Αρχαία Ινδία

  Αναδημοσίευση άρθρου από Νέα Ακρόπολη

http://www.nea-acropoli-ioannina.gr/arxaiwn-politismwn/arxaia-india.html

Αρχαία Ινδία

Για την καθημερινή ζωή στην Ινδία έχουμε στη διάθεσή μας πολλές πηγές όπως τα κείμενα που περιγράφουν τα ηθικά, θρησκευτικά και κοινωνικά τους καθήκοντα (το Μανάβα Ντάρμα Σάστρα, Αρτα Σάστρα, κλπ), τα εικονογραφημένα μνημεία τους, τα αρχαιολογικά ευρήματα, τη μελέτη των επιγραφών τους, κ.α. έτσι ώστε να μπορούμε να ανασυγκροτήσουμε σήμερα με αρκετή ακρίβεια τη ζωή τους, πόσο μάλλον που πολλά από αυτά τα στοιχεία - έστω και εκφυλισμένα - αποτελούν ακόμα τρόπο ζωής για τη χώρα.

Θρησκεία

Η θρησκεία στην αρχαία Ινδία αποτελεί τη βάση της κοινωνικής δομής και είναι στενά συνδεδεμένη με τη διεξαγωγή των δημοσίων υποθέσεων και την ανθρώπινη συμπεριφορά. Στην μακραίωνη ιστορία της συναντάμε τον Βεδισμό, την αρχαιότερη μορφή θρησκείας, που εκφράζεται κυρίως με την θυσία, την κατ΄εξοχήν θρησκευτική πράξη, τον Ινδουισμό που αποτελείται από τη βεδική παράδοση και από θρησκευτικά στοιχεία της προ-άρειας Ινδίας και που εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να είναι η επικρατέστερη θρησκεία, τον Βουδισμό που επέφερε μεταρρυθμίσεις ακόμα και στην κοινωνική της δομή, αλλά που κάποια στιγμή έγινε αντικείμενο μεγάλων διωγμών, τους Σιχ, τον Τζαϊνισμό.

Καθοριστικό ρόλο έπαιζαν στη θρησκευτική και κοινωνική τους ζωή οι αντιλήψεις για το δάρμα, το νόμο, το νόμο που διέπει τη φυλή, την κάστα, την οικογένεια, κλπ., το κάρμα (το νόμο της αιτίας και του αποτελέσματος) και τη μετενσάρκωση. Μια σωστή και πνευματική ζωή σύμφωνη με το δάρμα απέβλεπε στην απελευθέρωση από τον τροχό της Σαμσάρα, του αέναου κύκλου ζωής, θανάτου, επαναγέννησης δηλ. από το κάρμα που δένει τις ψυχές στη μετενσάρκωση.

Κοινωνική δομή

Αρχαία ΙνδίαΗ κοινωνική δομή της αρχαίας Ινδίας βασίζεται σύμφωνα με το δάρμα στο σύστημα των καστών. Δεν πρόκειται για κοινωνικές τάξεις, όπως τις εννοούμε σήμερα ούτε είχαν στη βεδική εποχή τον κληρονομικό χαρακτήρα που απέκτησαν με το πέρασμα του χρόνου. Ο διαχωρισμός σε κάστες βασιζόταν αρχικά στη πραγματική εσωτερική φύση των ανθρώπων και την πνευματική τους εξέλιξη. Γι΄αυτό κάθε κάστα έπρεπε να εκτελεί τα δικά της καθήκοντα και υποχρεώσεις για να συμβάλλει έτσι με τον τρόπο της στην πνευματική πληρότητα της κοινωνίας της οποίας αποτελούσε μέρος.

Οι κάστες ήταν τέσσερις : οι Βραχμάνοι, ιερείς, οι Ξατρίγιας, πολεμιστές και ευγενείς, οι Βαϊσας, έμποροι και βιοτέχνες και οι Σούδρας, εργάτες, χωρικοί. Υπήρχαν επίσης και οι εκτός κάστας, που εξασκούσαν επαγγέλματα που οι άλλοι περιφρονούσαν ή αποδοκίμαζαν.

