δημιουργίας τους. Σκεφτείτε ότι όλες
τις ιδέες σας είναι πραγματοποιήσιμες και φτιάξτε όσες περισσότερες
μπορείτε προτού να αποφασίσετε ποια θα διαλέξετε. Ο κόσμος δεν είναι
ούτε λευκό ούτε μαύρο. Είναι γκρι.
6. Ποτέ μην αρκείσαι στην την πρώτη σου
καλή ιδέα. Να προσπαθείς συνεχώς να βρεις μία καλύτερη. Ύστερα συνέχισε
μέχρις ότου βρεις μία ακόμη πιο καλή. Το 1862, ο Phillip Reis παρουσίασε
την εφεύρεσή του η οποία μπορούσε να διαβιβάσει μουσική δια μέσου
σύρματος. Και ήθελε λίγες μέρες μόνο για να την βελτιώσει σε τηλέφωνο,
που θα μπορούσε να διαβιβάσει ομιλία. Στη Γερμανία, οι ειδικοί στην
επικοινωνία προσπάθησαν να τον αποτρέψουν να κάνει τις απαραίτητες
βελτιώσεις, ισχυριζόμενοι ότι ο τηλέγραφος είναι ήδη πολύ καλός (και
επομένως δεν χρειαζόμαστε τηλέφωνα). Έτσι κανένας δεν θα αγοράσει ούτε
θα χρησιμοποιήσει ποτέ τηλέφωνο. Δέκα χρόνια μετά, ο Alexander Graham
Bell κατοχύρωσε την ευρεσιτεχνία του τηλεφώνου. Ο Spenser Silver
τελειοποίησε μια νέα κόλλα για την εταιρία 3Μ η οποία κολλά χαρτιά που
όμως μπορούν εύκολα να αποκολληθούν. Αρχικά πωλήθηκε σαν κόλλα χαρτιού
αλλά δεν είχε εμπορική επιτυχία. Ο Silver όμως δεν πτοήθηκε. Κάποια μέρα
ο Arthur Fry, υπάλληλος επίσης της 3M, έψελνε με την εκκλησιαστική
χορωδία όταν ο σελιδοδείκτης του έπεσε από το υμνολόγιο. Ο Fry επικάλυψε
τον σελιδοδείκτη με την κόλλα του Silver και ανακάλυψε ότι ο
σελιδοδείκτης παρέμενε στη θέση του αλλά και απομακρυνόταν εύκολα χωρίς
να καταστρέφει τη σελίδα. Έτσι γεννήθηκαν τα αυτοκόλλητα χαρτάκια που
γράφουμε τις σημειώσεις μας. Ο Thomas Edison, στη δουλειά του,
αδιάλειπτα προσπαθούσε να γεφυρώσει μία ιδέα του με μία άλλη. Έτσι
γεφύρωσε την μεταφορά του ήχου με την καταγραφή του ήχου. Γεφύρωσε
δηλαδή το τηλέφωνο με τον φωνογράφο και τις κινούμενες εικόνες,
επινοώντας τον κινηματογράφο.
7. Να το περιμένεις ότι οι ειδικοί είναι
αρνητικοί. Όσο πιο ειδικός και σπεσιαλίστας γίνεται κάποιος τόσο ο νους
του στενεύει και τόσο παγιώνεται η πεποίθησή του ότι είναι ο απόλυτος.
Συνεπώς, όταν έρχονται αντιμέτωποι με διαφορετικές ιδέες, θα πρέπει να
τις ασπάζονται. Συμπίπτει αυτό με ότι οι ίδιοι νομίζουν σωστό; Εάν δεν
συμπίπτει, οι ειδικοί θα ξοδέψουν όλο τους το χρόνο για να αποδείξουν
και να εξηγήσουν ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει αλλά και αν γίνει δεν θα
λειτουργήσει. Δεν θα ψάξουν για τρόπους που θα το κάνουν να δουλέψει
διότι αν τελικά δουλέψει θα αποκαλύψει ότι αυτό που οι ίδιοι θεωρούσαν
ως απόλυτο τελικά δεν είναι απόλυτο. Για τον ίδιο λόγο όταν ο Fred Smith
δημιούργησε την Federal Express (σημ. ταχυμεταφορές), κάδε ειδήμων στις
κατ΄ οίκον παραδώσεις προφήτεψε ότι είναι μια καταδικασμένη επιχείρηση.
