Μινωική Κρήτη

Αναδημοσίευση άρθρου από Νέα Ακρόπολη

http://www.nea-acropoli-ioannina.gr/arxaiwn-politismwn/minwikh-krhth.html

Μινωική Κρήτη

Πριν 3500 περίπου χρόνια σύμφωνα με τους αρχαιολόγους ή 13500 χρόνια σύμφωνα με τους τολμηρούς ερευνητές, ανάμεσα σε Ελλάδα, Αίγυπτο, Κύπρο και Ιταλία, άνθιζε ένας πολιτισμός που έμελλε να επηρεάσει όλους τους μετέπειτα πολιτισμούς της Ευρώπης. Στο νησί της Κρήτης, ο γνωστός Μινωικός πολιτισμός, έβαζε τη σφραγίδα του στο πέρασμα των χρόνων.

Ας πάμε λίγο πίσω στο χρόνο, περίπου στην 6η χιλιετηρίδα π.χ. Τότε, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους , ήρθαν στην Κρήτη, από τη θάλασσα μικρές ομάδες ανθρώπων που σιγά σιγά οργανώθηκαν σε παρειές ή σε κράτη. Οι άνθρωποι αυτοί είχαν ηλιοκαμένο δέρμα, μαύρα μαλλιά και σκούρα μάτια. Αργότερα μια δεύτερη ομάδα κατοίκησε το νησί (η Ευρωπαϊκοί ή Αλπινο-δηναρική). Ένα τρίτο κύμα αποικισμού έγινε αργότερα από την Ανατολή από ανθρώπους ψηλής κορμοστασιάς και με καστανό τρίχωμα.

Αφού ενώθηκαν και συγχωνεύτηκαν οι διάφοροι πληθυσμοί, στα τέλη του 3000, η Κρήτη άρχισε να αναζητά διεξόδους στο εμπόριο, πρώτες ύλες και νέες ιδέες. Έτσι έφτασε στην Αίγυπτο, στην Ιταλία, την Κύπρο, την Κυλικία, τη Συρία. Έτσι επιτυγχάνει ειρηνικά μια κοινωνική εξέλιξη που άρχισε στην Κρήτη γύρω στο 2500π.χ.

Μινωική Κρήτη
Εμείς θα επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας γύρω στο 1500π.χ., λίγα χρόνια μετά την καταστροφή που υπέστη ο πολιτισμός πιθανότατα από έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Έτσι ενώ ο πρώτος πολιτισμός θάβεται στα ερείπια ,φαίνεται ότι η δύναμη του ήταν τέτοια που κατάφερε λίγα χρόνια αργότερα να φτάσει στην μεγαλύτερή του ακμή.

Ας ρίξουμε μια ματιά στον τρόπο που ήταν οργανωμένη η κοινωνία τους. Καταρχήν ήταν μία πυραμιδική κοινωνία. Στην βάση της πυραμίδας ανήκαν οι πληθυσμοί και τα άτομα που είχαν περιέλθει σε κατάσταση δουλείας. Πιο πάνω ήταν οι δουλοπάροικοι, οι υποτελείς λαοί. Έπειτα υπήρχαν 4 τάξεις, όχι πολύ άκαμπτες, αφού επέτρεπαν το πέρασμα από τη μία στην άλλη. Στην 4η τάξη ανήκαν οι Τεχνίτες ,στην 3η οι καλλιεργητές και οι κτηνοτρόφοι, στην 2η οι πολεμιστές και στην 1η το βασιλικό γένος και οι ιερείς.

