http://www.antifono.gr
Φόρος τιμής στον Κορνήλιο Καστοριάδη
Σωτήρης Αμάραντος
Ίσως
να έκανε λάθος ο Karl Jaspers όταν χαρακτήρισε τον Μάξ Βέμπερ ως το
τελευταίο καθολικό πνεύμα του Δυτικού πολιτισμού. Όχι βέβαια γιατί ο
Βέμπερ δεν αξίζει τον τίτλο του καθολικού πνεύματος, αλλά γιατί σίγουρα
δεν ήταν ο τελευταίος. Εάν με το χαρακτηρισμό καθολικό πνεύμα εννοούμε
την εξαιρετική ικανότητα-ιδιότητα ενός σκεπτόμενου υποκειμένου να
επικεντρώνει, να διεισδύει, να συγκρίνει, να συνθέτει και τελικά να
γνωρίζει πολλά και ποικίλα γνωστικά αντικείμενα, να συγκεφαλαιώνει την
ανθρώπινη γνώση διαφόρων επιπέδων και τομέων του επιστητού, τότε
θεωρούμε πως ο Κορνήλιος Καστοριάδης ανήκει σε αυτή την κατηγορία
στοχαστή.
Η επιστημονική
και τεχνολογική έκρηξη των δύο τελευταίων αιώνων και το γραφειοκρατικό
σύστημα με την αύξηση του καταμερισμού εργασίας που επέβαλλε,
κατακερμάτισε κάθε προνεωτερικό ή και πρώιμο νεωτερικό γνωστικό
αντικείμενο, καθιστώντας υποχρεωτικές τις εξής οριακές καταστάσεις: η
πρώτη χαρακτηρίζεται από την επιφανειακή γνώση πολλών επιπέδων της
πραγματικότητας και βρίσκει πλήρη εφαρμογή ως αναγκαίο προσόν στις
χαμηλές ιεραρχικές θέσεις της εργασίας, αλλά και σε πολλές άλλες
εκφάνσεις της μαζικής κοινωνίας. Η δεύτερη αντίθετα εισχωρεί στα
κατάβαθα της γνώσης ενός ιδιαίτερου αντικειμένου. Πρόκειται για την
εξειδίκευση της εξειδίκευσης που μοιραία αγνοεί σε τέτοιο βαθμό την
πραγματικότητα στις καθολικές της διαστάσεις, ώστε καταλήγει στον
εργαλειακό υποβιβασμό. Κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις είναι εύκολο να
αντιληφθούμε πως η σύγχρονη δυτική κοινωνία δεν ευνοεί και τόσο την
ανάδυση τύπων προσωπικότητας και στοχασμού όπως αυτή του Κορνήλιου
Καστοριάδη.
Ξεκινώντας από
αυτή την παραδοχή θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε βασικά στοιχεία της
πορείας του φιλοσόφου στους λαβύρινθους της σκέψης. Συνοπτικά στο έργο
του Καστοριάδη κανείς μπορεί να διακρίνει: πρώτον την απόπειρα
συγκρότησης μιας θεωρίας μεγάλης-καθολικής κλίμακας ή οποία φιλοδοξεί να
ενσωματώσει στην προβληματική της, τη φυσική, τη ψυχική και την
κοινωνική πραγματικότητα. Δεύτερον πολύ δύσκολα και ίσως αποδεχόμενοι
κάποιες συμβάσεις, που προκρούστια παραποιούν την σημασιολογική
ιδιαιτερότητα του καστοριαδικού έργου, θα μπορούσε να ενταχθεί το
τελευταίο στις κλασικές κατηγορίες της φιλοσοφικής σκέψης. Τρίτον η
θεωρία αυτή στηρίζεται σε ένα πυρήνα εννοιών που αν και αποτελούν
κάποιες από αυτές δάνεια παλαιότερων φιλοσοφικών και επιστημονικών
επιτευγμάτων, στο έργο του Καστοριάδη επεξεργάζονται και συντίθενται με
έναν εντελώς δημιουργικό και καινοφανή τρόπο. Τέταρτον μέσα από την
αποδόμηση της λεγόμενης ελληνοδυτικής σκέψης ο Καστοριάδης προχωρά στη
δημιουργία μιας ερμηνείας του κοινωνικού και φυσικού κόσμου η οποία
αποτελεί και το θεμέλιο για την έκφραση του πολιτικού του οράματος.
Η
φιλοσοφία του Καστοριάδη αναμετριέται με την ακαθοριστία-μαγματικότητα
του ριζικού φαντασιακού ως ορίζουσα δύναμη και πηγή δημιουργίας «εκ του
μηδενός, μα όχι στο μηδέν και με το μηδέν», τόσο του κοινωνικού
μορφώματος συνολικά, όσο και της ψυχικής πραγματικότητας.
Ανακαλύπτει
την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης ως «συνολιστικού-ταυτιστικού»
εγκλεισμού στις επιταγές του καθορισμού, ως γεγονός απόκρυψης που
επιβάλλει το κοινωνικό-ιστορικό στον ίδιο του τον εαυτό, αποδίδοντας
πάντοτε σε κάτι «άλλο» τις οντολογικές του καταβολές. Αυτή τη
τραγικότητα πολεμά, γνωρίζοντας ότι δεν μπορεί να εξαλείψει. Αυτή η μάχη
μάλιστα, για τον Έλληνα φιλόσοφο, τείνει να κορυφωθεί όταν αναγνωρίζει
την ανάγκη για μια γλωσσική μεταρρύθμιση, κατ΄ ουσίαν θεωρεί απαραίτητη
τη μεταρρύθμιση των αρχετύπων της ανθρώπινης σκέψης και νοηματοδότησης,
προς τη μαγματική διάσταση. Τέλος, αυτοί οι προσανατολισμοί αντιστοιχούν
σε μια άλλη κοινωνία και σε ένα άλλο πολιτικό σύστημα, σε ένα πρόταγμα
που προσβλέπει σε μια αυτόνομη κοινωνία, αυτόνομων ατόμων, ικανών να
αποφασίζουν για όσα μοιράζονται και δημιουργούν.
πηγή: Aντίφωνο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου