Η Μονή Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας

 

Η Μονή Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας κατά την παράδοση ιδρύθηκε από την αυτοκράτειρα Θεοφανώ, σύζυγο του Λέοντα ΣΤ' Σοφού, το 888 μ.Χ. Ωστόσο, δεν υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες για την ύπαρξη μονής κατά τα βυζαντινά χρόνια. 

Το 1522 ο Άγιος Θεωνάς, μετέπειτα μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, με τη συνοδεία του, προερχόμενοι από το Άγιον Όρος, ίδρυσε τη σημερινή μονή, στη θέση ενός παλιού μονυδρίου.

 Στο βίο του Αγίου, που γράφτηκε τον 18ο αιώνα, αναφέρεται ότι ο Θεωνάς και η συνοδεία του, ερχόμενοι από το Άγιον Όρος, "ευρόντες το μοναστήριον τούτον της Αγίας Αναστασίας, οπού ήτον τότε μονήδριον, μικρότατον, παλαιότατον και σεσαθρωμένον, ανήγειραν εκ βάθρων, και λίαν ικανά κελλία δια τους αδελφούς, και χάριτι Χριστού εσυνάχθησαν έως εκατόν πεντήκοντα αδελφοί και απερνούσαν κοινοβιακήν ζωήν". Το καθολικό της μονής ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο και ανάγεται στα χρόνια μετά την ανακαίνιση του 1830. Η νότια και δυτική πτέρυγα αποτελούν μέρος των κτιριακών εγκαταστάσεων του 16ου αι. Σημαντική ήταν η προσφορά της μονής στην Επανάσταση του 1821, οπότε και πυρπολήθηκε από τους Οθωμανούς. 

Η ανακαίνισή της άρχισε, μαζί με αυτήν του καθολικού, γύρω στα 1830. Στη μονή ανήκει και το εξωκκλήσιο των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης, το οποίο ιστορήθηκε από Γαλατσιάνους ζωγράφους το 19ο αιώνα, και αποτελεί ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα δείγματα μεταβυζαντινής ζωγραφικής στο χώρο της Χαλκιδικής. Στις μέρες μας οι έρευνες στον κτιριακό οργανισμό και οι ανασκαφές που γίνονται μέσα στα πλαίσια του έργου για τη στερέωση και την αποκατάσταση του κτιρίου, άρχισαν να φέρνουν στο φως πολύτιμα στοιχεία για τις κατά καιρούς τροποποιήσεις του. Μεταξύ των άλλων αναγνωρίστηκε και αναπαραστάθηκε εν μέρει, μία μνημειακή τοξωτή στοά (δοξάτα), που κατασκευάστηκε το 1789 στον α΄ όροφο της εξωτερικής όψης του κτιρίου. Η συνέχιση των ερευνών αναμένεται ότι θα προσκομίσει σημαντικά στοιχεία για τις αρχαιότερες περιόδους της ζωής του μοναστηριού, καθώς εντοπίστηκαν ήδη τα πρώτα ίχνη από κατασκευές παλαιότερες από το χρόνο θεμελίωσης της πτέρυγας κατά πάσα πιθανότατα παλαιότερες του 16ου αιώνα.