Ο ρόλος του βασιλιά είναι διοικητικός, οικονομικός, δικαστικός και στρατιωτικός. Επαγρυπνεί για την εξασφάλιση της δικαιοσύνης, ενώ ο ρόλος του έχει και μεταφυσική χροιά. Ασκεί πολλά από τα καθήκοντα του μαζί με τον κλήρο, ο οποίος, απ' ότι μας επιτρέπουν οι απεικονίσεις να κρίνουμε άνηκε κυρίως στο γυναικείο φύλο. Στην αρχή του διαλόγου του Πλάτωνα που έχει τον τίτλο ‘'Νόμοι'', διαβάζουμε τα παρακάτω: Ο Αθηναίος: ‘'Δεν λες κι εσύ σαν τον Όμηρο ότι ο Μίνωας πήγαινε τακτικά να βρει τον πατέρα του, ότι συζητούσε μαζί του κάθε 8 χρόνια και ότι θεσμοθετούσε τους νόμους των πολιτειών σας σύμφωνα με τις υποδείξεις του;'' Ο Κλεινίας, ο Κρης: ''Σωστά , έτσι λέγεται στην πατρίδα μου. Και ακόμα ότι ο αδερφός του ο Ροδάμανθυς, του οποίου γνωρίζετε το όνομα, ήταν το δικαιότερο ον που υπήρξε ποτέ. Έτσι μπορούμε να πούμε εμείς οι Κρήτες ότι η αυστηρή διαχείριση της δικαιοσύνης ,τον έκανε άξιο αυτού του ένδοξου τίτλου.

Για το βασιλιά τα ανάκτορα ήταν τόποι κατοικίας, ιερά, κέντρα διοικήσεως και διαχειρίσεως. Έχουν ανακαλυφθεί 4 ανάκτορα. Στη Κνωσό, στα Μάλλια, στη Φαιστό και στη Ζάκρο. Πιθανότατα οι τόποι αυτοί ήταν χώροι λατρείας. Οι τόσοι πολλοί θρόνοι της Κνωσού, θα μπορούσαν θαυμάσια να παραμένουν κενοί, όπως οι θρόνοι της Ίσιδος ή άλλοι συμβολικοί θρόνοι διαφόρων θεοτήτων από τη Παλαιστίνη ως την Ινδία. Μάλλον το ανάκτορο της Κνωσού ανήκε σε θεότητες, στις οποίες ο βασιλιάς ερχόταν στις γιορτές με μεγάλη πομπή για να αποδώσει τιμές ή να κάνει θυσίες, ξεκινώντας από μια από τις ιδιαίτερες κατοικίες του. Σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς στέγαζαν τους θεούς καλύτερα από τους ανθρώπους. Υπήρχε αυστηρός προσανατολισμός της προσόψεως των ιερών προς ένα σημείο της ισημερίας.

Ο ιερέας βασιλιάς μεσολαβητής ανάμεσα στο λαό και στους θεούς, έκανε εν ονόματι της Κρήτης όλες τις δημόσιες θυσίες. Σε αυτές τις ιερατικές κοινότητες, ο βασιλιάς πήγαινε για να εγκαινιάσει τον καινούργιο χρόνο, να συνάψει μυστικό γάμο μα τη θεά της φύσης, να εξαγνιστεί. Μαζί με αυτή επαναλάμβανε την αρχέγονη πράξη της δημιουργίας του κόσμου. Ανανεώνει τη συλλογική ευημερία ανανεώνοντας τη βλάστηση και τη χρονιά

Το ιερό το προστάτευε η ιερή αποστολή και τα σύμβολά του: διπλά κέρατα, διπλοί πέλεκυς, ιεροί κόμποι, ο ιερός ταύρος με τα χρυσά κέρατα. Πολλά ιερά σε μετέπειτα εποχές χτίσθηκαν πάνω στα ερείπια των Μινωικών ιερών συνεχίζοντας την προηγούμενη Μινωική Κρήτηθρησκευτική παράδοση.