Καθήκον των Βραχμάνων ήταν να διδάσκουν τις Βέδες - τα ιερά κείμενα - και να κάνουν τις θυσίες. Διαπαιδαγωγούσαν τους νέους και ήταν οι θεματοφύλακες της παράδοσης, η ανώτερη κάστα.

Οι Ξατρίγιας είχαν αναλάβει το έργο της διακυβέρνησης. Με την κατάλληλη εκπαίδευση ανέπτυσσαν τις ηγετικές ικανότητες που ήταν απαραίτητες για την ανάληψη στρατιωτικών ή διοικητικών θέσεων. Σ΄αυτή την κάστα ανήκε συνήθως ο βασιλιάς. Υπήρξαν εποχές στην ιστορία της Ινδίας - κατά το πέρασμα από την βεδική εποχή στην ηρωική γύρω στο 1000 π.Χ. - που οι ξατρίγιας αποτελούσαν την κυρίαρχη κάστα και εκτελούσαν αυτοί τις θρησκευτικές τελετές. Οι δύο μεγάλοι ιδρυτές θρησκειών ο Σιντάρτα Γκωτάμα του Βουδισμού και ο Μαχαβίρα του Τζαϊνισμού ανήκαν σ΄αυτή τη κάστα.

Οι Βαϊσας εξασκούσαν πολλά επικερδή και έντιμα επαγγέλματα και κάποιοι από αυτούς έφτασαν σε ανώτατα αξιώματα. Με την κοινωνική μεταρρύθμιση που προκάλεσαν οι βουδιστικές ιδέες σχημάτισαν ισχυρές συντεχνίες και ένα είδος αστικής τάξης. Ήταν η κάστα που με το πέρασμα του χρόνου συγκέντρωσε τα περισσότερα χρήματα και γι΄αυτό σήκωνε το μεγαλύτερο μέρος από τα οικονομικά βάρη της κοινωνίας.

Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για την κάστα των Σούνδρα. Στη βεδική εποχή περιελάμβανε τους μελαψούς αυτόχθονες κατοίκους, αργότερα τους εργάτες, υπηρέτες, μικροϋπαλλήλους, χωρικούς, κλπ. Προστατεύονταν από τους νόμους και οι εργοδότες τους έπρεπε να συνάψουν συμβόλαιο μαζί τους στο οποίο αναφέρονταν τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις και των δύο συμβαλλομένων.

Ο βασιλιάς

Η βασική αρχή του κράτους στηριζόταν στο πρόσωπο του βασιλιά. Ο βασιλιάς ενσάρκωνε το θεό Ιντρα, συγκρινόταν με το Ηλιο και ήταν υπεύθυνος για την ευημερία του λαού του χάρις στη ποιότητα των αρετών του και τη δίκαιη διακυβέρνησή του. Έπρεπε να συμμορφώνεται μ΄ένα αυστηρό ωράριο για να μπορεί να αντεπεξέρχεται στα πολυάριθμα καθήκοντά του και να διατηρεί την κανονικότητα της τάξης του κόσμου. Περιβαλλόταν με μεγάλο σεβασμό και ο λαός είχε την ευκαιρία να τον βλέπει στις σημαντικότερες γιορτές, στα προσκυνήματα, στις εκστρατείες.

Ανάμεσα στα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις του ήταν η προστασία της χώρας από κάθε ξένη επιβουλή, η τήρηση των παραδοσιακών εθίμων και της καθαρότητας της κάστας, η καταπολέμηση της πείνας, η φροντίδα για την καλλιέργεια της γης. Έπρεπε δηλ. να είναι στην υπηρεσία του λαού του, που η ευτυχία του ήταν και δική του.

Ο γάμος - η οικογένεια

Ο οικογενειακός θεσμός έπαιζε σημαντικό ρόλο στην ινδική κοινωνία. Υπάκουε σε κανόνες οι οποίοι ασκούσαν άμεση επίδραση στα άτομα και καθόριζε τη συμπεριφορά τους για όλη τους τη ζωή. Αγόρια και κορίτσια προετοιμάζονταν από τη νηπιακή τους ηλικία για τον οικογενειακό τους ρόλο.

Ο γάμος δεν ήταν προσωπική υπόθεση των ανθρώπων αλλά ενδιέφερε γενικότερα την οικογένεια και την κοινωνία, γι αυτό ήταν ένα θέμα που το τακτοποιούσαν οι γονείς από την παιδική ηλικία των παιδιών τους.

Η ινδική οικογένεια περιελάμβανε μεγάλο αριθμό ατόμων. Εκτός από το ζευγάρι και τα παιδιά, που ήταν συνήθως πολλά, ζούσαν μαζί οι συγγενείς του άνδρα από τη πλευρά του πατέρα του, οι θείοι του, τα ανίψια του, υπηρέτες, δούλοι, εργάτες, τεχνίτες, καλλιεργητές που δούλευαν για την οικογένεια. Επιτρεπόταν η πολυγαμία, περισσότερο όμως από τις άλλες κάστες την εφάρμοζαν οι ξατρίγιας.

Όλα τα μέλη τηρούσαν τους ίδιους κανόνες και υπάκουαν στον αφέντη του σπιτιού, που ήταν ταυτόχρονα ο πατέρας, ο διαχειριστής και ο πνευματικός ηγέτης (γκουρού) της οικογένειας. Όλοι του φέρονταν με μεγάλο σεβασμό.

Οι τέσσερις φάσεις της ζωής

Στη ζωή του Ινδού διακρίνονται τέσσερις φάσεις: της αγαμίας, του οικογενειάρχη, του κατοίκου των δασών και του ασκητή. Αυτοί που ακολουθούσαν κυρίως αυτό το πρόγραμμα ήταν οι Βραχμάνοι.

Η πρώτη φάση ήταν εκπαιδευτική. Ο νέος γινόταν βραχματσάριν. Αφηνε την οικογένειά του και πήγαινε να ζήσει σ΄ένα ερημητήριο μαζί με τον πνευματικό του δάσκαλο (γκουρού) και τις περισσότερες φορές μαζί με άλλους νέους. Ακολουθούσε αυστηρή πειθαρχία και λάμβανε θρησκευτική και επιστημονική αγωγή ενώ ταυτόχρονα υπηρετούσε το δάσκαλό του. Εκτός από τις Βέδες διδασκόταν χημεία, αστρονομία, μαθηματικά και άλλες επιστήμες.

Υπήρχαν επίσης φημισμένα πανεπιστήμια όπως της Ταξίλα, του Μπεναρές, του Μπιχάρ, στα οποία οι νεαροί Βραχμάνοι ολοκλήρωναν τις σπουδές τους.

Μετά το τέλος των σπουδών ο νέος άνδρας επέστρεφε σπίτι του. Ήταν τώρα η σειρά του να δημιουργήσει δική του οικογένεια και να εκπληρώσει τα θρησκευτικά και κοινωνικά του καθήκοντα σύμφωνα με την κάστα στην οποία ανήκε. Αυτή ήταν η δεύτερη φάση, η γκριχάσπα.

Όταν πια παντρευόταν ο πρωτότοκος γιος του και ήταν σε θέση να αναλάβει εκείνος τις ιδιωτικές τελετές για τους προγόνους τους και την φροντίδα των υπολοίπων, ο αρχηγός της οικογένειας μπορούσε να αποσυρθεί από την κοινωνική ζωή και, μαζί ή χωρίς τη σύζυγό του, να ζήσει σαν ερημίτης (βαναπράσθα).

Κάποιοι από αυτούς έφταναν στη πλήρη απάρνηση των εγκοσμίων. Γίνονταν αναχωρητές, περιπλανώμενοι μοναχοί, σαννυάσιν και ζούσαν αποκλειστικά από την ελεημοσύνη. Ήταν αυτοί που έχουν πλέον αποδεσμευτεί από τα δεσμά του κάρμα και των μετενσαρκώσεων. Όλη τους η αληθινή ζωή ήταν εσωτερική. Οι Ινδοί τους εκτιμούσαν και τους σέβονταν σε μεγάλο βαθμό.

Ο ρόλος της γυναίκας

Η οικοδέσποινα κατείχε σημαντικό ρόλο στην οικογενειακή ζωή και είχε την γενική φροντίδα του σπιτιού, όταν δε αποκτούσε γιο η θέση της ήταν πιο ενισχυμένη. Ήταν όμως πάντα εξαρτημένη από τον πατέρα, τον σύζυγο και τέλος τον γιο της. Σπάνια έβγαινε από το σπίτι και πάντα την συνόδευε κάποιος. Δεν προβλεπόταν γι΄αυτή καμιά παιδεία.

Μετά το θάνατο του συζύγου της βρισκόταν σε κατώτερη μοίρα από νομική και κοινωνική άποψη. Στην κάστα κυρίως των ξατρίγιας συναντάμε το εξής έθιμο: η χήρα, την ώρα που αποτέφρωναν το πτώμα του συζύγου της, ανέβαινε με τη θέλησή της στο φλεγόμενο σωρό των ξύλων και καιγόταν ζωντανή. Αυτό θεωρούνταν υπέρτατη απόδειξη συζυγικής πίστης και η γυναίκα αυτή ονομαζόταν σάτι, ενάρετη γυναίκα.

Η γυναίκα όμως στη βεδική εποχή είχε πολύ μεγαλύτερη ελευθερία απ΄ ό,τι τις μεταγενέστερες εποχές. Επενέβαινε στην εκλογή του συζύγου της, εμφανιζόταν στις γιορτές, παρακολουθούσε μαζί με τους άνδρες τις θρησκευτικές τελετές και είχε το δικαίωμα να Αρχαία Ινδίαμορφώνεται και να παίρνει μέρος σε φιλοσοφικές συζητήσεις. Αν έμενε χήρα, μπορούσε να ξαναπαντρευτεί.

Η υγιεινή

Οι Ινδοί έδιναν μεγάλη σημασία στην καθαριότητα και οι Νόμοι του Μανού περιλαμβάνουν έναν αυστηρό κώδικα φροντίδων υγιεινής. Τα σχολεία είχαν στη πρώτη σειρά των προγραμμάτων τους, τους καλούς τρόπους και την σωματική καθαριότητα. Κάθε μέρα οι Ινδοί που ανήκαν στις ανώτερες κάστες έπρεπε να πλένονται και να αλλάζουν ρούχα. Οι δε Βραχμάνοι περισσότερο απ΄ όλους τηρούσαν σχολαστική καθαριότητα στα πάντα, στο σώμα, την τροφή, τις φυσικές ανάγκες. Εντύπωση προξενεί ότι ακόμα και σήμερα, όσοι από τους Ινδούς ζουν κάτω από άθλιες συνθήκες διαβίωσης - στην κυριολεξία στο δρόμο - εν τούτοις φροντίζουν καθημερινά για την ατομική τους υγιεινή. Λούζονται, πλένονται και διατηρούν τα ρούχα τους καθαρά.

Οι γιορτές

Η δημόσια ζωή χαρακτηριζόταν από πολλές θρησκευτικές γιορτές. Υπήρχαν αναρίθμητες γιορτές και μαγικές πράξεις που βοηθούσαν το άτομο στην καθημερινή του ζωή ενώ ο ετήσιος κύκλος των εορτών ρύθμιζε την ομαδική ζωή.