Διότι τελικά, λένε, αν αυτός ο τρόπος παράδοσης είναι βιώσιμος, η
κρατική ταχυδρομική υπηρεσία θα το είχε κάνει από καιρό.
8. Εμπιστέψου το ένστικτό σου. Μην
αφήνεις τον εαυτό σου να χάσει το κουράγιο του. Ο Albert Einstein είχε
αποβληθεί από το σχολείο του διότι η συμπεριφορά του είχε αρνητική
επίδραση στους συμμαθητές του. Αργότερα, απέτυχε στις εισαγωγικές
εξετάσεις για το πανεπιστήμιο και έπρεπε, για ένα χρόνο, να
παρακολουθήσει φροντιστήριο ώστε να γίνει τελικά αποδεκτός και ήταν ο
μόνος στην τάξη του που δεν πήρε βοηθητική, σε καθηγητή θέση, διότι
κανένας καθηγητής δεν τον ήθελε. Ένας μάλιστα καθηγητής είπε ότι ο
Einstein είναι το «πιο τεμπέλικο σκυλί» που είχε ποτέ το πανεπιστήμιο.
Του Beethoven οι γονείς είχαν πει ότι ήταν υπερβολικά χαζός για να γίνει
συνθέτης μουσικής. Οι συνάδελφοι του Charles Darwin (Δαρβίνος) τον
αποκαλούσαν τρελό. Όταν τελειοποιούσε τη θεωρία της Εξέλιξης των Ειδών,
έλεγαν ότι αυτά που κάνει δεν είναι παρά πειράματα ενός τρελού. Ο Walt
Disney απολύθηκε από την πρώτη του δουλειά, σε μια εφημερίδα, με τη
δικαιολογία ότι «στερείται φαντασίας». Ο Thomas Edison, που έλαβε μόνο
δύο έτη τυπικής εκπαίδευσης, ήταν τελείως κωφός από το ένα του αυτί και
βαρήκοος από το άλλο. Απολύθηκε από την πρώτη του δουλειά ως παιδί που
μοιράζει εφημερίδες. Αργότερα απολύθηκε από τη δουλειά του ως
τηλεγραφητής, παρόλα αυτά έγινε ο μεγαλύτερος εφευρέτης στην ιστορία των
Ηνωμένων Πολιτειών.
9. Δεν υπάρχει κάτι όμοιο με την
αποτυχία. Όποτε προσπαθείς να κάνεις κάτι και δεν πετυχαίνει δεν
αποτυγχάνεις, διότι έχεις ήδη εντοπίσει αυτό που δεν δουλεύει. Να
διερωτάσαι πάντα: τι έχω διδαχτεί από κάτι που δεν λειτουργεί; Μπορεί
αυτό να εξηγήσει κάτι που ακόμα δεν άρχισα να εξηγώ; Και τι ήδη
ανακάλυψα πριν ακόμα αρχίσω να ανακαλύπτω; Κάθε φορά που κάποιος σου
λέει ότι «δεν έκανε ποτέ λάθος» να ξέρεις ότι μιλάς με κάποιον που δεν
προσπάθησε ποτέ για κάτι καινούριο.
10. Δεν βλέπεις τα πράγματα όπως είναι.
Τα βλέπεις όπως εσύ είσαι. Διερμήνευσε τις εμπειρίες σου. Όλες οι
εμπειρίες είναι ουδέτερες. Δεν έχουν νόημα. Εσύ τις δίνεις νόημα ανάλογα
με τον τρόπο που τις διερμηνεύεις. Αν είσαι παπάς, βλέπεις την μαρτυρία
του Θεού παντού. Αν είσαι άθεος βλέπεις τη απουσία του Θεού από παντού.
Η ΙΒΜ κάποτε παρατήρησε ότι κανείς στον κόσμο δεν θα έχει προσωπικό
υπολογιστή. Η ΙΒΜ επεξήγησε ότι δεν θα υπάρχει αγοραστικό ενδιαφέρον. Οι
Bill Gates και Steve Jobs που εγκατέλειψαν τις σπουδές τους, διείδαν
την απουσία των ηλεκτρονικών υπολογιστών σαν μία τεράστια ευκαιρία.