Ο μύθος θεωρεί το βασιλιά γιο ή ενσάρκωση του υπέρτατου θεού, γονιμοποιό ταύρο και ήλιο ταυτόχρονα. Σύμφωνα με μυθικές παραδόσεις, αναφέρεται η σύλληψη του ηγεμόνα γιου του Διός - Ταύρου και της Ευρώπης. Στο μεγάλο ναό της Κνωσού, γυμνόστηθες ιερείς κράδαιναν φίδια, που τυλιγόταν στα μπράτσα τους. Καμιά φορά οι ιέρειες έβαζαν στο σώμα και στο κεφάλι τους δέρματα ζώων και έκαναν παρέλαση χορεύοντας με τους ήχους της λύρας ή του σείστρου.

Στη δεύτερη τάξη ανήκαν οι πολεμιστές. Γι' αυτούς, ο πόλεμος δεν ήταν μόνο ανάγκη αλλά και χρέος. Στη στρατιωτική τους εκπαίδευση, υπήρχαν αδελφότητες και αγώνες μύησης. Έτσι, τους νέους τους εμπιστεύονταν σε ομάδες προγύμνασης, τους έστελναν στις λόχμες, τους έκρυβαν στα φαράγγια, στις σπηλιές, τους κούρευαν, τους έντυναν με σκουρόχρωμα και καμιά φορά με γυναικεία ρούχα, για να ξεπεράσουν τους φόβους τους. Τους υπέβαλαν σε αγώνες ακοντίου, δρόμου, σκοποβολής. Όταν οι νέοι επέστρεφαν με πομπή λάμβαναν επίσημα μαζί με τα άρματα και το ένδυμα του τέλειου άντρα, τον τίτλο του ΄΄ δρομέως΄΄ και όλα τα πολιτικά δικαιώματα μαζί με το δικαίωμα να νυμφευθεί. Ο μαθητευόμενος πολεμιστής πρέπει να υπομείνει τις δοκιμασίες και να δεχτεί τις ικανότητές του πραγματώνοντας ένα άθλο. Οι Κουρήτες, οι Κρήτες μύστες, που τους απεικόνιζαν θωρακισμένους με μπρούτζο, περνούσαν για εφευρέτες της ασπίδας, του πολεμικού χορού και των τελετουργικών αγώνων.

Στην τρίτη τάξη ανήκαν οι καλλιεργητές και οι κτηνοτρόφοι που εξασφάλιζαν τη δική τους ύπαρξη με την εργασία τους και προμήθευαν τα ανάκτορα με αγαθά. Οι χωρικοί της Κρήτης έβαζαν τα προϊόντα του κτήματός τους κάτω από τη προστασία των θεών της γης και του ουρανού. Είχαν ιερά στις κορφές των βουνών, στο βάθος των σπηλαίων και στις πεδιάδες. ¨Ένα γεγονός που κέντριζε το ενδιαφέρον τους ήταν η άφιξη στο χωριό εμπόρων, ειδικευμένων τεχνιτών, θεραπευτών, άτομα δηλαδή που συνεχώς μετακινούνταν. Αυτοί ήταν η επικοινωνία τους με τα άλλα χωριά, με τον υπόλοιπο κόσμο. Οι άνθρωποι αυτοί μετέφεραν εμπορεύματα ,ιδέες, γνώσεις, ειδήσεις. Στα παράλια βέβαια οι χωρικοί ήταν έμποροι και ναυτικοί.

Οι Κρήτες ναυτικοί αλώνιζαν την ανατολική μεσόγειο πάνω σε καρυδότσουφλα για να εμπορευτούν, να ιδρύσουν εμπορικά κέντρα, και αποικίες. Η ταχύτητά τους δεν ξεπερνούσε μερικούς κόμβους την ώρα με πρίμο καιρό. Στην είσοδο μερικών λιμανιών βρίσκουμε καταπληκτικό αριθμό με αμφορείς, στους οποίους οι ναυτικοί θυσίαζαν ένα μέρος του υγρού τους φορτίου, στην ύπουλη θεότητα των κυμάτων. Τα μάτια που ζωγράφιζαν στα σκάφη δεν προορίζονταν για να βρίσκουν μόνο τον καλό δρόμο ανάμεσα στους κινδύνους της θάλασσας αλλά ήταν και μάτια μαγικά. Οι σκαλιστές κεφαλές τεράτων στην πρύμνη, οι φιγούρες στην πλώρη, τα διάφορα χρώματα στο πανί , καθώς και το σχήμα του διπλού κέρατος που είχαν δώσει στο σκαρί του πλοίου δεν ήταν τυχαία. Έπαιζαν προστατευτικό ρόλο. Οι κρήτες ναυτικοί θεωρούσαν την θάλασσα σαν μια γέφυρα κι όχι σαν πεδίο μάχης.