Η πιο σημαντική απ΄ όλες ήταν η θυσία του αλόγου ή ασμαβέδα. Η τελετή αυτή ανάγεται στους βεδικούς χρόνους. Η προετοιμασία της κάλυπτε ένα ή δύο χρόνια και διαρκούσε τρεις ημέρες. Συμμετείχαν σ΄αυτήν όλοι, ο βασιλιάς, οι ιερείς, οι αξιωματούχοι και ο λαός. Απέβλεπε στην ένωση όλου του πληθυσμού με τον βασιλιά, ο οποίος πρόσφερε τη θυσία, και στην εξασφάλιση της ευημερίας της χώρας και των πολιτών.

Άλλη σημαντική γιορτή ήταν η Ντούργκα - Πούτζα προς τιμή της θεάς Κάλι. Για ολόκληρες εβδομάδες οι Ινδοί χόρευαν και τραγουδούσαν. Το κυριότερο μέρος της τελετής ήταν η μεγάλη πομπή κατά την οποία όλες οι οικογένειες έφεραν ομοιώματα της Κάλι και τα έριχναν στον Γάγγη.

Η γιορτή Χόλι ήταν αφιερωμένη στη θεά Βαζάντι και είχε αληθινό χαρακτήρα Σατουρνάλιων.

Οικονομική ζωή

Οι σημαντικότεροι τομείς της οικονομικής ζωής στην αρχαία Ινδία ήταν η γεωργία και το εμπόριο. Λόγω του κλίματος της χώρας έδιναν μεγάλη σημασία στην άρδευση για να εξασφαλίζουν καλύτερη απόδοση στις καλλιέργειες. Το ρύζι ήταν το βασικότερο προϊόν τους. Καλλιεργούσαν επίσης το σιτάρι, το κριθάρι, το ζαχαροκάλαμο, τα όσπρια.

Οι περισσότεροι αγρότες ήταν μικροκτηματίες. Υπήρχαν και μεγάλα κτήματα που ανήκαν ως επί το πλείστον στο κράτος και τους ναούς.

Το εμπόριο διεξαγόταν σε μεγάλη κλίμακα και έπαιζε τεράστιο ρόλο στην οικονομία της Ινδίας. Η μεταφορά των εμπορευμάτων γινόταν από τη θάλασσα και από τους δρόμους όπου κυκλοφορούσαν καραβάνια. Το εξωτερικό εμπόριο ανέρχεται στους πρώτους χρόνους της ιστορίας της και αναπτύχθηκε ακόμα περισσότερο στην εποχή των Μογγόλων αυτοκρατόρων.

Φαίνεται ότι οι εξαγωγές ξεπερνούσαν κατά πολύ τις εισαγωγές γιατί υπήρχε αυτάρκεια στις πρώτες ύλες. Έτσι εξήγαγε ελεφαντόδοντο, αρώματα, μπαχαρικά, πολύτιμες και ημιπολύτιμες πέτρες, μαργαριτάρια, ακριβά ξύλα, όπως έβενο, σάνταλο, τεκ, ξύλο τριανταφυλλιάς, κ.α.

Αυτός ο τρόπος ζωής διατηρήθηκε αναλλοίωτος για πολλούς αιώνες στην Ινδία και οι κάθε είδους αλλαγές γίνονταν με βραδύ ρυθμό. Οι θρησκευτικές και φιλοσοφικές αρχές της έφθασαν ζωντανές μέχρι τις μέρες μας. Στον κοινωνικό τομέα οι κάστες μόλις τον 19ο αιώνα - μέσα από διάφορες κινήσεις - άρχισαν να σβήνουν. Διατηρήθηκαν όμως σαν μια πνευματική διάκριση και ακόμα και σήμερα, παρά την κατάργηση τους, πολλοί Ινδοί υποστηρίζουν με υπερηφάνεια ότι είναι Βραχμάνοι.

Βιβλιογραφία

1) Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Ινδία

Ζανίν Ωμπουαγιέ

2) Παγκόσμιος Ιστορία του Πολιτισμού, Τόμος Α΄

Will Durant

3) Ιστορία της Ανθρωπότητος, Τόμος 2, (UNESCO)

Σερ Λέοναρντ Γούλλεϋ

4) India, Living wisdom

Richard Waterstone

5) India

Toby Sinclair