Κάποτε ο Thomas Edison προσεγγίστηκε από έναν βοηθό του τη στιγμή που
ήταν απασχολημένος με το νήμα ενός λαμπτήρα. Ο βοηθός τον ρώτησε γιατί
δεν τα παρατά, αφού στο κάτω κάτω, όπως του είπε «έχεις αποτύχει 5,000
φορές». Ο Edison τον κοίταξε στα μάτια και τον απάντησε ότι δεν
καταλαβαίνω τι εννοείς με τη λέξη αποτυχία διότι «εγώ επινόησα 5,000
πράγματα που δεν λειτουργούν». Δομούμε την πραγματικότητά μας με το πώς
επιλέγουμε να ερμηνεύσουμε τις εμπειρίες μας.
11. Να προσεγγίζεις το πρόβλημα με τους
δικούς του όρους. Μην εμπιστεύεσαι την πρώτη σου προσέγγιση σε ένα
πρόβλημα, αν είναι διαποτισμένη με τον συνήθη τρόπο που σκέπτεσαι. Πάντα
να βλέπεις το πρόβλημά με πολλαπλές προοπτικές. Να θυμάσαι πάντα ότι το
ζητούμενο είναι η εύρεση μιας προοπτικής που άλλος δεν βρήκε. Ψάξε για
εναλλακτικές λύσεις. Γράψε την ουσία του προβλήματος με διάφορους
τρόπους και με διαφορετικές λέξεις. Παίξε έναν άλλο ρόλο, για
παράδειγμα, πως θα το έβλεπε κάποιος άλλος, πως θα το έβλεπε ο Jay Leno,
ο Pablo Picasso ή ο George Patton. Ζωγράφισε μία εικόνα του
προβλήματος, κάνε ένα μοντέλο, ένα καλούπι. Κάνε έναν περίπατο και ψάξε
για πράγματα που, μεταφορικά, υποδύονται το πρόβλημα και ρίξε γέφυρες
ανάμεσα στα πράγματα αυτά και το πρόβλημα. Ζήτησε από φίλους και ξένους
να σου πουν πώς αυτοί βλέπουν το πρόβλημα. Ρώτησε ένα παιδί. Πως θα
μπορούσε ένα δεκάχρονο να το λύσει; Ρώτησε έναν γέροντα. Φαντάσου ότι
εσύ είσαι το πρόβλημα. Όταν αλλάξεις τον τρόπο που βλέπεις τα πράγματα,
τα πράγματα που βλέπεις αλλάζουν.
12. Μάθε να σκέπτεσαι αντισυμβατικά. Οι
δημιουργικές ιδιοφυίες δεν σκέφτονται αναλυτικά και λογικά. Οι
συμβατικοί, λογικοί, αναλυτικοί σκεπτικιστές αποκλείουν όλες τις
πληροφορίες που δεν έχουν σχέση με το πρόβλημα. Επιδιώκουν μεθόδους που
περιορίζουν τις δυνατότητες. Οι δημιουργικές ιδιοφυίες είναι
σκεπτικιστές χωρίς περιορισμούς, πράγμα που σημαίνει ότι ψάχνουν για
μεθόδους που περιλαμβάνουν τα πάντα ακόμη και πράγματα που μοιάζουν
αντικρουόμενα και τελείως άσχετα. Η δημιουργία σχέσεων και δεσμών μεταξύ
άσχετων και ανόμοιων θεμάτων είναι μια απόδειξη του πως τα μυαλά
μπορούν και γεννούν ποικίλα πρότυπα σκέψης. Στη συνέχεια, τα νέα πρότυπα
οδηγούν σε νέους δεσμούς, ικανούς με διαφορετική μέθοδο εστίασης στην
πληροφορία και διαφορετικές δυνατότητες να διακρίνουν επάνω σε τι
ακριβώς εστίασαν. Να πως δημιουργούνται πρωτότυπες και αληθινά
μυθιστορηματικές ιδέες. Ο Albert Einstein κάποτε έκανε την περίφημη
παρατήρηση: Η φαντασία είναι πιο σπουδαία από τη γνώση. Και ενώ η γνώση
περιορίζεται σε όλα όσα γνωρίζουμε και κατανοούμε, η φαντασία αγκαλιάζει
ολόκληρο τον κόσμο και όλα που κάποτε θα γνωρίσουμε και θα
κατανοήσουμε.