Όσο αφορά τις γυναίκες, δουλειά τους ήταν να κλώθουν και να υφαίνουν. Η κυρία του σπιτιού διαδραμάτιζε πολύ σημαντικό θρησκευτικό, πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό ρόλο. Μόνη ή συνοδευόμενη από τον σύζυγο της , ασχολείται με τις δουλειές των περιβολιών και των χωραφιών. Το όργωμα ήταν γι' αυτούς τελετουργία. Κάθε όργωμα άρχιζε με προσευχή στη θεά της συγκομιδής. Οι Έλληνες της Κλασσικής εποχής απέδιδαν στην προελληνική Κρήτη την προέλευση της γεωργίας και θεωρούσαν την Κρήτη πατρίδα του ήρωα Βουζύνη του ΄΄βου υπό άρατρος ζευξας΄΄. Πινακίδες της Κνωσού πληροφορούν ότι οι Κρητικοί έδιναν ονόματα στα βόδια τους. Το κυνήγι και ο χορός ήταν το μεγάλο πάθος τους. Ο Μίνωας , μας λέει ο μύθος, ήταν κυνηγός με αλάθητο τόξο και καμάκι. Η σημαντικότερη θεά της δυτικής Κρήτης , η Δικτύννα, ήταν θεά του κυνηγιού. Ήταν κατά τα φαινόμενα μια από τις ιδιότητες της αντίστοιχης θεάς της ανατολικής Κρήτης, τη Βριτομάρτις, που ταυτίστηκε αργότερα με την Άρτεμης.

Στη τέταρτη τάξη ανήκαν οι τεχνίτες. Ήταν αυτοί που στα Ελληνικά κείμενα τους ονομάζουν δημιουργούς. Απολάμβαναν δικαιώματα μετακίνησης καθώς όλοι τους χρειάζονταν στις οικοδομές, στη ναυσιπλοία, στον εξοπλισμό, στην τέχνη κ.τ.λ. Τους τεχνίτες, ούτε τους εκτιμούσαν ούτε τους περιφρονούσαν. Τους θεωρούσαν παρειές και δασκάλους. Οι ίδιοι προέβαιναν σε μυήσεις και εφάρμοζαν την ενδογαμία. Οι μεταλλουργοί ειδικότερα ήταν τρομεροί δεξιοτέχνες. Εξήγαγαν μεταλλικές ράβδους και καλλιτεχνικά αντικείμενα στην Αίγυπτο και στην εγγύς Ανατολή. ¨Έβαζαν αινίγματα στους μαθητευόμενους γιατί η γνώση της φωτιάς προϋπόθετε θρησκευτικές ικανότητες.

Ας δούμε λίγο τα έθιμα της Μινωικής Κρήτης. Η μητέρα, μόλις γεννηθεί το παιδί, του δίνει ένα όνομα, λέξη ιερή, που Δε χαρακτηρίζει μόνο τη προσωπικότητά του, αλλά επηρεάζει και το πεπρωμένο του. Επιδίωκαν ακόμη να επισύρουν πάνω στο παιδί την προστασία κάποιας θεότητας. Σε περίπτωση αρρώστιας της μητέρας ή του παιδιού πήγαιναν και οι δύο σε μια πηγή στο βουνό ή σε μια λακκούβα με θαυματουργό νερό μέσα σε κάποια ιερή σπηλιά, έπιναν καθαρό νερό και έκαναν προσφορές.

Τα αγόρια και τα κορίτσια από ελεύθερους γονείς όποια κι αν ήταν η ειδικότητά τους υποβάλλονταν σε ομαδικές μυήσεις που αντικαθιστούσε την εκπαίδευση, τον εξαγνισμό, τη δοκιμασία και τη τελειοποίηση. Εμπιστεύονταν τα παιδιά τους όταν πλησίαζαν να γίνουν έφηβοι σε ηλικιωμένους παιδαγωγούς που τα συγκέντρωναν στις ιερές συντεχνίες των Δακτύλων, Κυκλώπων, και των Κουρητών για τα αγόρια και των Αιγών, Άρκτων και Μελισσών για τα κορίτσια. Τα διδασκαλεία όπου γινόταν η μύηση ήταν ανάλογα με τις περιοχές για βοσκούς, σιδηρουργούς, κυνηγούς , μάντεις κ.λ.π. Σκοπός ήταν να μεταμορφώσουν το ατελές αυτό πλάσμα σε τέλειο ον, σε ζωντανό μέλος του κοινωνικού συνόλου.

Όσο αφορά τις νεκρώσιμες τελετές πίστευαν ότι η ψυχή , αμέσως μετά τη ταφή, ξεκινούσε για ένα μεγάλο ταξίδι, πέρα από τις θάλασσες, προς τη χώρα του δύοντος ηλίου. Πίστευαν ότι η ψυχή πήγαινε στα νησιά των Μακάρων όπου οι δυο βασιλιάδες της Κρήτης Μίνωας και Ραδάμανθυς εξακολουθούσαν να βασιλεύουν και να αποδίδουν το δίκαιο. Ήταν τα λεγόμενα Ηλύσια πεδία. Καμιά φορά βρίσκουν βάρκες μέσα σε τάφους. Στη Πρωτομινωική εποχή καίγανε τους νεκρούς αργότερα τους έθαβαν και έκαναν προσφορές. Σε μερικές περιπτώσεις οι τάφοι ήταν ζωγραφισμένοι με κυανό χρώμα που συμβόλιζε τον ουράνιο θόλο. Επίσης κάποιες ξύλινες σαρκοφάγοι ήταν ζωγραφισμένοι με κυανό χρώμα. Λατρευτικά θέματα εμφανίζονται πάνω στους σαρκοφάγους , επιβεβαιώνουν τη σχέση μεταξύ του θείου κόσμου και του κόσμου των νεκρών. Δεν είναι όμως σαφές αν με τις παραστάσεις αυτές εξαίρεται η ιερότητα των νεκρών ή απλώς εξασφαλίζουν την προστασία της θεότητας. Η λατρεία των νεκρών περιλάμβανε ακόμα και χορούς.

Πίστευαν ότι η ψυχή πήγαινε στα νησιά των Μακάρων όπου οι δυο βασιλιάδες της Κρήτης Μίνωας και Ραδάμανθυς εξακολουθούσαν να βασιλεύουν και να αποδίδουν το δίκαιο. Ήταν τα λεγόμενα Ηλύσια πεδία.

Αυτός ήταν ο κόσμος των Μινωιτών. Μακρινός, ίσως λίγο ακατανόητος για μας ,αλλά βαθιά μυστηριακός, ανθρώπινος. Τα χνάρια του, οι κολόνες που κρέμονται από τον ουρανό , τα ανάκτορα, τα ιερά που τα συναντάς σε κάθε γωνιά της Κρήτης ,έχουν μείνει σιωπηλοί μάρτυρες ενός πολιτισμού που χάνεται πολύ βαθιά στο χρόνο, μαντατοφόροι από άλλη εποχή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙA

1.Μινωικός πολιτισμός του Στ. Αλεξίου.

2.Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια του Παύλου Δρανδάκη, τόμος ΙΖ

3.Η καθημερινή ζωή στη Μινωική Κρήτη